Tiểu luận Lý thuyết tài chính tiền tệ: Mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và ngưỡng bội chi

Chia sẻ: Mhnjmb Mhnjmb | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

296
lượt xem 59
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiểu luận Lý thuyết tài chính tiền tệ: Mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và ngưỡng bội chi trình bày khái niệm lạm phát mục tiêu, điều kiện để thực hiện khuôn khổ lạm phát mục tiêu, chính sách lạm phát mục tiêu tại Việt Nam, những vấn đề đặt ra về xử lý bội chi NSNN nhằm kiềm chế lạm phát.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận Lý thuyết tài chính tiền tệ: Mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và ngưỡng bội chi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM KHOA KIỂM TOÁN  Lý Thuyết Tài Chính Tiền Tệ Đề tài: Mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và ngưỡng bội chi Giáo Viên Hướng Dẫn : Trương Minh Tuấn Sinh Viên Thực Hiện : Nhóm 8 Lớp : VB2KI15 Tp. HCM Ngày 30, tháng 10 năm 2012 1
Thông Tin Nhóm 8 Họ Tên MSSV Số Báo Danh Chữ Ký Vũ Văn Nam Nguyễn Thị Mỹ Ý Nguyễn Thị Kim Vân Huỳnh Thị Như Ngọc Trần Thị Minh Phương 2
Mục Lục Các Thuật Ngữ Viết Tắt .............................................................................................................. 4 Lời Mở Đầu ................................................................................................................................... 5 I. Lạm phát mục tiêu ................................................................................................................ 6 1. Khái niệm ............................................................................................................................ 6 2. Điều kiện để thực hiện khuôn khổ lạm phát mục tiêu ................................................. 6 3. Các bước thực hiện chính sách lạm phát mục tiêu..................................................... 8 4. Cơ sở đưa ra chỉ tiêu lạm phát ....................................................................................... 8 5. Khả năng áp dụng Chính sách lạm phát mục tiêu tại Việt Nam ..............................11 II. Bội chi ngân sách nhà nước ............................................................................................. 15 1. Khái niệm bội chi NSNN................................................................................................. 15 2. Nguyên nhân bội chi NSNN........................................................................................... 16 3. Các giải pháp xử l ý bội chi NSNN ................................................................................17 4. Thực trạng bội chi ngân sách ở Việt Nam................................................................... 19 III. Mối quan hệ giữa lạm phát mục tiêu và ngưỡng bội chi........................................... 21 IV. Những vấn đề đặt ra về xử lý bội chi NSNN nhằm kiềm chế lạm phát..................22 TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................................................27 3
Các Thuật Ngữ Viết Tắt NHTW : Ngân Hàng Trung ương NSNN : Ngân Sách Nhà Nước QH : Quốc hội ĐBQH : Đại biểu quốc hội TCNS : Tài chính ngân sách GDP : Tổng sản phẩm quốc nội UNDP : Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc 4
Lời Mở Đầu Trong thời gian qua, lạm phát cao luôn là mối đe dọa đối với sự ổn định kinh tế vĩ mô và tăng trưởng kinh tế dài hạn ở Việt Nam. Quá trình hội nhập quốc tế và tự do hóa tài chính mạnh mẽ trong khi những nền tảng kinh tế vĩ mô còn lỏng lẻo khiến nhiều người hoài nghi về khả năng ổn định và kiểm soát lạm phát trong những năm tới. Điều đó đòi hỏi chúng ta phải thẳng thắn nhìn nhận lại cơ chế điều hành chính sách tiền tệ ở nước ta hiện nay. Một câu hỏi đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều đại biểu Quốc hội và các chuyên gia kinh tế là phải chăng cơ chế điều hành chính sách tiền tệ hiện nay