BÔ GIAO DUC VA ĐAO TAO
TR NG Đ I H C ƯỜ Ạ Ọ ...
KHOA ...
..........., tháng ... năm ........
M C L CỤ Ụ
L i nói đ u............................................ ...................... ................................ 2ờ ầ
I. Ph ng pháp nghiên c u khoa h c và ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c 3ươ ứ ọ ươ ậ ứ ọ
1. Ph ng pháp nghiên c u khoa h c............................................. .............................. 3ươ ứ ọ
a. Khái ni m............................................ .................................................. ...................... 3ệ
b. Đ c đi m c a ph ng pháp nghiên c u khoa h c............................................. ..... 4ặ ể ủ ươ ứ ọ
2. Ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c............................................. ..................... 6ươ ậ ứ ọ
3. Phân lo i ph ng pháp............................................. ................................................. 7ạ ươ
a. Ph ng pháp nghiên c u th c nghi m.......................................... .......................... 7ươ ứ ự ệ
b. Ph ng pháp nghiên c u lý thuy t.......................................... ................................ 9ươ ứ ế
II. M t s ph ng pháp nghiên c u khoa h c c th ............................................. ..... 10ộ ố ươ ứ ọ ụ ể
1. Ph ng pháp phân tích và t ng h p............................................. ........................... 10ươ ổ ợ
2. Ph ng pháp quy n p và di n gi i............................................ ............................... 12ươ ạ ễ ả
3. Ph ng pháp l ch s và ph ng pháp lôgíc........................................... ................. 13ươ ị ử ươ
a. Ph ng pháp l ch s .................................................. ............................................... 13ươ ị ử
b. Ph ng pháp lôgíc........................................... .................................................. ........ 15ươ
c. Tính th ng nh t gi a ph ng pháp l ch s và ph ng pháp lôgíc....................... 17ố ấ ữ ươ ị ử ươ
K lu n............................................ .................................................. .................................... 19ế ậ
Tài li u tham kh o............................................ .................................................. .................. 20ệ ả
L I NÓI Đ UỜ Ầ
Chúng ta đang s ng trong m t k nguyên mà m i thành t u khoa h c và công nghố ộ ỷ ọ ự ọ ệ
đ u xu t hi n m t cách h t s c mau l và cũng đ c đ i m i m t cách c c kỳ nhanh chóng.ề ấ ệ ộ ế ứ ẹ ượ ổ ớ ộ ự
Ngày nay nghiên c u khoa h c là m t trong nh ng ho t đ ng có t c đ phát tri n nhanh nh tứ ọ ộ ữ ạ ộ ố ộ ể ấ
th i đ i. B máy nghiên c u khoa h c đã tr thành kh ng l , nó đang nghiên c u t t c cácờ ạ ộ ứ ọ ở ổ ồ ứ ấ ả
góc c nh c a th gi i. Các thành t u nghiên c u khoa h c đã đ c ng d ng vào m i lĩnhạ ủ ế ớ ự ứ ọ ượ ứ ụ ọ
v c c a cu c s ng. Khoa h c đã làm đ o l n nhi u quan ni m truy n th ng, nó làm cho s cự ủ ộ ố ọ ả ộ ề ệ ề ố ứ
