B N I VỘ Ộ Ụ C NG HÒA XÃ H I CH NGHĨA VI T NAMỘ Ộ Ủ Ệ
Đc l p – T do – H nh phúcộ ậ ự ạ
TÀI LI U Ệ
CH NG TRÌNH B I D NG NG CH CHUYÊN VIÊNƯƠ Ồ ƯỠ Ạ
(Ban hành kèm theo Quy t đnh s 900/QĐ-BNV ngày 06 tháng 8 năm 2013 ế ị ố
c a B tr ng B N i v ) ủ ộ ưở ộ ộ ụ
Ph n Iầ
KI N TH C CHUNGẾ Ứ
Chuyên đ 1ề
NHÀ N C TRONG H TH NG CHÍNH TRƯỚ Ệ Ố Ị
1. T NG QUAN V H TH NG CHÍNH TRỔ Ề Ệ Ố Ị
1.1. Quy n l c và quy n l c chính trề ự ề ự ị
1.1.1. Khái ni m quy n l cệ ề ự
Quy n l c là m t v n đ đc nghiên c u t xa x a trong l ch s phátề ự ộ ấ ề ượ ứ ừ ư ị ử
tri n c a loài ng i nh ng cho t i nay v n còn là m t v n đ đang đcể ủ ườ ư ớ ẫ ộ ấ ề ượ
tranh cãi. Có th nh n th y s có m t c a quy n l c trong t t c các m iể ậ ấ ự ặ ủ ề ự ấ ả ố
quan h xã h i. Theo nghĩa chung nh t, quy n l c đc hi u là kh năng tácệ ộ ấ ề ự ượ ể ả
đng, chi ph i c a m t ch th đi v i m t đi t ng nh t đnh, bu c hànhộ ố ủ ộ ủ ể ố ớ ộ ố ượ ấ ị ộ
vi c a đi t ng này tuân th , ph thu c vào ý chí c a ch th . Nh v y,ủ ố ượ ủ ụ ộ ủ ủ ể ư ậ
b n thân quy n l c xu t hi n trong m i m i quan h gi a nh ng cá nhânả ề ự ấ ệ ọ ố ệ ữ ữ
hay nh ng nhóm ng i khác nhau.ữ ườ
N m đc quy n l c trong xã h i là n m đc kh năng chi ph iắ ượ ề ự ộ ắ ượ ả ố
nh ng ng i khác, b o v và th c hi n đc l i ích c a mình trong m iữ ườ ả ệ ự ệ ượ ợ ủ ố
quan h v i l i ích c a nh ng ng i khác. Chính vì v y, xung đt quy n l cệ ớ ợ ủ ữ ườ ậ ộ ề ự
trong xã h i là m t hi n t ng khách quan và ph bi n. Không ph i m iộ ộ ệ ượ ổ ế ả ọ
xung đt quy n l c trong xã h i đu mang ý nghĩa tiêu c c đi v i s phátộ ề ự ộ ề ự ố ớ ự
tri n. Ch ng h n, đu tranh giai c p là m t hi n t ng xung đt quy n l cể ẳ ạ ấ ấ ộ ệ ượ ộ ề ự
ph bi n trong xã h i có giai c p. S xung đt quy n l c này l i đóng vaiổ ế ộ ấ ự ộ ề ự ạ
trò quan tr ng trong vi c thúc đy s phát tri n c a xã h i và do đó mang ýọ ệ ẩ ự ể ủ ộ
nghĩa tích c c.ự
1.1.2. Khái ni m quy n l c chính trệ ề ự ị
Quy n l c chính tr là m t d ng c a quy n l c trong xã h i có giaiề ự ị ộ ạ ủ ề ự ộ
c p. Đó là quy n l c c a m t giai c p, m t t p đoàn xã h i hay c a nhânấ ề ự ủ ộ ấ ộ ậ ộ ủ
dân trong đi u ki n c a ch nghĩa xã h i th hi n “kh năng c a m t giaiề ệ ủ ủ ộ ể ệ ả ủ ộ
c p th c hi n l i ích khách quan c a mình”. Các nhà kinh đi n c a chấ ự ệ ợ ủ ể ủ ủ
nghĩa Mác-Lênin quan ni m r ng, “quy n l c chính tr là b o l c có t ch cệ ằ ề ự ị ạ ự ổ ứ