không thực sự mang lại hiệu quả trong bối cảnh kinh tế trong nước diễn biến phức tạp và ngày càng hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới đầy biến động.Với chính sách tiền tệ đa mục tiêu, chúng ta kỳ vọng vừa đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng, vừa kiểm soát giá cả - lạm phát, ổn định tiền tệ cũng như sử dụng chính sách tiền tệ như một công cụ bổ trợ ổn định ngân sách, xóa đói giảm nghèo, bảo đảm an ninh quốc gia. Trong những năm gần đây cơ chế này đã bộc lộ rõ những hạn chế của mình. Kinh nghiệm nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy lạm phát mục tiêu có thể là một lựa chọn hợp lý cho chính sách tiền tệ ở nước ta trong thời gian tới, theo đó duy trì mức lạm phát hợp lý và ổn định trở thành mục tiêu hàng đầu của chính sách tiền tệ để bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô. 5
I. Lạm phát mục tiêu 1. Khái niệm Lạm phát mục tiêu là một trong những khuôn khổ chính sách tiền tệ mà theo đó, NHTW hoặc Chính phủ thông báo một số mục tiêu trung hạn về lạm phát và NHTW cam kết đạt được những mục tiêu này. 2. Điều kiện để thực hiện khuôn khổ lạm phát mục tiêu Các điều kiện cơ bản để một quốc gia có thể theo đuổi được khuôn khổ lạm phát mục tiêu có thể được chia thành 4 nhóm chính: 1. Nhóm điều kiện đầu tiên và có lẽ là quan trọng nhất đó là NHTW được trao quyền cao và sự tín nhiệm để theo đuổi lạm phát mục tiêu: - Ngân hàng Trung ương phải có quyền đặc biệt để theo đuổi mục tiêu lạm phát và tự mình đặt ra các công cụ của chính sách tiền tệ. - Công chúng phải được thông báo về khuôn khổ chính sách tiền tệ và việc thực hiện chính sách tiền tệ. 2. Nhóm điều kiện thứ hai liên quan đến vấn đề đảm bảo mục tiêu lạm phát là mục tiêu chính, không phải là mục tiêu hỗ trợ cho mục tiêu khác. Nhóm này bao gồm các điều kiện: - Chính sách tiền tệ không bị chi phối bởi các ưu tiên về ngân sách Chính phủ; Chính phủ tăng ngân sách bằng việc huy động các nguồn vốn trên thị trường tài chính và hạn chế tuyệt đối việc cấp tín dụng cho Chính phủ. - Vị thế bên ngoài đủ mạnh để đảm bảo cho chính sách tiền tệ theo đuổi mục tiêu lạm phát là mục tiêu hàng đầu. 6
- Khi bắt đầu thực hiện khuôn khổ lạm phát mục tiêu thì lạm phát cần ở mức thấp để đảm bảo cho sự điều chỉnh kiểm soát tiền tệ thích hợp. 3. Nhóm điều kiện thứ 3 liên quan đến vấn đề phát triển và ổn định thị trường tài chính để thực hiện khuôn khổ này. Nhóm này bao gồm các điều kiện: - Cần phải có thị trường tài chính ổn định để đảm bảo cho chính sách tiền tệ theo đuổi các mục tiêu lạm phát và không bị tác động bởi các lo lắng về sức khoẻ của thị trường tài chính. - Thị trường tài chính cần phát triển ở mức nhất định để đảm bảo chính sách tiền tệ được thực hiện bằng các công cụ thị trường tài chính và đảm bảo việc thực hiện chính sách tiền tệ không gặp rắc rối do sự yếu kém của thị trường tài chính. 4. Nhóm điều kiện thứ 4 liên quan đến các công cụ của chính sách tiền tệ: - NHTW phải ở vị thế tác động đến lạm phát thông qua các công cụ chính sách và cần thiết phải hiểu các mối quan liên kết giữa vị thế chính sách và lạm phát. - Các mục tiêu về tỷ giá phải hỗ trợ cho mục tiêu lạm phát. Do đó, NHTW nên cố gắng làm sáng tỏ vấn đề can thiệp vào thị trường ngoại hối và các thay đổi về chính sách lãi suất để tác động đến tỷ giá chỉ nhằm mục đích làm giảm nhẹ ảnh hưởng của các cú sốc tạm thời. - Chính sách tài khoá và các hoạt động quản lý nợ công cộng nên hỗ trợ cho mục tiêu lạm phát. Các nhóm điều kiện trên không có nghĩa tạo thành các điều kiện tiên quyết để thực hiện lạm phát mục tiêu. Điều đó có nghĩa là không nhất thiết phải có tất cả các điều kiện này thì một quốc gia mới có thể thực hiện khuôn khổ lạm phát mục tiêu. Thực tế đã cho thấy mặc dù gặp khó khăn trong việc thoả mãn một số điều kiện, khuôn 7
