Tiểu luận tốt nghiệp: Giá trị của màu sắc trong tranh dân gian Đông Hồ

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ƯỜ Ạ Ọ Ư Ạ TR Ộ NG Đ I H C S PH M HÀ N I

Ậ Ệ KHOA NGH THU T

∆

́

̉ ̣ ̣

TIÊU LUÂN TÔT NGHIÊP

Chuyên ngành MĨ THU TẬ

ề Đ tài:

Ị Ủ

Ắ GIÁ TR C A MÀU S C TRONG TRANH DÂN

GIAN ĐÔNG HỒ

ả ướ Gi ng viên h ẫ ng d n : ThS.Ngô Văn S cắ

ễ ượ Sinh viên : Nguy n Văn L ng

L pớ : K59B MĨ THU TẬ

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

Ộ HÀ N I, 5 2014

LỜI CẢM ƠN

́ ́ ̣ Tr ́ ươ c tiên, em xin g i l ̀ ử ơ i cam n t ̀ ́ ̉ ơ ơ i cac thây cô giao tr ̀ ̣ ươ ng Đai hoc

̀ ́ ́ ̀ ́ ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ S pham Ha Nôi noi chung va cac thây cô trong khoa Nghê thuât noi riêng,

̃ ̀ ̃ ̀ ươ ̣ ̉ ̉ ̉ ̃ ư nh ng ng ̀ ươ i đa tân tinh h ́ ươ ng dân, kiêm tra va chi bao ph ́ ̣ ng phap hoc

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̃ ́ ư ̣ ̉ ̣ ̀ ́ tâp, nghiên c u, cac ky năng cân thiêt giup em hoan thanh bai tiêu luân nay.

́ ̀ ́ ́ ̉ ơ ̉ Em xin g i l ̀ ử ơ i cam n sâu săc t ́ ơ i thây giao Ngô Văn Săc, giang viên

̀ ̃ ̀ ̣ ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ khoa Nghê thuât tr ̀ ̣ ươ ng Đai hoc S pham Ha Nôi, đa tân tinh h ́ ̃ ươ ng dân em

́ ́ ự ̣ ̀ ̀ ̀ trong suôt qua trinh th c hiên đê tai.

̀ ̀ ̀ ̃ ̃ ư ở ̣ ̉ ơ Xin chân thanh cam n gia đinh va nh ng ng ̀ ươ i ban đa luôn bên quan

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ̀ tâm, đông viên va giup em hoan thanh bai tiêu luân nay.

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ư ̉ Cuôi cung kinh chuc quy Thây, Cô môt s c khoe tran đây va thanh công

ự ̣ trong s nghiêp cao quy.́

ả ơ Em xin chân thành c m n!

ự ệ Sinh viên th c hi n

ễ

ượ

Nguy n Văn L

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

Ụ

M C L C

Trang

5 A.PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................................

6 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................................

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

7 .....................................................................................

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

7 .....................................................................................

4. Phương pháp nghiên cứu

7 ..................................................................................................

5. Dự kiến đóng góp của đề tài

8 ..............................................................................................

8 6. Bố cục của tiểu luận ...........................................................................................................

B.NỘI DUNG

9 ..........................................................................................................................

Chương I: VÀI NÉT KHÁI QUÁT VỀ DÒNG TRANH DÂN GIAN ĐÔNG HỒ

9 ......................

1.1. Lịch sử hình thành và sự phát triển tranh Đông Hồ

9 .......................................................

1.1.1. Lịch sử hình thành

9 ........................................................................................................

1.1.2. Sự phát triển qua các thời kỳ

11 .....................................................................................

1.2. Kĩ thuật sử dụng màu sắc trong tranh Đông Hồ

12 ..........................................................

1.3. Nét riêng biệt giữa tranh Đông Hồ với các dòng tranh Việt Nam

15 ...............................

15 1.3.1. Tranh Đông hồ và tranh Hàng Trống .........................................................................

1.3.2. Tranh Đông hồ với tranh Kim Hoàng

16 .........................................................................

1.3.3. Tranh Đông Hồ với tranh làng Sình

18 ...........................................................................

1.4. Sự độc đáo về màu sắc trong tranh Đông Hồ với các thể loại chất liệu tranh khác

.. . 19

19 1.4.1. Màu sắc trong tranh sơn mài .....................................................................................

1.4.2. Màu sắc trong tranh lụa

20 .............................................................................................

1.4.3. Màu sắc trong tranh sơn dầu

21 .....................................................................................

Chương II: GIÁ TRỊ CỦA MÀU SẮC TRONG TRANH DÂN GIAN ĐÔNG HỒ

23 .................

23 2.1. Giá trị nghệ thuật của màu sắc trong tranh Đông hồ ..................................................

2.1.1. Tính chất trang trí biểu trưng của màu sắc

23 ...............................................................

2.1.2. Quan niệm về sự sắp xếp bố cục màu sắc trong tranh

24 ............................................

2.1.3. Giá trị nghệ thuật của màu sắc thể hiện qua một số tranh dân gian Đông Hồ

27 .........

27 2.1.3.1. Tranh “Đàn cá” ........................................................................................................

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

29 2.1.3.2. Tranh “Vinh hoa – Phú quý” ....................................................................................

31 2.2. Giá trị nhân văn của màu sắc trong tranh Đông hồ .....................................................

2.2.1. Tính triết lý trong quan niệm sống thể hiện qua màu sắc

31 .........................................

2.2.2. Giá trị nhân văn của màu sắc thể hiện qua một số tranh Đông hồ

34 ..........................

2.2.2.1. Tranh dân gian “Đánh ghen”

34 ...................................................................................

36 2.2.2.2. Tranh dân gian “Đám cưới chuột” ..........................................................................

2.3. Giá trị màu sắc trong tranh Đông hồ với chương trình giáo dục thẩm mỹ ở tại trường 38 phổ thông ..............................................................................................................................

2.3.1. Tranh Đông Hồ khơi dậy khiếu thẩm mỹ cho học sinh

38 .............................................

2.3.2. Tranh Đông Hồ góp phần giáo dục trong việc hình thành nhân cách cho lứa tuổi học 40 sinh. ......................................................................................................................................

2.3.3. Vai trò của người giáo viên với việc bồi dưỡng thẩm mỹ và phát huy sự sáng tạo 43 ......................................................................................................................... cho học sinh

46 C.KẾT LUẬN ........................................................................................................................

48 PHỤ LỤC ẢNH .....................................................................................................................

61 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................................

̣ ̣ ̉

́ Ắ ̣ DANH MUC VIÊT T T

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̣ ơ ở THCS : Trung hoc c s

̀ ́ ̉ NXB : Nha xuât ban

̣ ư ̣ ̣ ĐHSP : Đai hoc s pham

Ở Ầ Ầ A. PH N M Đ U

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ọ ề 1. Lí do ch n đ tài

ờ ố ữ ệ ắ ậ ắ ả ượ Màu s c luôn hi n h u trong đ i s ng. M t ta c m nh n đ c màu

ộ ượ ữ ẹ ắ ắ ắ s c và rung đ ng khi đ c ng m nh ng hòa s c đ p trong thiên nhiên.

ả ượ ở ữ ồ ậ ắ ắ S ng khoái thích thú khi đ c s h u, nhìn ng m các đ v t có s c màu

đ pẹ …

̀ ườ ế ế ờ ố ệ ắ ́ ơ Chúng ta th ng bi t đ n phân l n màu s c trong đ i s ng hi n nay

́ ̀ ̃ ́ ượ ạ ư ệ ệ ậ ằ ạ ơ đ c t o ra b ng kĩ thu t công nghi p hi n đ i, v i nh ng gam mau săc đa

́ ̀ ế ế ư ế ạ ̣ dang vô cung phong phu. Song ít ai bi t đ n dân gian xa x a đã bi t t o ra

ắ ừ ữ ệ ự ư ấ ẵ màu s c t nh ng nguyên li u t nhiên có s n nh đ t, than c ỏ

̀ ̃ ́ ́ ̃ ̃ ư ̣ ̣ ̣ cây,..Nh ng nguyên liêu thât đôi thân quen gân gui co ngay trong cuôc sông

ậ ẫ ả ạ ấ ắ ộ ị ̀ ơ đ i th ̀ ươ ng. Vì v y màu s c trong tranh r t m c m c gi n d và g n gũi

̀ ườ ồ ả ứ ề ộ ố ớ v i cu c s ng th ng ngay. Đây là ngu n c m h ng cho các đ tài sáng tác

ứ ề ề ệ và nghiên c u cho đ tài v tranh dân gian Vi t Nam.

ồ ằ ể ẩ Tranh dân gian Đông h n m trong qu n th văn hóa tranh dân gian

ệ ố ượ ữ ư ề ề ể Vi t Nam, v n đã đ c gìn gi ờ và l u truy n bao đ i nay. Tìm hi u v giá

ắ ồ ị ươ tr màu s c trong tranh dân gian Đông H , cũng là ph ế ng pháp giúp tôi ti p

ậ ướ ậ ượ ố c n đ ệ c v n ngh thu t n c nhà.

ườ ạ ọ ư ạ ộ ộ ộ Là m t sinh viên tr ng Đ i h c S ph m Hà N i, thu c ngành s ư

ạ ướ ớ ậ ừ ờ ố ự ệ ậ ph m Mĩ thu t, tôi luôn h ng t ệ i “ngh thu t t đ i s ng hi n th c”.

ị ủ ắ ề ọ Nên khi ch n đ tài nghiên c u ứ “Giá tr c a màu s c trong tranh

ố ị ướ ươ ạ ng cho ch ả ng trình gi ng d y sau dân gian Đông H ”,ồ tôi mu n đ nh h

́ ́ ̀ ườ ư ự ̃ ư ́ ư ệ ̣ khi ra tr ́ ng cũng nh s nghi p sáng tác, ap dung nh ng kiên th c vê gia

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ư ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ tri cua mau săc ma x a kia cac nghê nhân Đông hô đê lai, ap dung vao

́ ̀ ươ ể ạ ư ể ̣ ̣ ̉ ̉ ch ng trinh day hoc phô thông; hay nh co thê phát tri n th lo i tranh

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ả ắ ắ ỗ ộ ữ ớ ữ ủ kh c g – b n s c dân t c; gìn gi ắ ị ộ v i nh ng giá tr đ c đáo c a màu s c

ự ể ạ ế ả ồ t nhiên cha ông đã đ l ứ i; trau d i ki n th c cho b n thân.

ụ ứ ụ

ụ ệ 2. M c đích và nhi m v nghiên c u ứ 2.1. M c đích nghiên c u

ữ ề ể ả ả ị ̉ ơ Giúp cho b n thân hi u sâu h n v nh ng giá tr nguyên b n cua

ắ ự màu s c t ồ nhiên trong tranh dân gian Đông H .

ệ ứ ụ 2.2.Nhi m v nghiên c u

ườ ế ể ế ủ ề Ng i vi t trình bày hi u bi ồ t c a mình v dòng tranh Đông h .

ộ ố ừ ể ẩ ắ ị ̉ Phân tích giá tr cua màu s c qua m t s tác ph m tiêu bi u. T đó

ủ ữ ắ ả ị ượ ử ụ tìm ra nh ng giá tr nguyên b n c a màu s c đ c s d ng trong

tranh dân gian Đông H .ồ

ứ ạ

ố ượ ố ượ 3. Đ i t 3.1. Đ i t ng và ph m vi nghiên c u ứ ng nghiên c u

ụ ủ ữ ứ ắ ắ ượ ử ụ Màu s c và nh ng ng d ng c a màu s c chính đ c s d ng trong

tranh dân gian Đông h .ồ

ạ ứ 3.2. Ph m vi nghiên c u

ề ơ ồ Làng ngh n i sinh ra dòng tranh Đông H

ươ 4. Ph

Ti u lu n đ

́ ng pháp nghiên c u ượ ể ứ ự ậ ự ự ế ệ ả c th c hi n qua kh o sát ky s th c t ả quá trình s n

ệ ử ụ ấ ậ ậ xu t tranh, trong đó t p chung đánh giá nh n xét vi c s d ng màu

ủ ề ố ồ ắ s c truy n th ng c a làng tranh Đông H .

ủ ệ ậ ộ ị ắ ử ụ Phân tích giá tr ngh thu t, n i dung ý nghĩa c a màu s c s d ng

ị ủ ứ ắ trong các b c tranh dân gian. Qua đó nói lên giá tr c a màu s c trong

tranh dân gian Đông h .ồ

ề ề ệ ổ ợ So sánh, t ng h p các tài li u liên quan v đ tài dòng tranh Đông H ồ

ư cũng nh các dòng tranh khác.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ủ ề ể ự ế ề ề ắ ả ̉ 5. D ki n đóng góp c a đ tài ố ị ằ Đ tài nh m tìm hi u sâu giá tr nguyên b n cua màu s c truy n th ng

ư ế ử ụ ớ mà dân gian ngày x a đã bi t s d ng t ừ ự t nhiên. Ngày nay v i công ngh ệ

ệ ườ ể ế ề ắ ấ ẩ hóa màu công nghi p, ng i ta có th ch ph m ra r t nhi u màu s c khác

ề ầ ố ị ượ ư ắ nhau. Song các giá tr màu s c truy n th ng dân gian c n đ ề c l u truy n.

̀ ́ ́ ̀ ́ ự ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̀ Vân dung s hiêu biêt vê gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông hô

̀ ̃ ự ươ ̉ vao th c tiên trong ch ̀ ng trinh day ̀ ̣ ở ươ tr ng phô thông.

ố ụ ủ ể ậ ở ầ ậ ầ ế ể ậ ầ ồ ươ 6. B c c c a ti u lu n Bài ti u lu n ngoài ph n m đ u và ph n k t lu n g m hai ch ớ ng l n:

̀ ́ ̀ ́ ́ ươ ồ Ch ng I : Vai net khai quat vê dòng tranh dân gian Đông H

ử ể ố ồ ị ồ 1.1. Ngu n g c và l ch s phát tri n dòng tranh dân gian Đông H

ậ ử ụ ắ ồ 1.2. Kĩ thu t s d ng màu s c trong tranh Đông H

1.3. Nét riêng bi

ệ ữ ồ ớ t gi a tranh Đông H v i các dòng tranh Vi ệ t

1.4.

ự

́ ơ

Nam

̣ ̉

̀ ́ ̣ S đôc đao vê mau săc trong tranh Đông Hô v i cac thê loai ́ chât liêu tranh khac. ắ

ị ủ ồ ươ Ch ng II : Giá tr c a màu s c trong tranh dân gian Đông H

ậ ủ ệ ắ ị ồ 2.1. Giá tr ngh thu t c a màu s c trong tranh Đông H

ể ệ ắ ị ồ 2.2. Giá tr nhân văn sâu s c th hi n trong tranh Đông H

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ơ ươ ̣ 2.3. Gia tri mau săc trong tranh Đông Hô v i ch ̣ ng trinh giao duc

́ ̃ ̣ ̣ ̉ mi thuât tai cac tr ̀ ươ ng phô thông.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

Ộ

B. N I DUNG

ngươ I: VAI NET KHAI QUAT VÊ DÒNG TRANH DÂN

GIAN ĐÔNG HỒ

̀ ̀ ử ể ồ ̣ ự 1.1. Lich s hinh thanh và s phát tri n tranh Đông H

̀ ̀ ̣ ử 1.1.1. Lich s hinh thanh

ồ Tranh dân gian nói chung và dòng tranh dân gian Đông H nói riêng có

ữ ạ ứ ắ ờ ộ ố v n văn hóa lâu đ i. Trong quá kh , ngôn ng t o hình điêu kh c đ c đáo

ữ ờ ườ ợ ạ và lâu đ i đã t o nên nh ng ph ắ ng th chuyên kh c tranh mang tính

ở ệ ả ể ế ể chuyên môn hóa cao các nông thôn Vi t Nam. Tiêu bi u ph i k đ n làng

ươ ả ả ị La Xuyên(Ý Yên Nam Đ nh), ĐôngGiao(C m Giang – H i D ng),

ừ ơ ươ ạ ắ ố ộ ả ể ế H ng M c, Phù Khê( T S n – B c Ninh),..M t trong s đó ph i k đ n

ậ ậ ắ ồ ồ làng Song H (Thu n thành B c Ninh). V y tranh dân gian Đông H có

ử ắ ồ ừ ị l ch s b t ngu n t đâu?

ậ ượ ạ ờ ể ậ ị Vào th i nhà Lý(10101225), đ o Ph t đ c du nh p phát tri n th nh

ệ ề ề ấ ấ ớ ớ hành cùng v i ngh in n và phát hành ti n gi y. Song song v i vi c duy trì

ờ ậ ế ể ạ ồ ờ ế đ n th i nhà H (14001414), và phát tri n m nh đ n th i h u Lê(1533

ấ ậ ượ ạ ồ 1788). Kĩ thu t in n ngày càng đ ơ c trau d i phong phú và đa d ng h n.

ề ấ ầ ờ ố ồ Năm 1396, vào cu i th i Tr n, H Qúy Ly cho phát hành ti n gi y. Các

ị ủ ệ ẽ ề ạ ồ đ ng b c đ u in hình v khác nhau tùy theo m nh giá tr c a chúng. Các

ề ấ ư ệ ắ ế ừ ờ ngh nhân cho ra nh ng khuôn in kh c ti n r t tinh t , t ng t ế ề in đ u h t

ạ ế ậ ẽ ệ ẩ ậ ấ ỉ ề ứ s c chu n xác. Ngh thu t v in ti n đ t đ n đ nh cao. Vào m y th p k ỉ

ộ ườ ươ ươ ả ỗ ộ sau, m t ng i tên L ờ ng Nhĩ H c(H i D ng) đ danh Thám Hoa th i

ượ ắ ử ứ ạ Lê Thái Tông(14341442) đ c vua đ c c đi s nhà Minh. T i đây ông có

ờ ủ ị ề ướ ử ề ể ỗ ố tìm hi u ngh in ván g lâu đ i c a l ch s Trung Qu c. V n c ông cho

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ồ ạ ế ả ủ ế ề ắ ổ ả c i ti n ch b n ván kh c và in c truy n c a ta r i d y cho dân làng

ụ ễ ồ ươ ộ ổ H ng L c và Li u Tràng quê mình. L ở ng Nhĩ H c tr thành ông t ngh ề

ừ ấ ế ỉ ệ ấ ả ắ in kh c ván t ồ ặ đ y. Xu t hi n vào kho ng th k XVI, tranh Đông H đ t

ượ ụ ộ ề n n móng cho mình m t dòng tranh “uy tín” đ ủ ế c bán ch y u ph c v ụ

ế ị ườ ề ườ trong d p T t Nguyên đán. Ng i dân nông thôn mua tranh v dán t ng,

ạ ộ ỏ ớ ế h t năm l t b , dùng tranh m i. i l

ệ ở ấ ộ ố ỉ ề ơ ẻ ồ Tranh Đông H cũng xu t hi n nhi u n i m t s t nh l ộ Hà N i, Hà

ề ố ư ệ ọ Tây, Vĩnh Phúc, Phú Th , Thái Nguyên, Ngh An nh ng truy v g c do

ườ ề ế ư ồ ớ ồ ng ộ ơ i Đông H di c mang ngh đ n n i m i. Làng Sình – Đông H thu c

ậ ả ắ ồ ơ ấ xã Song H Thu n Thành – B c Ninh chính là n i trung tâm s n xu t

ễ ồ ộ ọ ơ ọ ớ tranh dân gian Đông H . N i có dòng h Nguy n Đăng, m t dòng h l n

ở ồ ế ề ờ ơ làm tranh làng tranh Đông H đ n nay đã có h n 20 đ i làm ngh tranh,

ướ ỏ ằ ộ ả ứ t c là đã tr i qua trên d i 500 năm. Đây là m t ngôi làng nh n m bên

ằ ố ươ ứ ắ ắ sông Đu ng và n m trên đ ớ ng giao thông nôi x kinh B c(B c Ninh) v i

ề ướ ươ ả ộ ắ ỉ ứ x Đông(H i D ng), ch cách Hà N i 40km v h ng Đông B c. Vùng

ề ủ ệ ề ờ ố ể ấ ầ đ t đ y phú trú, nông nghi p phát tri n, có nhi u ngh th công, đ i s ng

ọ ễ ộ ặ ắ ề ủ văn hóa cao(cái nôi c a văn hóa quan h ), l h i nhi u và đ c s c…t ấ ả t c

ạ ươ ồ ổ ế ệ đã t o lên “th ng hi u” dòng tranh dân gian Đông H n i ti ng.

