Tác dụng của các loại hình thiết bị
trong dạy học Vật lý
Trong thờiđại ngày nay, sựphát triển của khoa học – công nghệ(KH–
CN) đã ảnh hưởng sâu sắcđến hoạtđộng của mỗi con người, từkinh tế– xã
hộiđến văn hoá truyền thống, tạo nên những đặcđiểm mới của thờiđại, theo
đó vấnđề đổi mới giáo dụcđang diễn ra trên qui mô toàn cầu, tạo nên những
thay đổi sâu sắc trong giáo dục, từquan niệm vềchất lượng giáo dục, đến
quá trình tổchức và hệthống giáo dục.
Với sựphát triển nhanh của KH–CN, dẫnđến kết quảlà xuất hiện nhanh,
nhiều những tri thức, những kĩnăng và những lĩnh vực nghiên cứu mới, đồng thời
những tri thức cũtrởnên lỗi thời, lạc hậu, nảy sinh mâu thuẫn giữa khối lượng
thông tin với trình độ, thời gian, sức lực của người học quá tải.
Trước những thay đổiấy nếu con người không tiếp cậnđược với những tri
thức mới, những hiểu biết mới, họsẽtrởnên nhanh chóng lạc hậu với thời cuộc và
bị đào thải. Xã hội hiệnđạiđòi hỏi con người phải nhạy bén với cái mới, nhanh
chóng tiếp cận và nắm bắt các thành tựu KH–CN hiệnđại. Để giải quyết vấnđề này,
giáo dục phải tiếp cậnđược những thành tựu mới nhất của KH–CN bằng cách chọn
lọc nội dung, đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng các phương tiện dạy học
hiệnđạiđể giúp cho người học trong một thời gian ngắn có thểthu nhậnđược một
lượng thông tin lớn.
Vấnđề đổi mới giáo dục hiện nay đang trởnên cấp bách hơn bao giờhết. Để
làm được việc lớnđó, chúng ta phải thực sựcầu thị, chuyển biến từcái nhỏnhất:
đó là cải tiến, đổi mới phương pháp dạy học trong từng bài học, trong từng giờhọc,
làm cho quá trình dạy của Thầy và học của Trò đạt hiệu quảcao nhất trong điều
kiện có thểcó.
Do những yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học nên các phương
tiện kĩthuật phục vụdạy họcởcác trường phổthông hiện nay được trang bịngày
càng nhiều. Mặt khác, nhờcó sựphát triển nhanh của khoa học kĩthuật mà giá
thành của các thiết bịnghe nhìn trong những năm qua giảmđáng kể, tạođiều kiện
tốt cho các đơn vịSởGiáo Dục, các Trường phổthông mạnh tay trong việc mua
sắm các thiết bịdạy học.
Trướcđây, nhiềuđịa phương do những hoàn cảnh và điều kiện khác nhau
nên chưa thực sựcoi trọng việc sửdụng các loại hình TBDH vào quá trình dạy học.
Hiện nay, xu hướng phát triển của xã hội, sựthay đổi Sách Giáo Khoa phổ
thông ... đã làm thay đổi một cách cơbản quan điểm của các cấp lãnh đạo vềvấnđề
sửdụng các loại hình TBDH trong dạy học. Nhiều Trường phổthông đã coi việc sử
dụng các TBDH vào quá trình dạy học nhưmột công việc thường xuyên, thậm chí,
điềuđó đã trởthành tiêu chí quan trọng khi xét thi đua, khen thưởng. Thái độ tích
cực của các cấp quản lí Ngành đã có tác động rất lớnđến suy nghĩvà hành động
của bản thân mỗi giáo viên, họ đã dần ý thứcđược tầm quan trọng của việc sử
dụng TBDH và quá trình dạy học của chính mình. Đó là mộtđộng lực rất lớn, trong
công cuộcđổi mới tưduy, đổi mới cách nghĩ, cách làm, nâng cao hiệu quảgiáo dục.