khổ lạm phát mục tiêu vẫn hoạt động tốt. Quyết định có theo đuổi khuôn khổ lạm phát mục tiêu cần phải dựa trên sự cân nhắc thận trọng các chi phí và lợi ích của khuôn khổ lạm phát mục tiêu so với các khuôn khổ khác. 3. Các bước thực hiện chính sách lạm phát mục tiêu - Thứ nhất, hoàn thiện cơ sở pháp lý về hoạt động tiền tệ ngân hàng theo hướng hiện đại phù hợp với thông lệ quốc tế. - Thứ hai, cải cách mạnh mẽ tổ chức và hoạt động của NHTW trở thành NHTW hiện đại. - Thứ ba, chuẩn bị điều kiện về hạ tầng kỹ thuật để chuyển sang điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu sau năm 2010. - Thứ tư, tái cơ cấu hệ thống thanh tra, giám sát ngân hàng theo chuẩn mực của Basel I tiến tới Basel II, đặc biệt chú trọng chuẩn mực về an toàn và quản trị rủi ro. - Thứ năm, tái cơ cấu toàn diện và triệt để các ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng nhân dân, bao gồm việc cổ phần hoá, tái cơ cấu sở hữu và xây dựng thể chế. 4. Cơ sở đưa ra chỉ tiêu lạm phát Quyết định của QH về chỉ tiêu lạm phát hàng năm liên quan trực tiếp đến việc QH có giám sát hiệu quả việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia hay không. Có thể nói ngay rằng, QH không có đủ thông tin và cơ sở để tự tính ra chỉ số lạm phát của năm kế hoạch. Vì đó không phải là chức năng của QH và QH cũng không đủ điều kiện để tính toán, xác định một cách cụ thể chỉ số lạm phát của năm kế hoạch. Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là QH sẽ bị động trước các chỉ tiêu mà Chính phủ trình. QH vẫn có thể và có khả năng phân tích để chuyển từ thế bị động sang chủ động quyết định một cách chính xác các chỉ tiêu mà Chính phủ trình. Các Ủy ban của QH và các ĐBQH cần phân tích những nguyên nhân gây ra lạm phát của năm báo cáo, dự báo các tình huống có thể xảy ra trong năm kế hoạch để 8
có thể thảo luận về chỉ tiêu lạm phát được Chính phủ trình QH. Nhiệm vụ của các ĐBQH và các cơ quan của QH là phải phân tích một cách chính xác các nguyên nhân của lạm phát trong năm trước và dự kiến các khả năng có thể xảy ra trong năm sau để có thái độ nhìn nhận khách quan về mục tiêu lạm phát của năm kế hoạch. Ví dụ, mục tiêu chỉ số lạm phát năm 2011 được Chính phủ trình và được QH thông qua là 7%, nhưng trên thực tế, trong năm 2011, Chính phủ đã phải điều chỉnh mục tiêu lạm phát đến 3 lần: tháng 5.2011 điều chỉnh mục tiêu lạm phát lên 15%; tháng 7.2011 điều chỉnh lên 17%, tháng 8.2011 mục tiêu lạm phát được điều chỉnh lên 18% và thực tế là đến tháng 12.2011, chỉ tiêu lạm phát ở mức 18,13%. Qua ví dụ điển hình cho việc xác định mục tiêu ổn định giá trị đồng tiền và kiểm soát lạm phát này, có thể thấy, hình như QH chưa phân tích cụ thể những nguyên nhân tại sao lạm phát năm 2010 lại cao hơn năm 2009 (lạm phát năm 2010 là 11,75% và lạm phát năm 2009 là 6,8%) và phân tích trong năm 2011 sẽ có những yếu tố gì sẽ tác động đến lạm phát? Phân tích nguyên nhân lạm phát năm 2010 sẽ thấy: thứ nhất, giá các mặt hàng xăng dầu, điện, than trong năm 2011 có xu thế ổn định không hay là vẫn có yêu cầu tăng? Thực tế ngay từ tháng 3.2011 giá các mặt hàng được điều chỉnh tăng liên tục và dồn dập. Báo chí gọi đó là cú sốc liên tiếp khơi mào cho lạm phát khi mà ngay từ đầu năm tỷ giá đã tăng 9,3% vào tháng 2, xăng tăng 17% từ tháng 2 và điện tăng 15,2% từ ngày 1.3. Thứ hai là yếu tố tỷ giá có ổn định hay không? Nhìn nhận xu thế thị trường của năm 2010 để suy đoán cho năm 2011 sẽ thấy, cuối năm 2010 áp lực điều chỉnh tỷ giá rất lớn, quan hệ cung cầu ngoại tệ luôn luôn căng thẳng, tỷ giá thị trường tự do luôn luôn cao hơn tỷ giá chính thức... Với áp lực của thị trường như vậy thì năm 2011 tỷ giá không thể đứng yên. Và thực tế, ngày 11.2.2011 tỷ giá đã được điều chỉnh tới 9,3%. Tỷ giá tăng làm cho giá hàng nhập khẩu tăng, chi phí cho sản xuất tăng và tất yếu sẽ đẩy giá tăng. Thứ ba là tình hình giá cả của hàng hóa trên thị trường thế giới sẽ tăng hay giảm? Năm 2011, xu thế 9