ế ỉ ể ạ ả ồ ế Dòng tranh Đông H phát tri n m nh vào kho ng th k XVIII đ n

ọ ấ ả ề ẹ ạ ế ố năm 1944(th ng kê có 17 dòng h t t c đ u làm tranh). Đ n h n l i lên,

ả ả ạ ấ ậ ị ứ c kho ng tháng 7, tháng 8 hàng năm là c làng l ẩ t b t chu n b cho i t

ệ ế ắ ấ ớ ả ự ỡ ủ ắ mùa tranh T t m i. Kh p làng r c r c a s c màu gi y đi p, không m nh

ượ ườ ồ ậ ụ ấ ơ ừ ấ ố đ t tr ng nào không đ c ng i dân làng H t n d ng ph i gi y: t sân

ườ ườ ế nhà sân đình, ven đ n các ngõ xóm, đ ng làng, ven các s n đê, trên các

ố ừ ế ộ ế ố nóc nhà, nóc b p, không khí trong làng r n rã su t t sáng đ n t ế i ngày đ n

ạ ấ ỗ ợ ọ ộ ỉ ị ngày. M i năm ch tranh ch nh n nh p vào m y tháng ch p, h p 5 phiên

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ậ ươ vào các ngày mùng 6, 11, 16, 21 và 26. Bà con khách th p ph ơ ng muôn n i

ứ ấ ượ ế ậ ổ ề đ v mua tranh vui t p n p. Hàng nghìn b c tranh đ ọ c mang ra x p g n

ạ ặ ẻ ề l i bán cho các lái buôn ho c bán l ế cho các gia đình mang v nhà treo T t.

ữ ố ợ ị ạ Sau phiên ch cu i cùng(26/12 âm l ch), nh ng gia đình nào còn l i tranh

ạ ấ ờ ạ ợ ọ b c kín l i đem c t đi ch mùa tranh năm sau l i đem ra ch bán.

́ ́ ̀ ự ̀ ơ ̉ 1.1.2. S phat triên qua cac th i ky

ả ầ ầ ờ ồ ộ Tr i qua th i gian thăng tr m, tranh Đông H ngày d n mai m t, làng

ế ầ ả ổ ờ ộ ộ ưở tranh cũng đ i thay. Đ n th i Pháp thu c, m t ph n do nh h ờ ủ ng c a th i

ạ ạ ế ế ấ ấ ộ cu c, chi n tranh lo n l c, gi y dó khan hi m, gi y báo không có, tranh

ớ ố ượ ở ọ ả ế ấ ấ dân gian ph i in trên gi y v h c sinh v i s l ng ít và x u. Chi n tranh

ố ườ tàn phá ngôi làng làm tranh ven sông Đu ng tan tác, ng i dân trong lang lo

ề ắ ạ ừ ữ ạ ầ ơ ch y kh p n i. Ngh tranh t ậ đó mà gián đo n. Trong nh ng năm đ u th p

ế ồ ượ ặ ấ ụ niên 60 đ n 70 tranh Đông H có đ ề c khôi ph c song còn g p r t nhi u

ị ư ỏ ị ổ ề ầ ớ ấ ạ ữ ắ ả khó khăn. Ph n l n nh ng b n kh c giá tr c đ u b h h ng, th t l c rât́

́ ̀ ắ ậ ở ỉ ộ nhiêu. Năm 1967, S Văn hoa – Thông tin t nh Hà B c(cũ) cho thành l p đ i

ấ ồ ổ ợ ỏ ừ ừ ế ả s n xu t tranh Đông H theo t h p tác xã v a và nh . T 1970 đ n 1985,

ượ ấ ướ ủ ệ ộ ờ tranh đ c xu t sang 12 n ấ c xã h i ch nghĩa. Th i kì này, vi c xu t

ẩ ượ ế ệ ạ ả ấ kh u tranh đ ừ c đ t hi u qu cao nh t. T năm 1985 đ n 1990, Nhà n ướ c

ế ộ ề ấ ỏ ướ xóa b ch đ bao c p, n n kinh t ế ấ ướ đ t n c b ờ ỉ ở ử c vào th i k m c a.

ủ ầ ườ ọ ẩ Nhu c u th m mĩ c a ng ổ i dân cũng đ i thay. M i ng ườ ượ i đ ế ế c bi n đ n

ư ộ ẹ ề ớ ồ ạ ớ ố nhi u cái m i cái đ p nh m t lu ng gió l ề so v i cái truy n th ng quen

ườ ể ầ ộ thu c. Ng i dân làng tranh chuy n d n sang làm hàng mã. Tranh dân gian

ồ ạ ỉ ắ ế ớ ạ ộ ộ ụ ấ ch còn t n t i lay l t y u t t i m t vài h gia đình bám tr l y ngh ề

̀ ữ ư ế ế ễ tranh nh gia đinh ông Nguy n Đăng Ch , gia đình ông Nguy n H u Sam,

ờ ự ả ồ ế ữ ủ ề ề …Đ n nay cũng nh s b o t n gìn gi ố ngh truy n th ng c a hai ngh ệ

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ị ấ ề ậ ươ nhân trên mà tranh dân gian không b th t truy n. Du khách th p ph ng có

ưỡ ặ ắ ả ộ ị d p chiêm ng ng m t di s n văn hóa dân gian đ c s c.

ậ ồ ờ ầ Tuy v y, tranh Đông H bây gi không còn mang tính “thu n Vi ệ t”

ưở ướ ươ ứ ạ ư ư ữ Ả nh x a n a. nh h ủ ng c a xu h ng th ng m i hóa, các hình th c in

̀ ướ ấ ệ ự ộ ổ ế ở l i, dung b t màu thay cho ch t li u t nhiên…tr lên ph bi n làm cho

ủ ữ ấ ặ ố ư dòng tranh m t đi nh ng nét đ c tr ng v n có. Theo đánh giá c a m t s ộ ố

ệ ạ ể ờ ượ ươ ồ ọ h a sĩ tranh Đông H in th i đi m hi n t i không còn đ ắ c th m t i nh ư

ổ ộ ệ ấ ở ườ ả ớ ủ tranh c , đ óng ánh c a gi y đi p tr lên th ắ ng, các b n kh c m i không

ượ ế ổ ộ ư ả ữ ắ ầ ả còn đ c tinh t nh b n c (m t ph n b n kh c ch HánNôm cũng b ị

ứ ồ ướ ơ ụ ỏ đ c b ). Tranh Đông H đang đ ng tr ầ ộ c nguy c mai m t. Cách đây g n

ượ ụ ề ậ ạ ớ ạ ộ 10 năm, câu l c b làng tranh đ ả c thành l p v i m c đích d y ngh , qu n

ạ ạ ấ ố lí và bán tranh t i đình làng. Tuy nhiên trong su t m y năm qua câu l c b ộ

ạ ộ ư ỉ ố ầ g n nh ch ho t đ ng trên danh nghĩa. Cu i tháng 92004, đ ượ ự ỗ ợ c s h tr

ụ ắ ơ ỉ ị ươ ị ủ ổ c a t ng c c du l ch, S du l ch t nh B c Ninh đã khai ch ng “phòng tranh

ỉ ự ủ ư ệ ồ Đông H ”, nh ng cũng ch d a trên phòng tranh c a gia đình ngh nhân

ề ự ố ắ ủ ế ễ Nguy n Đăng Ch . Tuy có nhi u s c g ng c a không ít cá nhân, t ổ ứ ch c,

ổ ẫ ủ ụ ư ệ ỉ nh ng vi c khôi ph c c a làng tranh Đông H v n ch đang t n t ồ ạ ớ i v i

ứ ộ ả ọ ươ ầ ớ ấ m c đ “ph ng ph t”. Hi v ng trong t ng lai g n, cùng v i các làng ngh ề

ả ướ ề ố ồ ẽ ị truy n th ng trên c n c, làng tranh Đông H s tìm l ạ ượ i đ ố c v trí v n

ủ ể ậ ẳ có c a mình và ngày càng phát tri n, làm giàu thêm cho văn hóa đ m đà b n

ộ ệ ắ s c dân t c Vi t.

ậ ử ụ ắ ồ 1.2. Kĩ thu t s d ng màu s c trong tranh Đông H

ụ ụ ủ ế ố ượ ườ ộ Tranh dân gian ph c v ch y u cho đ i t ng là ng i dân lao đ ng,

ể ả ụ ầ ả ỏ ơ ờ ế th a mãn nhu c u ch i tranh ngày T t và t c th cúng. Đ đ m b o các

ệ ọ ố ế ố y u t đó, các ngh nhân làm tranh đã ch n cách làm tranh theo l ắ i kh c

ể ồ ừ ề ả ván đ r i t đó in thành nhi u b n.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ề ườ ể ặ ố ụ ư ặ Ngoài các đ c đi m v đ ng nét và b c c, đ c tr ng tranh dân gian

ấ ệ ể ằ ấ ồ Đông H tiêu bi u còn n m trong ch t li u làm tranh. Gi y in tranh Đông

ồ ượ ừ ấ ấ ượ ừ ỏ ừ ự H đ c làm t gi y dó, gi y dó đ c làm t v cây dó trên r ng. S thú

ủ ấ ọ ở ỗ ấ ề ộ ố ẹ ị v và đ c đáo c a gi y dó ch r t b n dai và có đ x p nh , không nhòe

ế ẽ ớ ặ ị ố ặ ẩ ọ khi vi ố ẫ t v , ít b m i m t, ho c giòn g y và m nát. V i đ c tính ch ng

ẩ ị ẩ ướ ấ ẩ ổ m, gi y do giúp các tác ph m tranh không b m t và có tu i th t ọ ươ ng

ệ ễ ế ỉ ố đ i cao. Theo ngh nhân Nguy n Đăng Ch cho hay thì cây dó này ch có ở

ả ấ ỉ ề ớ 3 t nh Qu ng Ninh, Tuyên Quang và Thái Nguyên. Gi y dó mang v v i

ẽ ượ ề ấ ắ ỏ ỡ ả ớ b n l n nguyên s đ c c t thành nhi u c , nh nh t là 11 (cid:0) 02cm, l nớ

ấ ườ ề ệ ạ ỏ ộ nh t là 22 (cid:0) 31cm. Sau đó, ng i ta nghi n nát v con đi p (m t lo i sò v ỏ

ở ể ớ ồ ồ ượ ấ ừ ộ ạ ẻ ặ ạ ỏ m ng ộ bi n) đem tr n v i h (h đ c n u t b t g o t ế , ho c g o n p,

ộ ắ ể ề ấ ằ ườ ượ ồ có khi n u b ng b t s n h dùng đ quét n n tranh th ng đ ấ c n u

ồ ấ ừ ộ ế ộ ắ ặ ườ ể loãng t ừ ộ ạ ẻ b t g o t ho c b t s n, h n u t b t n p th ng dùng đ dán)

ệ ấ ặ ạ ổ ổ ồ r i dùng ch i lá thông quét đi p lên m t gi y dó. Ch i lá thông t o nên

ườ ạ ườ ế ặ ấ ữ nh ng đ ng rãnh li ti ch y theo đ ữ ng quét khi n cho m t gi y có nh ng

ườ ồ ư ờ ả ờ đ ng gân l ặ ả i lõm nên khi s lên có c m giác thô ráp nh s trên m t v i

ệ ứ ứ ế ồ ầ ổ ẩ ấ ạ th c m. Hi u ng th đ n là do c u t o thô ráp, tranh Đông H g n gũi

ơ ủ ề ườ ớ v i nét dân dã h n do đó l ộ ả ượ đ t t c ch đ mà dòng tranh này th ng khai

ỏ ệ ự ữ ả ấ ắ ớ thác. V đi p t ệ nhiên cho màu tr ng v i ánh l p lánh nh ng m nh đi p

ỏ ướ ể ấ nh d ồ ể ạ i ánh sáng. Khi làm gi y, có th pha thêm màu khác vào h đ t o

ệ ế ề ấ ườ ườ ọ thành màu n n. Gi y dó có qu t đi p nên ng i ta th ấ ng g i là “gi y

đi p”.ệ

ườ ồ ư ự ư ề Ng i dân làng ngh Đông H x a đã có s giao l u buôn bán qua l ạ i

ọ ế ử ề ề ớ ớ v i các làng ngh khác. H đ n v i các làng ngh vùng c a sông Thái

ượ ể ể ề ả ỏ ỏ ề Bình, làng ven bi n Qu ng Ninh đ mua l m các v trai, v sò v nghi n

ấ ạ ề ế ắ ộ ớ ả ệ ụ v n thành ch t t o đ óng ánh s c đi p n n tranh; đ n v i làng Đông C o,

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ắ ượ ứ ấ ớ làng Phong Khê(B c Ninh) ể đ có đ ậ ặ c th gi y dó seo v i kĩ thu t đ c

ệ ể ấ ưở ạ ấ ổ ộ bi t; và làng B i, làng Yên Thái (Hà N i) đ l y lo i gi y dó có kh dài

ộ ứ ữ ế ơ dùng in các b tranh t bình. Nh ng r m n p, giành giành, lá chè, hoa hoè…

ế ệ ậ Ngoài ra làng còn mua chuyên các làng lân c n các nguyên li u ch màu.

ự ị ẻ ẹ ứ ủ ắ Nét t nhiên c a màu s c làm tăng thêm giá tr v đ p cho b c tranh

ự ộ ạ ừ ệ ạ ữ ắ ậ đó là s m c m c dân dã t nh ng nguyên li u t o ra màu s c. V y màu

ư ế ấ ừ ắ ệ ừ ữ ắ ượ ạ s c đ c t o ra nh th nào: màu tr ng l y t đi p t ỏ nh ng v con trai

ể ượ ơ ắ ế ộ ỏ ven sông hay v sò ven bi n đ ị c ph i n ng đ n đ khô giòn, đem giã m n

ấ ừ ạ ế ơ ỗ ố thành h t trong c i đá; màu đen l y t than g xoan, r m n p hay than lá tre

ượ ớ ử ụ ạ ồ ượ ỏ đ c ngâm kĩ trong chum v i vài tháng r i m i s d ng đ c; màu đ có

ấ ừ ạ ỏ ỏ ỏ ượ hai lo i là đ vang và đ son, đ vang l y t ỗ cây g vang đ ẻ c ch nh ỏ

ấ ướ ớ ụ ướ đem đun l y n c cho t ỗ i khi màu g “th c” ra n ặ c và sau đó đem cô đ c

ỏ ẫ ấ ừ ỏ ỏ thành màu đ s m, màu đ son l y t s i son trên núi Thiên Thai, đem v ề

ồ ọ ấ ỏ ị ướ ượ ấ giã nh tán m n, ngâm r i l c l y n ị c màu m t và m n nh t, màu xanh

ở ắ ố ộ ấ ừ ỉ ồ l y t g đ ng hay lá chàm – lá ể vùng dân t c thi u s phía B c, h ọ

ườ ấ ừ ạ ể ộ th ầ ng dùng đ nhu m qu n áo; màu vàng l y t h t giành giành, hoa hòe

ườ ể ắ ướ ẫ ố ề – loài hoa v mùa hè ng i ta v n dùng đ s c n c u ng thanh nhi ệ ấ t, t t

ấ ố ớ ả c cho vào rang lên sau đó cho vào c i giã. Sau đó cho vào n u cho t i khi

ồ ọ ấ ướ ắ ố ớ ồ ế bã l ng xu ng r i l c l y n c. Lúc dùng pha v i h n p.

ả ả ế ạ ộ Làm màu là m t công đo n khó, ph i tr i qua các khâu ch màu, đ ồ

ề ể ấ ả ỏ ớ màu, hãm màu r t công phu, đòi h i ph i có tay ngh cao m i có th làm ra

ạ ươ ắ ự ở ậ ư ọ lo i màu t i t n, t nhiên. B i v y, ngày x a, có bao nhiêu dòng h thì có

ừ ủ ế ở ấ b y nhiêu cách pha ch màu, nó đã tr thành bí kíp c a riêng t ng ng ườ i,

ề ề ề ậ ỉ ế ở ậ b i v y không h truy n ra ngoài mà ch truy n cho con cháu. V y nên n u

ẽ ơ ủ ai “sành” ch i tranh, nhìn tranh s đoán bi ế ượ t đ c tranh c a nhà nào. Sau

ể ả ườ ậ ượ khi in thành tranh, k c lúc tranh khô, ng ẫ ả i xem v n c m nh n đ c màu

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ậ ươ ắ ướ ả ắ ủ s c c a tranh th t t ư i t n nh lúc tranh ọ ặ ố t. Các hình kh i, m ng n đ t

ự ả ộ ự ạ c nh m ng kia có s ăn ý hài hoà m t cách t nhiên.

ữ ệ ấ ả ở ớ Trên gi y đi p, khi h n h , khi thanh th n, nh ng màu nguyên đó rung

ượ ự ủ ư lên theo ánh sáng. Màu vàng hòe t ộ ng tr ng cho s no đ , màu vàng r m

ỏ ấ ư ư ồ ư ế lên nh cánh đ ng lúa chín, màu xanh nh lũy tre, màu đ g c nh y m

ư ắ ư ữ ư ễ ắ th m, màu nhi u tím nh th t l ng, màu đen nh váy lĩnh gi a mùa quan

ậ ệ ẵ ờ ộ ọ ấ ả ề h . T t c đ u là v t li u có s n trong thiên nhiên mà cu c đ i chúng ăn

ứ ườ ở ậ ỗ ở ượ sâu vào tâm th c ng i Vi ệ ừ t t thu xa nào. B i v y, m i khi đ ầ c c m

ỉ ệ ấ ộ ứ ồ ơ m t b c tranh Đông H trên tay, bao k ni m u th , tình yêu làng xóm, quê

ươ ỗ ở ạ ộ ộ ạ ố h ng, n i khát khao quay tr ồ i c i ngu n dân t c l ậ i s ng d y trong l

ế ườ ệ lòng bi t bao ng i con Vi ứ t xa x .

ệ ữ ệ 1.3. Nét riêng bi ồ ớ t gi a tranh Đông H v i các dòng tranh Vi t Nam

̀ ́ ̀ ̀ 1.3.1. Tranh Đông hô va tranh Hang Trông

̀ ̀ ̀ ́ ̃ ư ̣ ̣ Tranh Hang Trông la môt trong nh ng dong tranh dân gian Viêt Nam

̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ượ ̣ ̉ ̣ đ ́ ́ c lam va bay ban tai chu yêu tai cac phô trong Hang Trông, Hang Non,

̀ ̀ ̃ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ Hang Hom va Hang Quat thuôc tông Tiêu Tuc(sau đôi la Thuân My), huyên

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ươ ư ̣ ̣ ̉ ́ Tho X ng(nay la quân Hoan Kiêm, Ha Nôi), nh ng chu yêu la Hang

̃ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ư ự ư ̣ ̣ ̣ Trông(x a la thôn T Thap). Dong tranh nay hiên nay gân nh đa bi mai môt

́ ̀ ́ ̀ ̃ ư ̉ ̣ ̉ ̣ hêt, chi con l u gi ̃ ư trong cac viên bao tang mi thuât.

́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ơ ươ ư ủ ̉ Đê tai ̀ rât phong phu nh ng chu yêu la tranh th nh ư H ng ch , Ngũ

̀ ́ ́ ́ ̀ ổ ơ ư ộ ̃ ư ̉ ổ h , Đ c h , S n trang, Ông Hoàng Ba… T binh co thê la tô n hay t ́ ư

́ ̀ ́ ́ ̀ ư ̣ ̣ ̉ dân(ng , tiêu, canh, muc) hoăc t ́ ̣ ư quy(Bôn mua), truyên cô tich hay dân quê.

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̉ ̣ ̣ ̉ Mau săc chu đao la mau lam, hông, đôi khi la thêm luc đo cam

T l

ỷ ệ ượ ạ ỉ ể ứ ề ẩ ớ vang…̀ đ c t o không h đúng v i công th c chu n mà ch đ cho

ư ậ ậ ắ th t thu n m t và a nhìn.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ố ượ ằ ẩ ộ Tranh Hàng Tr ng đ c tô màu b ng bút lông và ph m nhu m nên màu

́ ́ ́ ơ ự ậ ơ ̣ ̣ ̉ ̉ ắ s c đ m đà trau truôt h n so v i s môc mac khoe khoăn cua tranh Đông

Hô.̀

̀ ̃ ử ấ ỉ ̣ ử Dung ki thuât n a in n a ve ̃ ố , tranh ch in ván nét l y hình, còn màu là thu c

ướ ộ ử ề ằ ấ ả ộ ọ n c, tô b ng bút lông m m r ng b n, m t n a ng n bút ch m màu, còn

ấ ọ ướ ỹ ử n a ng n bút kia ch m n c lã, tô tranh theo k thu t ậ “v n”ờ màu. Tranh chỉ

ầ ượ ạ ằ có m t b n ộ ả đen đ u tiên, sau khi in thì tranh đ c tô màu l i b ng tay. T ừ

ứ ữ ả ắ ố ượ các b n kh c g c, nh ng b c tranh đã đ c in ra, b ng ằ m c Tau ̀ ự mài

́ ́ ụ ể ộ ừ ạ ̀ nguyên chât. Sau đó là công đo n bôi giây. Tùy thu c t ng tranh c th mà

ộ ớ ỉ ồ ạ ả ồ ế ấ ớ có tranh ch b i m t l p, có tranh l i ph i b i đ n 2 hay 3 l p gi y. Khi h ồ

ể ẽ ớ ạ ấ ế ả ớ đã khô thì m i có th v màu l i. Có khi ph i m t đ n 3, 4 ngày m i hoàn

́ ́ ượ ấ ộ ứ thành m t b c tranh. Tranh đ ̀ c in trên giây do bôi dày hay gi y báo kh ổ

ữ ộ ổ ườ ầ ồ ộ r ng. Có nh ng tranh b kh to và dài, th ng b i dày, hai đ u trên d ướ i

ố ụ ể ệ ế ể ớ ợ ử ộ ồ l ng su t tr c đ ti n treo, phù h p v i ki u ki n trúc nhà cao, c a r ng

ắ ượ ỗ ị ự ự ặ ồ ơ n i thành th ị. Ván kh c đ c làm b ng ằ gỗ l ng m c ho c g th . M c in

ư ữ ề ằ ầ ố ỳ ả ấ ệ truy n th ng dùng b ng nh ng ch t li u dân dã nh ng c u k và tinh x o

ế trong ch tác.