c a giai c p đ đàn áp m t giai c p khác”.ủ ấ ể ộ ấ 1 Nh v y, quy n l c chính trư ậ ề ự ị
luôn g n li n v i quy n l c nhà n c, ph n ánh m c đ giành, gi và sắ ề ớ ề ự ướ ả ứ ộ ữ ử
d ng quy n l c nhà n c c a nh ng t p đoàn ng i trong xã h i đ b o vụ ề ự ướ ủ ữ ậ ườ ộ ể ả ệ
l i ích c a mình, chi ph i các t p đoàn khác. Nói cách khác, quy n l c chínhợ ủ ố ậ ề ự
tr ph n ánh m c đ th c hi n l i ích c a m t giai c p, m t nhóm ng iị ả ứ ộ ự ệ ợ ủ ộ ấ ộ ườ
nh t đnh trong m i quan h v i các giai c p hay nhóm ng i khác thông quaấ ị ố ệ ớ ấ ườ
m c đ chi ph i quy n l c nhà n c.ứ ộ ố ề ự ướ 2
Là m t b ph n c a quy n l c trong xã h i có giai c p, quy n l cộ ộ ậ ủ ề ự ộ ấ ề ự
chính tr có nh ng đc đi m ch y u sau:ị ữ ặ ể ủ ế
- Quy n l c chính tr bao gi cũng mang tính giai c p, ph n ánh l i íchề ự ị ờ ấ ả ợ
c a giai c p thông qua t ch c đi di n c a mình là đng chính tr c a giaiủ ấ ổ ứ ạ ệ ủ ả ị ủ
c p ấth ng trố ị.
- Quy n l c chính tr ề ự ị t n t i trong m i liên h l i ích khi đt nó trongồ ạ ố ệ ợ ặ
quan h v i giai c p khác. Tu thu c vào t ng quan, so sánh l c l ng màệ ớ ấ ỳ ộ ươ ự ượ
các giai c p vào v th khác nhau trong quan h v i vi c s d ng quy nấ ở ị ế ệ ớ ệ ử ụ ề
l c chính tr . ự ị Ch ng h n, trong m i quan h v i giai c p công nhân cácẳ ạ ố ệ ớ ấ ở
n c t b n thì quy n l c c a giai c p t s n là th ng nh t. Nh ng trongướ ư ả ề ự ủ ấ ư ả ố ấ ư
m i quan h n i t i, l i ích c a các nhóm t s n khác nhau cũng khôngố ệ ộ ạ ợ ủ ư ả
gi ng nhau và do đó gi a các nhóm này không ch có mâu thu n mà đôi khiố ữ ỉ ẫ
còn đu tranh gay g t v i nhau v l i ích, v s d ng quy n l c chính trấ ắ ớ ề ợ ề ử ụ ề ự ị
c a mình. ủ
- Quy n l c chính tr c a giai c p th ng tr đc th c hi n trong xãề ự ị ủ ấ ố ị ượ ự ệ
h i thông qua ph ng ti n ch y u là nhà n c. Nhà n c là b máy quy nộ ươ ệ ủ ế ướ ướ ộ ề
l c đc bi t n m trong tay giai c p th ng tr đ hi n th c hóa các l i ích c aự ặ ệ ằ ấ ố ị ể ệ ự ợ ủ
giai c p này trong xã h i trong m i t ng quan v i các giai c p khác. Quy nấ ộ ố ươ ớ ấ ề
l c nhà n c là m t d ng c a quy n l c chính tr mang tính c ng ch đnự ướ ộ ạ ủ ề ự ị ưỡ ế ơ
ph ng đi v i xã h i. Trong toàn b c u trúc xã h i hi n đi, ch duy nh tươ ố ớ ộ ộ ấ ộ ệ ạ ỉ ấ
nhà n c có kh năng hình thành và s d ng pháp lu t cùng v i các công cướ ả ử ụ ậ ớ ụ