tăng giá của thị trường thế giới vẫn rất lớn sẽ ảnh hưởng tới giá của các nguyên vật liệu đầu vào của hàng hóa nước ta. Và thực tế trong năm 2011, mức tăng này trung bình là 24%, xăng dầu tăng 41,5%, bông tăng 110%, kim loại tăng 110%. Thứ tư là tình hình lạm phát của các nước xung quanh cao hay thấp và có ảnh hưởng gì đến Việt Nam không? Thứ năm là tình hình thực hiện chính sách tiền tệ ở Việt Nam như thế nào, chặt chẽ hay nới lỏng? Bội chi ngân sách ở mức bao nhiêu phần trăm GDP? Tốc độ tăng trưởng tín dụng có hợp lý không? Thứ sáu là mối quan hệ giữa chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ trong thực tế có sự phối hợp tốt không? Năm 2011, Nghị quyết 11 của Chính phủ yêu cầu chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ phải thắt chặt. Nhưng khi thực hiện thì chính sách tiền tệ được thắt quá chặt với các chỉ tiêu đặt ra là tín dụng chỉ được tăng dưới 20%; tổng phương tiện thanh toán chỉ được tăng trưởng 15 – 16% và thực tế thực hiện của năm 2011 thì tổng phương tiện thanh toán chỉ tăng khoảng 10%, tín dụng tăng 12%. Trong khi đó, Nghị quyết 11 cũng yêu cầu chính sách tài khóa phải thắt chặt: giảm đầu tư công, tiết giảm chi thường xuyên khoảng 10%; thực tế kết quả giảm đầu tư công và tiết kiệm chi tiêu ngân sách đạt được rất hạn chế. Như vậy sự thiếu đồng bộ giữa hai chính sách này cũng làm cho hiệu quả kiểm soát lạm phát bị hạn chế. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế cũng nên xác định ở mức độ tăng trưởng hợp lý: không quá nóng và cũng không quá nguội. Tốc độ này tăng bao nhiêu là hợp lý thì phải tùy thuộc và khả năng khai thác tài nguyên thiên nhiên của đất nước còn nhiều hay ít? Hơn nữa nó còn phụ thuộc vào quan điểm có để dành tài nguyên này cho thế hệ mai sau không? Khả năng tích luỹ, khả năng tài chính của đất nước ra sao? Nếu đầu tư cộng với chi tiêu của Chính phủ lớn hơn khả năng tích luỹ và năng lực tài chính thì sẽ phải bội chi lớn, phải vay nợ nhiều. Vì vậy, cần xác định mức bội chi hợp lý. Kinh nghiệm chỉ ra rằng, bội chi ngân sách nhỏ hơn hoặc bằng 3% GDP là mức hợp lý nhất, không gây áp lực cho lạm phát và bảo đảm tăng trưởng có hiệu quả, bền vững. Thực tế trong nhiều năm đầu đổi mới nước ta đã đạt được 10
mức bội chi xoay quanh 3% GDP. Vì vậy, nếu mục tiêu tăng trưởng không được đặt ra quá cao thì sẽ giúp giảm bội chi ngân sách và không gây áp lực cho lạm phát. Giữa tăng trưởng và kiểm soát lạm phát phải tìm ra được điểm cân bằng: vừa tăng trưởng vừa kiểm soát được lạm phát. Bên cạnh chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa, QH cũng cần phải phân tích thêm về chính sách thương mại, cán cân thương mại, nhập siêu để thấy được những tác động của thương mại đến thị trường tiền tệ trong nước. Nhập siêu lớn sẽ ảnh hưởng ngay đến cung – cầu ngoại tệ, gây áp lực tới sự phá giá đồng bản tệ dẫn đến tỷ giá không ổn định, thị trường ngoại hối rối ren và ảnh hưởng lớn đến kết quả kiểm soát lạm phát cũng như hiệu quả của chính sách tiền tệ. Tất cả những yếu tố trên đây, chúng ta có quyền phân tích và dự báo để thấy rằng, quyết định lạm phát năm 2011 là 7% nhưng thực tế thực hiện lại cách xa so với mục tiêu đề ra, làm giảm ý nghĩa của quyết định quan trọng này. Rút kinh nghiệm của năm 2011, theo tôi, tại Kỳ họp thứ Tư sắp tới, khi thảo luận và quyết định mục tiêu lạm phát của năm 2013, QH cần phân tích tất cả các yếu tố nêu trên để quyết định mục tiêu lạm phát sát với thực tế hơn. Vì khi biểu quyết mục tiêu lạm phát, QH cũng sẽ phải giám sát việc thực hiện mục tiêu đó. Nếu QH quyết định lạm phát 7% mà Chính phủ thực hiện đến 18% thì QH cũng sẽ rất khó khăn trong giám sát việc triển khai thực hiện mục tiêu mà QH đã quyết định. 5. Khả năng áp dụng Chính sách lạm phát mục tiêu tại Việt Nam Kết quả nghiên cứu “Lạm phát mục tiêu và hàm ý đối với khuôn khổ chính sách tiền tệ ở Việt Nam” của nhóm tác giả Tô Thị Ánh Dương, Bùi Quang Tuấn, Phạm Sỹ An, Dương Thị Thanh Bình, Trần Thị Kim Chi (Viện Kinh tế Việt Nam) đã đưa ra nhận định cho rằng: “Chưa thể chuyển đổi ngay sang cơ chế lạm phát mục 11