̀ ́ ̃ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ Tranh Đông Hô mang đâm chât dân da môc mac vôn binh di cua ng ̀ ươ i

̀ ̀ ̀ ư ự ̉ ượ ư ́ ư ̉ ̣ dân quê không nh s ti mi l t la nh tranh x kinh thanh. Vi vây tranh

́ ượ ư ́ ơ ́ ư ̣ ̉ ̣ ̀ Đông hô đ c a chuông phô biên v i moi ng ̀ ̀ ươ i dân quê s xa gân.

̀ ́ ơ ̀ 1.3.2. Tranh Đông hô v i tranh Kim Hoang

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ượ ư ̣ Bên canh hai dong tranh đ c biêt đên nh tranh Đông Hô va tranh Hang

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ Trông con co tranh Kim Hoang. Tranh Kim Hoang la dong tranh dân gian phat

̀ ́ ̀ ́ ̀ ̉ ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ ̣ triên kha manh vao khoang thê ki VIII – IX cua lang Kim Hoang thuôc huyên

̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ư ươ ̉ ̣ ̣ Hoai Đ c, tinh Ha Tây. T ng truyên dong ho đâu tiên lâp lên dong tranh Kim

̃ ́ ̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ư ̣ ̣ ̀ Hoang la dong ho Nguyên Si thuôc Thanh Hoa di c ra thanh Thăng Long rôi

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ở ̣ ̉ ̉ ̣ lâp nghiêp ́ Kim Hoang. Thê ki IX, tranh Kim Hoang phat triên manh rôi băt

̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ đâu bi thât truyên t ̀ ư trân lut 1915, khi lang mac t ̀ ̣ ư Phung đên Câu giây ngâp

̀ ̃ ̃ ́ ́ ́ ́ ̀ ̣ ̀ ́ trăng, nhiêu van in khăc gô bi lu cuôn trôi; Đên năm 1045, tranh hoan toan

́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̃ ượ ư ̉ ̉ ̉ ̣ không thê san xuât đ c n a. Đên nay chi con môt vai van in tranh nay đ ượ c

̀ ̃ ̉ ̣ ̣ ư l u gi ̃ ư trong bao tang Mi thuât Viêt Nam.

̀ ́ ̀ ̃ ư ́ ơ ̣ ́ ư Tranh Kim Hoang tuy co nh ng net riêng biêt so v i tranh Đông Hô nh ng

̀ ̀ ̃ ́ ́ ̀ ̀ ươ ự ̃ ư ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ vê đê tai cung t ng t ̣ . Đo la nh ng gi quen thuôc cua cuôc sông môc mac

̀ ̀ ̀ ư ợ ̉ ̣ ơ ơ đ n s cua ng ̀ ̀ ươ i dân lang quê nh trâu, bo, l n, ga, sinh hoat ngay th ̀ ươ ng

́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ơ ư ̉ ̣ ̉ ̀ hay canh ngay têt. Co môt điêm tuy giông nh ng khac v i tranh Đông Hô la

́ ̀ ̃ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ơ ̃ ư ơ dong tranh Kim Hoang nay cung đê th trên tranh. Đo la nh ng câu th Han t ự

́ ̀ ̀ ̀ ượ ơ ứ đ c v n theo lôi ch ữ th oả tr nờ gúc tr iỏ b c tranh. Dong tranh nay không s ử

̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ượ ̣ ̣ ̉ dung in trên giây điêp hay giây do, ma đ ̀ c in trên giây đo, giây hông điêu

̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ở ́ ̣ ư ̉ ́ ̀ hay giây vang Tau. Nêu tranh Đông Hô đê co môt b c tranh cân it nhât năm

̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ̉ ̣ ̉ ̉ ̣ ̀ ở van mau thi tranh Kim Hoang, cac nghê nhân chi cân môt ban khăc đê in nôt.

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ự ự Tranh Kim Hoang dung m c Tau va cac mau t nhiên.

̀ ấ ự Màu tr ngắ t oạ từ th chạ cao, ph n; chàm, ̀ xanh chàm làm từ m c Tau hoa

̀ ̀ ́ ́ ơ ̉ ̣ ́ ́ ơ ươ v i n c cham; mau đo lây t ̀ ̀ ư son; mau đen lây t ̀ ư tro r m, ra…

́ ̀ ́ ̀ ư ̉ ̣ ̣ ̉ Chung ta không thê không th a nhân net riêng biêt cua dong tranh Kim

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ơ ́ ơ Hoang co phân tinh tê h n so v i dong tranh Hang Trông va Đông Hô vi dong

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ự ợ ̀ tranh nay sinh ra la s kêt h p net đep t ́ ̀ ̣ ư hai dong tranh trên. Chinh vi thê gia

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ượ ự ở ̣ ̉ ̉ tri cua tranh Đông Hô cang đ ́ c nhân lên b i no chinh la nên tang cho s ra

̀ ́ ́ ̀ ở ự ơ ̣ ̀ ơ đ i cho dong tranh khac. B i s nguyên s ngay t ́ ̀ ̉ ư ban đâu, cac gia tri cua

́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ự ưở ̣ ̉ mau săc tranh Đông hô không bi mât đi, no co s anh h ́ ́ ng sâu săc đên cac

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ư dong tranh khac nh tranh Kim Hoang va Hang Trông…

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ́ ơ ̀ 1.3.3. Tranh Đông Hô v i tranh lang Sinh

ồ ở ắ ủ ế ể ơ ớ Khác v i dòng tranh Đông H B c Ninh ch y u đ treo ch i ngày

ủ ế ườ ậ T t, tranh làng Sình mang đ m văn hoá tâm linh c a ng ế i Hu .

ư ả ớ ộ Cũng là dòng tranh dân gian m c b n nh ng tranh làng Sình khác v i

ỉ ượ ắ ồ ố ộ tranh Đông H (B c Ninh), tranh Hàng Tr ng (Hà N i) vì ch đ c dùng đ ể

ờ ễ ủ ệ ườ th cúng và hoá sau khi l . Theo quan ni m c a ng i dân, dùng tranh đ ể

ẽ ặ ấ ộ ố ở ậ ề ắ ờ th cúng thì s g p r t nhi u may m n trong cu c s ng. B i v y, không

ườ ư ế ẵ ậ ả ả ị ỉ ch ng i Hu , các vùng lân c n nh Đà N ng, Qu ng Tr , Qu ng Nam...

ườ ể ử ụ ọ ị cũng th ng ch n tranh làng Sình đ s d ng trong d p T t. ế Cu i năm là ố

ưở ố ả ứ ế ể ị d p lý t ng đ tham quan làng Sình và ch ng ki n không khí h i h làm

ụ ụ ề ụ ế ổ ử ụ ư ề tranh ph c v cho T t c truy n. Khác v m c đích s d ng nh ng v k ề ỹ

́ ấ ệ ậ ồ thu t và ch t li u, tranh Sình không khác tranh Đông H , Hàng Trông là

ớ ố ấ ộ ả ườ ử ụ ạ m y v i l i in tranh m c b n. Ng ấ i dân làng Sình cũng s d ng lo i gi y

ệ ự ể ệ ấ ặ ộ ể ạ dó ho c gi y m c quét đi p đ in tranh và nguyên li u t nhiên đ t o nên

ơ ả ồ ồ ỉ màu s c.ắ Tranh Đông H ch có 4 5 màu c b n g m đen, xanh, vàng, đ ỏ

ạ ề ắ ơ ẹ ừ thì tranh Làng Sinh l i nhi u s c h n. Màu vàng nh làm t ớ lá đung giã v i

ươ ừ ạ ồ ơ ạ búp hoè non, màu xanh d ng t h t m ng t i, h t hoè làm nên màu vàng

ỏ ẫ ể ẽ ơ ơ ỏ ướ đ , n ế ộ ạ c lá bàng s cho màu đ s m, b t g ch đ có màu đ n, tro r m n p

̀ ́ ̀ ự ̣ hoà tan trong n ướ ồ ọ ạ , cô lai thanh mau m c đen bong. c r i l c s ch

ươ ữ ụ ơ ỏ Xanh d ủ ạ ạ ng, vàng, đ n, đ , đen, l c là nh ng gam màu ch đ o t o

ự ỡ ắ ồ nên s c màu r c r cho tranh làng Sình. Tranh không in ch ng màu trong

ộ ả ư ề ằ ắ ồ ơ ỉ nhi u ngày nh Đông H mà ch in thô b ng m t b n kh c đen, ph i khô

ồ ỉ ẩ r i t m n tô màu vào các chi ti ế Quá trình tô màu làm theo dây chuy n,ề t.

ườ ụ ộ ạ ể ườ ỗ m i ng i ph trách m t hai màu, tô xong l i chuy n cho ng i khác. Lúc

ứ ệ ả ả ưở ượ ủ ả này, ngh nhân th mình theo c m h ng và t ng t ng c a b n thân, đ ể

ư ữ ắ ả ắ nh ng bàn tay tô màu nh múa thoăn tho t trên b n in đen tr ng. Có ng ườ i

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ẹ ở ầ ể ả ộ còn k p hai, ba cây bút đ u ngón tay đ tô cùng m t lúc hai, ba m ng màu

ắ ươ ắ ộ ư ể ệ ế ễ nh ngh sĩ xi c bi u di n bút lông điêu luy n. ệ Màu s c t ớ i t n c ng v i

ườ ố ụ ự đ ng nét và b c c t ẻ ẹ ấ nhiên đã làm nên v đ p r t riêng cho dòng tranh

ế ườ ườ ủ ữ ộ ứ dân gian x Hu . Ng i ta th ng mua nh ng b tranh c a làng Sình vào

ặ ệ ư ế ễ ổ ầ ộ ị ễ d p l nghi đ c bi t nh T t Nguyên đán, l thôi nôi, đ ng th , c u mùa,

ọ ườ ể ầ ườ ị ự xây nhà d ng c a... ử M i ng i cúng tranh đ c u cho ng ậ i yên v t th nh,

ụ ữ ở ượ ẹ ẻ ớ ph n sinh n đ c m tròn con vuông, tr em chóng l n, ng ườ ố i m

ể ờ ế ỏ chóng kh i. Chính vì th tranh làng Sình chia thành tranh đ th và tranh đ ể

ư hoá nh hoá vàng.

ề ượ ể ệ ở ả Có kho ng 50 đ tài đ c th hi n trong tranh làng Sình, chia 3 ch ủ

ồ ậ ậ ả ậ ưỡ ề đ : tranh nhân v t, tranh đ v t và tranh súc v t, ph n ánh tín ng ng c ổ

ườ ệ ề ầ ư ủ x a c a ng i Vi ể ể t. Qua đó, du khách có th hi u thêm ph n nào v văn

ấ ố hoá đ t c đô.

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ơ ự ̣ ̉ ̣ ́ 1.4. S đôc đao vê mau săc trong tranh Đông Hô v i cac thê loai chât

̣ ̀ liêu tranh khać

̀ ́ ơ ̀ 1.4.1. Mau săc trong tranh s n mai

̀ ̀ ơ Ở ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ ở S n mai la thê loai tranh chi co ́ môt sô n ́ ́ ươ c châu A. Viêt Nam,

̃ ́ ̀ ̀ ́ ượ ư ư ̣ ̣ ̀ ơ s n mai cung đ c coi nh la môt chât liêu tranh truyên thông nh tranh dân

̀ ̀ ̣ ơ ư ượ ử ̣ gian Đông hô. Ngay t ̀ ́ ̀ ư ơ th i xa x a, chât liêu s n mai đ c s dung trang tri ́

́ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ trong cac cung điên quy tôc cua vua, cac quan lai văn thân. Chung ta th ̀ ươ ng

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ượ ơ ̣ đ ̀ c biêt đên câu “s n son thêp vang” đo chinh la chât liêu lam đ ượ ử c s

́ ́ ́ ̀ ự ơ ̀ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ dung trong tranh s n mai. Đên th i Phap thuôc, s xuât hiên tr ̀ ươ ng hoc Mi ̃

̀ ́ ̃ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ́ thuât đâu tiên cua Viêt nam. Luc nay cac hoa si Viêt Nam tim toi va kham

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ử ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ơ pha ra chât liêu va đem vao s dung s n mai lam thê loai tranh sang tac. Phai

́ ̀ ́ ̀ ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ ̃ kê đên danh hoa Nguyên Gia Tri, ông la môt ng ̀ ươ i đi đâu trong viêc chuyên

̀ ̀ ̀ ư ̃ ư ́ ư ̃ ư ơ ̉ ̉ ̣ ̣ ́ chuyên nh ng b c tranh s n mai thanh nh ng phâm nghê thuât. T đo ông

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ượ ệ ườ ứ ữ ẻ ơ đã đ c m nh danh là "ng ờ ủ i cha đ nh ng b c tranh s n mài tân th i c a

́ ̀ ệ ́ ư ̃ ư ̉ ̉ ̉ Vi ̃ t Nam". Nh ng b c tranh đâu tiên mang nhiêu phong cach cua chu nghia

̀ ́ ̃ ́ ̀ ượ ̣ ̉ ư “Hoang hôn trên ự hiên th c va ân t ng châu Âu cua Nguyên Gia Tri nh

́ ́ ̉ ̉ sông”, “phong canh Mong Cai” , “canh nông thôn”(1939)…

̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ơ ̉ ̣ ̣ ̀ La thê loai tranh dung it mau, song s n mai th ̀ ̉ ươ ng toat lên môt mau chu

́ ́ ́ ́ ̀ ̉ ơ ́ ̉ ư ̣ ̉ ̉ ̉ ̉ đao đo la: nâu đo cua canh dan, đen cua s n then, trăng cua vo tr ng điêm

̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ơ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ̀ them anh sang cua vang bac. S n mai vôn co đăc thu cua quy luât đông săc,

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ̉ ̣ th ̀ ́ ươ ng dung môt mau chinh lam chu đao va th ̀ ̉ ươ ng la hoa săc nong, nâu, đo,

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̃ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̉ vang rât thuân tiên trong biêu hiên nh ng săc thai tinh cam sâu săc cua ng ̀ ươ i

̣ nghê si.̃

́ ̀ ́ ̃ ́ ư ̉ ̣ ̀ Cung giông nh cac mau săc chu đao trong tranh dân gian Đông Hô,

́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ư ử ơ ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ tranh s n mai co cac mau s dung chu yêu nh mau đo thăm, đo gach, xanh

́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ơ ̣ ̣ ́ ̣ luc net đen cua s n then, nâu canh dan. Cac mau săc đo hoa quyên lên môt

̀ ́ ́ ̃ ̀ ượ ́ ơ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ tông mau thât gian di, “guôc môc” ma thâm đ m đu gân gui v i thiên nhiên

̀ ̀ ́ ̀ ̃ ư ơ ở ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ con ng ̀ ̣ ươ i Viêt Nam. S n mai đa tr thanh net đăc cua tr ng cua nên hôi hoa

̀ ở ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ Viêt Nam b i ve đep thât dung di cua mau săc.

̀ ́ ̣ 1.4.2. Mau săc trong tranh lua

́ ́ ́ ́ ưở ̣ ̣ ̉ ́ Nhăc đên lua ng ̀ ươ i ta th ̀ ươ ng liên t ng t ́ ơ i cac vât phâm quy gia chi ̉

̀ ́ ̀ ́ ̀ ượ ̣ ̉ co trong hoang cung. Tranh lua tuy không phai không đ c xêp vao dong

̀ ́ ̃ ̀ ư ư ̣ ̣ ̃ ư tranh dân gian nh tranh giây điêp Đông Hô, nh ng cung la môt trong nh ng

́ ́ ư ượ ơ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ thê loai tranh mang net đăc tr ng cua Viêt Nam đ c ca thê gi ́ i công nhân,

́ ́ ̀ ́ ́ ơ ̣ ̉ ̣ ̉ sanh ngang v i cac dong tranh lua cua Nhât ban, Trung Quôc,v.v.. Ng ̀ ươ i

́ ̃ ̃ ươ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ đem lai “th ng hiêu” tranh lua Viêt Nam phai kê đên hoa si Nguyên Văn

́ ́ ́ ́ ơ ư ơ ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ Chanh – ông tô cua tranh lua Viêt Nam, nôi tiêng v i b c tranh “Ch i ô ăn

̃ ̀ ́ ử ̉ ̣ quan”(1931). Trong tranh cua ông cung th ̀ ̉ ươ ng s dung gam mau nâu đât, đo

̀ ́ ́ ̀ ́ ư ̣ ̣ trâm, đen diu trăng điêp nh trong tranh dân gian Đông hô. Co net t ươ ng

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ̀ ̀ ư ư ́ ơ ̉ ̣ ̉ ̣ đông vê gam mau chu đao nh tranh dân gian Đông Hô, nh ng v i thê loai

́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ tranh lua, lôi but phap thê hiên chât liêu riêng trên vai lua. Vi thê cac mang

́ ̀ ́ ́ ̀ ư ̉ ̣ ̣ ̣ ́ mau săc không khoe khoăn, môc mac hiên khôi nh tranh dân gian. Mau săc

̀ ̃ ́ ̀ ư ́ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ tranh lua thâm t ng trong “th ” lua, hoa quyên chôn lân đan xen nhau con

̀ ́ ̃ ̀ ̃ ư ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̉ ̀ goi la ranh gi ́ ơ i gi a cac mang mau. Ng ̀ ̀ ̉ ơ ươ i ve tranh lua đ i hoi cân đô ti mi

́ ̀ ́ ̃ ́ ̀ ơ ợ ̀ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̃ trong t ng net ve đăt xuông, kiên nhân ch đ i đô thăm cua mau trên lua.

́ ́ ́ ̀ ̃ ư ượ ̉ ̣ ̣ ̀ Nêu khi mang mau đăt xuông ch a đ ̀ c thăm thi lai cân ng ̀ ̀ ươ i ve kiên tri

́ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ơ ợ ơ ́ ơ ̣ ̉ ̣ ́ ́ ơ ch đ i l p mau nay khô đăt tiêp l p sau. Khi cac l p mau đu đô thăm cac

̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ượ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ mang mau đ ̣ c hoa quyên chuyên săc nhe nhang, tranh luc nay tao môt

́ ̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ưở ở ́ ư không gian hoan toan “quyên ru” ng ̀ ươ i th ̣ ng th c b i chiêu sâu va đô

̀ ̀ ́ ̀ ơ ́ ơ ̀ ơ ở ̉ ̉ ̉ huyên ao m hô cua no. Tuy nhiên so v i th i gian t ́ ̀ ư thu ban đâu cua no,

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̣ tranh lua không con gi ̃ ư ượ đ ̃ c thuân khiêt, ma xen vao đo, cac hoa si đ ươ ng

̀ ́ ́ ̃ ̀ ̀ ́ ́ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ đai tim toi nghiên c u cac chât liêu thê hiên lên măt lua, mau săc cung đa

̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ư ơ ̣ ̣ ̉ dang h n. Nh ng nêu ban la ng ̀ ươ i đam mê cac dong tranh, thi chăc hăn

̃ ̃ ̀ ̣ ư ́ ư ̃ ư ̉ ̣ ̣ ̣ cung se không khoi ng ́ ̃ ươ ng mô nh ng b c tranh lua x a thât mêm mai, co

̀ ́ ́ ̀ ư ơ ̣ chiêu sâu không gian nh m hô, thât cuôn hut ng ̀ ươ i chiêm ng ̃ ươ ng.

̀ ́ ơ ̀ 1.4.3. Mau săc trong tranh s n dâu

̀ ́ ̃ ̀ ́ ượ ử ̣ ̣ ̣ ̣ La chât liêu đ c s dung rông rai trên pham vi toan thê gi ́ ̀ ơ ở i b i mau

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ợ ự ́ ơ săc phong phu, s tiên l ̀ i khi dung cung v i nhiêu tr ̀ ươ ng phai khac nhau.

