Tóm tắt luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Mức độ tương tác giữa cha mẹ và con tuổi thiếu niên

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục đích nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiến tương tác giữa cha mẹ và con cái tuổi thiếu niên; trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp tác động tâm lý nhằm cải thiện mức độ tương tác giữa cha mẹ và con cái đồng thời nâng cao hiệu quả công tác giáo dục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Mức độ tương tác giữa cha mẹ và con tuổi thiếu niên

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o ViÖn khoa häc x∙ héi viÖt nam ViÖn t©m lý häc -----Y Z----- Lª minh nguyÖt Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vμ con tuæi thiÕu niªn CHUYÊN NGÀNH: TÂM LÝ HỌC CHUYÊN NGÀNH MÃ SỐ: 62.31.80.05 Tãm t¾t LUËN ¸N TIÕN SÜ T¢M Lý HäC HÀ NỘI- 2010
Công trình được hoàn thành tại: Viện Tâm lý học - Viện Khoa học xã hội Việt Nam Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phan Trọng Ngọ 2. TS. Dương Thị Diệu Hoa Phản biện 1: PGS.TS. Trần Quốc Thành Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Phản biện 2: GS.TS. Trần Hữu Luyến Trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội Phản biện 3: PGS.TSKH. Nguyễn Kế Hào Trường Đại học Công nghệ và Quản lý Hữu nghị Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Nhà nước họp tại Viện Tâm lý học - Viện Khoa học xã hội Việt Nam Vào hồi:....... giờ......... ngày……tháng…… năm 2010 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: 1. Thư viện Viện Tâm lý học 2. Thư viện Quốc gia
Danh môc c¸c c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn ®Ò tμi luËn ¸n 1. Lª Minh NguyÖt (2009) “Sù t−¬ng hîp t©m lý trong t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi trÎ em tuæi thiÕu niªn”, T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè ®Æc biÖt, th¸ng 3/2009, tr. 29 – 31. 2. Lª Minh NguyÖt (2009) “Kü n¨ng øng xö cña cha mÑ víi con ë tuæi thiÕu niªn vµ nhu cÇu tham vÊn cña c¸c bËc cha mÑ”, Kû yÕu héi th¶o khoa häc quèc tÕ t¹i ViÖt Nam – ViÖn T©m lý häc, th¸ng 8/2009, tr. 152 – 156. 3. Lª Minh NguyÖt (2009) “Thùc tr¹ng nhu cÇu t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con ë løa tuæi thiÕu niªn”, T¹p chÝ Gi¸o dôc sè 221, th¸ng 9/2009, tr. 22 – 23. 4. Lª Minh NguyÖt (2009) “Mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng tíi t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con c¸i”, T¹p chÝ T©m lý häc, sè 9, th¸ng 9/2009, tr. 41 – 46. 5. Lª Minh NguyÖt (2009) “Thùc tr¹ng sù c¶m nhËn vÒ nhau vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con ë tuæi thiÕu niªn”, T¹p chÝ T©m lý häc, sè 10, th¸ng 10/2009, tr. 60 – 63. 6. Lª Minh NguyÖt (2009) “Thùc tr¹ng kü n¨ng t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn”, T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè225, th¸ng 11/2009, tr. 10 – 11. 7. Lª Minh NguyÖt (2010) “Thùc tr¹ng møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con ë løa tuæi thiÕu niªn”, T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 229, th¸ng 1/ 2010, tr. 17 - 19.