tiêu toàn phần, song trong điều kiện hiện nay Việt Nam hoàn toàn có thể áp dụng hình thức lạm phát mục tiêu ngầm định ngay từ 2012.” Theo TS. Tô Thị Ánh Dương, lạm phát mục tiêu có thể được mô tả như một cơ chế điều hành chính sách tiền tệ dựa trên nền tảng sử dụng việc dự báo lạm phát làm chỉ số mục tiêu trung gian. Ngân hàng Trung ương sẽ dự báo xu hướng lạm phát năm tới để đưa chỉ số lạm phát mục tiêu (định hướng bằng một chỉ số hoặc một khoảng biên độ) cho năm kế hoạch mà không có trách nhiệm thực hiện bất cứ chỉ tiêu nào khác. Trong giới hạn của mình, Ngân hàng Trung ương có thể linh hoạt lựa chọn và sử dụng các công cụ để đạt một mục tiêu duy nhất - đó là chỉ số lạm phát mục tiêu. Nhóm nghiên cứu cũng cho rằng, đối với Việt Nam việc hướng tới chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu là phù hợp với Chiến lược phát triển hệ thống Ngân hàng Việt Nam, theo đó xây dựng Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trở thành Ngân hàng Trung ương hiện đại có nhiệm vụ chủ yếu là kiểm soát lạm phát để ổn định tiền tệ và giám sát để đảm bảo hoạt động lành mạnh của hệ thống ngân hàng. Để đưa ra áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu thành công tại Việt Nam, cần đáp ứng được các điều kiện cần thiết. Trong đó, hai điều kiện được coi là mục tiêu hàng đầu của chính sách tiền tệ là ổn định giá cả và khả năng dự báo lạm phát kỳ vọng của NHTW. “Tuy nhiên, tại Việt Nam ngay cả việc tính toán CPI cũng còn nhiều hạn chế", nhóm nghiên cứu nhận xét. Nghiên cứu cũng dẫn kinh nghiệm từ các nước áp dụng chính sách lạm phát mục tiêu cho thấy, đa số các nước áp dụng khuôn khổ lạm phát mục tiêu hoàn toàn (full – fledged inflation targeting -FFIT) vào thời điểm kiềm chế lạm phát thành công, chỉ số lạm phát đang giảm xuống. Do đó, việc thực thi chính sách đã tạo niềm tin cho công chúng vào khả năng của Ngân hàng Trung ương trong việc đạt được mục 12
tiêu lạm phát thấp và ổn định. Trong khi đó, mức lạm phát tại Việt Nam từ năm 2004 tới nay biến động phức tạp, áp lực lạm phát ngày càng tăng. Bởi vậy, trong thời điểm hiện tại Ngân hàng Trung ương chưa thể áp dụng được ngay chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu hoàn toàn. Mà khởi đầu, Việt Nam có thể áp dụng lạm phát mục tiêu ngầm định (ngân hàng Trung ương có thể thảo thuận với Chính phủ về việc thực hiện lạm phát mục tiêu mà không cần công bố cho toàn thể công chúng). Ngoài ra, theo Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Văn Phúc, Giám đốc dự án “Hỗ trợ nâng cao năng lực tham mưu, thẩm tra và giám sát chính sách kinh tế vĩ mô” do Ủy ban Kinh tế của Quốc hội chủ trì với sự tài trợ của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNDP), cho rằng “Ở nghiên cứu về lạm phát mục tiêu, việc duy trì lạm phát thấp và ổn định nên trở thành mục tiêu hàng đầu của chính sách tiền tệ để đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, đồng thời phải gắn liền với nâng cao hiệu quả các chính sách về cơ cấu kinh tế.” Lý thuyết cho rằng tỷ lệ lạm phát lý tưởng nên bằng 0 (trong mô hình Keynes mới), hoặc là âm (theo Quy tắc của Friedman). Trong thực tế, tất cả ngân hàng trung ương ở các quốc gia áp dụng lạm phát mục tiêu đều đưa ra những mục tiêu dương. Tại sao có sự khác biệt giữa lý thuyết và thực tiễn như vậy? Có rất nhiều nguyên nhân lý giải cho sự khác biệt nói trên. Nguyên nhân đầu tiên là thống kê thuần túy. Lạm phát đo lường có khuynh hướng được phóng đại hơn so với lạm phát thực tế trong khoảng 0,5% điểm, do đó một con số tiệm cận với 0 nhưng lớn hơn 0 được đưa ra sẽ “bù đắp” cho hiệu ứng này. Nguyên nhân thứ hai là chi phí của giảm phát. Dường như chi phí của giảm phát còn cao hơn chi phí cho lạm phát, do đó một mục tiêu lạm phát dương được nhiều quốc gia hướng tới nhằm tránh rủi ro giảm phát. Thật vậy, giảm phát đi cùng với suy thoái kinh tế sâu sắc, thậm chí là đình đốn như những năm 30 và giảm phát hiện nay ở Nhật Bản là một 13