c ng ch khác đ bu c các cá nhân công dân và t ch c ph i tuân th cácưỡ ế ể ộ ổ ứ ả ủ
quy đnh mà mình đt ra. ị ặ
- Quy n l c chính tr và quy n l c nhà n c có m i quan h qua l iề ự ị ề ự ướ ố ệ ạ
1 C.Mác, Ph.Ăngghen toàn t p, T.4, tr.447 (ti ng Nga).ậ ế
2 Xem H c vi n Hành chính Qu c gia (2001): Chính tr h c - Giáo trình c nhân hành chính.NXB. Đi h cọ ệ ố ị ọ ử ạ ọ
Qu c gia Hà N i.ố ộ
3
ch t ch :ặ ẽ
- Quy n l c nhà n c là b ph n quan tr ng nh t c a quy n l c chínhề ự ướ ộ ậ ọ ấ ủ ề ự
tr . Vi c chuy n quy n l c nhà n c t tay giai c p này sang tay giai c pị ệ ể ề ự ướ ừ ấ ấ
khác s làm thay đi b n ch t c a ch đ chính tr .ẽ ổ ả ấ ủ ế ộ ị
- M i d ng quy n l c nhà n c đu mang tính chính tr nh ng khôngọ ạ ề ự ướ ề ị ư
ph i m i quy n l c chính tr đu có tính ch t c a quy n l c nhà n c. Soả ọ ề ự ị ề ấ ủ ề ự ướ
v i quy n l c nhà n c, quy n l c chính tr r ng h n, đa d ng h n vớ ề ự ướ ề ự ị ộ ơ ạ ơ ề
ph ng pháp th c hi n cũng nh hình th c bi u hi n.ươ ự ệ ư ứ ể ệ
- Quy n l c nhà n c trong xã h i hi n đi bao g m 3 nhánh ch y uề ự ướ ộ ệ ạ ồ ủ ế
là quy n l p pháp, quy n hành pháp và quy n t pháp:ề ậ ề ề ư
+ Quy n l p pháp là quy n làm ra Hi n pháp và lu t, do c quan l pề ậ ề ế ậ ơ ậ
pháp th c hi n. C quan l p pháp các n c khác nhau có tên g i khác nhauự ệ ơ ậ ở ướ ọ
và cách th c t ch c cũng khác nhau. Theo quy đnh c a Hi n pháp năm 1992ứ ổ ứ ị ủ ế
(s a đi, b sung năm 2001), n c ta, Qu c h i là c quan duy nh t cóử ổ ổ ở ướ ố ộ ơ ấ
quy n l p pháp.ề ậ
+ Quy n hành pháp là m t b ph n c u thành c a quy n l c nhàề ộ ộ ậ ấ ủ ề ự
n c, có nhi m v th c thi pháp lu t, đa pháp lu t vào t ch c xã h i vàướ ệ ụ ự ậ ư ậ ổ ứ ộ
qu n lý xã h i. Quy n hành pháp do m t b máy hành chính nhà n c ph cả ộ ề ộ ộ ướ ứ
t p tr i r ng t trung ng t i đa ph ng th c hi n.ạ ả ộ ừ ươ ớ ị ươ ự ệ
+ Quy n t pháp có nhi m v b o v pháp lu t do c quan t phápề ư ệ ụ ả ệ ậ ơ ư
th c hi n. Vi t Nam, h th ng c quan t pháp bao g m Vi n ki m sátự ệ Ở ệ ệ ố ơ ư ồ ệ ể
nhân dân và Tòa án nhân dân các c p.ấ
Tuy nhiên, m i quan h gi a ba b ph n quy n l c này các n cố ệ ữ ộ ậ ề ự ở ướ
khác nhau không gi ng nhau: trong khi các n c t b n, quy n l c nhàố ở ướ ư ả ề ự
n c đc t ch c theo nguyên t c “tam quy n phân l p” v i nh ng bi nướ ượ ổ ứ ắ ề ậ ớ ữ ế
th khác nhau thì các n c xã h i ch nghĩa nh n c ta, ba nhánhể ở ướ ộ ủ ư ở ướ
