10 hiện tượng kỳbí vềcác
ngôi sao
Đối với rất nhiều người quen ngắm sao, bầu trờiđêm có thểtrông
giống nhưcác điểm sáng giống hệt nhau đang nhấp nháy trên một tấm phông.
Nhưng thực tếthì hàng tỷcác ngôi sao tạo lên vũtrụcủa chúng ta rất khác
nhau và chứađựng đầy dẫy những thực tếkỳdiệu nhưng lại khó hiểu.Từ
những chùm “pháo hoa” gây ra bởi một vụnổsupernova (vụnổsiêu tân tinh)
cho đến các lỗ đen vô hình, các nhà thiên văn họcđang dần dần nghiên cứu
và tìm hiểu ra sựhoạtđộng của các ngôi sao và cái gì làm cho chúng khác biệt
nhau. Tuy nhiên, rất nhiềuđiều bí ẩn vẫn còn đó...
1. Viên kim cương khổng lồ
Sao lùn trắng (space.com)
Khi một ngôi sao có kích thước cỡMặt trời sửdụng hết nhiên liệu hạt nhân
của mình, nó nởbung ra và giải phóng các lớp vật chất bên ngoài, bản thân chỉcòn
lại một lõi rất nóng được gọi là sao lùn trắng (white dwarf). Các nhà khoa họcđã
ước lượng rằng dưới bềmặt của một sao lùn trắng khoảng 50km là các lớp vật
chất dạng tinh thểcủa cácbon và ôxy tương tựnhưkim cương. Vào năm 2004, họ
đã phát hiệnđược một sao lùn trắng (BPM 37093) ởgần chòm sao Centaurus. Sao
này được cấu tạo từcác bon tinh thểvới khối lượng lên tới 5 triệu tỷtỷtỷtấn, nếu
tính theo đơn vịcarat thì nó nặng vào khoảng...10 tỷtỷtỷtỷcarat (10e37).
2. Những "bóng ma" sao
Sao nơtron (NASA)
Sao từlà các sao nơtron , một dạng sao đã chết, nhưng có từtính rất mạnh.
Từtính của chúng mạnh hơn hàng tỷlần bất kỳmột nam châm mạnh nào trên Trái
đất. Cứkhoảng 10 giây một, chúng lại phát ra các đợt sóng tia X và đôi khi có kèm
cảtia gamma. Cho mãi tới năm 1998, các sao từmớiđược xếp vào một nhóm riêng
của của chúng: nhóm các sao từ, sau gần 2 thập kỷngôi sao từ đầu tiên được phát
hiện. Vào tháng 3 năm 1979, có 9 tầu vũtrụ đã phát hiệnđược một bức xạnăng
lượng cao tương đương với năng lượng của Mặt trời phát ra trong 1000 năm xuất
phát từtrong đám tàn tích của một vụnổsupernova được ký hiệu là N49.
3. Quần tinh
Quần tình Pleiades
Các nhóm sao hay quần tinh (stellar cluster) thường được hình thành bởi rất
nhiều ngôi sao và các sao đó được phát triển trong cùng một thời gian. Một số
nhóm chỉchứa vài chục ngôi sao trong khi có nhóm sao có tới hàng triệu ngôi. Một
sốnhóm sao có thểnhìn được bằng mắt thường trong bầu trờiđêm, ví dụnhư
quần tình Pleiades (Tua Rua) nổi tiếng trong chòm sao Taurus (Kim Ngưu). Các
ngôi sao sinh ra từmột nơi, nhưng tại sao chúng lại tồn tại cạnh nhau trong một
nhóm sao thì vẫn là mộtđiều bí ẩn.
4. Các trận "động sao"
Tia X và tia Gamma phát ra từsao nơtron
Một ngôi sao nơtron có thểbịxé rách bềmặt của mình giống nhưquá trình
động đất xẩy ra trên Trái đất. Đó chính là động ‘sao’. Vào năm 1999, các nhà thiên
văn họcđã xác định được những sựbùng nổsao đó chính là nguyên nhân của
những chùm tia X hay tia gamma phát ra từcác ngôi sao nơtron. Dự đoán được chu
kỳ ‘động sao’ này hiện nay vẫn ngoài tầm với của khoa học. Gầnđây, nhà khoa học
John Middleditch đã tìm ra rằng với một ngôi sao nơtron quay mà còn gọi là sao
xung (pulsar), thời gian cho tới lầnđộng sao tiếp theo sẽtỷlệthuận với cường độ
lầnđộng trước.