́ ́ ̀ ́ ư ư ̃ ư ̀ ơ ̣ ̉ ̉ ̣ ̉ Th i ky Phuc h ng, ta co thê kê đên nh ng danh hoa bât hu nh Raphael,

̀ ́ ̀ ̀ ơ Leonado da Vinci, Michelangelo; th i ky sau co Vangoh, Picasso… Mau

̀ ́ ́ ượ ̉ ự ợ ́ ơ ưở ̉ ơ trong s n dâu đ c kêt h p v i nhau theo nguyên tăc cua s anh h ́ ng, cac

̀ ̀ ̀ ́ ́ ượ ượ ̣ ̉ ̉ ̣ ̀ mau đ c hoa chôn vao nhau, đ ́ ơ c trông lên nhau đê thê hiên săc thai m i

́ ́ ́ ́ ượ ở ự ự ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ cua mau săc, t ̀ ư đo không gian đ c tao d ng b i s đâm nhat, sang tôi. S ự

̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ơ ̉ ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ biên ao cua mau săc trong s n dâu la vô cung vô tân, no phu thuôc vao viêc

̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ợ ̣ ̣ ̉ ̉ ̉ ự ử s dung cac tông mau thât tai tinh, s kêt h p “uyên chuyên” mau săc cua

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ̃ ́ ̃ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̉ ng ̀ ươ i nghê si trong viêc thê hiên tinh cam cua minh. Ng ̀ ́ ̀ ươ i ve cân co kiên

̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ư ́ ơ ượ ơ ̣ ̉ ̀ th c vê chât liêu thi tranh m i bao tôn đ ̀ c lâu, nêu dung s n pha it dâu

̃ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̃ ̀ ́ ư ́ ơ ̣ ̀ qua thi dê gây n t ran tranh, nêu dung dâu lanh pha v i mau sang se lam mau

̃ ́ ̀ ̀ ơ ự ử ̉ ̉ ̉ ̣ ̣ ́ ây nga vang. Th i cô điên cac hoa si th ̀ ́ ơ ươ ng s dung 1/3 nh a thông pha v i

̀ ́ ́ ̀ ́ ơ ơ ̉ ̣ ̀ Bi quyêt v i s n dâu cua Huynh Pham ́ơ 1/3 dâu lanh + v i 1/3 vecni demar(

̃ ́ ́ ́ ̀ ươ ̉ ̣ ̉ ̀ H ng Trang, Nha xuât ban Mi thuât ̃ ̣ ). Ngay nay công nghê hoa phat triên, ki

̃ ̃ ́ ́ ơ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ thuât tinh luyên tôt nên cach pha trôn cung gian đ n. Tuy vây ki thuât pha chê

̃ ̃ ̀ ́ ́ ̀ ̃ ̉ ̣ ̣ hay cach thê hiên cung tuy thuôc vao thoi quyen, ki năng…môi ng ̀ ̀ ̃ ươ i ve đêu

́ ́ ̃ ư ̃ ư ̉ ̉ co nh ng thu phap riêng, nh ng thông th ̀ ́ ̣ ơ ươ ng lên môt l p mong, loang

́ ́ ́ ươ ̉ ử ̉ tr ́ ươ c đê năm t ́ ng quan chung sau đo co thê x ly theo hai h ́ ́ ̃ ươ ươ t ng ve

́ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̃ hoăc khô. Nêu la ve ́ ươ t thi liên tuc theo mach cam xuc hoăc năn mau lên

́ ́ ́ ̀ ̃ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ toan, dung co hay bay kêt nôi quan hê cua chung tao nh ng chuyên đông sinh

̀ ́ ̀ ̀ ̃ ́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ̉ ̉ ̀ ́ khi cho mau, băt chung phuc vu theo y đô tac phâm. Nêu la ve khô thi đê mau

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ư ượ ̣ ̣ ̀ se lai sau đo lên mau t ng phân cho đên khi y đô đ ̀ c hoan thiên.

́ ƯƠ ̉ TIÊU KÊT CH NG I

́ ̀ ̀ ̀ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ơ Tranh s n dâu du nhâp vao Viêt Nam đem lai môt “luông” văn hoa m i

̃ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̃ ̣ ̣ ́ ơ v i đê tai va chât liêu riêng cho cac hoa si. Ng ̀ ̣ ư ươ i ve tranh x a quen thuôc

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ượ ̉ ̣ ̣ ́ ơ v i cac thê loai chât liêu tranh truyên thông, nay đ ́ c khoac lên minh tâm ao

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ̣ ̉ ̉ ́ mau săc phong phu trong lôi thê hiên cam xuc riêng, tha minh tha hô sang tac

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ơ ự ̣ ̣ ́ va l a chon phong cach sang tac cho riêng minh. Sanh ngang v i gia tri vôn

̀ ́ ́ ́ ̀ ư ̉ co cua mau săc tranh dân gian truyên thông x a.

́ ̀ ̃ ́ ̀ ̀ ̃ ́ ư ̣ ở ̣ ̣ ̣ Nh vây, ư ư môi chât liêu du truyên thông hay hiên đai đêu co nh ng u

́ ́ ̃ ́ ̃ ̀ ́ ́ ̀ ̃ ư ́ ơ ̣ ̉ ̣ ̣ viêt mau săc cua no. Cung v i đây môi chât liêu lai co nh ng ki thuât s ̣ ử

̀ ̀ ́ ́ ưở ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ dung riêng, y t ng biêu hiên hiêu qua, chât liêu hoan toan không giông nhau

́ ́ ́ ̀ ự ư ươ ̀ ư ̉ ̣ ̉ ̀ nh ng cach biêu đat mau co thê co s giao thoa t ́ ng đông nhau. T đo

ưở ̃ ư ́ ư ̣ ̉ ̣ đem lai cho ng ̀ ươ i th ng th c nh ng cam nhân nhau.

Ị Ủ

Ắ

ươ II: GIÁ TR C A MÀU S C TRONG TRANH DÂN

GIAN ĐÔNG HỒ

ậ ủ ệ ắ ị ồ 2.1. Giá tr ngh thu t c a màu s c trong tranh Đông h

ủ ư ể ấ ắ 2.1.1. Tính ch t trang trí bi u tr ng c a màu s c

ồ ượ ứ ố ứ ề ặ ố Tranh Đông H có đ c s c s ng lâu b n và có s c cu n hút đ c bi ệ t

ế ệ ề ườ ệ ư ướ ớ v i nhi u th h con ng i Vi t Nam cũng nh du khách n c ngoài nh ư

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ộ ố ữ ề ậ ấ ả ở ộ ậ v y cũng b i nh ng đ tài trên tranh ph n ánh đ m ch t cu c s ng m c

ị ầ ề ả ạ ớ ườ ệ ắ m c, gi n d , g n gũi g n li n v i văn hoá ng i Vi t. Đó là con gà, con

ừ ả ộ ơ trâu, con cóc, con chu t; c nh chăn trâu, đi b a; các trò ch i vui ngày xuân

ẽ ả ắ ắ ư ị ậ ấ ị nh b t m t b t dê, đánh đu, đ u v t… Nét v gi n d , trong sáng, khoáng

ứ ế ế ệ ầ ạ đ t ch không c u kì đi vào chi ti ễ t. Ngh nhân Nguy n Đăng Ch cho bi ế t

ệ ắ ả ợ ớ vi c dùng màu s c trong tranh cũng có ý nghĩa riêng và ph i phù h p v i

ỗ ề ề ỏ m i đ tài khác nhau: n n màu đ cho tranh đánh ghen đ l ể ộ ả ượ t t đ c cái

ự ộ ạ ủ ề ậ ộ ả nóng gi n b c b i ng t ng t c a không khí lúc đó, n n màu vàng cho c nh

ươ ậ ắ ứ ế ề ồ vui t i tràn ng p s c xuân trên các b c tranh ngày t ạ t, n n màu h ng nh t

cho tranh làng quê yên bình…

́ ́ ử ụ ơ ả ̉ ̉ ́ Không thê không kê đên yêu tô s d ng gam màu c b n có tính t ươ ng

́ ́ ̀ ́ ̀ ắ ả ươ ̉ ph n sâu s c trong tranh Đông hô. Khi nhăc đên tinh t ́ ng phan mau săc

́ ́ ̀ ̀ ̃ ư ự ̉ ̣ ̣ ̣ trang tri, ta th ́ ̀ ̀ ươ ng ngâm hiêu la nh ng căp mau khi đăt canh nhau co s đôi

̀ ́ ̃ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ lâp nhau vê săc đô manh me hay đôi lâp nhau vê sang, tôi. Vê ban chât va môt

́ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̉ ư ̀ ư ươ ̣ ̉ sô hinh thai v a cu thê v a tinh tê. Mau t ự ng phan lam tôn nhau thêm r c

́ ̃ ́ ̀ ượ ̉ ̣ ̃ ơ r , lung linh. Th ̀ ươ ng đ c dung trong trang tri, tranh ve cô đông, trang tri…

̀ ́ Ở ư ượ ̣ đây, cac nghê nhân Đông Hô dân gian x a tuy không đ ̃ ̣ ư c trang bi nh ng

́ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ư ơ ̉ ̣ ̣ ̉ ́ ̃ kiên th c c ban noi trên, song ho đa biêt khai thac triêt đê yêu tô trang tri

̀ ̀ ̀ ́ ́ ượ ở nay. B i vi ng ̀ ươ i ta thây răng, tranh dân gian th ̀ ươ ng đ c trang tri treo

̀ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̃ ư ̣ ̉ ́ trong nha vao nh ng ngay têt cuôi năm. Vi vây trong tranh đoi hoi cân co

́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̃ ươ ̣ ̉ ̣ mau săc t ́ i vui, rôn ra, “mau săc biêt nhay mua” co nhip phach ngay Têt.

́ ́ ̃ ́ ́ ̀ ươ ̉ ̉ ̣ ̉ ̉ ́ Chinh yêu tô t ̀ ́ ng phan cua mau săc trang tri đa lôt ta không khi cua ngay

Têt.́

ề ự ắ ế ố ụ ệ ắ 2.1.2. Quan ni m v s s p x p b c c màu s c trong tranh

ồ ấ ẫ ộ ở ố ụ ắ Tranh Đông H h p d n, đ c đáo ớ màu s c, b c c, khuôn hình. V i

ấ ệ ữ ự ắ ầ ồ nh ng ch t li u hoàn toàn t ấ nhiên, tranh Đông H có màu s c g n gũi, m

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ệ ẽ ỉ ệ ớ ấ ặ áp r t đ c bi t mà có l ch riêng Vi ơ ả ỉ ớ t Nam m i có. Ch v i 4 màu c b n:

ữ ứ ệ ỏ ế ứ ẫ đen, vàng, đ , xanh, các ngh nhân v n làm nên nh ng b c tranh h t s c

ộ ộ ố s ng đ ng, hài hòa và vô cùng đ c đáo.

̀ ́ ́ ươ ̉ ̣ ̣ Nêu phôi canh theo quy luât không gian xa gân ph ́ ̃ ng Tây đa tao ra lôi

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ự ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ bô cuc tuân t đung theo cam nhân cua thi giac con ng ̀ ươ i thi đôc đao thay

́ ̀ ́ ượ ươ ̣ ̣ ̉ cac nghê nhân Đông Hô lai đi theo phôi canh theo l ng Ph ̉ ng Đông đê

̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ tao ra bô cuc không gian khai quat, chăt loc vê đ ́ ̀ ươ ng net va mau săc. Cac

́ ́ ́ ̀ ̣ ự ượ ơ ̣ ̣ ̣ nhân vât s vât trong tranh th ̀ ươ ng đ c săp xêp theo đia vi, tâng l p, nhân

̀ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ́ ư vât chinh co bô cuc to, nhân vât con lai, canh xung quanh nho đi theo ch c

̀ ́ ố ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ trach đia vi hay khoang không gian con lai trong tranh. Hoăc ủ ̣ b cuc c a

ườ ượ ủ ọ ể ệ ẹ ầ ố ẽ ơ ế tranh th ng đ c th hi n đ y đ , tr n v n theo l i v đ n tuy n bình

ồ ườ ắ ặ ồ đ , do đó xem tranh dân gian Đông H ta th ng b t g p cái thú v ị ở ữ nh ng

ư ữ ả ơ ợ ợ ộ ộ nét ngây ngô, đ n gi n nh ng h p lý h p tình. M t nét đ c đáo n a trong

ể ạ ồ ườ tranh dân gian Đông H , đó là bên c nh các hình th , trong tranh th ng có

ữ ề ơ ự ặ ầ ạ ữ ẽ ả ộ ỉ ch đ th , m ng ch là m t ph n t o nên s ch t ch và hoàn ch nh trong

ể ệ ủ ệ ạ ưở ố ụ b c c không gian c a tranh bên c nh vi c th hi n rõ ý t ề ộ ng v n i

ẽ ở ữ ẽ ớ dung. Nét ch cũng là nét v trong tranh, hài hòa, ăn ý v i nét v các hình

ở ậ ồ ớ ể ỉ th khác. B i v y trong tranh dân gian Đông H , v i ch vài nhân v t đ ậ ượ c

ộ ơ ữ ả ạ t o hình m t cách đ n gi n, không gian mang tính ướ ệ c l cùng nh ng ch ữ

ư ườ ị ủ ế ễ ẫ ả ậ ấ ề ơ đ th nh ng ng i xem v n c m nh n th y h t ý v c a tranh, d dàng

ắ ượ ườ ệ ắ n m b t đ c ý nghĩa cũng nh t ư ư ưở t ng mà ng ố i ngh nhân mu n

́ ́ ̣ ưở ề ạ ứ ứ ợ ươ truy n đ t. lây vi du th ng th c b c tranh Đàn l n âm d ộ ng nhìn m t

ộ ố ụ ậ ượ ữ ể ổ ặ cách t ng th , đây là m t b c c hình ch nh t đ c đ t trong khung hình

ễ ả ợ ữ ậ ẹ ậ ợ ộ ứ ch nh t. B c tranh di n t l n m và đàn l n con trông th t sinh đ ng,

ầ ợ ủ ư ề ạ ị các nét cong c a mông, l ng và đ u l n con trông m m m i và nh p nhàng

ơ ả ủ ự ể ấ ả song không làm m t đi hình m ng c b n c a nó. Đ tăng thêm s hài hòa,

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ủ ườ ằ ợ ượ ế ở ể cân b ng c a đ ng nét, trên mình l n đ c đi m xuy t b i các vòng xoáy

ươ ể ệ ỡ ặ ừ ừ ế ả âm d ng, v a khi n các m ng đ đ c, v a th hi n tính hài hòa trong

ữ ự ữ ặ ợ ố ợ ể trang trí. Nh ng con l n trong tranh không gi ng l n th c, nh ng đ c đi m

ư ệ ắ ượ ệ ệ ể ủ c a m t, mũi, mi ng, tai, l ng đ c ngh nhân khai thác tri t đ và c ườ ng

ệ ặ ệ ự ắ ế ợ đi u hóa trong cách nhìn trang trí. Đ c bi t s s p x p các con l n quây

ữ ẹ ầ ạ ợ ộ ố ụ ợ qu n bên nhau, gi a đàn l n con và l n m hoà vào nhau t o ra m t b c c

ể ệ ủ ề ủ ự ẽ ặ ụ ch t ch , th hi n rõ ch đ "chúc t ng" c a tranh, chúc cho s sinh sôi

ầ ở ả n y n , con cháu đ y đàn.

ầ ự ỳ ẻ ẹ ế ị ế ộ ọ Nét là m t ph n c c k quan tr ng, quy t đ nh đ n v đ p cũng nh ư

ự ủ ả ạ n i dung c a tranh, đó là nét th c, nét t o nên hình m ng trong tranh. Net vá ộ ̀

̀ ́ ậ ượ ữ ấ ̉ ̣ mang bô cuc mau trong tranh r t phong phú, không nh ng nêu b t đ ộ c n i

ủ ề ư ưở ố ả ủ ẩ ợ dung, ch đ , t t ng c a tác ph m, mà còn g i kh i, t ấ ấ ch t r t gi ỏ i.

ứ ủ ị ộ ẩ ơ ọ Chú tr ng l ộ ả t t giá tr n i dung h n là hình th c c a tác ph m. Trên tinh

ự ầ ồ th n đó, tranh dân gian Đông H thoát ra y u t ế ố ả ự t ệ th c. Xây d ng di n

ủ ủ ẹ ả ỏ ố ờ hình, m ng hình d t, b qua v n kh i. Vai trò c a th pháp ướ ệ c l trong

ượ ờ ủ ề ườ ạ t o hình đ c đ cao và khai thác. Chính nh th pháp đó, ng i ngh ệ

ế ố ỏ ề ặ ẹ nhân khi làm tranh đã b qua các y u t ấ đúng sai, đ p x u v m t hình

ề ặ ộ ứ ể ả ẩ ọ th c; chú tr ng bi u c m v m t n i dung, sao cho tác ph m mang đ ượ c

ủ ế ả ườ ế ữ ự ượ ơ ti ng nói riêng, tình c m c a ng i sáng tác. H n th n a, s t ư ng tr ng,

ấ ủ ấ ả ố ự ướ ệ ề c l v cách ph i màu, dùng màu, thoát li b n ch t c a c u trúc t nhiên

ữ ằ ả ự ậ s v t, nâng lên b ng nh ng gam màu, m ng màu có tính khái quát cao...

ệ ượ ậ Các ngh nhân đã quy các hình t ạ ng nhân v t trong tranh vào các d ng

ọ ơ ả ư ụ ư hình h c c b n: nh hình tam giác, hình thang, hình tròn, ví d nh trong

ừ ứ ậ ẩ ậ ọ ́ tác ph m Đánh v t, H ng D a, Đanh ghen…T p trung chú tr ng vào

ố ượ ữ ậ ữ ậ ậ nh ng nhân v t, đ i t ng chính, quan tâm nh ng nh n v t trung tâm đ ể

ể ả ả ậ ộ ử x lí hình, m ng hay bi u c m n i tâm nhân v t qua đó, chuy n t ể ả ộ i n i

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ủ ế ẩ ườ ả ự ả ệ ạ ớ dung c a tác ph m đ n ng i xem v i hi u qu tr c c m m nh m . ẽ Bố

ắ ượ ắ ừ ề ế ả ạ ụ c c màu s c đ c s p x p theo t ng ô m ng màu ch y theo hình vi n nét

́ ̀ ̃ ượ ̣ ̣ bao quanh. Bô cuc mau đ c phân đinh ro b i đ ́ ̀ ở ươ ng quy net bao quanh.

̀ ̀ ́ ́ ượ ̣ ̣ ̣ ̀ Đây la hinh t ng bô cuc mau mach lac, net riêng biêt. ả ̣ Trong h i h a, m ng ộ ọ

ả ố ấ ầ ấ ế nét, t ch t và hình thành kh i r t c n thi t, trong tranh dân dân Đông H ồ

ứ ầ ả ầ ố ồ ớ m ng nét góp ph n hình thành kh i, trong b c tranh Th y đ cóc v i cách

ế ợ ễ ả ả ớ ố ử ụ s d ng nét k t h p v i m ng đã di n t ậ thành công hình kh i nhân v t.

ậ ầ ồ ượ ễ ả ằ ả ấ ầ Th y đ cóc nhân v t chính đ c di n t b ng m ng hình to nh t, th y đ ồ

̃ ẽ ầ ữ ệ ậ ồ ồ ả cóc ng i chôm ch trên s p, nét v th y đ cóc là nh ng nét cong t ố kh i

ố ổ ố ư ễ ả ấ ủ ấ ụ b ng, kh i l ng, kh i c và các nét ch m di n t ch t xù xì c a da cóc,

ầ ồ ượ ể ệ ấ ầ ị trong tranh th y đ cóc đ c th hi n to nh t đ y tính hách d ch, phía d ướ i

ữ ữ ả ọ ớ ỏ ướ là nh ng h c trò v i nh ng m ng, hình to nh khác nhau và kích th c nh ỏ

ậ ọ ầ ấ ồ ượ ễ ả ớ ề ơ h n Th y đ cóc r t nhi u. Các nhân v t h c trò đ c di n t ữ v i nh ng

ạ ộ ắ ượ ả ổ ho t đ ng khác nhau cùng nét, m ng và màu s c đ ụ ạ c thay đ i liên t c t o

ọ ộ ộ ớ ể ứ ổ ộ ỗ ọ ị nên t ng th b c tranh là m t l p h c l n x n: ch thì h c trò đang ch u

ế ệ ạ ỗ ọ ỗ hình ph t, ch thì đ c sách, ch thì đang lo đi u đóm...Các ngh nhân Đông

ữ ườ ồ ả ắ ế ự H luôn chú ý đ n s hài hòa gi a đ ng nét, m ng và màu s c cũng nh ư

ữ ể ề ả ố ự s hài hòa v hình th và kho ng tr ng sao cho gi a chúng có m t t l ộ ỉ ệ ợ h p

ầ ươ ượ ặ ạ ượ ở ị ả lý, các m ng m u t c đ t c nh nhau, đ i đ c làm d u b i nét đen thông

ụ ươ ả ổ qua tác d ng t ng ph n và b túc.