quy n l c này l i không đc t ch c đi tr ng v i nhau mà ch có s phânề ự ạ ượ ổ ứ ố ọ ớ ỉ ự
công, ph i h p và ki m soát l n nhau. C ng lĩnh xây d ng đt n c th iố ợ ể ẫ ươ ự ấ ướ ờ
k quá đ lên CNXH (b sung, phát tri n năm 2011) cũng đã kh ng đnh:ỳ ộ ổ ể ẳ ị
“Nhà n c ta là nhà n c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a nhân dân, doướ ướ ề ộ ủ ủ
nhân dân, vì nhân dân. T t c quy n l c nhà n c thu c v nhân dân mà n nấ ả ề ự ướ ộ ề ề
t ng là liên minh gi a giai c p công nhân v i giai c p nông dân và đi ngũ tríả ữ ấ ớ ấ ộ
th c, do Đng C ng s n Vi t Nam lãnh đo. Quy n l c nhà n c là th ngứ ả ộ ả ệ ạ ề ự ướ ố
nh t; có s phân công, ph i h p và ki m soát gi a các c quan trong vi cấ ự ố ợ ể ữ ơ ệ
th c hi n các quy n l p pháp, hành pháp và t pháp”.ự ệ ề ậ ư 3
1.2. H th ng chính tr và các y u t c u thành h th ng chính trệ ố ị ế ố ấ ệ ố ị
1.2.1. Khái ni m h th ng chính trệ ệ ố ị
3 Đng C ng s n Vi t Nam (2011): Văn ki n Đi h i đi bi u toàn qu c l n th XI. NXB. Chính tr Qu cả ộ ả ệ ệ ạ ộ ạ ể ố ầ ứ ị ố
gia, tr.85-86.
4
Có r t nhi u cách hi u khác nhau v h th ng chính tr . Theo nghĩaấ ề ể ề ệ ố ị
chung nh t, h th ng chính tr đc hi u là hình th c t ch c chính tr c aấ ệ ố ị ượ ể ứ ổ ứ ị ủ
m t xã h i.ộ ộ 4 Xét t giác đ c u trúc, h th ng chính tr là h th ng các từ ộ ấ ệ ố ị ệ ố ổ
ch c, các thi t ch chính tr - xã h i và các m i quan h qua l i gi a chúngứ ế ế ị ộ ố ệ ạ ữ
v i nhau h p thành c ch chính tr c a m t ch đ xã h i tham gia vào th cớ ợ ơ ế ị ủ ộ ế ộ ộ ự
hi n quy n l c chính tr . Tuy nhiên trong th c t , có nh ng y u t mang n iệ ề ự ị ự ế ữ ế ố ộ
dung chính tr nh ng l i không đc x p vào h th ng chính tr nh nh ngị ư ạ ượ ế ệ ố ị ư ữ
t ch c, nh ng nhóm chính tr ho t đng b t h p pháp theo quy đnh c aổ ứ ữ ị ạ ộ ấ ợ ị ủ
pháp lu t hi n hành c a m t qu c gia. Chính vì v y, ậ ệ ủ ộ ố ậ h th ng chính tr c aệ ố ị ủ
m t qu c gia v c u trúc ch bao g m nh ng t ch c th c hi n quy n l cộ ố ề ấ ỉ ồ ữ ổ ứ ự ệ ề ự
chính tr đc chính th c th a nh n v m t pháp lý. ị ượ ứ ừ ậ ề ặ
H th ng chính trệ ố ị là m t b ph n c u thành ki n trúc th ng t ng xãộ ộ ậ ấ ế ượ ầ
h i, đc ch đnh theo t t ng c a giai c p c m quy n nh m tác đngộ ượ ế ị ư ưở ủ ấ ầ ề ằ ộ
vào đi s ng kinh t - xã h i v i m c đích duy trì và phát tri n ch đ xã h iờ ố ế ộ ớ ụ ể ế ộ ộ
đó. Đi u này có nghĩa là h th ng chính tr c a m t xã h i luôn mang tínhề ệ ố ị ủ ộ ộ
