Thiên hà
Những đêm mùa hè trời đẹp, ít mây, hẳn các bạn , mà nhất là những ai
yêu thích bộ môn thiên văn học đều rất thích thú khi được ngắm nhìn vẻ đẹp
của bầu trời sao.
Trên đó, bạn không chỉ tháy các ngôi sao như những đốm sáng bé nhỏ
được rải một cách ngẫu nhiên, chúng cũng có khu vực riêng của mình và
mỗi đêm, bạn đều thấy một dải sáng trắng như sữa vắt ngang bầu trời.
Nếu có trong tay một chiếc kính thiên văn hay chỉ một chiếc ống
nhòm nhỏ thôi, bạn sẽ thấy trên dải sáng đó là vô vàn các đốm sáng nhỏ
phân bố dày đặc trong dải sáng đó, và tất nhiên chính nhờ vô vàn các đốm
sáng đó mà chúng ta mới có thể quan sát một dải sáng tuyệt vời như vậy.
Người xưa đã sớm gọi dải sáng đó là Ngân Hà, còn theo thần thoại Hy Lạp
thì dải sáng đó là dòg sữa bất tử của nữ thần Hera tuôn chay trên bầu trời do
sức hút của người anh hùng Hercules và từ đó mà cái tên Milkyway ra đời.
Ngày nay, chúng ta vẫn sử dụng những cái tên Ngân Hà, Milkyway nhưng
cả 2 cái tên đó đều chỉ để chỉ dải sáng mà chúng ta vừa nhắc tới và đó chính
là Thiên Hà của chúng ta. Chúng ta đã biết về Trái Đất, về Mặt Trời và cả
về Thiên Hà, và bây giờ chúng ta cũng biết rằng dải Thiên Hà rực rỡ mà
chúng ta ván quan sát hàng đêm kia, bản thân chúng ta cũng là một phần của
nó. Trong vũ trụ không chỉ tồn tại một nhóm sao khổng lồ hợp thành thiên
hà như Milkyway của chúng ta màcòn có hàng triệu triệu thiên hà khác, mỗi
thiên hà đều là một tập hopự khổng lồ các ngôi sao với khối lượng và kích
thước khác nhau. Vậy thực chất thiên hà cấu tạo ra sao chúng ta đã biết hay
chưa? Có bao nhiêu loại thiên hà và chúng ta có thể quan sát thấy gì và kết
luận được những gì về những điều quan sát được? Những điều dưới đây có
lẽ sẽ bổ ích cho các bạn muốn tìm hiểu thêm về khái niệm thiên hà và về cấu
tạo của vũ trụ chúng ta:
1 Khái niệm
Thiên hà (galaxy) là một tập hợp các thiên thể trong một phạm vi nhất
định. Chúng liên kết lại với nhau do hấp dẫn lẫn nhau. Sự liên kết này tạo
thành các xoáy trong đó các ngôi sao và các hành tinh của chúng đều quay
quanh một tâm chung.
Thiên hà có thể chứa từ 106 đến 1012 sao và bán kính từ 1000 đến
200000 năm ánh sáng. Khối lượng của chúng có thể từ 500000 đến vài
nghìn tỷ lần khối lượng Mặt Trời. Thành phần của một thiên hà ngoài các
ngôi sao và các hành tinh của chúng còn vô số các thiên thạch nhỏ, các khối
khí và bụi rải rác. Tất cả các thành phần này đều quay quanh một tâm chung
chính là tâm của thiên hà.
<!--[if !vml]--><!--[endif]-->
2 Phân loại thiên hà:
Các thiên hà được phân chia thành một số
loại như sau dựa vào hình dáng quan sát được của
chúng:
+ Thiên hà xoắn (Spiral Galaxy):
Loại thiên hà này chiếm khoảng 60% trong tổng số các thiên hà đã
quan sát được, kí hiệu: S.
Cấu tạo của loại thiên hà này là gồm một khối đặc có mật độ lớn các
sao ở giữa. Phần này có độ dày khá lớn, các sao chủ yếu là các sao già. Phần
ngoài của phần trung tâm này là phần đĩa gồm các cánh tay xoè ra xung
quanh chủ yếu là các sao trẻ mới hình thành và các đám khí , bụi. Tuỳ theo
tính chất của phần trung tâm và các cánh tay khí bụi này mà ta phân biệt các
loại thiên hà Sa, Sb và Sc. Thiên Hà Milkyway của chúng ta cũng là một
thiên hà xoắn và hệ Mặt Trời nằm tại một trong những cánh tay xoắn của
Thiên Hà
+ Thiên hà elip (elliptical galaxy)
Loại thiên hà này chiếm khoảng 15% trong số các thiên hà đã quan sát
được, kí hiệu E.
Mức độ thuôn dài của loại thiên hà này được kí hiệu bởi các số từ 0 -
7 (tròn nhất là E0)
Đây là loại thiên hà sáng nhất trong vũ trụ. Chúng gồm chủ yếu là các
sao già, gần như không có bụi, chỉ có khí với nhiệt độ khoảng 1 triệu độ.
Thiên hà elip có khối lượng rất nặng, chúng có hình cầu hoặc hình elipxoit,
tốc độ quay nhỏ, chỉ khoảng 100 km/s. Thiên hà Tiên nữ - Andromeda -
M31, thiên hà sáng nhất bầu trời của chúng ta cũng là một thiên hà Elip.
+Thiên hà thấu kính (lenticular galaxy)
Loại thiên hà này chiếm khoảng 20% trong số các thiên hà đã quan sát
được, kí hiệu SO.