Sử dụng lời trích dẫn hiệu quả
Những lời trích dẫn cũng làm cho câu chuyện thêm đa dạng và tăng nhịp độ
câu chuyện. Người đọc không chỉ đọc hết dòng nọ sang dòng kia về thông tin
trong câu chuyện. Một câu chuyện không có lời trích dẫn rất nhàm chán.
Khi nào nên trích, khi nào không
Chỉ nên dùng những lời trích dẫn có khả năng tóm tắt hay về một tình
huống nào đó, chứa đựng những cảm giác hoặc hình ảnh mạnh, hoặc cho thấy tính
tình của một người nào đó. Đây là lời một ngư dân Campuchia được trích trên tờ
Phnompenh Post, tóm tắt cách nhìn đời giản dị của ông."Tôi biết làm hai việc
trong đời: đánh bắt cá và ăn cá. Cha tôi và các con tôi cũng vậy."
Bộ trưởng nội vụ Thái Lan, được trích trên tờ Bangkok Post, nói với băng
đảng mafia địa phương rằng ông sẽ tiếp tục diệt trừ tội ác, ma túy và cờ bạc: "Bây
giờ, hãy nghe tôi cảnh cáo đây: tôi sẽ làm cho Bangkok và các tỉnh lân cận trở
nên sạch sẽ. Vì vậy những ai làm bậy hãy sửa sai, và đừng bảo rằng tôi đã không
cảnh báo." Lời trích dẫn này cho thấy quyết tâm của vị bộ trưởng đó mạnh đến
đâu.
Sau đây là lời của một người Mỹ đã từng tham gia chiến tranh Việt Nam,
nói về cuộc gặp gỡ sau này tại vùng nông thôn Việt Nam với một người đã từng
đối đầu bên kia chiến tuyến. Lời trích dẫn này được đăng trong một bài của hãng
thông tấn AP, đưa độc giả vào ngay quang cảnh tại chỗ và những xúc động của
người trong cuộc: "Lúc đó, ông ta chồm qua chiếc xe đạp của tôi, kéo tay tôi và
ôm chầm lấy tôi, tựa như một người cha ôm con. Cử chỉ đó thật nồng ấm, tôi cảm
nhận được hơi ấm đó. Trong 5 phút đồng hồ, ông đã làm tôi mất hết tự chủ."
Nhiều phóng viên chỉ đơn giản đưa vào bài của mình hết lời trích dẫn
này đến lời trích dẫn khác. Họ thường làm thế khi viết về những bản tuyên
bố, những bài diễn văn hoặc họp báo. Đó là phong cách báo chí lười biếng và
phong cách đó khiến câu chuyện khó hiểu và chán phèo.
Đặt các lời trích dẫn hay lên gần đầu bài viết để lôi cuốn độc giả đọc tiếp
câu chuyện. Bạn cũng có thể đặt những lời trích hay ở cuối bài, làm như vậy sẽ tạo
được ấn tượng mạnh cho người đọc. Khi dùng một lời trích để bổ sung cho đoạn
mở đầu, bạn nên chắc chắn rằng lời trích đó sẽ thêm vào bài một dữ kiện mới mẻ.
Đừng dùng những lời trích dẫn chỉ nhắc lại cùng một dữ kiện đã nói đến trong
đoạn mở đầu (hay ở chỗ khác trong bài) như trong bài viết sau:
PHNOMPENH, Campuchia - Hôm qua Campuchia loan báo đã loại trừ
được bệnh bại liệt ở trẻ em, trở thành quốc gia cuối cùng tại Tây Thái Bình Dương
tiêu diệt được căn bệnh này. Thủ tướng Hun Sen nói ông hãnh diện để "loan báo
cho toàn thế giới biết rằng lần đầu tiên trong lịch sử Campuchia, bệnh bại liệt trẻ
em đã được loại trừ trong nước."
Đừng dùng những lời trích nhàm chán, khó hiểu hay lặp lại những gì đã rõ
ràng quá rồi. Trong những trường hợp như vậy, chỉ nên dùng lời của bạn để viết
lại là đủ. Nhiều phóng viên dùng lời trích dẫn chỉ vì họ có sẵn trong sổ tay. Họ
muốn chứng tỏ cho độc giả thấy rằng họ đã phỏng vấn các nguồn tin của câu
chuyện. Tránh làm như vậy.
