K hoa Tài chính – N gân hàng Tập bài giảng môn Tiền tệ - Ngân hàng
http://www.ebook.edu.vn -97-
Chương VI
THANH TOÁN VÀ TÍN DỤNG QUỐC TẾ
I. THANH TOÁN QUỐC TẾ
1. Khái niệm thanh toán quốc tế
Thanh toán quốc tế là quá trình thực hiện các nghĩa vụ chi trả và quyền thụ
hưởng về tiền tệ phát sinh trên cơ sở các quan hệ trao đổi quốc tế giữa các chủ thể ở
các quốc gia khác nhau.
2. Vai trò thanh toán quốc tế
Trong thương mại quốc tế, thanh toán quốc tế là khâu cuối cùng kết thúc quá
trình lưu thông hàng hoá. Do vậy, quá trình thanh toán quốc tế được thực hiện tốt sẽ có
tác dụng khuyến khích các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu mở rộng quy mô hoạt động,
gia tăng quan hệ giao dịch thương mại giữa các nước với nhau.
Góp phần thực hiện tốt chế độ quản lý ngoại hối, chính sách ngoại thương, nâng
cao uy tín của quốc gia trên trường quốc tế, từ đó phát triển các mối quan hệ đối ngoại.
Hoạt động thanh toán quốc tế thực hiện thông qua ngân hàng thương mại làm
phát sinh thu nhập và tạo điều kiện mở rộng quy mô hoạt động và nâng cao uy tín của
ngân hàng trên thương trường quốc tế.
3. Các điều kiện thanh toán quốc tế
3.1. Điều kiện về tiền tệ
Tiền tệ của các nước hiện nay có thể biến động, vì vậy để tránh những rủi ro về
tiền tệ ảnh hưởng đến giá trị thực tế của hợp đồng, các bên cần thoả thuận với nhau
điều kiện đảm bảo. Giá trị thực tế của hợp đồng có thể được đảm bảo bằng vàng, đảm
bảo bằng một đồng tiền mạnh hoặc đảm bảo bằng một “rổ” đồng tiền mạnh.
- Với điều kiện đảm bảo bằng vàng, nếu giá vàng tại thời điểm thanh toán biến
động so với giá vàng tại thời điểm ký kết hợp đồng thì hai bên sẽ điều chỉnh lại trị giá
hợp đồng theo chỉ số vàng vào thời điểm thanh toán.
- Với điều kiện đảm bảo bằng một đồng tiền mạnh sẽ có hai trường hợp:
Nếu đồng tiền tính toán và đồng tiền thanh toán giống nhau thì hai bên thống
nhất chọn đồng tiền khác tương đối ổn định làm đảm bảo. Đến thời điểm thanh toán,
nếu tỷ giá giữa đồng tiền đảm bảo và đồng tiền tính toán, thanh toán có biến động so
với thời điểm ký kết thì trị giá hợp đồng được điều chỉnh tương ứng.
K hoa Tài chính – N gân hàng Tập bài giảng môn Tiền tệ - Ngân hàng
http://www.ebook.edu.vn -98-
Nếu đồng tiền tính toán và đồng tiền thanh toán khác nhau: khi thanh toán sẽ
dựa vào tỷ giá giữa đồng tiền tính toán và đồng tiền thanh toán để tính ra số tiền phải
trả.
- Với điều kiện đảm bảo theo rổ tiền tệ thì tương tự như đảm bảo bằng một
đồng tiền mạnh nhưng ở đây dựa vào một số đồng tiền mạnh.
Trong thực tế, để đơn giản hoá vấn đề thì người ta thường chọn đồng tiền tính
toán và đồng tiền thanh toán là những đồng tiền mạnh và bỏ qua điều kiện đảm bảo
cho giá trị hợp đồng.
3.2. Điều kiện về địa điểm thanh toán
Điều kiện này chỉ rõ việc trả tiền được thực hiện ở đâu: nước nhập khẩu, nước
xuất khẩu hay một nước thứ ba nào đó.
3.3. Điều kiện về thời gian thanh toán
Đây là điều kiện rất quan trọng vì nó ảnh hưởng lớn đến việc luân chuyển vốn
và lợi tức của các bên tham gia quan hệ trao đổi quốc tế. Có thể lựa chọn một trong 3
cách: trả tiền trước, trả tiền ngay, trả tiền sau.
3.4. Điều kiện về phương thức thanh toán
Có nhiều phương thức thanh toán như: phương thức chuyển tiền, phương thức
nhờ thu, phương thức tín dụng chứng từ, phương thức giao chứng từ trả ngay...