trong những nguyên nhân làm suy yếu hệ thống tài chính và nền kinh tế. Các mức lạm phát mục tiêu trên 0 sẽ làm giảm khả năng có những thời kỳ giảm phát. Cuối cùng, lựa chọn khôn ngoan của các quốc gia trong những năm gần đây là theo đuổi mục tiêu lạm phát dương nếu muốn chống lại sự suy giảm mức lương danh nghĩa. Trên thực tế, tất cả các nhà điều hành lạm phát mục tiêu ở các quốc gia công nghiệp (và cả các khung khổ “lai ghép” như ở Đức hay Ngân hàng Trung ương Châu Âu) đều chọn các mục tiêu lạm phát lớn hơn 0 rất nhiều: khoảng mục tiêu lạm phát trong dài hạn xoay quanh 1% đối với Ngân hàng Trung ương Châu Âu, 1,5% cho New Zealand, 1,75% cho Đức trước khi gia nhập EMU, 2% cho Canada, Thụy Điển và Phần Lan (và Tây Ban Nha trước khi gia nhập EMU), 2,5% cho Úc và Vương quốc Anh. Tựu chung lại, các nước công nghiệp hóa đều có các mục tiêu lạm phát nằm trong khoảng 1% đến 3%. Hàn Quốc nằm trong phần cao nhất khoảng hẹp này, với mục tiêu là 3% +/- 1%. Bên cạnh đó, một số nước phi công nghiệp hóa cũng có các mục tiêu lạm phát nằm trong khoảng này, ví dụ như 2% ở Peru, 2% ở Cộng hòa Séc và 2,5% ở Phần Lan. Ba nước khác, bao gồm Chile, Hungary và Mexico đều có mục tiêu là 3% và Colombia nằm trong khoảng 2-4%. Chỉ có duy nhất một nước có mục tiêu trên 5% là Ghana với 8,7% (theo nghiên cứu của Gill Hammond, 2012). Mặc dù vậy, hầu như không có nghiên cứu nào chỉ ra mức lạm phát bao nhiêu là tối ưu tại các nước đang phát triển và các quốc gia mới nổi. Theo Samuelson (2012) thì mức lạm phát tối ưu tại các nước này nên cao hơn một chút so với các nước công nghiệp. Từ kinh nghiệm của các quốc gia đi trước đã gặt hái được những thành công nhất định trong quá trình thực thi chính sách lạm phát mục tiêu, Việt Nam có thể học hỏi và đối chiếu với các điều kiện cụ thể về kinh tế, chính trị và văn hóa của quốc gia để đưa ra những quyết sách phù hợp nhất. Mức lạm phát mục tiêu mà Việt Nam 14
lựa chọn có thể cao hơn các quốc gia công nghiệp do các đặc điểm đặc thù về kinh tế trong nước, nhưng vẫn phải đảm bảo rằng nó không làm ảnh hưởng đến các quyết định chi tiêu của hộ gia đình và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, ngân hàng trung ương cần phải thông báo và giải thích rõ ràng các quyết định của mình về mức lạm phát mục tiêu đến công chúng – điều mà không chỉ giúp neo giữ các kỳ vọng về lạm phát quanh một mức mong muốn mà còn giúp tăng cường sự ủng hộ của công chúng đối với các chính sách của mình. II. Bội chi ngân sách nhà nước 1. Khái niệm bội chi NSNN Bội chi NSNN trong một thời kỳ (1 năm, 1 chu kỳ kinh tế) là số chênh lệch giữa chi lớn hơn thu của thời kỳ đó hay đúng hơn là tình trạng tổng chi trong cân đối ngân sách nhà nước lớn hơn tổng thu trong cân đối ngân sách nhà nước (tổng thu thường xuyên) . Nhưng thu gồm những khoản nào, chi gồm những khoản gì? Theo thông lệ quốc tế, có thể tóm tắt báo cáo về NSNN hằng năm như sau: Bảng : Tóm tắt nội dung cân đối ngân sách nhà nước hằng năm Thu Chi A. Thu thường xuyên D. Chi thường xuyên. (thuế, phí, lệ phí). E. Chi đầu tư. B. Thu về vốn (bán tài F. Cho vay thuần sản nhà nước). (= cho vay mới - thu nợ C. Bù đắp thâm hụt. gốc). - Viện trợ. - Lấy từ nguồn dự trữ. 15
Vay thuần (= vay mới - trả nợ gốc). A + B +C = D + E + F Công thức tính bội chi NSNN của một năm sẽ như sau: Bội chi NSNN = Tổng chi - Tổng thu = (D + E + F) - (A + B) = C 2. Nguyên nhân bội chi NSNN Bội chi ngân sách xảy ra khi Chính phủ chi tiêu nhiều hơn số thu ngân sách huy động được. Ngược lại, khi chi ngân sách nhỏ hơn số thu ngân sách thì có bội thu ngân sách (hay thặng dư ngân sách). Chi ngân sách là một trong những công cụ chính sách quan trọng của Nhà nước nhằm tác động đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Khi sản lượng của nền kinh tế thấp dưới mức sản lượng tiềm năng, thì Chính phủ có thể tăng mức chi ngân sách, chấp nhận bội chi để thúc đẩy hoạt động kinh tế. Vì vậy, bội chi ngân sách không chỉ diễn ra phổ biến đối với các nước nghèo, kém phát triển mà xảy ra ngay cả đối với những nước thuộc nhóm các nền kinh tế phát triển nhất (nhóm