̀ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ ́ 2.1.3. Gia tri nghê thuât cua mau săc thê hiên qua môt sô tranh dân gian

Đông Hồ

́” 2.1.3.1. Tranh “Đan cà

̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ượ ̣ ̉ ̣ ̣ Hinh t ̀ ng “Ca” la loai đô an phô biên trên pham vi rât rông trên nhiêu

́ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ư ̣ ̣ ́ diên tich, d ́ ươ i cac chiêu đai phong kiên ng ̀ ươ i Viêt x a nhât la d ̀ ́ ươ i triêu

̀ ̀ ́ ̃ ́ ơ ở ̀ ơ ư ̣ ̃ đai Lê s vê sau. B i vi đa t ̀ ̀ ̀ ư lâu ca đa ăn sâu vao đ i sông c dân va t ̀ ư

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̃ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ở ̣ ̣ ̉ trong nêp câu ca dao , ho ve đên nghê thuât Tôn giao. Ca đa tr thanh biêu

̀ ̀ ́ ượ ươ ̣ ̣ ̣ t ng v n lên trong cuôc sông, không cam chiu thân phân va băng con

̀ ́ ́ ́ ở ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ đ ̀ ươ ng hoc vân đê “hoa rông” tr lên vi thê quan trong, danh vong cho ban

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ́ thân, gia đinh, dong ho, xom lang. Co thuyêt cho răng, con ca trong tiêng Han

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ư ư ́ ơ ư ư ̉ ̃ ư ư phat âm la “ng ” đông âm v i ch “d ”. “D ” la d th a, no đu nên tranh

́ ̃ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ượ ̣ ̉ ̉ ́ Têt hay ve vê ca, y chuc moi ng ̀ ươ i, nha nha no đu. Hinh t ́ ng ca biêu

́ ́ ̀ ́ ̃ ̀ ượ ́ ơ ̉ ̣ t ng cho chi l n, truyên thuyêt dân gian kê răng ca mai không cam chiu

́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ơ ̣ ượ ̣ sông kiêp ca binh th ̀ ươ ng ma luôn luôn chiu kho ch dip thi tai v t qua “vu ̃

́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ư ượ ̉ ̀ môn” đê hoa thanh rông. Chung ta t ng đ ́ c biêt đên tranh dân đê tai vê ca

̀ ́ ́ ư ư ư ượ ̣ ̣ ́ nh “Ly ng vong nguyêt” – Tranh Hang Trông hay nh tranh “Ca v t vu ̃

́ ́ ̀ ́ ̀ ơ ́ môn” noi vê côt cach nhân tinh con ng ̀ ́ ươ i muôn ́ ươ c m “công thanh danh

́ ̀ ̀ ́ ̀ ư ự ơ ơ ̣ ̣ ̣ toai” trong s nghiêp cuôc đ i. Nh ng v i tranh “Đan ca”(Hinh 1.4) cho ta

̃ ́ ̃ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ử ư ́ ơ ̣ ̉ ̉ ̣ môt hinh anh hoan toan khac, tinh mâu t ́ . B c tranh v i lôi ve cua môt bô

̃ ́ ̀ ́ ̃ ̀ ̃ ư ự ̣ ̣ ̣ ̃ ư cuc chăt che trong hinh ch nhât đa cho ta thây s quây quân khăng khit gi a

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ơ ̣ ̉ ̣ ̣ ca me va năm ca con bên nhau. Hinh anh ca me h i “cuôn” minh lai, e âp che

̀ ̃ ́ ́ ́ ở ̀ ư ư ̣ ̣ ch cho đan con, d ̀ ươ ng nh ta đa t ng băt găp dang dâp ng ̀ ươ i me khom

̀ ́ ư ̣ ̉ ̉ ̣ ́ ư l ng “quăn” minh vât va đê nuôi con trong nh ng trang thi ca văn hoc. Cac

̀ ̀ ̀ ́ ự ượ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ nghê nhân thât kheo leo tai tinh xây d ng hinh t ng ng ̀ ́ ươ i me “ân du” ao

́ ̀ ̀ ́ ̃ ̀ ́ ư ̉ ̉ ̣ ̣ ́ ̀ ơ s n nâu thôi vao đôi măt co hôn, du co vât va mêt nhoc nh ng vân quan tâm,

́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ượ ̣ ̣ ̣ hiên diu bên đan con tinh nghich. Bên canh đo la hinh t ng la sen cung

̃ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ượ ̉ ̉ ̣ điêm hai bông sen vang, đo xen ke, gia tri vê tinh thân cang đ c tôn sung

̀ ̀ ̀ ̀ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ cao h n cang lam cho nhip điêu bô cuc tranh thât hoa quyên nhip nhang.

̀ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ơ ượ ư ̉ ̣ Hinh anh ca chep me găn liên v i sen t ́ ng tr ng cho tâm hôn thanh khiêt

́ ̀ ̃ ̀ ̉ ượ ̣ ̣ thât cao ca v ̃ ́ t lên trên moi kho khăn thâp hen. Đa t ̀ ́ ̉ ư lâu rôi y nghia cua

̀ ̀ ̃ ́ ́ ư ươ ở ự ̉ ̣ ̣ ̀ mau nâu đa ăn sâu vao trong tiêm th c cua ng ̀ ̀ i b i s môc mac, găn liên

́ ̀ ́ ̃ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̉ ̣ ́ ́ ơ v i mau đât quê, mau ao cua cac ba, cac me rât đôi thân quen. Mau nâu trong

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ư ̉ ̣ ̣ tranh “Đan ca” la tông mau chu đao. Ca b c tranh đêu toat lên mau nâu thât

̀ ̃ ̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ượ ử ̣ ̣ gân gui, hoa quyên va đ m tinh mâu t . Mau xanh cho niêm hi vong, t ươ ng

́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̃ ̀ ượ ư lai tôt lanh cho đan con. Đan ca co năm ca con t ̀ ơ ng tr ng cho ngu hanh tr i

̀ ̀ ̃ ̀ ́ ự ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ ́ ư va đât “kim – môc – thuy – hoa thô” câu mong s ven toan. Qua môi b c

́ ̀ ̀ ́ ư ượ ̣ ̣ ̣ tranh, d ̀ ươ ng nh ta thây đ ́ ư c môt thông điêp nao đo ma cac nghê nhân x a

́ ́ ̀ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ơ ơ ̣ ử muôn g i găm ́ ̣ ươ c m hay gân gui nhât la thông điêp nao đo đên v i thê hê

sau nay.̀

́ ́” 2.1.3.2. Tranh “Vinh hoa – Phu quy

Trong hai b c tranh Vinh hoa Phú quý, hình v t, gà, hoa sen, hoa cúc,

ứ ị

ề ả ự ả ắ ỏ ư ạ các m ng to nh , dài ng n khác nhau t o nên s phong phú v m ng nh ng

ả ự ả ằ Ở ượ ẫ v n đ m b o s cân b ng và hài hòa. ử ụ đó, cách s d ng nét và l ấ ng r t

ỏ ặ ự ạ ằ ả ả tài tình, t o nên s cân b ng, m ng to m ng nh đ t khéo léo. Nét to, nh ỏ

ỗ ạ ắ ỏ ứ ạ ể ợ h p lý, ch c kh e, có ch l ấ ạ i dùng nét đ t t o ch t, t o chu vi hình th trên

ể ẽ ư ế ậ ả ỗ ỏ ừ ạ con v t. Có ch thì m ng nh nh ng dùng nét đ v (vòng y m), v a t o

ử ụ ừ ể ả ắ hình, v a có tính trang trí. Có th nói, cách s d ng m ng nét và màu s c

ẻ ẹ ủ ồ ị ạ t o nên v đ p c a tranh dân gian Đông H , nét xác đ nh hình màu, nét xác

ữ ả ằ ấ ạ ị ị đ ch hình, xác đ nh màu, nét gi cho m ng màu đ m trên gi y, t o ra hòa

ẻ ẹ ủ ứ ạ ự ủ ấ ắ s c, tăng thêm v đ p c a b c tranh, nét còn t o s nh t quán c a hình và

ễ ả ượ ả ậ ằ ữ ả các m ng màu, di n t đ c tình c m, tính cách nhân v t b ng nh ng nét,

ỏ ậ ư ứ ẽ ạ ạ to nh đ m nh t, m nh m khác nhau nh ng không làm cho b c tranh khô

ư ể ể ể ắ ả ứ c ng, ch c nh ng uy n chuy n thanh thoát, có th nói m ng nét trong s ự

ạ ế ố ợ ộ ầ ủ ệ ắ ớ ph i h p v i màu s c đã đ t đ n m t t m cao c a ngh thu t. ậ Tranh Vinh

ữ ạ ố ồ ớ ố hoa là hình bé trai ôm gà tr ng. Gà tr ng ch Hán là đ i kê, có âm đ ng v i

ữ ạ ạ ế ẻ ạ ố ấ ch đ i cát/đ i ki t. Đ i cát cũng là tên 1 qu bói t t nh t trong Bát quái

́ ̀ ̀ ̀ ́ ơ ượ ạ găn liên v i hinh t ng tranh Đ i cát(Hinh 2.4). Tranh Phú quý là hình bé

ủ ứ ề ị ượ ụ gái ôm con v t. Ý nghĩa chúc t ng c a 4 b c tranh này đ u đ ệ c ngh nhân

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ể ệ ở ộ ứ ặ th hi n rõ ràng tên tranh. Trong b t quí này l ạ ượ i đ c chia làm 2 c p bé

ễ ớ trai – bé gái: L trí – Nhân nghĩa và Vinh hoa – Phú quý v i hàm ý chú cho

ủ ả ư ế ẻ ả ẫ có con cái thì ph i có đ c trai l n gái, hay “có n p có t ” nh cách nói

ụ ư ầ ớ ư ậ ủ c a các c x a, nh v y m i là tròn đ y.

ồ ớ ữ ạ ả ơ ễ ể Tranh dân gian Đông H v i ngôn ng t o hình đ n gi n, d hi u,

ượ ứ ượ ữ ề hình t ng rõ ràng, đã đáp ng đ ầ c nh ng nhu c u v tâm lý, t ư ưở t ng,

ả ướ ủ ườ ậ ộ tình c m và mong c c a ng i dân lao đ ng, vì v y tranh dân gian Đông

ồ ễ ườ ớ ấ ượ ề ắ H d đi vào lòng ng ữ i v i nh ng n t ả ng sâu s c, ph n ánh các đ tài

ớ ờ ố ạ ủ ườ ả ướ ầ g n gũi v i đ i s ng sinh ho t c a ng i dân, ph n ánh ơ c m , khát

ủ ố ườ ề ộ ộ ố ủ ạ ọ v ng s ng c a con ng i v m t cu c s ng no đ , h nh phúc. Các ngh ệ

ữ ể ồ ờ ẹ nhân Đông H đã chuy n hóa nh ng l ệ ữ i hay ý đ p, nh ng kinh nghi m

ộ ố ừ ờ ể ạ ữ ớ đúc rút trong cu c s ng t ngàn đ i đ l i vào tranh v i nh ng cách th ể

ệ ấ ộ ế ể ả ề ấ hi n r t riêng, đ c đáo, tinh t và giàu ch t bi u c m. Ngày nay "Ngh làm

ồ ượ ậ ậ tranh dân gian Đông H " đã đ ả c công nh n là Di s n Văn hóa phi v t th ể

ố ượ ậ ồ ơ ể ặ ấ c p Qu c gia và đang đ ệ c l p h s trình UNESCO đ xét t ng danh hi u

ể ầ ả ậ ượ ớ ự ệ ẩ ả ấ Di s n văn hóa phi v t th c n đ c b o v kh n c p. V i s thành công

ư ự ồ ẽ ằ ồ cũng nh s quan tâm đó, mong r ng tranh dân gian Đông H s mãi "t n

ạ ư ữ ữ ủ ở t ể i, phát tri n", l u gi ị ố và phát huy nh ng giá tr v n có c a mình, tr thành

ờ ố ủ ế ể ầ ộ ộ m t ph n không th thi u trong đ i s ng c a nhân dân lao đ ng.

ồ ạ ủ ứ ữ Qua nh ng b c tranh dân gian khác c a làng Đông H , b n đ c l ọ ạ i

ộ ừ ờ ươ ả ấ ặ th y hình nh đ c thù quen thu c t ộ th i Hùng V ng. Đó là con Cóc, m t

ể ượ ữ ế ủ ề bi u t ng cho n n văn minh ch vi t c a Văn Lang; con Rùa bi u t ể ượ ng

ươ ể ả ệ ữ ế ở ờ ỳ ầ ậ ố ố cho ph ng ti n chuy n t i ch vi th i k đ u l p qu c (“gi ng rùa t

ườ ỉ ấ ở ư ọ ươ ả ế ễ ớ l n th ng ch th y ử sông D ng T ”, nh h c gi Nguy n Hi n Lê đã

ế ủ ử ẩ ả ố vi t trong tác ph m “S Trung Qu c” c a ông). Hình nh trong tranh chú

ữ ượ ấ ặ bé ôm Rùa, ôm Cóc là nh ng hình t ng r t đ c thù trong văn hoá Vi ệ t

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ể ứ ể ằ ượ ữ ả Nam. Có th nói r ng: khó có th ch ng minh đ c nh ng hình nh này đã

ệ ấ ừ ộ ề ể ứ ặ xu t hi n đâu đó t m t n n văn hoá khác; ho c có th ch ng minh đ ượ c

ượ ệ ừ ờ ấ ệ ư ố ữ ằ r ng: nh ng hình t ng này xu t hi n t th i Vi t Nam h ng qu c. Hay

ữ ộ ượ ừ ộ ộ nói m t cách khác, n i dung và nh ng hình t ng này đã có t ờ ấ m t th i r t

ươ ủ ư ờ ộ ồ ệ xa x a: Th i Hùng V ng, c i ngu n c a văn hoá Vi ạ t Nam. Bên c nh

ữ ầ ộ nh ng nét nghĩa g n gũi, dân dã đã phân tích bên trên, trong n i dung sâu xa

ộ ư ậ ấ ế ệ ủ ộ c a b tranh này, chúng ta còn nh n th y m t t ố duy ti p n i và là h qu ả

ể ệ ứ ụ ế ộ ộ ủ c a m t thuy t vũ tr quan c . ớ ổ B c tranh th hi n n i dung khác nhau v i

ể ệ ự ự ụ ẫ ữ ứ ữ ầ ọ nh ng c u chúc, khác v ng s b b m cho nh ng đ a bé, th hi n s phú

ữ ứ ầ ơ nh nậ túc và ngay th thiên th n, ý nghĩa sâu xa cho nh ng b c tranh này “

ộ ư ấ ả ủ ụ ế ệ ế ố ổ th y m t t ế duy ti p n i là h qu c a thuy t vũ tr quan c . Đó là thuy t

ủ ng hành âm d ươ . ng

ắ ị ồ ̉ 2.2. Giá tr nhân văn cua màu s c trong tranh Đông h

ế ể ệ ố ệ

2.2.1. Tính tri

ắ t lý trong quan ni m s ng th hi n qua màu s c

ư ệ ạ ậ ồ Tranh dân gian Đông H , cũng nh các lo i hình ngh thu t dân gian

ệ ủ ế ủ ờ ố ự ệ ằ ả ủ khác c a Vi t Nam nh m ph n ánh đ i s ng hi n th c, ch y u c a ng ườ i

ơ ướ ủ ọ ữ ệ ừ nông dân, và nh ng quan ni m, m c c a h . Sinh ra t ộ ắ Kinh B c, m t

ộ ễ ộ ầ ằ ắ ể ủ ồ vùng văn hoá tiêu bi u c a đ ng b ng B c B , l ư h i g n nh quanh năm,

ấ ả ồ ề ự ỡ ươ ắ ữ ậ t t c nh ng tranh dân gian Đông H đ u r c r , t ộ i t n, mang đ m m t

ế ạ ế ố ớ ộ ố ả cái nhìn l c quan, trìu m n và tha thi ả t đ i v i cu c s ng, ngay c khi ph n

ợ ả ư ữ ề ấ ấ ầ ánh nh ng v n đ gay go nh t nh “Đánh ghen”. Dù là v c có c m kéo

ư ả ả ổ ừ ữ ứ ả ấ r t hùng h , nh ng ph i chăng, c m xúc t nh ng b c tranh không ph i là

ị ợ ướ ộ ồ ự s kinh d , s hãi mà là hài h c, vui nh n? Bút pháp tranh Đông H , cũng

ư ệ ạ ậ ệ nh các lo i hình ngh thu t dân gian Vi ệ t Nam khác, là bút pháp hi n

ự ư ưở ậ th c; ph n ầ ướ ệ ượ c l t ỉ ủ ng tr ng ch đ nâng cao ý t ệ ng ngh thu t ch ứ

̀ ́ ́ ́ ế ự ẫ ạ ự ̉ không d n đ n s xa l hay ̀ siêu th c. Đê rôi không đi đâu xa, tinh triêt ly vê

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ cuôc sông trong tranh dân gian Đông Hô co gia tri riêng biêt ngay t ̀ ư ự s hình

ứ ệ ư ̣ ̉ ̣ ể thành, phát tri n ý th c h và t duy lao đông thê hiên trong tranh.

́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ̉ Triêt ly vê quan niêm sông trong tranh Đông Hô chia ra lam nhiêu mang

́ ́ ̀ ̃ ́ ́ ̀ ơ Ở ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ chuc tung va th cung. ̃ ư môi thê loai cac nghê nhân đi sâu khăc hoa nh ng

̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ơ ̉ ̣ ̉ net tiêu biêu, tinh thân sinh hoat va đ i sông tâm linh cua ng ̀ ươ i dân lang

̀ ́ ̀ ̀ ́ ̃ ư ́ ư ư ̣ Viêt noi chung va ng ̀ ợ ươ i dân lang Hô noi riêng. Nh ng b c tranh nh “L n

̀ ̀ ́ ̃ ̀ ̀ ̀ ̃ ư ̣ ̉ ̣ ́ đan”(Hinh 1.9) thuôc vê mang chuc tung, vao nh ng ngay lê Têt ng ̀ ươ i dân

̀ ́ ́ ̀ ử ̣ ̣ ̉ lac Viêt th ̀ ươ ng mua vê dan trang tri cho vui c a vui nha, ca không gian căn

̀ ̀ ́ ́ ̃ ự ơ ̣ ̣ ́ ơ Ở nha r c r trong ngay vui năm m i. ́ đây chung ta thây nghê nhân thât kheo

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ượ ự ợ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ leo khăc hoa hinh t ng đan l n to beo mâp map, s nhân va tac tao lên trên

̀ ́ ̀ ́ ượ ̃ ư ợ ượ ươ ̉ ̣ ̀ hinh t ng nh ng chu l n, hinh t ng vong xoay âm d ̃ ng thê hiên ro s ự

́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ự ươ ượ ́ đuc kêt triêt ly vê luât t nhiên. Chinh vong xoay âm d ̀ ng va hinh t ng

̃ ̀ ̀ ̃ ự ậ ủ ợ ộ ́ ư ̉ ̣ con l n đa ch ng to nôi dung ro rang vê nguyên lí trong s v n đ ng c a vũ

́ ̃ ̀ ụ ươ ̀ ơ tr theo thuyêt âm d ́ ng ngu hanh, tr i đât thiên nhiên con ng ́ ̀ ̀ ươ i đêu co

́ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ơ ự ợ ̣ ̣ ́ ơ môi quy hoa nhât đinh tac đông qua lai v i nhau. S săp xêp cac con l n v i

̀ ̀ ̀ ̀ ̣ ự ợ ợ ̃ ư ̣ ̣ ̉ nhau, gi a đan l n con cung l n me hoa nhip vao nhau thê hiên s sinh sôi

̃ ́ ề ặ ự ắ ạ ở ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ nay n , tao ra môt bô cuc chăt che. V m t màu s c trên tranh t o ra s hài

ự ươ ặ ạ ả ặ ộ hòa theo s t ỏ ỏ ụ ng ph n các c p màu xanh l c(m c) đ t c nh màu đ (h a)

ổ ặ ạ ế ố ụ ộ ạ ậ vàng(th ) đ t c nh xanh l c(m c)… chính y u t ự đó t o ra s va đ p màu

ữ ườ ạ ỏ ố ắ ươ s c t ự ỡ i sáng r c r , nh ng đ ấ ng nét to kh e ch t phác t o nên t ấ ch t

̀ ̀ ́ ấ ủ ườ ệ ̣ ̣ chân ch t c a ng i nông dân Vi t Nam. Trong mach nguôn đây sang tao

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ươ ́ ư ̣ ̉ ̣ khac, nghê nhân lang Hô đi tim ph ng th c va the hiên tinh t ư ưở t ́ ng khac

̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ư ư ́ ̣ ư ̣ ́ nh b c tranh “Thây đô coc”(Hinh 1.7). Đây la môt b a tranh giau y vi co t ư

́ ́ ́ ́ ́ ưở ươ ̣ ̣ t ng triêt ly cuôc sông cho môt net văn hoa ng ̀ ươ i ph ng Đông. Các ngh ệ

́ ả ả ế ớ ứ ươ ấ nhân đã miêu t trong b c tranh là c th gi i cóc, nhái êch ộ ng r t nh n

̃ ế ậ ầ ế ệ ớ ọ ớ ộ ồ ị nh p trong l p h c v i m t th y ch ng i chôm ch trên chi c s p đang

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ọ ượ ư ậ ạ ộ ạ d y h c. Hình t ng sinh v t, nh ng chúng l i có hành đ ng nhân cách hoá

ư ề ố ụ ứ ệ ổ ứ ườ trong t ng th b c c b c tranh các ngh nhân có ý th c nh con ng i “

ứ ữ ế ả ọ ộ ồ ả ặ đ c vào dòng ch ( Lão oa đ c gi ng) t c là ông ch m t mình ng i gi ng

ựơ ệ ớ ạ d y. Hình t ng con cóc có vai trò to l n trong quan ni m dân gian, thông

ượ ệ ề ắ ạ ộ qua hình t ồ ng con cóc, các ngh nhân đã kh c ho tính đ cao c i ngu n

ậ ờ ủ vai trò c a con cóc trong các sinh v t ậ “ con cóc là c u ông tr i/Ai mà đánh

ứ ủ ờ ườ ạ ệ ự ề nó thì tr i đánh cho đã đi vào tâm th c c a ng i l c vi t. S đ cao hình

ượ ự ụ ờ ượ ứ ầ ồ “B c tranh th y đ ồ t ng cũng là s ph ng th hình t ộ ng có c i ngu n

ữ ướ ậ ộ ế ệ ề ộ cóc là chính là m t m t ng h ng th h con cháu tìm v c i ngu n t ồ ổ

ượ ự ổ ứ ể ạ tiên”. Các hình t ng trong b c tranh là s t ng th các lo i cóc nhái to

ỏ ớ ượ ầ ớ ồ nh l n bé khác nhau, hình t ồ ng chú cóc l n (ông th y đ ) đang ng i

ủ ệ ể ễ ọ ch m ch trên bàn và ki m tra bài h c trò c a mình, còn các chú cóc, nhái

ữ ữ ệ ệ xung quanh thay nhau làm nh ng công vi c nhà, chính nh ng công vi c đó

ộ ố ấ ả ẩ ụ ủ ế ph n ph t nên tình c m, m t l ế i giáo d c mang tính phong ki n c a n p

ệ ứ ế ộ ụ giáo d c Vi t Nam. Qua b c tranh đó nói lên m t cái nhìn châm bi m và có

ề ộ ố ủ ồ ạ ằ ụ tính phê phán c a ông cha ta v m t l i giáo d c mà t n t i h ng ngàn

ế ệ ứ ủ ề ặ ắ năm. Đó là trung tâm có tính đ c s c c a b c tranh, th hi n chi u sâu

ế ủ ưở ệ minh tri ệ t quan ni m c a ng ạ i dân l c Vi t.

