i
LỜI MỞ ĐẦU
Tập bài giảng Lịch sử kinh tế quốc dân được xây dựng nhằm đáp ứng nhu cầu
phục vụ công tác dạy và học học phần Lịch sử các học thuyết kinh tế cho đối tượng là
sinh viên đại học các chuyên ngành thuộc Khoa Kinh tế của Trường Đại học Sư phạm
Kỹ thuật Nam Định.
Tập bài giảng được xây dựng với bố cục gồm 8 chương, được trình bày trên 150
trang đánh máy, kết thúc mỗi chương có phần câu hỏi ôn tập.
Cách tiếp cận khi xây dựng tập bài giảng Lịch sử kinh tế quốc dân theo hướng
khái quát hóa nội dung, diễn đạt để phù hợp với đối tượng chính là sinh viên đại học
thuộc Khoa Kinh tế của Trường Đại học SPKT Nam Định.
Trong quá trình xây dựng tập bài giảng, nhóm tác giả đã tham khảo nhiều tài
liệu trong và ngoài nước; đặc biệt có sử dụng trích dẫn hoặc phát triển ý tưởng, nội
dung của nhiều tác giả (nêu trong phần danh mục tài liệu tham khảo). Tập thể nhóm
tác giả xin phép được sử dụng tài liệu của quý vị với vai trò là nền tảng cơ bản xây
dựng tập bài giảng này nhằm góp phần phát triển những kiến thức về lịch sử kinh tế
quốc của các quốc gia đến gần với người đọc, tăng cường tính phổ biến về các kiến
thức về lịch sử kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là kiến thức này có ý
nghĩa thực tiễn cũng như kinh nghiệm lớn đến việc xây dựng nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.
Cuối cùng, nhóm tác giả chúng tôi xin gửi những lời cám ơn trân trọng nhất tới
các nhà nghiên cứu, các học giả, bạn bè, đồng nghiệp... đã cung cấp cho chúng tôi
những tư liệu, những lời góp ý quý giá để chúng tôi hoàn thành tập bài giảng này.
Tập bài giảng Lịch sử kinh tế quốc dân có thể còn nhiều thiếu sót. Chúng tôi
mong nhận được sự góp ý của bạn đọc.
NHÓM TÁC GIẢ
ii
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. i
CHƢƠNG MỞ ĐẦU. KHÁI QUÁT VỀ MÔN HỌC ............................................................... 1
1. Vị trí và tác dụng của môn học .......................................................................................... 1
2. Đối tƣợng và nhiệm vụ môn học ........................................................................................ 3
2.1. Đối tƣợng ............................................................................................................................... 3
2.2. Nhiệm vụ của môn học ......................................................................................................... 4
3. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................................... 4
Câu hỏi ôn tập ............................................................................................................................ 5
CHƢƠNG 1. KINH TẾ CÁC NƢỚC TƢ BẢN CHỦ NGHĨA ................................................ 6
1.1. Sự ra đời của phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa .................................................... 6
1.1.1. Sự phân công lao động và trao đổi hàng hóa .................................................................... 6
1.1.2. Thành thị phong kiến Châu Âu .......................................................................................... 6
1.1.3. Tác động của các phát kiến địa lý ...................................................................................... 7
1.1.4. Tích luỹ nguyên thuỷ tƣ bản ............................................................................................... 8
1.1.5. Phát triển kỹ thuật ............................................................................................................... 9
1.2. Kinh tế các nƣớc tƣ bản thời kỳ tự do cạnh tranh ........................................................... 9
1.2.1. Quan hệ sản xuất tƣ bản chủ nghĩa giữ vai trò thống trị ................................................... 9
1.2.2. Cách mạng công nghiệp và hậu quả của nó .................................................................... 10
1.2.3. Sự phát triển kinh tế của các nƣớc tƣ bản ........................................................................ 12
1.3. Kinh tế các nƣớc tƣ bản chủ nghĩa thời kỳ độc quyền .................................................. 13
1.3.1. Thời kỳ độc quyền hóa (1871 – 1913)............................................................................. 13
1.3.2. Thời kỳ giữa hai cuộc chiến tranh thế giới (1918 – 1939) ............................................. 14
1.4. Thời kỳ sau chiến tranh thế giới 2 (1946 – đến nay) .................................................... 15
1.4.1. Giai đoạn khôi phục kinh tế (1945 – 1950) ..................................................................... 15
1.4.2. Giai đoạn tăng trƣởng (1951 – 1973) .............................................................................. 15
1.4.3. Giai đoạn phát triển chậm chạp và không ổn định (1973 - 1985).................................. 17
1.4.4. Điều chỉnh kinh tế từ năm 1985 đến nay ......................................................................... 17
Câu hỏi ôn tập .......................................................................................................................... 26
CHƢƠNG 2. KINH TẾ NƢỚC MỸ ....................................................................................... 27
2.1. Kinh tế Mỹ trƣớc khi giành độc lập (trƣớc 1776) ......................................................... 27
2.1.1. Công cuộc khẩn thực của ngƣời Châu Âu....................................................................... 27
2.1.2. Kinh tế Mỹ thời kỳ thống trị của thực dân Anh. ............................................................. 28