Vai trò của các giác quan trong quá trình nhận thức
Các nghiên cứu vềvai trò của các giác quan trong quá trình nhận thức cho
thấy:
* Tỉlệkiến thức thu nhậnđược qua các giác quan:
Qua nếm: 1%. Qua sờ: 1,5%. Qua ngửi: 3,5%. Qua nghe: 11%. Qua nhìn:
83%.
* Tỉlệkiến thức nhớ được qua các giác quan:
– Qua những gì nghe được: 20%.
– Qua những gì nhìn được: 30%.
– Qua những gì ta nói được: 80%.
– Qua những gì ta nói và làm được: 90%.
Nhưvậy, có thểthấy rằng kiến thức sẽ được học sinh thu nhậnđược, nhớ
được càng nhiều nếu ta biết sửdụng phối hợp các loại hình phương tiện dạy học
một cách hợp lí, đặc biệt là các phương tiện nghe, nhìn và các thiết bịthí nghiệm
mà học sinh có thểtựtay thực hiện, thao tác. Quá trình dạy học là một quá trình
nhận thứcđặc biệt, được tổchứcởmứcđộ cao, thì thiết bịdạy học là không thể
thiếuđược trong quá trình dạy học.
Các loại hình thiết bịdạy học hiện nay
TBDH là hệthống đối tượng vật chất và hệthống phương tiện kĩthuậtđược
giáo viên và học sinh sửdụng trong quá trình dạy học.
Căn cứvào danh mục thiết bịdạy học mà BộGiáo Dục và Đào Tạođã ban
hành thì hiện nay có 9 loại hình chính sau đây:
1. Tranh, ảnh giáo khoa.
2. Bảnđồ, biểuđồ, lượcđồ ...
3. Mô hình, vật mẫu, mẫu vật.
4. Các dụng cụdạy học (Dụng cụthí nghiệm, dụng cụluyện tập TDTT...)
5. Phim đèn chiếu (phim Slide), phim chiếu bóng.
6. Bản trong dùng cho máy chiếu qua đầu.
7. Băng, đĩa ghi âm.
8. Băng đĩa ghi hình.
9. Phần mềm dạy học.
Chức năng của TBDH trong quá trình dạy học
Theo lí luận dạy học thì trong quá trình dạy học, TBDH có các chức năng sau:
– TBDH đảm bảođầyđủ, chính xác các thông tin vềcác hiện tượng, sựvật,
các đối tượng được nghiên cứu. – TBDH nâng cao được tính trực quan – Cơsởcủa
tưduy trừu tượng, mởrộng được khảnăng tiếp cận với các đối tượng, hiện tượng.
– TBDH tăng tính hấp dẫn, kích thích lòng ham muốn học tập, kích thích
hứng thú học tập của học sinh. – TBDH giúp gia tăng cường độ lao động, học tập
của học sinh, do đó nâng cao được nhịpđộ nghiên cứu tài liệu, giáo khoa.
– TBDH cho phép học sinhcó điều kiện tựlực chiếm lĩnh tri thức, hình thành
kĩnăng, kĩxảo. TBDH hợp lí hóa quá trình dạy học, tiết kiệmđược thời gian để mô
tả, gắn bài học với thực tế đời sống, học gắn với hành. TBDH giúp hình thành nhân
cách, thếgiới quan, nhân sinh quan, rèn luyện tác phong làm việc có khoa học của
cảgiáo viên lẫn học sinh.
Theo danh mục trên (phần 2), ta thấy có nhiều loại hình TBDH khác nhau,
với các chức năng của chúng như đã phân tích thì có thểnói việc sựdụng TBDH
trong dạy học là không thểthiếuđược trong quá trình dạy học. Lẽ đương nhiên, sự
kết hợp một cách hợp lí các loại hình TBDH sẽlàm cho hiệu quảcủa việc giảng dạy
được nâng cao. Nếu trong quá trình giảng dạy, ta biết phối hợp tốt các loại hình
TBDH thì loại hình này sẽbổsung, giải quyết những khiếm khuyết của loại hình kia,
nhưthếquá trình dạy học sẽ đạtđược những hiệu quảnhưmong muốn.