4. Phương tiện thanh toán quốc tế
- Hối phiếu: là một tờ lệnh trả tiền vô điều kiện do một người ký phát cho một
người khác yêu cầu người này khi nhìn thấy hối phiếu hoặc đến một ngày xác định
trong tương lai phải trả một số tiền nhất định cho người thụ hưởng hoặc theo lệnh của
người này trả cho một người khác hoặc trả cho người cầm hối phiếu.
- Séc: là mệnh lệnh trả tiền vô điều kiện do một khách hàng của ngân hàng ra
lệnh cho ngân hàng trích một số tiền nhất định từ tài khoản của mình mở ở ngân hàng
để trả cho người cầm séc hoặc thanh toán cho người được chỉ định trên séc dưới hình
thức tiền mặt hay chuyển khoản.
- Giấy chuyển tiền: là giấy uỷ nhiệm do khách hàng lập gửi ngân hàng phục vụ
mình yêu cầu ngân hàng chuyển một số tiền nhất định cho người thụ hưởng tại một địa
điểm nhất định. Việc chuyển tiền được thực hiện dưới hình thức bằng thư hoặc bằng
điện.
K hoa Tài chính – N gân hàng Tập bài giảng môn Tiền tệ - Ngân hàng
http://www.ebook.edu.vn -99-
- Thẻ thanh toán: là phương tiện chi trả được sử dụng phổ biến trên thế giới để
mua sắm bất cứ hàng hoá nào và gần như ở bất kỳ nước nào cũng được. Ngày nay thẻ
thanh toán trở thành một phương tiện thanh toán nhanh chóng, thuận tiện, an toàn.
Thẻ thanh toán được ngân hàng phát hành và cấp cho khách hàng có tài khoản ở
ngân hàng, và có thể cấp một hạn mức tín dụng cho khách hàng để họ mua hàng, thanh
toán dịch vụ, rút tiền mặt.
5. Phương thức thanh toán quốc tế
5.1. Phương thức chuyển tiền
Là phương thức thanh toán trong đó một khách hàng (người trả tiền, người
mua, người nhập khẩu...) yêu cầu ngân hàng phục vụ mình chuyển một số tiền nhất
định cho người thụ hưởng (người nhận tiền, người bán, người xuất khẩu...) ở một địa
điểm nhất định và trong một thời gian nhất định.
Phương thức chuyển tiền được thực hiện dưới hai hình thức:
- Chuyển tiền bằng thư: Ngân hàng thực hiện nghiệp vụ chuyển tiền bằng cách
gửi thư cho ngân hàng đại lý ở nước ngoài trả tiền cho người hưởng lợi.
- Chuyển tiền bằng điện: Ngân hàng thực hiện nghiệp vụ chuyển tiền bằng cách
ra lệnh bằng điện cho ngân hàng đại lý của mình ở nước ngoài trả tiền cho người
hưởng lợi.
Sơ đồ tổng quát về phương thức chuyển tiền như sau:
Ghi chú:
(1): Nhà xuất khẩu căn cứ vào hợp đồng thực hiện cung ứng hàng hoá, dịch vụ
cho nhà nhập khẩu kèm theo bộ chứng từ
(2): Sau khi kiểm tra bộ chứng từ, nếu hợp lệ thì khi đáo hạn, nhà nhập khẩu
phải thực hiện nghĩa vụ thanh toán (viết lệnh chuyển tiền gửi đến ngân hàng phục vụ
mình - ngân hàng chuyển tiền)
Người chuyển tiền
(Nhà nhập khẩu)
Người thụ hưởng
(Nhà xuất khẩu)
Ngân hàng
chuyển tiền
Ngân hàng
trả tiền
(1)
(2)
(3)
(4)
K hoa Tài chính – N gân hàng Tập bài giảng môn Tiền tệ - Ngân hàng
http://www.ebook.edu.vn -100-
(3): Sau khi kiểm tra lệnh chuyển tiền, nếu hợp lệ ngân hàng chuyển tiền sẽ
trích tiền trên tài khoản của nhà nhập khẩu để chuyển trả cho nhà xuất khẩu thông qua
ngân hàng trả tiền bằng thư hoặc bằng điện
(4): Ngân hàng trả tiền tiến hành gửi giấy báo Có cho nhà xuất khẩu
Trong phương thức này, các ngân hàng chỉ tham gia với tư cách là trung gian
thanh toán đơn thuần. Kết thúc bước (1), nhà nhập khẩu đã có đủ cơ sở để nhận hàng.