2.2. Kinh tế Mỹ thời kỳ trƣớc độc quyền (1776 - 1865) ...................................................... 28
2.2.1. Công cuộc di thực bành trƣớng đất đai mở rộng thị trƣờng ........................................... 28
2.2.2. Cách mạng công nghiệp và bành trƣớng lãnh thổ .......................................................... 28
2.2.3. Nội chiến ở Mỹ (1861 - 1865) ......................................................................................... 30
2.3. Kinh tế Mỹ thời kỳ độc quyền (1865 đến nay) ............................................................. 30
2.3.1. Thời kỳ bùng nổ kinh tế Mỹ (1865 - 1913) ..................................................................... 30
iii
2.3.2. Kinh tế Mỹ từ chiến tranh thế giới thứ nhất đến chiến tranh thế giới hai (1914 - 1945)
...................................................................................................................................................... 31
2.3.3. Kinh tế Mỹ từ sau chiến tranh thế giới hai (1945 – 1973) ............................................. 32
2.3.4. Kinh tế Mỹ từ năm 1974 đến nay .................................................................................... 34
Câu hỏi ôn tập ........................................................................................................................... 41
CHƢƠNG 3. KINH TẾ NHẬT BẢN ...................................................................................... 42
3.1. Kinh tế Nhật Bản thời kỳ phong kiến ............................................................................ 42
3.1.1. Đặc điểm kinh tế xã hội Nhật Bản cuối thời kỳ phong kiến Nhật Bản ......................... 42
3.1.2. Sự ra đời của Chủ nghĩa tƣ bản Nhật Bản ....................................................................... 43
3.2. Kinh tế Nhật Bản từ cải cách Minh Trị đến chiến tranh thế giới thứ II (1868 – 1945) . 44
3.2.1. Cải cách Minh Trị ............................................................................................................. 44
3.2.2. Cách mạng công nghiệp và chủ nghĩa đế quốc Nhật Bản.............................................. 45
3.2.3. Kinh tế Nhật Bản thời kỳ (1914 - 1945) ......................................................................... 46
3.3. Kinh tế Nhật Bản từ sau chiến tranh thế giới thứ hai đến nay ....................................... 47
3.3.1. Thời kỳ khôi phục kinh tế sau chiến tranh (1945 – 1954) ............................................. 47
3.3.2. Thời kỳ phát triển nhanh (1955 – 1973) ......................................................................... 48
3.3.3. Thời kỳ kinh tế trƣởng thành (1974 đến nay) ................................................................. 51
Câu hỏi ôn tập ........................................................................................................................... 59
CHƢƠNG 4. KINH TẾ CÁC NƢỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA ................................................ 60
4.1.Quá trình hình thành hệ thống kinh tế Xã hội chủ nghĩa ................................................ 60
4.1.1. Sự xuất hiện Chủ nghĩa xã hội ......................................................................................... 60
4.1.2. Quan hệ hợp tác giữa các nƣớc Xã hội chủ nghĩa .......................................................... 61
4.2. Kinh tế các nƣớc xã hội chủ nghĩa thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội (1917-1960) . 63
4.2.1. Cải tạo quan hệ sản xuất cũ xây dựng quan hệ sản xuất mới ........................................ 63
4.2.2. Xây dựng cơ sở vật chất của Chủ nghĩa xã hội .............................................................. 64
4.2.3. Xây dựng thể chế kinh tế Xã hội chủ nghĩa. ................................................................... 65
4.3. Kinh tế các nƣớc Xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ từ 1961 - 1991 ................................ 65
4.3.1. Cải cách kinh tế ................................................................................................................. 65
4.3.2. Phát triển kinh tế ............................................................................................................... 66
4.4. Kinh tế các nƣớc Xã hội chủ nghĩa thời kỳ từ 1991 đến nay ........................................ 67
Câu hỏi ôn tập ........................................................................................................................... 69
CHƢƠNG 5. KINH TẾ LIÊN XÔ (cũ) .................................................................................... 70
5.1. Đặc điểm kinh tế nƣớc Nga trƣớc cách mạng tháng Mƣời (1917) ............................... 70
5.1.1. Nƣớc Nga phong kiến từ thế kỷ VI đến đầu thể kỷ XIX .............................................. 70
5.1.2. Nƣớc Nga tƣ bản chủ nghĩa (1861 – 1913) ..................................................................... 70
5.2. Kinh tế Liên Xô thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội (1918 -1955) ............................... 70
5.2.1. Những cải cách sau cách mạng tháng 10 ........................................................................ 70
5.2.2. Thời kỳ nội chiến (1918 - 1920) ...................................................................................... 71
5.2.3. Thời kỳ khôi phục kinh tế (1921 – 1925) ........................................................................ 72
5.2.4 Thời kỳ cải tạo xã hội chủ nghĩa và xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội. .... 72
iv