Hãy xem xét các thí dụ sau đây cho thấy cách dùng các câu trích rất dở
đăng trên nhiều ấn phẩm.
Sau đây là trích lời một bộ trưởng của Việt Nam: "Chế biến gạo, hoa màu,
cà phê và trà cũng như gỗ và các lâm sản khác sẽ được coi là một ngành công
nghiệp sử dụng nhiều lao động hứa hẹn nhất." Đây là cách nói khó hiểu mà các
nhân viên quan chức thường hay dùng. Bạn nên dùng lời của mình để viết lại một
cách rõ ràng và dễ hiểu - nhưng trước tiên bạn phải tìm hiểu xem bộ trưởng này
muốn nói gì.
Một lời trích từ một viên chức Liên Hiệp Quốc tại Phnom Penh: "Tôi rất hy
vọng sẽ tăng cường hợp tác và viện trợ giữa Chính phủ Hoàng gia Campuchia và
Quỹ Môi trường Thế giới." Câu đó rất khô khan và mơ hồ.
Câu sau đây chỉ là dữ kiện về bối cảnh, không phải là những lời nên trích
dẫn: "Giá của mỗi lần dùng thức ăn nhanh là 40-50 baht, so với 7 USD tại
Singapore và 12 USD tại Hoa Kỳ." Tệ hơn nữa, tin này lại được gán cho một
nguồn tin vô danh.
Qua kinh nghiệm, bạn có thể tự biết khi nào nên trích và khi nào không.
Đừng bắt đầu bằng một lời trích dẫn. Nói chung, không nên bắt đầu bài viết bằng
một lời trích dẫn bởi vì nếu bạn làm như vậy, độc giả có thể bị lẫn lộn. Có thể họ
không biết rằng ai đó nói hay câu chuyện trong bài là gì.
Sau đây là đoạn mở đầu của một bài viết đăng trên một nhật báo tiếng Anh
tại Lào:
“Điều làm cho tôi khó chịu là một số các báo nước ngoài luôn luôn tìm
cách chỉ trích Lào mà không đếm xỉa gì đến sự thật, họ chỉ viết theo những điều
tưởng tượng mà thôi,” Tỉnh trưởng Champasak, ông Oneneua Phommachanh, nói
trong buổi khai mạc một khóa học về báo chí tại Pakse, vào buổi sáng mà một số
băng đảng ăn cướp len lỏi vào Lào qua đèo Vangtao-Chongmek tại biên giới Thái-
Lào.
Mãi đến cuối câu dài dằng dặc này chúng ta mới biết được rằng lời tuyên
bố của tỉnh trưởng này có liên quan tới băng đảng ăn cướp tại biên giới. Dù vậy,
chúng ta cũng vẫn không biết rõ đã xảy ra những gì. Những ‘sự thật’ nào, những
‘tưởng tượng’ nào? Lời trích được rõ ràng hơn nếu bạn giải thích trước toàn cảnh
của các câu trích dẫn.
Viết lại câu trích trên sẽ như thế này: "Tỉnh trưởng Champasak Onenueua
Phommachanh hôm qua đã chỉ trích các phương tiện truyền thông nước ngoài đưa
tin về một vụ tấn công vào một đồn biên giới ở Nam Lào. Vị tỉnh trưởng này nói
các phóng viên nước ngoài tả sự kiện đó như là một vụ tấn công của phiến quân
nhắm vào chính phủ, nhưng ông nhất mực cho rằng đó chỉ là một vụ cướp bóc mà
thôi. ‘Điều đó làm cho tôi khó chịu,' ông nói."
Ai nói?
Nếu bạn có những lời trích dẫn của nhiều người khác nhau, đừng để chồng
chất những lời này cùng một chỗ. Người đọc sẽ bị lẫn lộn không biết ai nói gì.
Trước tiên, bạn nên giới thiệu lời người vừa nói để độc giả biết rằng lời kế tiếp là
của người thứ hai.
Sai: ‘Tôi không hài lòng với ngân sách mới vì nó sẽ làm hại đến người
nghèo.’ Tỉnh trưởng nói.
‘Ngân sách này chung cuộc sẽ buộc chính phủ phải tăng thuế’ Chủ tịch
Thượng Viện nói.
Đúng: ‘Tôi không hài lòng với ngân sách mới vì nó sẽ làm hại đến người
nghèo.’ Tỉnh trưởng nói.