s n xu t xã h i tăng lên hàng trăm l n so v i vài th p niên g n đây.ả ấ ộ ầ ớ ậ ầ
V ph n mình, b n thân khoa h c càng c n đ c nghiên c u m t cách khoa h c. M tề ầ ả ọ ầ ượ ứ ộ ọ ộ
m t, ph i t ng k t th c ti n nghiên c u khoa h c đ khái quát nh ng lý thuy t v quá trìnhặ ả ổ ế ự ễ ứ ọ ể ữ ế ề
sáng t o khoa h c; m t khác, ph i tìm ra đ c các bi n pháp t ch c, qu n lý và nghiên c uạ ọ ặ ả ượ ệ ổ ứ ả ứ
khoa h c t t h n làm cho b máy khoa h c v n đã m nh, l i phát tri n m nh h n và đi đúngọ ố ơ ộ ọ ố ạ ạ ể ạ ơ
qu đ o h n. Có l không ph i ng u nhiên, nhà t ng lai h c Thierry Gaudin đã đ a ra m tỹ ạ ơ ẽ ả ẫ ươ ọ ư ộ
thông đi p kh n thi t: “ Hãy h c ph ng pháp ch đ ng h c d li u!”.ệ ẩ ế ọ ươ ứ ừ ọ ữ ệ
S phát tri n c a khoa h c hi n đ i không nh ng đem l i cho con ng i nh ng hi uự ể ủ ọ ệ ạ ữ ạ ườ ữ ể
bi t sâu s c v th gi i, mà còn đem l i cho con ng i c nh ng hi u bi t v ph ng phápế ắ ề ế ớ ạ ườ ả ữ ể ế ề ươ
nh n th c th gi i. Chính vì v y mà ph ng pháp và ph ng pháp lu n nghiên c u khoaậ ứ ế ớ ậ ươ ươ ậ ứ
h c đã g n li n v i ho t đ ng có ý th c c a con ng i, là m t trong nh ng y u t quy tọ ắ ề ớ ạ ộ ứ ủ ườ ộ ữ ế ố ế
đ nh s thành công c a ho t đ ng nh n th c và c i t o th gi i.Và cũng chính vì v y màị ự ủ ạ ộ ậ ứ ả ạ ế ớ ậ
hi n nay vi c nghiên c u ph ng pháp và ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c ngày càngệ ệ ứ ươ ươ ậ ứ ọ
tr nên c n thi t nh m giúp cho công tác nghiên c u khoa h c đ t hi u qu h n, phát tri nở ầ ế ằ ứ ọ ạ ệ ả ơ ể
m nh m h n. Đó cũng chính là v n đ tôi xin đ c trình bày trong bài vi t này: “ạ ẽ ơ ấ ề ượ ế Ph ngươ
pháp nghiên c u khoa h c và ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c.”ứ ọ ươ ậ ứ ọ
I. PH NG PHÁP NGHIÊN C U KHOA H C VÀ PH NG PHÁP LU N NGHIÊNƯƠ Ứ Ọ ƯƠ Ậ
C U KHOA H C Ứ Ọ
1. Ph ng pháp nghiên c u khoa h c ươ ứ ọ
a. Khái ni mệ
Tr c h t đ hi u đ c th nào là ph ng pháp nghiên c u khoa h c, các khái ni m,ướ ế ể ể ượ ế ươ ứ ọ ệ
các đ c đi m c a ph ng pháp nghiên c u khoa h c, chúng ta c n ph i hi u đ c kháiặ ể ủ ươ ứ ọ ầ ả ể ượ
ni m ệkhoa h c là gì?ọ
Khoa h cọ là m t khái ni m có n i hàm ph c t p, tùy theo m c đích nghiên c u vàộ ệ ộ ứ ạ ụ ứ
cách ti p c n ta có th phân tích nhi u khía c nh khác nhau. m c đ chung nh t, khoaế ậ ể ở ề ạ ở ứ ộ ấ
h c đ c hi u nh sau: ọ ượ ể ư Khoa h c là h th ng tri th c đ c rút ra t ho t đ ng th c ti n vàọ ệ ố ứ ượ ừ ạ ộ ự ễ
đ c ch ng minh, kh ng đ nh b ng các ph ng pháp nghiên c u khoa h c.ượ ứ ẳ ị ằ ươ ứ ọ
T hi u bi t trên đây v khoa h c ta th y rõ ràng r ng ph ng pháp là ph m trù trungừ ể ế ề ọ ấ ằ ươ ạ
tâm c a ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c. V y ph ng pháp nghiên c u khoa h c làủ ươ ậ ứ ọ ậ ươ ứ ọ
gì?
Ph ng phápươ không ch là v n đ lý lu n mà còn là v n đ có ý nghĩa th c ti n to l n, b iỉ ấ ề ậ ấ ề ự ễ ớ ở
vì chính ph ng pháp góp ph n quy t đ nh thành công c a m i quá trình nghiên c u khoaươ ầ ế ị ủ ọ ứ