OECD). Đối với các nước đang phát triển, bội chi ngân sách thường để đáp ứng nhu cầu rất lớn về đầu tư cơ sở hạ tầng ban đầu như: Giao thông, điện, nước... Nhiều nước phát triển và đang phát triển trong khu vực Đông Á và Đông Nam Á cũng vẫn bội chi ngân sách. Việc xử lý bội chi NSNN là một nội dung quan trọng của chinh sách tài khoá của Nhà nước, có tác động đến kinh tế vĩ mô... Có 2 nhóm nguyên nhân cơ bản gây ra bội chi NSNN: - Nhóm nguyên nhân thứ nhất là tác động của chu kỳ kinh doanh. Khủng hoảng làm cho thu nhập của Nhà nước co lại, nhưng nhu cầu chi lại tăng lên, để giải quyết những khó khăn mới về kinh tế và xã hội. Điều đó làm cho mức bội chi 16
NSNN tăng lên. Ở giai đoạn kinh tế phồn thịnh, thu của Nhà nước sẽ tăng lên, trong khi chi không phải tăng tương ứng. Điều đó làm giảm mức bội chi NSNN. Mức bội chi do tác động của chu kỳ kinh doanh gây ra được gọi là bội chi chu kỳ. - Nhóm nguyên nhân thứ hai là tác động của chính sách cơ cấu thu chi của Nhà nước. Khi Nhà nước thực hiện chính sách đẩy mạnh đầu tư, kích thích tiêu dùng sẽ làm tăng mức bội chi NSNN. Ngược lại, thực hiện chính sách giảm đầu tư và tiêu dùng của Nhà nước thì mức bội chi NSNN sẽ giảm bớt. Mức bội chi do tác động của chính sách cơ cấu thu chi gây ra được gọi là bội chi cơ cấu. Trong điều kiện bình thường (không có chiến tranh, không có thiên tai lớn,...), tổng hợp của bội chi chu kỳ và bội chi cơ cấu sẽ là bội chi NSNN. 3. Các giải pháp xử lý bội chi NSNN Vấn đề thiếu hụt ngân sách thường làm đau đầu các chính trị gia giữa một bên là phát triển bền vững, duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế với một bên là nguồn lực có hạn. Đòi hỏi các chính trị gia phải lựa chọn để phù hợp với yêu cầu phát triển thực tế và sự phát triển trong tương lai. Từ sự lựa chọn đó họ đưa ra mức bội chi "hợp lý", bảo đảm nhu cầu tài trợ cho chi tiêu cũng như đầu tư phát triển kinh tế, đồng thời bảo đảm cho nợ quốc gia ở mức hợp lý. Bội chi NSNN được hiểu một cách chung nhất là sự vượt trội về chi tiêu so với tiền thu được trong năm tài khóa hoặc thâm hụt NSNN do sự cố ý của chính phủ tạo ra nhằm thực hiện chính sách kinh tế vĩ mô. Có nhiều cách để chính phủ bù đắp thiếu hụt ngân sách như tăng thu từ thuế, phí, lệ phí; giảm chi ngân sách; vay nợ trong nước, vay nợ nước ngoài; phát hành tiền để bù đắp chi tiêu;... Sử dụng phương cách nào, nguồn nào tùy thuộc vào điều kiện kinh tế và chính sách kinh tế tài chính trong từng thời kỳ của mỗi quốc gia. 17
Bội chi NSNN tác động đến kinh tế vĩ mô phụ thuộc nhiều vào các giải pháp nhằm bù đắp bội chi NSNN. Mỗi giải pháp bù đắp đều làm ảnh hưởng đến cân đối kinh tế vĩ mô. Về cơ bản, các quốc gia trên thế giới thường sử dụng các giải pháp chủ yếu nhằm xử lý bội chi NSNN như sau: Thứ nhất: Nhà nước phát hành thêm tiền. Việc xử lý bội chi NSNN có thể thông qua việc nhà nước phát hành thêm tiền và đưa ra lưu thông. Tuy nhiên, giải pháp này sẽ gây ra lạm phát nếu nhà nước phát hành thêm quá nhiều tiền để bù đắp bội chi NSNN. Đặc biệt, khi nguyên nhân bội chi NSNN là do thiếu hụt các nguồn vốn đối ứng để đầu tư cho phát triển gây "tăng trưởng nóng" và không cân đối với khả năng tài chính của quốc gia. Thứ hai: Vay nợ cả trong và ngoài nước. Để bù đắp thâm hụt NSNN, nhà nước có thể vay nợ nước ngoài và trong nước. Việc vay nợ nước ngoài quá nhiều sẽ kéo theo vấn đề phụ thuộc nước ngoài cả về chính trị lẫn kinh tế và làm giảm dự trữ ngoại hối quá nhiều khi trả nợ, làm cạn dự trữ quốc gia sẽ dẫn đến khủng hoảng tỷ giá. Vay nợ trong nước sẽ làm tăng lãi suất, và cái vòng nợ - trả lãi - bội chi sẽ làm tăng mạnh các khoản nợ công chúng và kéo theo gánh nặng chi trả của NSNN cho các thời kỳ sau... Thứ ba: Tăng các khoản thu, đặc biệt là thuế. Việc tăng các khoản thu, đặc biệt là thuế có thể sẽ bù đắp sự thâm hụt NSNN và giảm bội chi NSNN. Tuy nhiên, đây không phải là giải pháp cơ bản để xử lý bội chi NSNN, bởi vì nếu tăng thuế không hợp lý sẽ dẫn đến làm giá cả hàng hóa tăng gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đời sống nhân dân, nghiêm trọng hơn sẽ triệt tiêu động lực của các doanh nghiệp trong các ngành sản xuất kinh doanh và làm mất đi khả năng cạnh tranh của nền kinh tế đối với các nước trong khu vực và trên thế giới. 18