Việc trả tiền có đầy đủ và đúng hạn hay không hoàn toàn phụ thuộc vào khả năng và
thiện chí của người mua.
5.2. Phương thức thanh toán nhờ thu
Phương thức thanh toán nhờ thu còn gọi là uỷ thác thu, là phương thức thanh
toán trong đó người xuất khẩu sau khi đã hoàn thành nghĩa vụ giao hàng sẽ ký phát hối
phiếu đòi tiền người nhập khẩu và nhờ ngân hàng thu hộ số tiền ghi trên hối phiếu đó.
Phương thức này dựa vào quy tắc thống nhất và nhờ thu chứng từ thương mại
do phòng thương mại quốc tế ấn hành.
Có hai loại nhờ thu là nhờ thu trơn và nhờ thu kèm chứng từ.
- Nhờ thu trơn là phương thức thanh toán mà trong đó người xuất khẩu nhờ
ngân hàng thu hộ số tiền ghi trên hối phiếu ở người nhập khẩu, nhưng không kèm theo
một điều kiện nào cả.
Ghi chú:
(1): Nhà xuất khẩu giao hàng, lập bộ chứng từ gửi cho nhà nhập khẩu để họ
nhận hàng
(4) (5)
(3)
(6)
Nhà xuất khẩu Nhà nhập khẩu
Ngân hàng phục
vụ nhà xuất khẩu
Ngân hàng phục
vụ nhà nhập
(1)
(7) (2)
K hoa Tài chính – N gân hàng Tập bài giảng môn Tiền tệ - Ngân hàng
http://www.ebook.edu.vn -101-
(2): Nhà xuất khẩu ký phát hối phiếu đòi tiền nhà nhập khẩu và gửi đến ngân
hàng phục vụ mình để nhờ thu
(3): Ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu chuyển hối phiếu cho ngân hàng phục vụ
nhà nhập khẩu và nhờ ngân hàng này thu hộ tiền ở nhà nhập khẩu
(4): Ngân hàng phục vụ nhà nhập khẩu chuyển hối phiếu cho nhà nhập khẩu
(5): Sau khi kiểm tra hối phiếu, nếu thấy hợp lý thì nhà nhập khẩu ra lệnh cho
ngân hàng phục vụ mình tiến hành chi trả (hối phiếu trả tiền ngay), hoặc ký chấp nhận
lên hối phiếu (hối phiếu có kỳ hạn). Nếu không hợp lý, nhà nhập khẩu sẽ từ chối thanh
toán hoặc không ký chấp nhận hối phiếu.
(6): Ngân hàng phục vụ nhà nhập khẩu chuyển tiền hoặc chuyển hối phiếu đã
ký chấp nhận hoặc hoàn lại hối phiếu bị từ chối thanh toán cho ngân hàng phục vụ nhà
xuất khẩu
(7): Ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu gửi giấy báo Có hoặc chuyển hối phiếu
đã ký chấp nhận hoặc hoàn lại hối phiếu bị từ chối thanh toán cho nhà xuất khẩu.
- Nhờ thu kèm chứng từ: là phương thức thanh toán mà trong đó người xuất
khẩu sau khi hoàn thành nghĩa vụ giao hàng sẽ ký phát hối phiếu đòi tiền người nhập
khẩu. Hối phiếu này cùng với bộ chứng từ hàng hoá được gởi tới ngân hàng để nhờ
ngân hàng thu hộ số tiền ghi trên hối phiếu. Chỉ khi nào người nhập khẩu đồng ý trả
tiền hoặc ký chấp nhận thanh toán lên hối phiếu thì ngân hàng mới giao bộ chứng từ
hàng hoá cho người nhập khẩu để họ nhận hàng.
5.3. Phương thức thanh toán tín dụng chứng từ
Là phương thức thanh toán mà trong đó ngân hàng phục vụ nhà nhập khẩu
(ngân hàng mở thư tín dụng) dựa theo yêu cầu của người này (người đề nghị mở thư
tín dụng) tiến hành mở một thư tín dụng để nhà nhập khẩu nhập hàng hoá đó là L/C
(Letter of Credit)). L/C là một văn bản trong đó ngân hàng mở L/C cam kết trả một số
tiền nhất định cho người thứ ba (người hưởng lợi) hoặc trả theo lệnh của người này,
hoặc chấp nhận hối phiếu do người này ký phát trong phạm vi số tiền đó với điều kiện
nhà xuất khẩu xuất trình cho ngân hàng bộ chứng từ thanh toán phù hợp với các điều
khoản, điều kiện đã ghi trong L/C.