5.2.5. Thời kỳ chiến tranh vệ quốc (1941– 1945) ..................................................................... 74
5.2.6. Thời kỳ hoàn thiện chủ nghĩa xã hội (1951 – 1955) ...................................................... 74
5.3. Kinh tế liên xô thời kỳ củng cố và hoàn thiện CNXH (1956 – 1990) .......................... 74
5.3.1. Đặc điểm kinh tế Liên Xô giai đoạn 1956 - 1975 ........................................................... 74
5.3.2. Đặc điểm kinh tế trong giai đoạn 1976 - 1990 ................................................................ 76
5.4. Kinh tế Nga thời kỳ hậu Liên Xô .................................................................................. 76
5.4.1. Chuyển đổi nền kinh tế theo hƣớng thị trƣờng ............................................................... 76
5.4.2. Kinh tế Nga hồi phục (1995 – nay) .................................................................................. 77
Câu hỏi ôn tập .......................................................................................................................... 78
CHƢƠNG 6. KINH TẾ TRUNG QUỐC ................................................................................ 79
6.1. Đặc điểm kinh tế Trung Quốc thời kỳ phong kiến ....................................................... 79
6.2. Kinh tế Trung Quốc từ ngày thành lập nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa đến năm
1978. ..................................................................................................................................... 79
6.3. Kinh tế Trung Quốc từ 1978 đến nay ........................................................................... 86
6.3.1 Kinh tế Trung Quốc từ năm 1978 tới năm 1987 .............................................................. 86
6.3.2. Kinh tế Trung Quốc từ năm 1988 đến nay ...................................................................... 91
Câu hỏi ôn tập .......................................................................................................................... 96
CHƢƠNG 7. KINH TẾ ASEAN ............................................................................................. 97
7.1. Kinh tế Asean trƣớc khi giành độc lập .......................................................................... 97
7.1.1. Cơ cấu kinh tế .................................................................................................................... 97
7.1.2. Chính sách kinh tế ............................................................................................................. 98
7.2. Kinh tế Asean sau khi giành độc lập ............................................................................. 99
7.2.1 Sự xâm nhập của CNTD mới ............................................................................................ 99
7.2.2. Mô hình phát triển ASEAN ............................................................................................ 100
7.2.3. Những thành tựu và hạn chế ........................................................................................... 107
7.2.4. Một số kinh nghiệm của ASEAN .................................................................................. 110
Câu hỏi ôn tập ........................................................................................................................ 111
CHƢƠNG 8. KINH TẾ VIỆT NAM ..................................................................................... 112
8.1. Kinh tế Việt Nam thời kỳ phong kiến ......................................................................... 112
8.1.1.Kinh tế Việt Nam thời kỳ tiền phong kiến ..................................................................... 112
8.1.2. Kinh tế Việt Nam thời kỳ phong kiến hóa (179 trƣớc công nguyên đến 938)............ 115
8.2. Kinh tế Việt Nam thời kỳ thực dân Pháp thống trị ..................................................... 119
8.2.1. Kinh tế Việt Nam từ khi Pháp xâm lƣợc đến chiến tranh thế giới lần thứ hai. .......... 119
8.2.3. Kinh tế trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 – 1954) ..................... 119
8.3. Kinh tế Việt Nam thời kỳ 1955 - 1975 ....................................................................... 122
8.3.1. Đặc điểm tình hình và nhiệm vụ cơ bản của miền Bắc ................................................ 122
8.3.2. Quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ............................................................................. 123
8.3.3. Kinh tế miền Nam trong vùng Mỹ – Ngụy kiểm soát .................................................. 132
8.3.4. Kinh tế trong vùng giải phóng........................................................................................ 134
8.4. Kinh tế Việt Nam thời kỳ 10 năm đầu sau khi đất nƣớc thống nhất (1976 – 1985) ... 136
v
8.4.1. Đặc điểm tình hình và đƣờng lối phát triển kinh tế ...................................................... 136
8.4.2. Thực trạng nền kinh tế nƣớc ta 1976 – 1985 ................................................................ 138
8.5. Kinh tế Việt Nam thời kỳ đổi mới (từ 1986 đến nay) ................................................. 141
8.5.1. Bối cảnh và nội dung đổi mới ....................................................................................... 141
8.5.2. Những chuyển biến của nền kinh tế .............................................................................. 143
Câu hỏi ôn tập ......................................................................................................................... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 152