ể ủ ự ồ ữ S hình thành và phát tri n c a dòng tranh dân gian Đông H có nh ng

ự ư ộ ư ườ ưở thành t u cũng nh ý nghĩa tác đ ng vào t duy ng i th ạ ng ngo n mang

ộ ị ườ ứ ệ ừ ự m t giá tr riêng. T s hình thành, môi tr ủ ng công vi c, ch c năng c a

ụ ụ ủ ị ẩ ạ ộ dòng tranh và tính ph c v c a dòng tranh đã t o nên m t giá tr th m mĩ,

ủ ư ả ủ ệ ệ ph n ánh c a t duy nông nghi p, c a nông thôn Vi t Nam. Thông qua môi

ườ ạ ộ ề ệ ố ố ư tr ộ ng s ng nông nghi p, nó tác đ ng chi ph i nhi u ho t đ ng, t duy và

ộ ườ ề ườ ̣ ̣ ủ lao đ ng c a con ng i, trong đi u kiên đó con ng ả i sáng tao ra các s n

ấ ấ ệ ạ ẩ ậ ề ph m văn hoá, các lo i hình văn hoá ngh thu t mang d u n vùng, mi n

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ườ ệ ố ừ ự ứ ể ớ ắ g n v i môi tr ng. T s hình thành và phát tri n ý th c và h th ng t ư

ề ộ ồ duy lao đ ng có tính vùng mi n làm cho dòng tranh Đông H có giá tr tri ị ế t

́ ệ ly riêng bi t .

̀ ́ ́ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ ̀ ́ 2.2.2. Gia tri nhân văn cua mau săc thê hiên qua môt sô tranh Đông hô

́ ” 2.2.2.1. Tranh dân gian “Đanh ghen

ượ ắ ọ ề ườ ắ ọ ộ Tranh “Đánh ghen” đ c kh c h a m t cách ch t l c v đ ng nét; t ỉ

ộ ự ợ ủ ệ ả ậ ả ệ l hình ướ ệ c l ứ theo m t s h p lý c a b n năng ngh thu t và c m th c

ủ ữ ệ ậ ả ồ ỏ ườ trong sáng, h n h u, dí d m… Nh ng quan ni m, mĩ c m c a ng i ngh ệ

ượ ừ ệ ộ ố ự ượ ư ệ sĩ ngh nhân đ c thoát thai t hi n th c cu c s ng đ c đ a vào tranh

ố ụ ắ ộ ườ ể ượ ủ m t cách tài tình và sâu s c qua b c c, đ ng nét c a hình th đ c khái

ự ự ệ ể ẩ quát và đi n hình hóa nên cái không gian hi n th c trên tranh. S bình ph m

ự ư ổ ế ữ ả ả ố ờ ớ hay s “đ a ra” nh ng c nh hu ng tr trêu x y ra khá ph bi n trong đ i

ư ẹ ố s ng xã h i ộ x a cũng nh nhàng mà thâm thúy kín đáo. Tranh “Đánh ghen”

ự ụ ề ậ ố ụ ớ ờ ề Thôi thôi nu t gi n làm lành. Chi đi u sinh s nh c mình, nh c v i l i đ “

ượ ươ ệ ượ ạ ta”, bên c nh hình t ậ ng các nhân v t và không gian c l đ c hình

ượ ủ ả ằ ậ ả ườ t ng hóa gia c nh c a các nhân v t b ng các m ng t ng hoa, bình

ườ ợ ả ữ ợ ầ phong… và hình nhả ng i v c d t n, c m kéo xông vào cô v tr ợ ẻ

ượ ườ ự ứ ệ ả ồ (đang đ c ng i ch ng ôm ng c b o v ) thách th c chìa tóc ra, vênh

ế ườ ậ ượ ư ị váo…khi n ng ả i xem c m nh n đ ở ủ ờ c cái d v bi hài muôn thu c a đ i

ự ế ườ ạ ồ ợ ả ố s ng “ch ng chung v ch ” trong th c t th ng x y ra trong các gia đình

ủ ủ ể giàu có, c a ăn c a đ .

ấ ộ ủ ể ặ ồ Đ c đi m c a tranh dân gian Đông H là r t đ ng và vui. Tranh Đông

ồ ườ ế ố ế ộ ỉ ứ ọ H th ề ng có nhi u y u t bi m h a mà b c “Đánh ghen” là m t đ nh cao.

ế ố ế ể ệ ở ự ườ ọ ể ệ ườ Y u t bi m h a th hi n s c ng đi u hóa các hình th và đ ng nét

ạ ộ ướ ộ ướ ự trong tranh, t o nên s sôi đ ng, nét hài h c, vui nh n tr ộ c m t tình

ế ố ấ ố ị hu ng bi k ch gia đình. Xem tranh “Đánh ghen”, ta th y y u t ộ tĩnh và đ ng

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ượ ế ợ ộ ơ ữ ầ ả ộ đ c k t h p hài hòa, dù cái đ ng có ph n tr i h n. Nh ng hình nh tĩnh

ượ ườ ả trong tranh là hình t ứ ng cây tùng, b c bình phong, t ng hoa, cây c nh…

ượ ậ ấ ộ ế ệ ệ ớ ố ậ đ i l p là các hình t ng nhân v t r t đ ng v i dáng đi u quy t li t trong

ữ ủ ậ ạ ắ ấ ợ ự ằ s gi ng co c a tr n đòn ghen b t phân th ng b i gi a hai bà v mà hai

ứ ẽ ậ ấ ồ nhân v t trung gian là ông ch ng và đ a con. Nét v trong tranh r t phong

ủ ữ ẳ ườ ữ phú, nh ng nét th ng c a bình phong, t ng hoa làm tôn lên nh ng đ ườ ng

ấ ặ ủ ư ủ ậ ạ ố cong c a các nhân v t, v n r t đ c tr ng trong cách t o hình c a dòng

ộ ổ ợ ồ ườ ượ tranh dân gian Đông H . M t t h p các đ ng cong đ ớ ố ế c n i ti p v i

ệ ấ ạ ậ ộ ậ nhau t o nên các nhân v t có dáng đi u r t sinh đ ng trong tranh. Tuy là v t

ể ườ ủ ấ ạ ư th tĩnh, nh ng chính đ ị ng cong c a t m bình phong cũng t o nên nh p

ố ụ ủ ệ đi u trong b c c c a tranh.

ọ ặ ạ ự ả ả ố ộ Các hình kh i, m ng n đ t c nh m ng kia có s ăn ý hài hoà m t cách

ự ế ố ố ụ ệ ạ ầ ị t nhiên, t o nh p đi u k t n i trong b c c, góp ph n làm cho không gian

ẽ ặ ề ộ ự ủ c a tranh thêm ch t ch , hình t ứ ượ và s khái quát v n i dung thêm s c ng

ẫ ắ ị ư ủ ệ ắ ợ ấ h p d n và đ c đ a. ớ cũng nh ý nghĩa c a vi c dùng màu s c phù h p v i

ỗ ề ề ỏ m i đ tài khác nhau: n n màu đ cho tranh “Đánh ghen” đ l ể ộ ả ượ t t đ c cái

ự ộ ạ ủ ề ậ ộ ả nóng gi n b c b i ng t ng t c a không khí lúc đó, n n màu vàng cho c nh

ươ ậ ắ ứ ế ề ồ vui t i tràn ng p s c xuân trên các b c tranh ngày t ạ t, n n màu h ng nh t

cho tranh làng quê yên bình v.v.

ữ ệ ể ồ ờ Các ngh nhân Đông H đã chuy n hóa nh ng l ữ ẹ i hay – ý đ p, nh ng

ộ ố ệ ừ ờ ể ạ kinh nghi m đúc rút trong cu c s ng t ngàn đ i đ l i vào tranh dân gian

ữ ệ ể ể ấ ạ ớ v i nh ng cách th hi n r t riêng: Bên c nh các hình th , trong tranh

ườ ữ ề ơ ộ th ộ ng có ch đ th . Đó cũng là m t nét đ c đáo trong tranh dân gian

ữ ả ồ ộ ầ Đông H nói chung, tranh “Đánh ghen” nói riêng. M ng ch là m t ph n

ố ụ ủ ự ẽ ặ ỉ ạ t o nên s ch t ch và hoàn ch nh trong b c c không gian c a tranh bên

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ể ệ ệ ưở ề ộ ữ ẽ ạ c nh vi c th hi n rõ ý t ng v n i dung. Nét ch cũng là nét v trong

ẽ ở ớ ể tranh, hài hòa, ăn ý v i nét v các hình th khác

ậ ủ ứ ệ ẩ ộ Không gian ngh thu t c a b c tranh là không gian “t u mã” pha m t

ư ễ ầ ậ ậ ượ ộ chút “vi n c n”. H u nh các nhân v t này đ ặ c bài ra trên m t m t

ầ ớ ề ẳ ồ ọ ị ậ ph ng, v trí nào cũng quan tr ng. Tranh Đông H ph n l n đ u “ch t

ẳ ộ ượ ử ụ ể ế ặ ch i”, nghĩa là không gian ph ng đ ủ c s d ng h t, đó là đ c đi m c a

ắ ạ ỗ ạ ự ụ ủ ế ộ lo i tranh kh c g : bù l i s thi u h t c a không gian sâu có m t không

ể ể ệ ự ấ ậ ự ượ ư ấ gian dài, cao và vòng đ th hi n s b t t n, và s t ng tr ng này r t có

ợ ưở ủ l ế ể ể ệ i th đ th hi n ý t ng c a tranh

ố ụ ế ố ọ B c c không gian là y u t ủ ứ ự quan tr ng làm nên s thành công c a b c

ế ị ố ẽ ươ ẽ ạ tranh. Cách nhìn quy t đ nh l i v , còn ph ng pháp t o hình s liên quan

ậ ủ ứ ố ả ệ ế ệ ả ầ ế đ n hi u qu ngh thu t c a b c tranh. N u ph i c nh không gian xa g n

ươ ạ ố ố ụ ủ ậ ị ủ ộ ọ c a h i h a ph ng Tây đã t o ra l i b c c tuân th quy lu t th giác thì ở

ệ ồ tranh Đông H nói chung, tranh “Đánh ghen” nói riêng, các ngh nhân đã

ố ả ướ ệ ươ ơ ở ể ạ ố ố ụ dùng ph i c nh c l Ph ng Đông làm c s đ t o ra l i b c c không

ượ ố ụ ủ ư ườ ượ gian t ng tr ng và khái quát. B c c c a tranh th ng đ ầ ể ệ c th hi n đ y

ấ ị ứ ủ ẹ ộ ổ ủ ọ đ , tr n v n trong m t khuôn kh nh t đ nh c a b c tranh, không có s ự

ế ụ ắ ọ ư ệ ề ạ ạ ọ ể ự ậ thi u h t, c t g t thô b o nh nhi u tranh hi n đ i mà m i hình th s v t

ề ượ ấ ẫ ữ ủ ệ ầ ố ỡ trong tranh đ u đ c hi n h u đ y đ không ch ng đ , che l p l n nhau,

ơ ậ ủ ư ẻ ồ ố ụ mà h n nhiên nh cách nhìn c a con tr ngây th v y. Tuy nhiên, b c c

ủ ẽ ặ ch t ch theo cách nhìn c a tranh dân gian

́ ́ươ ̣ ” i chuôt 2.2.2.2. Tranh dân gian “Đam c

́ ̀ ̀ ̃ ́ ̀ ̣ ̉ ́ ư Nhin vao b c tranh “Đam c ́ ́ ươ i chuôt”(Hinh 1.5) ai cung co thê thây

̃ ̀ ̀ ́ ̀ ̃ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ răng đây la môt lê hôi đang diên ra, gia đinh nha chuôt không co gi to ra cau

̃ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ơ ̉ ̉ ̉ ̣ kinh, chi h i nghiêm tuc vi co le la khoanh khăc cua môt ngay vui hoan hi ̉

́ ̀ ́ ́ ượ ở ̣ trong đam c ́ ươ i. Nhân vât meo to beo nhât trong tranh đ ́ ́ c săp sêp ́ goc

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̃ ̀ ́ ư ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ nhin chu đao bên phai phia trên, đang nhân lê trong t ́ thê nghiêm nghi, co

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ử ơ ̣ ̉ ̉ ̀ ́ môt chut gi đây kiêu hung, co đôi chut do xet(c chi “hu ”tay to uy quyên,

́ ̃ ̀ ư ư ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ ̃ trên l ng co ch ư M uư ) nh ng cung to ra tôn trong ngay trong đai cua đôi v ợ

̀ ́ ̀ ̀ ̉ ự ́ ơ ự ̣ ̉ ̉ ̉ ̣ chông m i. Theo thang bâc cua t ̉ nhiên, s chia se cua cai vât chât nay la đê

̃ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ự ự ̉ ̣ ̣ ̣ cho s giai quyêt mâu thuân t ̀ sinh cho ho hang nha chuôt va meo. Ho hang

̀ ́ ́ ̀ ̀ ượ ượ ự ̣ ̉ ̉ ̉ ̉ nha chuôt vôn hiêu đ ́ c muôn co đ ́ c s yên ôn cua minh cân phai “co

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ̃ ̀ ̃ ư ́ ơ ̣ l ̀ ̣ ư ơ i” v i meo nên đa “mung ma lam”(“h ng tac”, ch trên đâu nhân vât chuôt

́ ́ ̃ ́ ư ́ ư ́ ơ ự ̣ th hai). Đam c ́ ươ i diên ra theo đung v i nghi th c, “ng a anh đi tr ́ ươ c kiêu

́ ́ ̀ ́ ơ ở ̣ ̀ nang r ́ ươ c theo sau”; chang xênh xang đang h n h trong bô ao gâm xanh;

̀ ̀ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ nang thi e then trong bô ao mau gu. Ho đ ̃ ́ ơ ̣ ượ ươ c đi, rang r trên con đ c r ̀ ươ ng

́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ượ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ lang thăm son nhat mau co điêm môt vai vat co ma. Chuôt chu rê đ c che

̀ ́ ượ ư ́ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ băng long tia t ng tr ng cho vinh quang, danh vong l n; chuôt cô dâu diu

̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ́ ̣ dang trong chiêc kiêu bat công trang tri nhiêu hoa văn; bôn chu chuôt hâu ha,

́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̉ ̉ ̣ ̣ ̉ ghe vai khiêng. Dam c ́ ̀ ươ i co biên đo, dan nhac. Hai chu chuôt thôi ken đêu

̀ ́ ́ ̀ ̣ ̣ co cung bâc khac nhau, ken pha ken đai.

̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̃ ̀ ư ́ ư ư ̣ ̣ ́ B c tranh t ng b ng vê mau săc, hai hoa vê nhân vât va rât dê nhân

́ ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ươ ̉ ự ự thây s vui t ́ ́ ơ i, mâm non cua s sông m i đâu đây. No khiên ta tim thây

́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̣ ư ̣ ̣ dang dâp đâm chât dân gian vê môt đam c ́ ươ i ng ́ ̀ ươ i Viêt x a đây mau săc.

́ ̀ ́ ̃ ́ ̃ ́ ư ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ B c tranh thê hiên to tâm ly dy hoa vy quy cua ng ̀ ươ i Viêt, muôn moi ng ̀ ươ i

̀ ̀ ́ ́ ́ ượ ơ ̉ ̉ xung quanh đêu đ ̃ ̀ ́ ư ư c yên âm no đu. H n thê n a b c tranh con phan anh vê

̀ ̀ ̃ ́ ̉ ơ ́ ư ̣ ̣ ̣ ̣ quan niêm triêt hoc ch không chi đ n thuân la xa hôi hoc.

́ ̃ ́ ́ ́ ư ́ ư ́ ơ ̣ ̉ ̉ ̉ ́ Công sinh đê phat triên, b c tranh co hai nghia l n: th nhât mô ta đam

̀ ̀ ̀ ̃ ́ ̀ ̃ ́ ư ̣ ̉ ́ ươ c i nha chuôt đang lê cho meo đê lam nên cho nghia th hai, đam c ̃ ́ ươ i diên

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ra yên binh hanh phuc hay không đêu qua tay meo. Con meo đai diên ho thê

̀ ́ ̣ ượ ư ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ự l c quan lai, thông tri; con chuôt t ́ ́ ư ơ ng tr ng cho tâng l p ha đăng bi ap b c

́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̉ ơ ̣ boc lôt, bân cung. Ca đ i chuôt t ̀ ̣ ư khi sinh ra đên khi tac duyên “c ́ ươ ợ i v ”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̃ ́ ̃ ̃ ́ ̀ ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ sinh đan, keo lu theo quy luât cua tao hoa, vân phai sông nhân nhin trong

́ ̀ ̀ ̀ ̣ ự ơ ̣ ̉ ̣ ̣ nguy c , đe doa cua loai meo.Vôn theo luât t nhiên, meo ăn chuôt vây

̀ ̀ ̀ ư ượ ̉ ư ̉ ̉ ̣ ́ không gi la yên ôn nêu nh ca hai cung đ ̀ c no đu. T duy công sinh nay

̀ ́ ̀ ́ ̃ ̣ ự ̣ ự ̉ ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ đa đem lai s yên ôn cho ca ho hang nha chuôt. Moi s sông hay vât chât tôn

̀ ́ ́ ́ ự ưở ươ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ tai đêu co s anh h ng t ́ ơ ng quan sinh, co môi quan hê nhât đinh v i

nhau.

́ ́ ̀ ́ ư ̣ ́ ư ở ̣ ̣ ̀ Nh vây qua b c tranh noi vê môi quan hê chuôt – meo đây toat lên

̀ ̀ ́ ̣ ự ̀ ư ̀ ư ̀ ư ̉ ̣ ̉ ́ ́ tinh nhân văn v a thê hiên s uy nghiêm nh ng vi tha cua loai meo v a co y

́ ́ ́ ̃ ̀ ́ ư ư ̣ ̣ ̣ ̣ noi lu chuôt m u tri, gan da, biêt nh ́ ̀ ̀ ươ ng nhin va m u câu hanh phuc, khat

̀ ́ ̀ ̀ ́ ượ ́ ơ ̣ khao đ c sông chung v i meo trong hoa binh. Tuy nhiên co ng ̀ ươ i nhân

́ ̃ ̀ ̀ ́ ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ đinh oai oăm răng viêc “đ a va nhân hôi lô” trong luât tuc xa hôi phong kiên

̃ ̀ ̀ ̀ ượ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ bây gi ̀ ̃ ơ cung đa đ c quy vao “tôi pham va phai chiu hinh phat”. Theo logic

́ ̃ ́ ̃ ̀ ̃ ̀ ̣ ̣ ̀ nay thi lu chuôt thât tinh quai, ma manh nên đa “trông rong, c r ́ ́ ơ ươ c”; tac

́ ́ ́ ́ ̃ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ nhac inh oi cô y phô bay viêc hôi lô thi “trang chêt , chua cung băng ha” vi

̀ ́ ̀ ̃ ̀ ̉ ơ ợ ơ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ban thân thiên ha cung đêu biêt ca, chi ch đ i c hôi vach trân tôi quan tham

̃ nhung.

̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ơ ươ ̣ ̣ 2.3. Gia tri mau săc trong tranh Đông hô v i ch ng trinh giao duc

̀ươ ̉ ̉ thâm my ̃ ở taị tr ng phô thông

̀ ́ ̃ ơ ̣ ̉ ̣ 2.3.1. Tranh Đông Hô kh i dây khiêu thâm my cho hoc sinh

́ ậ ở ệ ệ ộ ấ ề ệ ̣ Giao duc ngh thu t Vi t Nam hi n nay đang là m t v n đ thách

ướ ữ ự ể ạ ươ ả ứ ớ th c l n tr ờ c s phát tri n th i đ i, nh ng ph ạ ng pháp gi ng d y

ươ ạ ậ ợ ướ ch ệ ng trình đào t o giáo viên ngh thu t đã không còn sát h p tr c nhu

ậ ươ ệ ạ ộ ự ắ ạ ầ ủ c u c a xã h i. Các lo i hình ngh thu t đ ế ể ng đ i phát tri n, s g n k t

ề ầ ượ ộ ấ ể ẩ ộ ỹ ị và đ nh hình phát tri n th m m dân t c đang là m t v n đ c n đ c xem

ệ ố ệ ạ ọ ậ ủ xét và coi tr ng. H th ng giáo trình đào t o giáo viên ngh thu t c a

́ ́ ̀ ̀ ự ế ệ ặ chúng ta hi n nay đang còn n ng tính ly thuyêt, phân th c hanh thi u tính lí

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

ữ ự ứ ậ ả ị ụ lu n nghiên c u, phân tích c m th đáng giá sát th c nh ng giá tr ngh ệ

ậ ủ ữ ề ấ ộ ỏ thu t c a dân t c, chính v n đ đó chúng ta đang b quên nh ng giá tr ị

ể ạ ệ ậ ị ể ữ ư ừ ngh thu t mà cha ông chúng ta đ l i. Nh ng giá tr bi u tr ng t tranh

ậ ủ ể ệ ậ ộ ố ệ dân gian, ngh thu t đình làng, ngh thu t c a các dân t c thi u s …là

ả ả ầ ớ ộ ọ ế ậ m t tài s n vô cùng to l n đáng trân tr ng và c n ph i thi ộ t l p nên m t

ươ ữ ứ ằ ộ ị ch ng trình nghiên c u nghiêm túc, nh m lãnh h i nh ng giá tr ngh ệ

ế ệ ẻ ả ạ ậ ẩ ỹ ề ụ thu t đó trong gi ng d y và giáo d c th m m cho th h tr . Có nhi u

ợ ở ề ổ ủ ả ố ể đi m l ứ i ích khi chúng ta tr v nghiên c u di s n v n c c a cha ông làm

ứ ụ ề ế ẩ ấ ộ ố ỹ ề ả n n t ng cho giáo d c th m m , m t là cung c p nhi u v n ki n th c cho

ứ ự ụ ộ ự ữ ị sinh viên, qua đó giáo d c nên ý th c t tôn dân t c, t hào nh ng giá tr to

ế ệ ẻ ế ằ ỗ ớ l n mà m i th h tr ả ph i bi ạ t phát huy và sáng t o nên, nh m nuôi

ưỡ ữ ề ệ ậ ố ờ ớ ị d ng nh ng giá tr ngh thu t đó s ng mãi v i th i gian. Đi u đáng nói ở

ươ ỉ ừ ậ ạ ỹ đây trong các ch ng trình đào t o giáo viên m thu t cũng ch d ng l ạ i

ọ ơ ả ở ườ ữ ế ự ữ ớ ớ ợ nh ng bài h c c b n tr ự ng l p, thi u s sát th c phù h p v i nh ng gì

ườ ộ ấ ụ ứ ề ả sinh viên sau ra tr ạ ng ng d ng và gi ng d y, là m t v n đ nang gi ả i

ế ượ ứ ả ơ ụ ể ẩ ầ c n ph i nghiên c u sâu h n trong chi n l c phát tri n giáo d c th m m ỹ

ứ ữ ữ ế ệ ể hi n nay. Thông qua nh ng quan đi m, ki n th c phân tích nh ng giá tr ị

ệ ậ ướ ữ ứ ằ ị ngh thu t dân gian d i đây nh m minh ch ng cho nh ng giá tr ngh ệ

ậ ậ ộ ỹ ể ủ thu t có tính tiêu bi u c a m thu t dân t c.

̃ ̀ ́ ượ ư ươ Tranh dân gian t ̀ ư lâu đa đ ̀ c đ a vao trong ch ́ ng trinh sach giao

́ ̃ ̀ ư ượ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ khoa ̀ ở ươ tr ng phô thông. T bâc tiêu hoc, cac em hoc sinh đa đ ̀ c lam

̀ ̀ ́ ư ư ́ ơ ợ ̣ quen v i tâp tô mau theo tranh dân gian Đông Hô nh b c “ L n ăn

́ ̀ ̀ ̃ ̀ ươ ượ ̣ ̣ ray”(Hinh 2.3); trong ch ng trinh my thuât THCS, hoc sinh đ c lam quen

̀ ̀ ̀ ̀ ̃ ̃ ưở ́ ư ư ̣ ́ ơ v i bai th ̀ ng th c my thuât vê tranh dân gian, hay nh ve tranh đê tai “Tro

̀ ̀ ́ ̀ ́ ́ ơ ơ ̣ ̉ ch i dân gian” co tranh “Đâu vât”, đê tai vê “ ́ Ươ c m cua em” co tranh

̃ ̃ ́ ̃ ̀ ́ ́ ́ ́ “Vinh hoa”, “Phu quy”…Nêu noi môi đ ̀ ́ ́ ươ ng khăc, môi net ve hay mau săc

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ượ ự ̉ ̉ ̣ trong tranh Đông Hô la hinh t ng cua cam xuc thanh mau hiên th c, g i s ợ ự

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̉ ̉ ̉ ̣ ́ ơ vui buôn mat me sang khoai; con v i tinh cam chân thât, cac em thiêu nhi

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ươ ̉ luôn co cai nhin hôn nhiên t i sang, mau săc trong tranh cua cac em luôn

̃ ̃ ́ ̃ ̀ ̀ ̃ ̣ ̉ ̣ ̀ ự ơ ̣ r c r đâm đa va manh me. Khi ve tranh, cac em luôn ve theo cam nhân mau

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ự ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̀ săc ban năng vôn co, it bi lê thuôc vao khung canh, mau săc hiên th c ma ve ̃

́ ̃ ̀ ̃ ̃ ư ự ở ̉ ̣ ̉ ̉ ́ ́ theo s cam thu, suy nghi theo s thich cua minh. Cac em đa hiêu nh ng net

̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ư ̃ ư ̉ ̣ ̉ to khoe tao nên cac hinh mang nh thê nao(Hinh 2.11), nh ng mau it pha

́ ́ ́ ́ ̃ ̃ ư ợ ̣ ̉ ̀ trôn, y nghia cua nh ng tranh “L n ăn ray”, “Vinh hoa – Phu quy”…va t ́ ̀ ư đo

̃ ̀ ̃ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ư ̣ ̣ ̣ ̀ ̃ băt đâu co h ng thu hoc ve. Vi nghi sao ve vây nên tranh thiêu nhi măc du

́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ượ ̉ ̉ ̣ ̀ hinh t ̀ ự ng con ngây ngô, co thê sai sot vê ti lê, mau săc đôi khi giông th c

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ư ư ư ự ự ̣ ̣ ̣ ̣ ́ va luc lai không giông th c, mau săc v a h v a th c lai tao nên môt cai rât

́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ượ duyên, no th ̀ ́ ươ ng mang tinh chât khai quat vê hinh t ́ ̀ ng va mau săc. Đo

̀ ́ ́ ̀ ̃ ̃ ư ̉ ̉ chinh la ngôn ng thâm my đâu tiên cua cac em.

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̣ ́ 2.3.2. Tranh Đông Hô gop phân giao duc trong viêc hinh thanh nhân

́ ́ư ̉ ̣ cach cho l a tuôi hoc sinh.

̀ ̀ ̀ ̀ ̃ ́ ̃ ́ ́ ̀ ơ ơ Đê tai vê tranh dân gian th ̀ ươ ng gân gui, rât đôi thân quen v i đ i sông

̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̃ ̀ ́ hang ngay nên dê đi vao tâm hôn cac em. Qua tranh dân gian Đông Hô, cac

̀ ̀ ́ ́ ượ ử ự ̉ ̣ em con đ c hiêu biêt lich s truyên thông d ng n ̀ ́ ươ c va gi ̀ ́ ̃ ơ ư ươ c bao đ i n

̃ ́ ́ ư ̀ ơ ̉ ̣ ̣ ̣ ư x a qua cac tac phâm tranh nh “Đinh Bô Linh c lau tâp trân”, “Hai Ba ̀

̀ ́ ̀ ̀ ư ư ̣ ̣ ̣ ̉ Tr ng”(Hinh 1.11) hay nh “Ba Triêu thuc quân diêt giăc”(Hinh 1.12)…Đê

̀ ́ ử ự ̃ ư ươ ̃ ư ̣ ̣ ̣ ̉ ợ g i lai nh ng s kiên lich s oai hung cua đât n ́ ́ c, nh ng chiên công oanh

̀ ́ ́ ̀ ̣ ự ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ liêt chông ngoai xâm, xây nên đôc lâp t ́ chu cua cac anh hung dân tôc, cac

̀ ́ ̀ ̃ ́ ̃ ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ nghê nhân đa khăc hoa lên nh ng hinh anh thât vô cung sông đông băng

́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̃ ư ̣ ̉ ̉ nh ng hoat tiêt đ ̀ ươ ng net chăc khoe, mau săc r c r ̀ ̃ ự ơ khi thê. Đê noi vê

́ ̀ ́ ̃ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ nguôn gôc dân tôc Viêt, cac nghê nhân ve tranh “Lac Long Quân lây ba Âu

́ ́ ́ ư ́ ơ ̉ ̣ ̉ ̣ ̀ ơ c đe boc trăm tr ng, sinh ra trăm con”…Khi tiêp xuc v i thê loai tranh đê

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ư ượ ự ử ̣ ̣ tai đo, cac em hoc sinh nh đ ̀ ́ c thây a t hao vê lich s , đât n ́ ươ c, con

̃ ́ ́ ̃ ́ ̣ ư ̃ ư ̀ ư ̣ ̣ ̣ ng ̀ ̀ ươ i Viêt x a môt cach ro net. Măc du cac em đa t ng đoc qua nh ng trang

ử ượ ̃ ư ơ ơ ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ ̉ truyên lich s , đ c nghe kê qua nh ng l ̀ i giang day hay l ̀ ̀ i ru cua ba,

́ ̀ ́ ̀ ư ượ ̉ ̉ ̀ nh ng khi nhin thây hinh anh đ ̃ c phan anh qua tranh dân gian Đông Hô đa

̃ ́ ́ ̀ ử ư ̃ ư ̣ ̣ đong lai trong cac em nh nh ng trang s đang diên ra tr ̃ ́ ươ c măt, đây rây

́ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ượ ử ư ̀ ư ́ ư ̉ ̣ ́ ư ưở s c t ng t ng vê bôi canh lich s x a. T đo hinh thanh y th c trach

̀ ́ ́ ơ ươ ̣ ̉ ̉ nhiêm cua ban thân minh v i quyê h ng đât n ́ ươ c.

̀ ̀ ̀ ̉ ư ̣ ở ươ ̣ ̣ Không chi d ng lai viêc ren luyên tinh thân yêu quyê h ́ ng đât

̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ n ́ ươ c, tranh Đông Hô khuyên day hoc sinh vê ngay trong lôi sông tinh lang

́ ́ ̀ ̃ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ̣ ̉ nghia xom. Thê hiên khat khao cuôc sông no đu hanh phuc thanh binh cua

̀ ́ ̀ ̃ ̃ ư ơ ợ ̣ ̉ ̣ ng ̀ ươ i dân, tranh đa ghi lai nh ng hinh anh vui ch i ca ng i cuôc sông tinh

̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ươ ̣ ̣ ̃ lang nghia xom t ́ i đep“Mua rông”, “Bit măt băt dê”, “Đanh đu”.. Xem

̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ư ợ ̉ ̣ ́ tranh “Ga đan”, “L n đan” cua Đông Hô chung ta thây nh co l ̀ ́ ơ i chuc tung

̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ơ ̀ ơ ̣ nhau khi chao đon môt năm m i va đông th i cung la m ́ ̉ ơ ươ c chung cua

̀ ́ ̀ ̃ ̃ ươ ơ ơ ̣ ng ̀ ươ i dân. Tranh đa kh i dây ́ ̣ ươ c m vê cuôc sông thanh binh “C i trâu

̀ ́ ̀ ́ ̃ ươ ơ ̉ ̉ ́ ́ thôi sao”, “C i trâu tha diêu”, “Ca chep ch i trăng”.. Cung nhau vun đăp

̀ ́ ́ ́ ự ươ ơ ̉ ̉ ̣ xây d ng quê h ng sao cho yên binh âm êm, “c m ăn đu no, ao âm đu măc,

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ̃ ́ ́ ợ ̃ ư ơ ga đây sân, l n đay chuông”. Đo la nh ng ̀ ́ ươ c m hoai bao chinh đang ma

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ̣ rât gian di, môc mac. Cho du trong tranh Đông hô, ta không thây bong dang

́ ́ ̀ ư ̣ ̣ ̉ ̉ cây đa – giêng n ́ ̃ ́ ư ươ c – sân đinh, môt trong nh ng net đăc tr ng tiêu biêu nhât

̀ ́ ̃ ̀ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ cua môt lang quê Viêt Nam, song hôn quê dân gian ây vân hiên lên chân thât

́ ̀ ̀ ̃ ́ ̃ ư ̃ ư ̃ ư ́ ơ ̉ ̣ ̣ ̣ ́ va ro net. Nh ng canh vât, nh ng phong tuc tâp quan cung v i nh ng tin

̀ ̃ ̀ ̀ ́ ̣ ng ̃ ươ ng,văn hoa trong tranh Đông Hô đa đi vao long ng ̀ ươ i Viêt Nam t ̀ ư bao

̀ ́ ̀ ̀ ơ ̣ ̣ ̣ ̣ ̃ ̀ ơ đ i nay, hoa quyên lên nghê thuât va cuôc sông thanh binh n i thôn da.

̀ ́ ̀ ̀ ̃ ư ơ ̉ ̉ ̀ Băng nh ng hinh anh đ n gian ma sâu săc, tranh dân gian Đông Hô

́ ́ ̃ ̀ ́ ư ̣ ̉ ̣ cung đ a “thông điêp” vê tiêng noi cua ng ̀ ̣ ươ i dân lao đông cho cac em hoc

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ́ ́ ́ ́ ượ ự ượ ơ ̉ sinh thây đ ̉ ơ ự c s vât va, c c c đê kiêm đ c miêng c m manh ao hang

̀ ̀ ̀ ̃ ư ̉ ̣ ̣ ngay cua ng ̀ ư ươ i dân x a. Ng ̀ ươ i Viêt Nam ta không nh ng cân cu lao đông

̃ ́ ́ ̀ ́ ̀ ư ̣ ̣ ̉ ma con a chuông hoc vân. Tranh “Tiên si vinh quy” hay “Vinh quy bai tô”

́ ̀ ̀ ́ ơ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ biêu hiên ́ ̣ ươ c m va khat vong cua moi ng ̀ ̀ ươ i, moi nha la co ng ̀ ̃ ̣ ươ i đô đat

́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̃ ̉ ̣ ̣ ̣ trong cac ky thi đê lam rang danh cho cha me, ho hang, lang n ́ ́ ươ c. Ai đô tiên

̃ ̀ ̀ ̀ ượ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ si trang nguyên d c ca dân lang trong vong, không chi gia đinh, ho hang ma ̀

́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ơ ơ ở ̉ ̉ ̉ ̉ ca lang ca tông đi đon ng ̀ ̣ ươ i đây tr vê cung v i c biên vua ban. Rôi môt

́ ̃ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̃ ư ̣ ̣ ̣ ́ khia canh khac, la nh ng tiêng noi âm thâm vê môt xa hôi phong kiên đây bât

́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ư ươ ̣ ̉ ̉ ̣ ̉ công ngang trai ma ho phai trai qua. B c tranh “Đam c ́ i chuôt” ân y đăng

́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ư ự ́ ơ ̣ ̉ ́ ư sau la s bât công, ap b c boc lôt s c lao đông ng ̀ ̀ ươ i dân cua tâng l p quan

̀ ́ ư ́ ̣ ơ ượ ̣ ̣ ̉ ́ ở lai, đia chu phong kiên x a. Va co ́ trong tranh, ho m i co đ ́ ́ c tiêng noi,

́ ́ ̃ ́ ́ ́ ́ ́ ̃ ̃ ư ̉ ̣ noi lên nh ng nôi oan trai đăng cay. Se thiêu sot nêu không kê đên bên canh

́ ́ ́ ̃ ư ̉ ̉ ̉ ̣ ́ nh ng tac phâm tranh hom hinh, phan anh tiêng c ̀ ươ i dân gian Viêt Nam,

̀ ̀ ̀ ́ ́ ư ̃ ư ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ phai noi la thât tao bao nh ng thât sinh đông va đep la nh ng l ̀ ơ i khuyên răn

́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ư ̣ ư ̃ ư ́ ư ̉ đa kich nh ng thoi h tât xâu hang ngay nh “Đanh ghen”, “H ng d a”. ư Ở

̀ ̀ ́ ́ ơ ́ ư ̀ ư ̃ ư ̣ ̣ “Khen ai kheo năn tranh “H ng d a”(co hai câu th phu đê băng ch Nôm

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ư ư ư ̃ ́ ư ơ ̣ ̉ lên d a/Đây treo, đây h ng cho v a môt đôi” ̀ ́ ), hinh anh thiêu n h hênh va

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ̃ ̀ ́ ̀ ́ ̉ ư ̀ ư ̣ thât tha, hôn nhiên đên nôi ven vay qua cao đê h ng hai trai d a ma chang

́ ́ ́ ự ự ̀ư ̉ ̉ ̣ ơ “v a môt đôi” trai tha xuông th c s gây c ̀ ́ ươ i; đê đên khi kêt thuc câu th

̀ ́ ̀ ́ ̃ ́ ̀ ́ ́ ư ̣ ̉ thi muc đich gây c ̃ ̀ ươ i cang ro net. Con b c tranh “Đanh ghen” phan anh ro

́ ́ ́ ̀ ̣ ư ̉ ̉ ̣ net tâm ly cua ng ̀ ươ i dân Viêt x a, tâm ly con ng ̀ ́ ươ i theo ban tinh nên vi vây

̃ ̃ ́ ́ ́ ̣ ̀ qua tranh cung la l ̀ ơ i khuyên răn moi ng ̀ ̀ ử ươ i nên tranh xa va hay cô găng s a

́ ́ ̀ ́ ̃ ư ̃ ư ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ư ̣ ch a nh ng thoi h tât xâu, đê moi ng ̀ ươ i lai hoa thuân cho cuôc sông êm

̣ đep.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ́ ̃ ̀ ươ ươ ̉ ̣ ̉ 2.3.3. Vai tro cua ng ́ ̀ ơ i giao viên v i viêc bôi d ́ ̃ ng thâm my va phat

́ự ̣ ̣ huy s sang tao cho hoc sinh

́ ̃ ̃ ́ ́ ̃ ư ̃ ư ự ̉ Xem tranh cua thiêu nhi, nh ng net ve ngâu h ng t ́ nhiên đên bât ng ̀ ơ

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ự ươ ư ̣ ̣ ̣ ̃ va đang yêu lai chinh la mâm m cua s sang tao cai đep. Nh chung ta đa

́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ư ̉ ̣ biêt l a tuôi hoc sinh con đang trong qua trinh hinh thanh nhân cach, trong

̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̉ ự ̀ ư qua trinh đo cac em không ng ng may mo kham pha va co thê t ́ băt tr ́ ươ c.

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ượ ư ́ ư ̣ ̣ ̣ ̃ Vi vây ve đ c coi nh la môt công cu băt tr ́ ́ ươ c khiên cac em đây h ng thu

̀ ́ ́ ́ ̃ ́ ́ ́ ư ơ ̣ ́ nêu nh chung ta biêt kh i dây niêm đam mê kham pha cho cac em. Ve đôi

̀ ́ ̀ ̃ ̃ ́ ơ ư ơ ̉ ̣ ̀ ́ ơ v i tre em cung nh môt tro ch i va khi m i băt đâu ve th ̃ ̀ ̀ ư ươ ng la nh ng

̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̃ ư ̉ đ ̀ ươ ng thăng đ ̀ ươ ng cong rôi dân dân đi lên băng nh ng net khai quat kho ́

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ự ̃ ư ̃ ư ̣ ̣ ̉ ơ h n. Cac em t biêt biêu lô tinh cam, nh ng cô găng rôi nh ng ́ ơ ươ c m qua

́ ́ ̀ ̀ ̀ ự ưở ̉ ̉ ̀ ̃ net ve va đ ̀ ̀ ươ ng mau cua minh(đo la s tr ̃ ng thanh trong tu duy thâm my

́ ́ ́ ́ ́ ượ ́ ư ̉ ̣ ̉ ̉ cua cac em). Thông qua đo ta năm băt đ ́ c nhân th c cua cac em đê giao

̀ ̀ ́ ́ ̃ ợ ̣ ̣ ̣ duc đinh h ́ ươ ng cho cac em cho phu h p. La ng ̀ ươ i giao viên Mi thuât,

̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ̉ ư ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ chung ta không chi d ng lai băng con măt biêt cam thu cai đep, đinh h ́ ươ ng

́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ư ̣ ̉ ̣ cai đep, ma qua đo ren luyên t duy biêt “thâm thâu” nhin nhân nhân cach

́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ở ̣ ̣ môt con ng ̀ ́ ̀ ươ i khac. Điêu đang noi ́ đây la chung ta biêt nhin nhân thâu

̀ ́ ́ ̃ ự ̉ ̣ ̉ ̉ hiêu moi ng ̀ ̉ ươ i xung quanh băng chinh năng l c cua con măt thâm my cua

́ ́ ̃ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ư ̃ ư ̣ ̣ ̉ ̉ minh. Chinh vi vây khi ta băt găp môt đ a tre qua nh ng net ve cua chinh

̀ ́ ́ ̃ ́ ́ ư ̉ ̉ ̉ ́ ́ ư đ a tre ây, ta co thê “thâm thâu” vê tinh cach cung nh con ng ̀ ́ ư ươ i cua đ a

̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ̉ ̣ ̣ ̣ tre nay, đê rôi đinh h ́ ươ ng va giao duc cho cho con ng ̀ ươ i cac em hoan thiên.