h c.ọPh ng pháp là công c , gi i pháp, cách th c, th pháp, con đ ng, bí quy t, quy trìnhươ ụ ả ứ ủ ườ ế
công ngh đ chúng ta th c hi n công vi c nghiên c u khoa h c. ệ ể ự ệ ệ ứ ọ B n ch t c a nghiên c uả ấ ủ ứ
khoa h c là t nh ng hi n t ng chúng ta c m nh n đ c đ tìm ra các quy lu t c a cácọ ừ ữ ệ ượ ả ậ ượ ể ậ ủ
hi n t ng đó. Nh ng b n ch t bao gi cũng n m sâu trong nhi u t ng hi n t ng, vì v yệ ượ ư ả ấ ờ ằ ề ầ ệ ượ ậ
đ nh n ra đ c b n ch t n m sâu trong nhi u t ng hi n t ng và nh n ra đ c quy lu tể ậ ượ ả ấ ằ ề ầ ệ ượ ậ ượ ậ
v n đ ng c a chúng đòi h i chúng ta ph i có ph ng pháp nghiên c u khoa h c. Nh v yậ ộ ủ ỏ ả ươ ứ ọ ư ậ
ph ng pháp chính là s n ph m c a s nh n th c đúng quy lu t c a đ i t ng nghiên c u.ươ ả ẩ ủ ự ậ ứ ậ ủ ố ượ ứ
Đ n l t mình, ph ng pháp là công c có hi u qu đ ti p t c nh n th c sâu h n và c iế ượ ươ ụ ệ ả ể ế ụ ậ ứ ơ ả
t o t t h n đ i t ng đó. Trong th c t cu c s ng c a chúng ta ng i thành công là ng iạ ố ơ ố ượ ự ế ộ ố ủ ườ ườ
bi t s d ng ph ng pháp.ế ử ụ ươ
Nh v y, ư ậ b n ch t c a ph ng pháp nghiên c u khoa h c chính là vi c con ng i s d ngả ấ ủ ươ ứ ọ ệ ườ ử ụ
m t cách có ý th c các quy lu t v n đ ng c a đ i t ng nhộ ứ ậ ậ ộ ủ ố ượ ư m t ph ng ti n đ khám pháộ ươ ệ ể
chính đ i t ng đóố ượ . Ph ng pháp nghiên c u chính là con đ ng d n nhà khoa h c đ t t iươ ứ ườ ẫ ọ ạ ớ
m c đích sáng t o.ụ ạ
Trên đây là nh ng khái ni mv ph ng pháp nghiên c u khoa h c. Đ có đ c sữ ệ ề ươ ứ ọ ể ượ ự
hi u bi t sâu s c h n và cái nhìn toàn di n h n v ph ng pháp nghiên c u khoa h c chúngể ế ắ ơ ệ ơ ề ươ ứ ọ
ta c n đi sâu tìm hi u nh ng đ c đi m c a ph ng pháp nghiên c u khoa h c.ầ ể ữ ặ ể ủ ươ ứ ọ
b. Đ c đi m c a ph ng pháp nghiên c u khoa h cặ ể ủ ươ ứ ọ
Ph ng pháp bao gi cũng là cách làm vi c c a ch th nh m vào các đ i t ng cươ ờ ệ ủ ủ ể ằ ố ượ ụ
th , đây có hai đi u chú ý là: ch th và đ i t ng.Ph ng pháp là cách làm vi c c a chể ở ề ủ ể ố ượ ươ ệ ủ ủ
th , cho nên nó g n ch t v i ch th và nh v y ph ng pháp có m t ch quan. M t chể ắ ặ ớ ủ ể ư ậ ươ ặ ủ ặ ủ
quan c a ph ng pháp chính là năng l c nh n th c, kinh nghi m ho t đ ng sáng t o c aủ ươ ự ậ ứ ệ ạ ộ ạ ủ
ch th , th hi n trong vi c ý th c đ c các quy lu t v n đ ng c a đ i t ng và s d ngủ ể ể ệ ệ ứ ượ ậ ậ ộ ủ ố ượ ử ụ
chúng đ khám phá chính đ i t ng.ể ố ượ
Ph ng pháp là cách làm vi c c a ch th và bao gi cũng xu t phát t đ c đi m c aươ ệ ủ ủ ể ờ ấ ừ ặ ể ủ
đ i t ng, ph ng pháp g n ch t v i đ i t ng, và nh v y ph ng pháp có m t kháchố ượ ươ ắ ặ ớ ố ượ ư ậ ươ ặ
quan. M t khách quan quy đ nh vi c ch n cách này hay cách kia trong ho t đ ng c a chặ ị ệ ọ ạ ộ ủ ủ
th . Đ c đi m c a đ i t ng ch d n cách ch n ph ng pháp làm vi c, Trong nghiên c uể ặ ể ủ ố ượ ỉ ẫ ọ ươ ệ ứ
khoa h c cái ch quan ph i tuân th cái khách quan. Các quy lu t khách quan t chúng ch aọ ủ ả ủ ậ ự ư
ph i là ph ng pháp, nh ng nh có chúng mà ta phát hi n ra ph ng pháp. Ý th c v sả ươ ư ờ ệ ươ ứ ề ự
sáng t o c a con ng i ph i ti p c n đ c các quy lu t khách quan c a th gi i.ạ ủ ườ ả ế ậ ượ ậ ủ ế ớ
