Thực trạng và giải pháp thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải tại Đền Dầm

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI

KHOA VĂN HÓA HỌC

---------🙢🖳🙠---------

TIỂU LUẬN

ĐỀ TÀI:

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP THỰC HÀNH TÍN

NGƯỠNG THỜ MẪU THOẢI TẠI ĐỀN DẦM - HÀ NỘI

Giảng viên hướng dẫn : TS. Lê Thị Cúc

Sinh viên thực hiện : Hoàng Thanh Trúc

Mã sinh viên : 63DVH14070

Lớp : VHTT14

Hà Nội, 2025

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình thực hiện tiểu luận này, em đã nhận được sự quan

tâm, hướng dẫn tận tình và đầy tâm huyết của Tiến sĩ Lê Thị Cúc. Em xin bày tỏ

lòng biết ơn sâu sắc tới cô – người không chỉ là người thầy hướng dẫn khoa học

mà còn là người truyền cảm hứng, khơi dậy nơi em niềm say mê tìm hiểu văn

hóa dân gian Việt Nam. Những góp ý sắc sảo và định hướng chuyên môn từ cô

không chỉ giúp em hoàn thiện đề tài, mà còn giúp em rèn luyện tư duy nghiên

cứu độc lập, nghiêm túc và có chiều sâu.

Em cũng xin chân thành cảm ơn những người dân địa phương tại đền Dầm

- Thường Tín, Hà Nội, đã không quản ngại thời gian chia sẻ những hiểu biết,

kinh nghiệm và cảm nhận tâm linh quý báu trong quá trình em thực hiện khảo

sát. Chính những câu chuyện, nghi lễ sống động và không gian linh thiêng nơi

đây đã giúp em cảm nhận rõ hơn về “hồn cốt” của tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải –

một thực thể văn hóa vừa linh thiêng, vừa gắn bó chặt chẽ với đời sống cộng

đồng.

Thông qua quá trình nghiên cứu và tiếp cận thực tiễn, em rút ra bài học

lớn lao rằng: nghiên cứu một tín ngưỡng dân gian không thể chỉ dừng lại ở việc

thu thập tư liệu hay phân tích từ bên ngoài, mà đòi hỏi sự nhập cuộc bằng sự

khiêm nhường, đồng cảm và thấu hiểu từ bên trong. Tín ngưỡng thờ Mẫu không

chỉ là tập hợp các nghi lễ, mà là không gian nơi con người đối thoại với thần linh,

nơi quá khứ và hiện tại giao thoa trong đời sống tâm linh cộng đồng. Từ đó, em

nhận thức rõ hơn vai trò của người nghiên cứu văn hóa - không chỉ là người quan

sát và ghi chép, mà còn là người góp phần lan tỏa giá trị di sản, giữ gìn bản sắc

dân tộc trong dòng chảy hiện đại. Đó cũng chính là hành trình mà em mong

muốn tiếp tục theo đuổi bằng tất cả sự trân trọng và trách nhiệm đối với văn hóa

truyền thống của quê hương, dân tộc mình.

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..............................................................................................................4
Lý do chọn đề tài...............................................................................................4
Phạm vi nghiên cứu đề tài.................................................................................6
Mục đích nghiên cứu đề tài...............................................................................6
Đối tượng nghiên cứu........................................................................................6
Phương pháp nghiên cứu...................................................................................6
Kết cấu của tiểu luận.........................................................................................7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU THOẢI TẠI 
ĐỀN DẦM - HÀ NỘI...........................................................................................7
1. Cơ sở lý luận về tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải tại đền Dầm - Hà Nội................7
1.1. Khái niệm tín ngưỡng..................................................................................7
1.2. Khái niệm tín ngưỡng thờ Mẫu...................................................................9
1.3. Khái niệm về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ................................................9
1.4. Khái niệm tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ.....................................................10
1.5. Khái niệm Mẫu Thoải................................................................................11
1.6. Thiên địa đồng quy trong Tam phủ, Tứ phủ..............................................11
1.7. Nguồn gốc của tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ..............................................12
1.8. Vai trò của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ trong đời sống người Việt..14
2. Tổng quan về đền Dầm - Hà Nội..................................................................18
2.1. Tên gọi, vị trí địa lý...................................................................................18
2.2. Lịch sử hình thành và phát triển................................................................18
2.3. Kiến trúc, không gian đền..........................................................................19
Tiểu kết chương 1................................................................................................19
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HÀNH TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU 
THOẢI TẠI ĐỀN DẦM.....................................................................................21
1. Nguồn gốc lịch sử thờ Mẫu Thoải tại đền Dầm............................................21
2. Không gian thực hành tín ngưỡng tại đền Dầm............................................21

2.3. Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải trong không gian lễ hội đền Dầm
…………………………………………………………………………………. 23
2.3.1. Hoạt động trong phần lễ tại lễ hội đền Dầm..............................................23
2.3.2. Hoạt động trong phần hội..........................................................................27
2.3.3. Vai trò của lễ hội đền dầm trong việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải 
tại đền Dầm.........................................................................................................28
2.4. Đánh giá của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải tại đền Dầm đến đời sống
văn hóa, tinh thần người dân địa phương và du khách thập phương....................29
2.5. Biến đổi trong của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thoải tại đền Dầm.........32
Tiểu kết chương 2................................................................................................33
CHƯƠNG 3: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG VIỆC THỰC HÀNH THỜ 
MẪU THOẢI TẠI ĐỀN DẦM - HÀ NỘI..........................................................35
3.1. Yếu tố ảnh hưởng tới việc thực hành thờ Mẫu Thoải tại đền Dầm...............35
3.1.1. Tích cực.....................................................................................................35
3.1.2. Hạn chế......................................................................................................35
3.1.3. Ảnh hưởng tới việc thực hành thờ Mẫu tại đền Dầm vào đời sống con 
người...................................................................................................................36
3.2. So sánh với nơi cơ sở thờ tự thờ mẫu Thoải tại Long Biên..........................38
3.2.1. Thực hành..................................................................................................38
3.2.2. Nghi lễ.......................................................................................................38
3.2.3 So sánh sự biến đổi giữa hai cơ sở thờ tự...................................................39
3.3. Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị thờ Mẫu Thoải trong Tam, Tứ phủ
…………………………………………………………………………………. 40
3.3.1. Tăng cường giáo dục và truyền thông về bảo tồn và phát huy tín ngưỡng 
thờ Mẫu Thoải.....................................................................................................41
3.3.2. Bảo tồn và gìn giữ những “giá trị gốc” trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ 
phủ......................................................................................................................42
3.3.3. Gắn bảo tồn tín ngưỡng với phát triển du lịch văn hóa - tâm linh..............43
3.3.4. Ngăn chặn những yếu tố sai lệch và biến tướng của tín ngưỡng thờ Mẫu 