́ ́ ́ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ̀ Đê phat huy net đôc đao vê bô cuc trong tranh thiêu nhi, ng ̀ ́ ươ i giao viên

̀ ́ ̀ ̀ ̃ ự ư ̣ ̣ ̣ ̃ ư cân co nh ng đinh h ́ ̉ ươ ng vê năng l c va chuyên môn cung nh nghiêp vu đê

́ ́ ́ ́ ̉ ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ tao cho cac em môt môi tr ̀ ̉ ươ ng thoa s c sang tao nghê thuât, tâm ly thoai

́ ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ ự ̣ ̣ ̣ mai trong gi ́ ̀ ơ hoc, tao điêu kiên cho cac em phat huy năng l c tôt nhât vê bô

̀ ̀ ́ ́ ̀ ượ ượ ự ̣ ̉ ̉ ̣ ̃ cuc, hinh mang, mau săc se đ c cam thu t ́ ̀ ̀ ̣ ư ư . Co đ t ̣ c s tiên bô băng hê

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ̃ ̀ ́ ̃ ́ ́ ự ươ ̀ ư ợ ̃ ư thông qua t ng bai ve, cân co s t ̣ ng tac thich h p gi a môn My thuât

́ ́ ́ ́ ̃ ́ ̀ ́ ̣ ơ ư ư ̣ ̣ ̣ ̀ cung nh lông ghep my thuât v i cac môn hoc khac. Vi du nh qua môt bai

́ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ự ơ ơ ̣ ̉ ̉ ́ ́ th co s xuât hiên cua canh co trên cach đông lua vang th m, điêm lâm tâm

́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̉ ̣ ̣ ́ cua cac bac nông dân đang gat hai ngoai đông, đoc đên đây thôi cac em biêt

́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ưở ượ ư t ng t ̀ ́ ng ra canh co hinh dang nh thê nao, cach đông mau săc ra sao va

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̃ ư ̉ ̉ ̉ ̉ trên canh đông đo co gi. Cac em co thê chuyên tai nh ng hinh anh đo thanh

̀ ̃ ̀ ́ ́ ́ ́ ̣ ̉ ̉ ̉ ̉ ̉ ́ môt tac phâm trnh đông quê cua minh. Chăc hăn tac phâm ây đay rây cam xuc

́ ̀ ̉ ̣ ̉ ơ tinh tê cua môt tâm hôn tre ngây th .

ị ể ủ ề ệ ậ ộ ổ ậ Nhìn nh n m t cách t ng quát v giá tr đi n hình c a ngh thu t

ồ ạ ề ầ ứ ứ ự ẩ ỹ trong tranh dân gian t n t ữ i nhi u t ng th c th m m , ch a đ ng nh ng

ủ ố ộ ượ ọ ờ tinh hoa và v n quý c a dân t c, đã đ c sàng l c qua bao nhiêu th i gian,

ữ ạ ị ệ ớ ấ ứ ớ ẫ cho nên đã t o nên nh ng giá tr riêng bi t không l n v i b t c v i dòng

̀ ́ ̀ ́ ́ ̀ ế ớ ̉ ư tranh nào trên th gi ̃ ̣ ư i. Lam thê nao đê đ a nh ng tinh hoa vôn co vê môt

́ ̃ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ̣ ̣ nên tang giao duc co săn trong dân gian đo vao môi tr ̀ ̣ ươ ng giao duc cho hoc

̉ ̣ sinh phô thông hiên nay?

́ ́ ̀ ́ ̃ ̀ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ̉ Noi tom lai vai tro cua ng ̀ ươ i giao viên My thuât la đê phat huy tinh

̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̃ ự ̣ ̉ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ́ ơ sang tao va tinh thâm my cho hoc sinh, la s chu đông, sang tao va đôi m i

́ ươ ̃ ư ̉ ̣ ̣ ̣ ph ́ ng phap day t ̀ ̣ ư nguyên ban nh ng gia tri nghê thuât trong tranh dân

̀ ́ ư ự ̣ ̣ ̉ gian x a. Nghê thuât không phai la s sao chep “nguyên y trang” t ́ ̀ ư ự th c tê,

́ ̀ ́ ̃ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ̉ ̣ ̉ ̃ ma la cam nhân băng cam xuc. Tranh dân gian Đông Hô vôn di rât gân gui

̀ ̀ ́ ̀ ́ ở ự ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ́ ơ v i cac em ho sinh b i s môc mac binh di nh tâm hôn cac em con hôn

́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̉ nhiên tinh nghich không chut câu ky trau truôt. Cac em co thê băt tr ́ ươ c

̀ ́ ́ ̃ ̀ ́ ̃ ư ượ ̉ ̀ nh ng cai nguyên ban vê mau săc, net ve hay hinh t ng t ̀ ư trong tranh Đông

̀ ̀ ́ ̃ ư ự ̣ ̉ ̉ ̣ ̉ ̣ ̀ Hô cho t duy my thuât cua minh, đê rôi nhân ra kha năng trong s sang tao

́ ́ ̃ ̀ ́ ́ ́ ư ́ ơ ̉ ̣ ̉ ̣ ́ ơ cai m i trong t duy thâm my. Đo m i la cai đich cho viêc giang day cai hay

́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ̀ cai đep vê gia tri mau săc trong tranh dân gian Đông Hô.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ƯƠ ̉ TIÊU KÊT CH NG II

ậ ủ ụ ệ ướ ướ Giáo d c ngh thu t c a chúng ta ngày nay có xu h ng h ạ ng ngo i

ướ ứ ữ ủ ể ộ ọ ị ơ h n là h ng n i, chú tr ng nghiên c u nh ng giá tr tiêu bi u c a nhân

ư ề ả ạ ạ ả ườ ệ lo i làm n n t ng đ a vào gi ng d y trong nhà tr ặ ng đ c bi t trong

ươ ạ ậ ỹ ườ ổ ch ng trình đào t o giáo viên m thu t cho các tr ữ ng ph thông, nh ng

ố ụ ư ầ ọ ọ ọ ọ ữ môn h c( h c ph n) nh Hình h a, Trang trí, B c c, Ký h a và nh ng

ườ ỉ ả ứ ậ ỹ ế ề ấ ạ ỹ môn th ng th c m thu t… ch gi ề i quy t v v n đ đào t o k năng

ứ ơ ả ứ ự ế ố ủ th c hành v n ki n th c c b n c a chuyên ngành mình nghiên c u. Đ ể

ị ẫ ứ ề ấ ẩ ậ ở ỹ ằ ả th m th u và m mang tri th c và c m nh n sâu v giá tr th m m nh m

ọ ủ ơ ứ ạ ạ ầ ườ kh i h ng sáng t o trong d y và h c c a th y trong các tr ổ ng ph thông

ứ ữ ứ ệ ế ề ả ả ậ ầ c n ph i nghiên c u sâu nh ng m ng ki n th c liên quan v ngh thu t

ặ ộ ệ ở ề ự ệ ậ dân t c, đ c bi ứ t là ngh thu t dân gian. Chính s quay tr v nghiên c u

ơ ộ ự ữ ế ơ ớ nh ng thành t u cha ông cho nên chúng ta có c h i sâu h n và ti p xúc v i

ệ ố ơ ở ủ ứ ế ậ các h th ng ki n th c c a các môn liên ngành làm c s lí lu n trong

ữ ẩ ậ ổ ọ ỹ ị nh n đ nh và đánh giá th m m trong h c sinh ph thông. Nh ng phân tích

ề ượ ứ ữ ệ ế ậ ị chuyên sâu v l ủ ng ki n th c và nh ng giá tr ngh thu t dân gian c a

ệ ể ằ ị tranh dân gian Vi ữ t Nam trên nh m làm rõ nh ng giá tr và nét đi n hình có

ủ ủ ệ ắ ậ tính minh tri ế ủ ư t c a t duy s c bén c a ngh thu t dân gian c a cha ông

ề ả ế ỗ ơ ỹ ậ ủ chúng ta, là n n t ng cho m i chúng ta ti n sâu h n kho tàng m thu t c a

ệ ạ ậ ộ ụ dân t c, là hành trang trong giáo d c và đào t o ngh thu t hôm nay.

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̣ ́ C. KÊT LUÂN

́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ̃ ư ̣ ̉ ́ Mau săc la yêu tô luôn đem lai cho con ng ̀ ́ ươ i nh ng săc thai cam xuc

́ ̃ ̀ ́ ́ ́ ư ̣ ̣ ̣ ̀ sinh đông trong cuôc sông. Se ra sao nêu nh cuôc sông nay không co mau

́ ế ắ ừ ủ ̉ săc? Màu s c trong tranh là ti ng nói t ồ trái tim, là tâm h n cua ch nhân

ề ế ắ ộ ố ướ nó. Màu s c luôn mang đ n cho cu c s ng ni m hân hoan, sung s ng.

ồ ọ ạ ắ ớ ạ ự ị Màu s c thông qua đ h a l i cho ta cái nhìn m i l ẳ , s d u dàng sâu th m

́ ́ ́ ̀ ̀ ự ư ồ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ trong tâm h n, đôi khi la s binh di môc mac đên thô rap nh chinh ban chât

́ ̀ ư ậ ữ ả ̣ ̉ ̣ ̃ “tranh đô hoa khăc gô” tên goi cua no ́ , cũng nh t n cùng nh ng c m xúc

ệ ờ ờ ố ế ằ ứ ể ộ tuy t v i trong đ i s ng mà khó có th thay th b ng m t hình th c nào.

ị ủ ắ Nói tóm l ” là i “ạ Giá tr c a màu s c trong tranh dân gian Đông Hồ

ộ ề ự ế ọ ị ấ ơ m t đ tài vô cùng quan tr ng, vô cùng th c t , thú v h p dân v i ng ườ i

ườ ọ ị ủ ệ ẽ ể ậ ắ ọ h a sĩ, ng i h c v . Vì v y vi c tìm hi u giá tr c a màu s c là vô cùng

ế ế ữ ự ầ ắ ộ thi t y u. Đ u tiên do s pha tr n nh ng màu s c trong thiên nhiên đ ể

ụ ụ ế ệ ề ế ả ầ ơ ơ ph c v nhu c u đ n gi n, thô s hàng ngày, qua nhi u th h đúc k t tinh

ữ ờ ố ờ ố ầ ườ hoa trong đ i s ng…ngôn ng , đ i s ng nhu c u con ng i ngày càng phát

ố ượ ể ắ ắ ọ tri n thì s l ộ ng màu s c, tên g i màu s c cũng song hành ngày càng m t

ử ụ ẹ ộ ơ khám phá và s d ng r ng rãi h n. Thiên nhiên xinh đ p luôn làm cho con

ườ ờ ướ ấ ấ ủ ắ ẻ ẹ ạ ng i ngây ng t, b t ng tr c v đ p c a s c màu xuân – h thu –

ữ ữ ủ ể ả ạ ờ đông, c a nh ng bình minh r ng ng i trên bi n c , nh ng hoàng hôn bên

ữ ữ ề ề ẩ ồ ố ơ ả nh ng tri n đ i ven su i…đã làm c m h ng cho nhi u tác ph m th ca,

̀ ụ ụ ạ ọ ộ ố ờ ọ văn h c, nh c h a ra đ i. Tranh dân gian Đông Hô ph c v cho cu c s ng,

ộ ố ệ ả ầ ẩ ỏ ỹ ph n ánh cu c s ng có trách nhi m làm th a mãn nhu c u th m m con

ườ ề ặ ủ ắ ồ ộ ộ ng ỗ i. Màu s c còn là tâm h n c a m i dân t c thu c v m t tâm lý và

ứ ụ ế ế ả ọ ̉ ủ phong t c, là ti ng nói quan tr ng cua b c tranh, ti ng nói tình c m c a

ườ ệ ử ụ ư ả ắ ̣ ng ế i nghê sĩ. B n thân màu s c không có cá tính nh ng vi c s d ng, k t

ắ ạ ự ẻ ế ầ ồ ợ h p màu s c l i ph n nào toát lên ti ng nói tâm h n, là s d o dai hay chác

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ủ ỏ ườ ủ ừ ị ế ụ ộ ̣ kh e c a ng i đăt mau. Nó ph thu c vào th hi u c a t ng ng ườ ử i s

́ ư ự ể ả ủ ườ ệ ở ụ d ng cũng nh s bi u c m c a ng ́ ̀ i ngh sĩ. Điêu tôi muôn noi ̀ đây vê

̀ ́ ưở ́ ư “mau săc trong tranh dân gian Đông Hô” ̀ đ a ng ư ̀ ươ i th ̀ ng th c tranh vê

́ ́ ̀ ́ ̀ ̃ ư ươ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ơ v i nh ng gia tri truyên thông, no môc mac, gian di va thân th ng nh ư

́ ̃ ́ ̀ ̀ ̃ ̃ ư ơ ̣ ́ chinh ng ̀ ̀ ̣ ươ i dân lang Hô n i đây. Môi mau săc lai mang nh ng y nghia đăc

̀ ́ ̃ ́ ̀ ư ư ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ ̀ tr ng cung nh gia tri vê măt tinh thân. Ve đep truyên thông cua tranh dân

̀ ́ ́ ̀ ́ ự ư ự gian Đông Hô toat lên t ̀ ̀ ư mau săc t nhiên. Nh ng mau săc không t ̀ ́ no lam

́ ́ ́ ̀ ́ ̃ ́ ́ ́ ́ ̀ ơ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ nên hiêu qua nghê thuât: mau săc chi co y nghia, co tiêng noi, co đ i sông

̀ ̀ ̀ ́ ̀ ưở ̣ ̣ ̉ ́ ́ riêng va co hao nhoang hay binh di la do y t ng, quan niêm cua ng ̀ ươ ử i s

̀ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ự ợ ́ ơ ư ̣ ̉ ́ dung no. Mau săc t nhiên no phu h p v i lôi nhin, cach t duy cua ng ̀ ươ i

́ ̀ ́ ươ ự ̉ ̣ ̣ ̉ ph ́ ng Đông. No không chi mang lai gia tri đich th c nguyên ban cho dong

́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ự ̣ tranh tranh Đông Hô hay cac dong tranh khac, ma th c tê con đem lai thanh

́ ́ ́ ̀ ́ ̀ ̃ ̣ ̣ ̉ “Không ai ̀ công cho rât nhiêu hoa si sau nay. Co môt câu noi nôi tiêng răng

̀ ̀ ́ ̀ ̀ ự ư ̣ ̣ ̣ ̣ ́ lam nên nghê thuât ma lai nhin moi điêu giông nh trong th c tê

̀ ̃ ̀ ̀ ự ̣ ̉ ca”̉ (O.Uaind). Tranh dân gian Đông Hô cung vây, tuy la s mô phong băng

́ ̀ ́ ̃ ̃ ư ̉ ̣ ̣ ̉ nh ng hinh anh rât đôi quen thuôc trogn cuôc sông th ̀ ̀ ươ ng ngay cua ng ̀ ươ i

́ ́ ̃ ́ ự ̣ ̣ ̉ dân quê song lai mang đên s “hâp dân” la th ̀ ̣ ươ ng, ng ̀ ươ i dân ho co thê nh ư

̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ơ ư ư ̣ ̣ ́ nhin thây con ng ́ ̀ ươ i minh trong đo nh ng no rât quen nh ng lai rât m i la.

̀ ̃ ́ ́ ̀ ̀ ự ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ Tranh dân gian Đông Hô đa giao duc moi thê hê vê long t hao dân tôc,

̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ươ ự ̣ tinh yêu quê h ng đât n ́ ́ ươ c, tinh cân cu sang tao, xây d ng nhân cach, lôi

̃ ́ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ư ượ ̣ ̉ ̉ ̉ ̃ sông co đao đ c va my cam. Tranh đa thu hut đ c tinh cam cua quân chung

́ ̃ ̃ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ ư ươ ̉ ̣ ́ ̣ ư nhân dân ch ng to co môt s c hâp dân manh me vi mau săc t ̣ i vui va nôi

̃ ̀ dung gân gui.

̀ ́ ̀ ̀ ́ ươ ̣ La ng ̀ ́ ươ i giao viên t ng lai, đinh h ́ ̣ ươ ng gop phân cho nên giao duc

̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ươ ̃ ư ơ ̣ ̣ ̉ t ̀ ng lai co nh ng cai nhin vê nghê thuât đi lên t ̀ ư cai c ban, băt nguôn t ̀ ư

́ ́ ́ ̀ ̃ ư ̣ ̣ ̉ cuôc sông th ̀ ươ ng ngay, tinh tê h n t ̀ ̣ ơ ư nh ng tinh hoa đăc săc cua dân tôc

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ̀ ́ ự ́ ư ̣ ̣ ̉ ̉ ̣ trong nghê thuât cô, đê t ̀ ̃ ̉ ư đo hiêu hay yêu thich va dân se t ̀ nhân th c gin

̀ ́ ̀ ́ ư ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̉ gi ̃ ̀ ơ ư nghê thuât dân tôc. Nghê thuât không phai la môt th qua xa xi va xa v i,

̀ ̀ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ̃ ́ nghê thuât la cai nhin thâm my t ̀ ư cuôc sông th ̀ ̀ ươ ng ngay.

̣ ̣ ̉ PHU LUC ANH

̀ ̣ ̃ Hinh 1.1. Ki thuât in tranh

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̣ ̃ Hinh 1.2. Ki thuât in tranh

́ ̀ ́ Hinh 1.3. Tranh “Vinh hoa – Phu quy”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ́ Hinh 1.4. Tranh “Đan ca”

́ ̀ ́ươ ̣ Hinh 1.5. Tranh “Đam c i chuôt”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ Hinh 1.6. Tranh “Đanh ghen”

̀ ̀ ́ ̀ Hinh 1.7. Tranh “Thây đô coc”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ́ ư ̀ ư ̉ Hinh 1.8. Tranh “H ng d a – chăn trâu thôi sao”

̀ ̀ ợ Hinh 1.9. Tranh “L n đan”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̀ ̀ Hinh 1.10. Tranh “Đan ga”

̀ ̀ ư Hinh 1.11. Tranh “Hai ba Tr ng”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ́ ̀ ̣ ̣ ̣ Hinh 1.12. Tranh “Ba triêu thuc quân diêt giăc””

̀ ̉ ơ Hinh 2.1. Nghi ng i

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

ươ

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

́ ̀ ̣ Hinh 2.2. Tranh “Hiêu hoc”

́ ̀ ợ Hinh 2.3. Tranh “L n ăn ray”

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣

̀ ng ĐHSP Ha Nôi

̀ Gia tri cua mau săc trong tranh dân gian Đông Hô

̣ ̣ ̉

̀ ̣ ̉ TAI LIÊU THAM KHAO

(cid:0) ị ệ ử ạ ọ ạ ị ỉ t Nam – Ph m Th Ch nh – NXB đ i h c S ư

ạ

(cid:0) ễ ậ

ậ L ch s Mĩ thu t Vi ph m, năm 2006. Làng tranh Đông H ồ Nguy n Thái Lai – NXB Mĩ thu t Hà N i, ộ năm 2002.

(cid:0) Wedside: H i Mĩ thu t Vi ộ http://www.vietnamfineart.com.vn/Story/Tapchimythuat/mythuattruyenthong/2013/ 8/3528.html

ệ ậ ạ ậ t Nam/T p chí Mĩ thu t

(cid:0) ậ

(cid:0) ệ ạ t Nam – Ph m Văn Đôn – NXB Văn hóaHà

(cid:0) ộ ẻ ẹ ủ ệ ắ ỗ ờ ạ t Nam qua các th i đ i –

ậ

̃ ̀ ̣ ̉ ̣ Tranh dân gian Đông H ồ NXB Mĩ thu t, năm 2001. ỗ ắ Tranh kh c g Vi N i, năm 1973. ộ ố V đ p c a m t s tranh kh c g Vi ệ NXB Văn hóaNgh thu t, năm 1972. (cid:0) Cai đep cua tranh dân gian Viêt Nam – ́ ư Nguyên Đ c Nung – Văn

́ ̣ ̣

(cid:0) ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ Trân Đinh Tho – NXB

́ ̀ ̣

(cid:0) ́ ̃ ́ ư ̀ ơ ̣ hoa nghê thuât 1971, sô 10 Tinh dân tôc trong nghê thuât tao hinh – Văn hoaHa Nôi 1974 ̃ Tranh Đông Hô – ̀ Đô Đ c – My thuât th i nay 2000, sô 25

Nguyên Văn

ượ

Khoa Nghê thuât L

̣ ̣