Vai trò và tác dụng của các loại hình TBDH
Vì sao trong quá trình dạy học, ta phải phối hợp các loại hình TBDH? Câu trả
lời tương đốiđơn giản, đó là: Không có loại hình TBDH nào là đa năng, là duy nhất
vì mỗi loại hình TBDH đều có những vai trò và tác dụng riêng, khác nhau, cái nọ
không thểthay thếhoàn toàn cho cái kia. Những phân tích sau đây sẽlàm sáng tỏ
điềuđó.
a) Đối với tranh, ảnh giáo khoa
* Tác dụng nổi bật là chúng có tính trực quan cao. Dùng tranh, ảnh có thể
phóng đại những sựvật nhỏ, hoặc thu nhỏnhững vật rất lớn. Tranh, ảnh có thểmô
tảcấu tạo bên trong của sựvật mà trên vật thật không thểquan sát được. Tuy
nhiên, trong một giờdạy, nếu chỉdùng tranh ảnh thôi thì làm sao học sinh có thể
nhìn thấy tính chất“động” trong các sựvật hiện tượng. Khi đó cần phải có các loại
hình TBDH khác bổsung (nhưmô hình, thí nghiệm, phần mềm dạy học...).
b) Đối với biểuđồ, bảnđồ
* Tác dụng nổi bật của chúng là giúp học sinh nhìn thấy một cách tổng quan
của một hệthống nào đó, thấyđược những dấu hiệu cơbản nhất, đặc trưng nhất,
điển hình nhất của môi trường địa lí ...
* Tuy nhiên, nếu chỉdùng bảnđồ, biểuđồ thì tính thuyết phục trong nhận
thức của học sinh lại không cao. Khi đó lại cầnđến các loại hình TBDH khác bổ
sung (nhưbăng hình, đĩa hình ...).
c) Đối với mô hình, vật mẫu, mẫu vật
Loại hình này chỉsựdụng có hiệu quảtrong một sốít nội dung dạy học, nó
chỉthực sựcó tác dụng nếu kết hợpđược với các tranh, ảnh có liên quan.
d) Đối với dụng cụdạy học
Loại hình này có nhiềuưuđiểm và có thểsửdụng trong tất cảcác loại bài
giảng. Tuy vậy, với những thí nghiệm có tính chất nguy hiểm hoặc không thểthực
hiệnđược trong điều kiện thực tế, thì việc kết hợp với các loại hình TBDH khác đặc
biệt là các phần mềm dạy học là không thểtránh khỏi.
e) Đối với phần mềm dạy học
Trong điều kiện hiện nay, việc sửdụng phần mềm dạy học vào quá trình
giảng dạy là rất hay, rất hiệu quả. Tuy vậy do điều kiện cơsởvật chất còn thiếu
thốn, trình độ của nhiều giáo viên vềtin học chưađạt yêu cầu, do đó việc áp dụng
phần mềm dạy học vào giảng dạy là rất hạn chế, nó mới chỉlà một hình thức bổtrợ
cho các loại hình TBDH khác mà chưa thểthay thế được các loại hình TBDH truyền
thống.
Đối với các loại hình TBDH khác nhưphim đèn chiếu, bản trong, băng đĩa
ghi âm, băng đĩa hình, do tính năng tác dụng của chúng rất khác nhau mà các loại
hình này chỉ đóng vai trò bổtrợcho các loại hình TBDH khác mà thôi.
Tóm lại, mỗi loại hình TBDH đều có những ưuđiểm và nhượcđiểm nhất
định, không thểcó loại nào là đa năng, có thểsửdụng thay thếcho tất cảcác loại
hình TBDH khác. Muốnđạtđược hiệu quảcao trong giảng dạy, ta phải biết kết hợp
tốt, vận dụng một cách hợp lí các ưuđiểm cũa từng loại hình, dùng những ưuđiểm
đó để bổsung những khiếm khuyết của các loại hình TBDH khác.