giai c p, ph n ánh l i ích c a giai c p c m quy n và đc đnh h ng b iấ ả ợ ủ ấ ầ ề ượ ị ướ ở
l i ích c a giai c p c m quy n.ợ ủ ấ ầ ề 5
Xét t giác đ c c u, h th ng chính tr c a m t qu c gia hi n điừ ộ ơ ấ ệ ố ị ủ ộ ố ệ ạ
bao g m: h th ng đng chính tr (trong đó đng c m quy n là trung tâmồ ệ ố ả ị ả ầ ề
lãnh đo chính tr c a h th ng chính tr ); Nhà n c là trung tâm c a quy nạ ị ủ ệ ố ị ướ ủ ề
l c công, th c hi n quy n qu n lý xã h i tr c h t qua h th ng pháp lu tự ự ệ ề ả ộ ướ ế ệ ố ậ
và các công c c ng ch ; các t ch c qu n chúng ph n ánh l i ích c aụ ưỡ ế ổ ứ ầ ả ợ ủ
nh ng nhóm xã h i nh t đnh.ữ ộ ấ ị
1.2.2. Các y u t c u thành h th ng chính trế ố ấ ệ ố ị
H th ng chính trệ ố ị là m t b ph n c u thành ki n trúc th ng t ng xãộ ộ ậ ấ ế ượ ầ
h i, đc ch đnh theo t t ng c a giai c p c m quy n nh m tác đngộ ượ ế ị ư ưở ủ ấ ầ ề ằ ộ
vào đi s ng kinh t - xã h i v i m c đích duy trì và phát tri n ch đ xã h iờ ố ế ộ ớ ụ ể ế ộ ộ
đó. Đi u này có nghĩa là h th ng chính tr c a m t xã h i luôn mang tínhề ệ ố ị ủ ộ ộ
giai c p, ph n ánh l i ích c a giai c p c m quy n và đc đnh h ng b iấ ả ợ ủ ấ ầ ề ượ ị ướ ở
l i ích c a giai c p c m quy n.ợ ủ ấ ầ ề 6
T giác đ các y u t c u thành, h th ng chính tr c a m t qu c giaừ ộ ế ố ấ ệ ố ị ủ ộ ố
hi n đi bao g m: H th ng đng chính tr (trong đó đng c m quy n làệ ạ ồ ệ ố ả ị ả ầ ề
trung tâm lãnh đo chính tr c a h th ng chính tr ); Nhà n c là trung tâmạ ị ủ ệ ố ị ướ
c a quy n l c công, th c hi n quy n qu n lý xã h i tr c h t qua h th ngủ ề ự ự ệ ề ả ộ ướ ế ệ ố
pháp lu t và các công c c ng ch ; các t ch c qu n chúng ph n ánh l iậ ụ ưỡ ế ổ ứ ầ ả ợ
ích c a nh ng nhóm xã h i nh t đnh.ủ ữ ộ ấ ị
1.3. H th ng chính tr n c CHXHCN Vi t Namệ ố ị ướ ệ
4 Xem Đinh Văn M u và các tác gi (1997): Chính tr h c đi c ng. NXB. thành ph H Chí Minh, tr.135.ậ ả ị ọ ạ ươ ố ồ
5 Xem Đinh Văn M u và các tác gi (1997): Chính tr h c đi c ng. NXB. thành ph H Chí Minh, tr.136.ậ ả ị ọ ạ ươ ố ồ
6 Xem Đinh Văn M u và các tác gi (1997): Chính tr h c đi c ng. NXB. thành ph H Chí Minh, tr.136.ậ ả ị ọ ạ ươ ố ồ
5
1.3.1. B n ch t, nguyên t c t ch c và ho t đng c a h th ngả ấ ắ ổ ứ ạ ộ ủ ệ ố
chính tr nị ư c CHXHCN Vi t Namớ ệ
H th ng chính tr n c ta là h th ng chính tr xã h i ch nghĩaệ ố ị ở ướ ệ ố ị ộ ủ
đc hình thành sau th ng l i c a Cách m ng tháng Tám năm 1945 cùng v iượ ắ ợ ủ ạ ớ