Thứ tư: Triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công và chi thường xuyên từ NSNN. Đây là một giải pháp tuy mang tính tình thế, nhưng vô cùng quan trọng với mỗi quốc gia khi xảy ra bội chi NSNN và xuất hiện lạm phát. Triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công có nghĩa là chỉ đầu tư vào những dự án mang tính chủ đạo, hiệu quả nhằm tạo ra những đột phá cho sự phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt những dự án chưa hoặc không hiệu quả thì phải cắt giảm, thậm chí không đầu tư. Mặt khác, bên cạnh việc triệt để tiết kiệm các khoản đầu tư công, những khoản chi thường xuyên của các cơ quan nhà nước cũng phải cắt giảm nếu những khoản chi này không hiệu quả và chưa thực sự cần thiết. Thứ năm: Tăng cường vai trò quản lý nhà nước nhằm bình ổn giá cả, ổn định chính sách vĩ mô và nâng cao hiệu quả hoạt động trong các khâu của nền kinh tế. Để thực hiện vai trò của mình, nhà nước sử dụng một hệ thống chính sách và công cụ quản lý vĩ mô để điều khiển, tác động vào đời sống kinh tế - xã hội, nhằm giải quyết các mối quan hệ trong nền kinh tế cũng như đời sống xã hội, nhất là mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, giữa tăng trưởng kinh tế với giữ gìn môi trường v.v.. Đặc biệt trong điều kiện hiện nay, khi lạm phát là một vấn nạn của các nước trên thế giới, vấn đề tăng cường vai trò quản lý nhà nước đối với quản lý NSNN nói chung và xử lý bội chi NSNN nói riêng có ý nghĩa vô cùng cấp thiết. 4. Thực trạng bội chi ngân sách ở Việt Nam Theo báo cáo thẩm tra về tình hình thực hiện dự toán ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2011, dự toán và phương án phân bổ NSNN năm 2012 của Uỷ ban Tài chính - Ngân sách (Ủy ban TCNS) của Quốc hội, mặc dù Nghị quyết 11/NQ-CP tập trung vào việc cắt giảm chi tiêu công, tiết kiệm thêm 10% chi thường xuyên (ngoài phần tiết kiệm 10% dự toán từ đầu năm), nhưng tổng số chi NSNN vẫn vượt dự toán 9,7% (70.400 tỷ đồng) và đây là mức tăng khá lớn. Chính phủ dự kiến bố trí 9.100 19
tỷ đồng từ nguồn tăng thu ngân sách trung ương để giảm bội chi NSNN năm 2011, đưa xuống mức 111.500 tỷ đồng, tương đương 4,9% GDP, giảm 0,4% so với dự toán đầu năm. Trong bối cảnh tình hình kinh tế-xã hội có nhiều biến động, việc Chính phủ phấn đấu giảm bội chi thể hiện sự cố gắng, nỗ lực trong quản lý và điều hành NSNN. Đây là mức giảm khá, tạo cơ sở cho việc giảm bội chi theo lộ trình và hạ dần mức nợ công. Mặt khác, việc bố trí tăng chi trả nợ năm 2011 (15.000 tỷ đồng) cũng có thể coi như gián tiếp giảm bội chi. Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội cho rằng trên cơ sở đánh giá dự toán thu NSNN năm 2012 đã được Chính phủ xây dựng, chi NSNN năm 2012 phải được nỗ lực cân đối để thực hiện những nhiệm vụ trong bối cảnh nền kinh tế đứng trước nhiều khó khăn thách thức. Do vậy, việc cắt giảm bội chi, giảm đầu tư công đột ngột có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, giải quyết chính sách xã hội. Đa số ý kiến trong Ủy ban TCNS tán thành với Chính phủ mức bội chi NSNN là 140.200 tỷ đồng, bằng 4,8% GDP. Tuy nhiên, có ý kiến nói rằng nếu tính thêm phần vốn trái phiếu Chính phủ (45.000 tỷ đồng) vào bội chi NSNN thì tỷ lệ bội chi NSNN năm 2012 là 6,3%GDP, theo phương án tăng trưởng bình quân 6,5% trong kế hoạch tài chính 5 năm Chính phủ trình, bội chi NSNN năm 2015 dự kiến là 202.500 tỷ đồng, nếu tính cả trái phiếu Chính phủ năm 2015 (45.000 tỷ đồng) thì bội chi là 247.500 tỷ đồng, bằng 5,5%GDP (dự kiến GDP đến năm 2015 là 4.500 nghìn tỷ đồng). Do đó, để thực hiện Nghị quyết của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Chính phủ cần có lộ trình giảm bội chi quyết liệt hơn. 20