
114
THUỐC KHỬ
HÀN
(thuốc ôn lý, trù hàn)
MỤC TIÊU
1. Trình bày được phân loại thuốc khử hàn.
2. Trình bày được ít nhất là 5 vị thuốc trong nhóm thuốc về: tính vị, công năng,
chủ trị chính.
3. So sánh được các thuốc có cùng tác dụng trong nhóm.
NỘI DUNG
Thuốc khử hàn là thuốc có tác dụng ôn trung (làm ấm bên trong), thông kinh,
hoạt lạc, thông mạch, giảm đau, hồi dương cứu nghịch. Thường dùng thuốc khử hàn
trong các trường hợp chân dương hư (tâm thận dương hư), chân tay lạnh, thân hạ
nhiệt, sống phân, sôi bụng, di tinh hoặc hàn tà nhập lý, nhập vào tạng phủ (bệnh trúng
hàn) gây ra đau bụng dữ dội, quặn quại, nôn, đại tiện lỏng, người rét run, chân tay co
quắp, mạch muốn tuyệt… Do tính chất và tác dụng của thuốc, có thể chia thuốc khử
hàn ra làm 2 loại: loại ôn trung và loại hồi dương cứu nghịch. Loại thứ hai ngoài tác
dụng làm ấm cơ thể, còn có tác dụng lấy lại phần dương khí của cơ thể đã bị suy thoát
(thoát dương). Tùy từng trường hợp cụ thể khi dùng thuốc khử hàn, có thể tiến hành
phối ngũ cho thích hợp. Ví dụ: khi có hàn ngưng khí trệ thì phối hợp với thuốc hành
khí; khi hàn thấp, phối hợp với thuốc hóa thấp, lợi thấp; tỳ vị hư nhược phối hợp với
thuốc kiện tỳ. Do bản chất của thuốc có vị cay nóng, kích thích; do đó không nên dùng
loại thuốc này cho các cơ thể can dương cường thịnh, âm hư hỏa vượng; phụ nữ có
thai dùng phải thận trọng hoặc không dùng (một số ví dụ cụ thể).
1. Thuốc ôn trung
Thuốc có tác dụng làm ấm cơ thể khi nội hàn quá thịnh; tác dụng giảm đau,
kiện tỳ, hành khí tiêu ứ tích. Do có hương vị cay thơm lại có tính ấm nên nhiều vị
thuốc còn được dùng làm gia vị để kích thích tiêu hóa như thảo quả, đại hồi…
THO QU
Fructucs Amomi aromatici
Dùng quả chín phơi khô của cây thảo quả amomum aromaticum Roxb. Họ
Gừng Zingiberaceae.
Tính vị: vị cay, tính nhiệt