s hình thành Nhà n c dân ch nhân dân đu tiên Đông Nam Á. Cùng v iự ướ ủ ầ ở ớ
s phát tri n c a xã h i m i, h th ng chính tr c a n c ta ngày càng đcự ể ủ ộ ớ ệ ố ị ủ ướ ượ
c ng c , phát tri n và hoàn thi n.ủ ố ể ệ
H th ng chính tr xã h i ch nghĩa Vi t Nam th hi n b n ch tệ ố ị ộ ủ ở ệ ể ệ ả ấ
c a n n dân ch xã h i ch nghĩa, là c ch đ th c thi quy n l c chính trủ ề ủ ộ ủ ơ ế ể ự ề ự ị
trong b i c nh giai c p công nhân trong liên minh v i giai c p công nhân vàố ả ấ ớ ấ
đi ngũ trí th c đã tr thành giai c p c m quy n. Nh v y, h th ng chínhộ ứ ở ấ ầ ề ư ậ ệ ố
tr tr thành công c đ b o v l i ích c a giai c p công nhân, giai c p nôngị ở ụ ể ả ệ ợ ủ ấ ấ
dân và toàn th nhân dân lao đng, là công c đ xây d ng ch nghĩa xã h iể ộ ụ ể ự ủ ộ
n c ta.ở ướ
H th ng chính tr này v n hành theo nh ng nguyên t c ph bi n c aệ ố ị ậ ữ ắ ổ ế ủ
h th ng chính tr xã h i ch nghĩa:ệ ố ị ộ ủ
- Nguyên t c quy n l c nhà n c thu c v nhân dân.ắ ề ự ướ ộ ề
- Nguyên t c đm b o s lãnh đo c a Đng C ng s n Vi t Nam điắ ả ả ự ạ ủ ả ộ ả ệ ố
v i Nhà n c và xã h i.ớ ướ ộ
- Nguyên t c t p trung dân ch .ắ ậ ủ
- Nguyên t c ắquy n l c nhà n c th ng nh t; có s phân công, ph iề ự ướ ố ấ ự ố
h p và ki m soát gi a các c quan trong vi c th c hi n các quy n l p pháp,ợ ể ữ ơ ệ ự ệ ề ậ
hành pháp và t pháp.ư
1.3.2. Vai trò c a các t ch c trong h th ng chính tr n củ ổ ứ ệ ố ị ướ
CHXHCN Vi t Namệ
H th ng chính tr n c ta bao g m: Đng C ng s n Vi t Nam, Nhàệ ố ị ở ướ ồ ả ộ ả ệ
n c CHXHCN Vi t Nam, M t tr n T qu c và các đoàn th chính tr - xãướ ệ ặ ậ ổ ố ể ị
h i. Các t ch c trong h th ng này v n hành theo c ch “Đng lãnh đo,ộ ổ ứ ệ ố ậ ơ ế ả ạ
Nhà n c qu n lý, nhân dân làm ch ”, đc g n k t v i nhau theo nh ngướ ả ủ ượ ắ ế ớ ữ
quan h , c ch và nguyên t c nh t đnh trong m t môi tr ng văn hóa chínhệ ơ ế ắ ấ ị ộ ườ
tr đc thù.ị ặ
a) Đng C ng s n Vi t Nam trong h th ng chính trả ộ ả ệ ệ ố ị
H th ng chính tr n c ta hi n nay đc t ch c và ho t đng d iệ ố ị ướ ệ ượ ổ ứ ạ ộ ướ
s lãnh đo c a Đng C ng s n Vi t Nam - Đng duy nh t n m quy n lãnhự ạ ủ ả ộ ả ệ ả ấ ắ ề
đo nhà n c và xã h i. Vai trò, v trí và kh năng lãnh đo c a Đng đcạ ướ ộ ị ả ạ ủ ả ượ
xã h i th a nh n thông qua s nghi p lãnh đo c a Đng đi v i c dân t cộ ừ ậ ự ệ ạ ủ ả ố ớ ả ộ
trong công cu c đu tranh giành đc l p dân t c và xây d ng CNXH.ộ ấ ộ ậ ộ ự
6