Ph ng pháp có tính m c đích vì ho t đ ng c a con ng i đ u có m c đích, m c đíchươ ụ ạ ộ ủ ườ ề ụ ụ
nghiên c u các đ tài nghiên c u khoa h c ch đ o vi c tìm tòi và l a ch n ph ng phápứ ề ứ ọ ỉ ạ ệ ự ọ ươ
nghiên c u và ng c l i n u l a ch n ph ng pháp chính xác, phù h p s làm cho m c đíchứ ượ ạ ế ự ọ ươ ợ ẽ ụ
nghiên c u đ t t i nhanh h n, và đôi khi v t qua c yêu c u mà m c đích đã d ki n banứ ạ ớ ơ ượ ả ầ ụ ự ế
đ u.ầ
Ph ng pháp nghiên c u g n ch t v i n i dung c a các v n đ c n nghiên c u. Ph ngươ ứ ắ ặ ớ ộ ủ ấ ề ầ ứ ươ
pháp là hình th c v n đ ng c a n i dung. N i dung công vi c quy đ nh ph ng pháp làmứ ậ ộ ủ ộ ộ ệ ị ươ
vi c. Trong m i đ tài khoa h c đ u có ph ng pháp c th , trong m i ngành khoa h c cóệ ỗ ề ọ ề ươ ụ ể ỗ ọ
m t h th ng ph ng pháp đ c tr ng.ộ ệ ố ươ ặ ư
Ph ng pháp nghiên c u khoa h c có m t c u trúc đ c bi t đó là m t h th ng cácươ ứ ọ ộ ấ ặ ệ ộ ệ ố
thao tác đ c s p x p theo m t ch ng trình t i u. S thành công nhanh chóng hay khôngượ ắ ế ộ ươ ố ư ự
c a m t ho t đ ng nghiên c u chính là phát hi n đ c hay không lôgíc t i u c a các thaoủ ộ ạ ộ ứ ệ ượ ố ư ủ
tác ho t đ ng và s d ng nó m t cách có ý th c.ạ ộ ử ụ ộ ứ
Ph ng pháp nghiên c u khoa h c luôn c n có các công c h tr , c n có các ph ngươ ứ ọ ầ ụ ỗ ợ ầ ươ
ti n k thu t hi n đ i v i đ chính xác cao. Ph ng ti n và ph ng pháp là hai ph m trùệ ỹ ậ ệ ạ ớ ộ ươ ệ ươ ạ
khác nhau nh ng chúng l i g n bó ch t ch v i nhau căn c vào đ i t ng nghiên c u mà taư ạ ắ ặ ẽ ớ ứ ố ượ ứ
ch n ph ng pháp nghiên c u, theo yêu c u c a ph ng pháp nghiên c u mà ch n cácọ ươ ứ ầ ủ ươ ứ ọ
ph ng ti n phù h p, nhi u khi còn c n ph i t o ra các công c đ c bi t đ nghiên c u m tươ ệ ợ ề ầ ả ạ ụ ặ ệ ể ứ ộ
đ i t ng nào đó. Chính các ph ng ti n k thu t hi n đ i đ m b o cho quá trình nghiênố ượ ươ ệ ỹ ậ ệ ạ ả ả
c u đ t t i đ chính xác cao.ứ ạ ớ ộ
2. Ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c ươ ậ ứ ọ
Trong nghiên c u khoa h c ph ng pháp và ph ng pháp lu n là hai khái ni m g nứ ọ ươ ươ ậ ệ ầ
nhau nh ng không đ ng nh t. ư ồ ấ Ph ng pháp lu nươ ậ là h th ng các nguyên lý, quanệ ố
đi m(tr c h t là nh ng nguyên lý, quan đi m liên quan đ n th gi i quan) làm c s , cóể ướ ế ữ ể ế ế ớ ơ ở
tác d ng ch đ o, xây d ng các ph ng pháp, xác đ nh ph m vi, kh năng áp d ng cácụ ỉ ạ ự ươ ị ạ ả ụ
ph ng pháp và đ nh h ng cho vi c nghiên c u tìm tòi cũng nh vi c l a ch n, v n d ngươ ị ướ ệ ứ ư ệ ự ọ ậ ụ
ph ng pháp.ươ Nói cách khác thì ph ng pháp lu nươ ậ chính là lý lu n v ph ng pháp baoậ ề ươ
hàm h th ng các ph ng pháp, th gi i quan và nhân sinh quan c a ng i s d ngệ ố ươ ế ớ ủ ườ ử ụ
ph ng pháp và các nguyên t c đ gi i quy t các v n đ đã đ t ra.ươ ắ ể ả ế ấ ề ặ
Các quan đi m ph ng pháp lu n nghiên c u khoa h c có tính lý lu n cho nên th ngể ươ ậ ứ ọ ậ ườ
mang màu s c tri t h c, tuy nhiên nó không đ ng nh t v i tri t h c( nh th gi i quan) đắ ế ọ ồ ấ ớ ế ọ ư ế ớ ể
ti p c n và nh n th c th gi i.ế ậ ậ ứ ế ớ