5. Gã khổng lồtí hon
Sao nơtron hấp dẫn vật chất
Sao nơtron được sinh ra từmột vụnổsupernova. Vụnổnày đã nén phần lõi
của ngôi sao đã chết với khối lượng lớn hơn Mặt trời thành một quảcầu với kích
thước chỉtương đương với một thành phốnhỏ. Từsao nơtron, chỉcách một bước
nữa là chởthành hố đen. Các sao nơtron là các vật thểcó mậtđộ vật chấtđậmđặc
nhất trong vũtrụ. Chỉmột thìa cà phê loại vật chấtđó đã nặng hàng tỷtấn trên mặt
đất. Vào năm 2005, các nhà khoa học Nasa đã phát hiện ra nguồn gốc của các chùm
tia gamma có cường độ sáng bằng 100000 nghìn tỷlần Mặt trời. Phát hiện này đã
giảiđáp một bí ẩn tồn tại suốt 35 năm. Khi 2 ngôi sao nơtron va vào nhau với vận
tốc hàng chục nghìn km/h, chúng phát ra các đợt pháo hoa bằng tia gamma.
6. Tín hiệu phương xa
Một nhóm mới các ngôi sao đựơc các nhà khoa họcđặt cho cái tên là sao quay
radio chuyển tiếp RRAT (Rotating RAdio Transient). Chúng phát ra các xung radio
không cố định. Thực chất chúng chính là các ngôi sao nơtron có thểphát ra các
chùm sóng radio kéo dài cỡmột vài mili giây. Các chùm sóng có thểcách nhau tới 3
giờ. Không chỉcó khó khăn là những các chùm sóng rất ngắn, các nhà khoa học còn
phải lọc chúng ra khỏi hàng hà sao sốcác nhiễu radio do con người phát ra trên
mặtđấtđể có thểphát hiện ra RRAT. Đó là chýa kể đến ngay trong dải Ngân hà của
chúng ta cũng có thểcó tới hàng trăm ngàn sao quay radio chuyển tiếp cùng lúc
phát ra các sóng radio.
7. Sao có cô đơn ?
Các ngôi sao có thểkhông cô đơn nhưchúng ta vẫn nghĩ. Hiện nay, các nhà thiên
văn học dự đoán rằng khoảng 85% các ngôi sao trong dải Ngân hà là thuộc hệ
nhiều sao (sao đôi, sao ba v.v..) Hơn một nửa sốngôi sao là thuộc hệsao đôi. Đó là
một hệgồm 2 ngôi sao gắn kết với nhau bởi lực hấp dẫn tương hỗtrong đó từng
ngôi sao lại quay xung quanh một trọng tâm chung. Khi có 3 hay nhiều hơn các
ngôi sao gắn kết với nhau, ta gọiđó là hệnhiều sao. Vào năm 2005, các nhà thiên
văn họcđã lầnđầu tiên tìm ra các bằng chứng một hành tinh quay quanh quỹ đạo
của một hệsao đôi.
8. Cái chết huy hoàng
Một vụnổsao lớn có thểphóng ra các sóng chấnđộng với tốcđộ lên tới 35 triệu
km/giờ. Vụnổkết thúc cuộcđời của một ngôi sao đó có thểlà một hiện tượng huy
hoàng hiếm có và được gọi là vụnổsupernova (siêu tân tinh). Khi một ngôi sao có
kích thước lớn ít nhất bằng 8 lần Mặt trờiđốt hết nhiên liệu, lực hấp dẫn thắng thế
và hút mạnh các phần của ngôi sao vào trong làm tăng áp suất và gây ra vụnổ. Vụ
nổsupernova làm phát ra các chùm tia sáng năng lượng cao vào trong vũtrụ. Kểtừ
vụnổsupernova Johannes Kepler (đặt tên theo nhà thiên văn học Kepler) vào năm
1604, các nhà thiên văn học chưa bao giờ được chứng kiến một vụnổsupernova
nào khác xảy ra trong dải Ngân Hà.
9. Nhật hoa
Bầu khí quyển của Mặt trời rất nóng với các tia lửa (nhật hoa hay corrona) có nhiệt
độ rất cao, có thể đạt tới 2 triệuđộ C. Các tia lửađó có thểrất lớn và đôi khi lại bất