1 Më §Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò nghiªn cøu Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t©m lý cña mçi c¸ nh©n chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè, trong ®ã sù t−¬ng t¸c víi ng−êi kh¸c, víi x· héi lµ yÕu tè ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Trong tÊt c¶ c¸c mèi t−¬ng t¸c víi c¸ nh©n kh¸c, víi x· héi th× sù t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi con lµ mèi t−¬ng t¸c quan träng nhÊt, ®Æt nÒn t¶ng cho tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ x· héi cña ®øa trÎ sau nµy. §Õn tuæi thiÕu niªn, c¸c em chuyÓn h−íng m¹nh mÏ quan hÖ cña m×nh ra bªn ngoµi x· héi, ®Æc biÖt lµ víi c¸c b¹n bÌ ngang hµng. Trong quan hÖ víi cha mÑ, c¸c em kh«ng cßn lµ ®øa trÎ dÔ b¶o nh− tr−íc. ThiÕu niªn dÔ ch¹m tù ¸i khi cha mÑ hay ng−êi lín ch¨m sãc, ®iÒu khiÓn, kiÓm tra g¾t gao nh− thêi cßn “trÎ con” tr−íc ®©y mµ kh«ng quan t©m ®Õn ý kiÕn riªng cña c¸c em. §ã lµ mét quy luËt t©m lý kh¸ch quan mµ bÊt cø ai muèn gi¸o dôc trÎ cã hiÖu qu¶ ®Òu ph¶i hiÓu râ. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, nhËn thøc, th¸i ®é vµ hµnh vi øng xö cña nhiÒu bËc cha mÑ th−êng kh«ng theo kÞp sù biÕn ®æi t©m lý cña con m×nh. HËu qu¶ lµ gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn n¶y sinh nhiÒu m©u thuÉn phøc t¹p, nhÊt lµ trong quan hÖ giao tiÕp, t−¬ng t¸c víi nhau. §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt mÉu thuÉn trªn, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ ®¸nh gi¸ s©u s¾c møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn; x¸c ®Þnh ®−îc c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn chóng. Tuy nhiªn, hiÖn nay trªn thÕ giíi còng nh− ë ViÖt Nam ch−a cã nhiÒu nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ vÊn ®Ò nµy. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn chóng t«i ®· chän ®Ò tµi: “Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn”. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu LuËn ¸n ®−îc nghiªn cøu nh»m gãp phÇn lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý nh»m c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c gi¸o dôc. 3. §èi t−îng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn trong c¸c ho¹t ®éng hµng ngµy cña con. 3.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu §Ò tµi ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c kh¸ch thÓ lµ 288 häc sinh tõ líp 6 ®Õn líp 9, t−¬ng øng víi løa tuæi thiÕu niªn (tõ 11- 14, 15 tuæi) vµ 288 cÆp cha mÑ cña sè häc sinh nµy thuéc tr−êng THCS Lý Tù Träng - TP Thanh Ho¸ vµ tr−êng THCS Th−îng C¸t - Tõ Liªm - Hµ Néi. Ngoµi ra, chóng t«i cßn tham kh¶o ý kiÕn cña 4 gi¸o viªn chñ nhiÖm líp, 2 gi¸o viªn tæng phô tr¸ch §oµn - §éi ë hai tr−êng nãi trªn. 4. Gi¶ thuyÕt khoa häc T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn phÇn nhiÒu chØ ë møc trung b×nh. §iÒu nµy ®−îc biÓu hiÖn qua c¸c tiªu chÝ (nhu cÇu t−¬ng t¸c, sù hiÓu biÕt lÉn nhau, sù
2 t−¬ng hîp t©m lý, sù ¶nh h−ëng lÉn nhau, kü n¨ng t−¬ng t¸c, tÇn sè t−¬ng t¸c) ®Òu ë møc ®é trung b×nh. Sù t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn chÞu sù chi phèi cña nhiÒu yÕu tè (®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi cña cha mÑ vµ con, thêi gian, bÇu kh«ng khÝ t©m lý trong gia ®×nh, quy m«, truyÒn thèng gia ®×nh vµ c¸c t¸c ®éng cña x· héi…). Trong ®ã ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi cña cha mÑ vµ cña con, thêi gian vµ bÇu kh«ng khÝ t©m lý trong gia ®×nh lµ yÕu tè quan träng. Cã thÓ c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c b»ng c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý: N©ng cao nhËn thøc cña cha mÑ vµ cña con vÒ ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi, h×nh thµnh kü n¨ng t−¬ng t¸c, x©y dùng bÇu kh«ng khÝ t©m lý gia ®×nh sum häp, cëi më, hoµ thuËn. 5. NhiÖm vô nghiªn cøu 5.1. Ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa, ph¸t triÓn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ t−¬ng t¸c vµ t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn. 5.2. Kh¶o s¸t thùc tr¹ng møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn vµ x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi thùc tr¹ng ®ã. 5.3. §Ò xuÊt vµ tæ chøc thùc nghiÖm mét sè biÖn ph¸p t¸c ®éng nh»m c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn. 6. Giíi h¹n nghiªn cøu 6.1. Giíi h¹n vÒ néi dung nghiªn cøu T−¬ng t¸c lµ lÜnh vùc t©m lý rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Trong khu«n khæ cña mét luËn ¸n, chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn trong c¸c ho¹t ®éng hµng ngµy cña con th«ng qua ph©n tÝch c¸c tiªu chÝ: Nhu cÇu t−¬ng t¸c, sù hiÓu biÕt lÉn nhau, sù t−¬ng hîp t©m lý, sù ¶nh h−ëng lÉn nhau, kü n¨ng t−¬ng t¸c, tÇn sè t−¬ng t¸c. 6.2. Giíi h¹n vÒ ®Þa bµn vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu LuËn ¸n chØ nghiªn cøu t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn ®ang lµ häc sinh THCS, cha mÑ c¸c em trong c¸c gia ®×nh cã ®ñ c¶ cha mÑ vµ kh«ng cã sù t¸i h«n. 7. Nguyªn t¾c vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7.1. Nh÷ng nguyªn t¾c tiÕp cËn nghiªn cøu vÊn ®Ò §Ó nghiªn cøu ®Ò tµi chóng t«i tiÕp cËn nh÷ng nguyªn t¾c: Nguyªn t¾c tiÕp cËn ho¹t ®éng, nguyªn t¾c tiÕp cËn hÖ thèng vµ nguyªn t¾c tiÕp cËn lÞch sö cô thÓ. 7.2. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Chóng t«i ®· sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p: C¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin, ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm vµ ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu. 8. §ãng gãp míi cña luËn ¸n 8.1. §ãng gãp vÒ mÆt lý luËn LuËn ¸n ®· bæ sung vµ lµm s¸ng tá thªm kh¸i niÖm t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn; c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi møc ®é t−¬ng t¸c; ph©n biÖt t−¬ng t¸c víi c¸c kh¸i niÖm gÇn víi kh¸i niÖm t−¬ng t¸c nh− giao tiÕp, quan hÖ x· héi…
3 8.2. §ãng gãp vÒ mÆt thùc tiÔn LuËn ¸n ®· x¸c ®Þnh ®−îc thùc tr¹ng møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua c¸c tiªu chÝ cô thÓ, còng nh− x¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi møc ®é t−¬ng t¸c. LuËn ¸n còng ®· x©y dùng c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý vµ tiÕn hµnh thùc nghiÖm thµnh c«ng nh»m c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn theo chiÒu h−íng tÝch cùc, gióp c¸c bËc cha mÑ gi¸o dôc con c¸i cña m×nh cã hiÖu qu¶. 9. CÊu tróc cña luËn ¸n LuËn ¸n dµi 173 trang, bao gåm c¸c phÇn: Më ®Çu, 3 ch−¬ng, kÕt luËn, kiÕn nghÞ. Ngoµi ra cßn cã c¸c phÇn môc lôc, danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t, danh môc c¸c biÓu b¶ng, biÓu ®å, tµi liÖu tham kh¶o, c¸c phô lôc... Ch−¬ng 1: lý luËn vÒ sù t−¬ng t¸c, t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vμ con tuæi thiÕu niªn 1.1. Tæng quan lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò 1.1.1. C¸c nghiªn cøu ë n−íc ngoµi - Nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc hµnh vi C¸c nhµ t©m lý häc hµnh vi lµ nh÷ng ng−êi nghiªn cøu nhiÒu vÒ sù t−¬ng t¸c cña c¸ nh©n víi m«i tr−êng d−íi d¹ng sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a kÝch thÝch cña c¸c t¸c nh©n bªn ngoµi víi c¸c ph¶n øng cña c¸ thÓ theo s¬ ®å chung: SÆ R. Mèi quan t©m cña c¸c nhµ t©m lý häc hµnh vi lµ t×m hiÓu b¶n chÊt, c¬ chÕ vµ vai trß cña sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a kÝch thÝch tõ bªn ngoµi víi ph¶n øng cña c¸ thÓ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. - Nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc nhËn thøc C¸c nhµ t©m lý häc nhËn thøc rÊt quan t©m nghiªn cøu sù t−¬ng t¸c gi÷a trÎ em víi thÕ giíi ®å vËt vµ t−¬ng t¸c víi kinh nghiÖm v¨n ho¸ cña ng−êi lín trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c cÊu tróc nhËn thøc, trÝ tuÖ cña trÎ em. - Nghiªn cøu cña c¸c nhµ tËp tÝnh häc vµ hµnh vi øng xö C¸c nhµ tËp tÝnh häc tËp trung nghiªn cøu sù ph¸t triÓn c¸c hµnh vi cã tÝnh loµi vµ hµnh vi mang tÝnh c¸ thÓ ë trÎ em trong sù t−¬ng t¸c víi ng−êi kh¸c, ®Æc biÖt lµ ng−êi lín, trong ®ã næi bËt lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sù g¾n bã gi÷a mÑ vµ con trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trÎ em. - Nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc x· héi vµ x· héi häc C¸c nhµ t©m lý häc x· héi, x· héi häc ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n vµ gi÷a c¸ nh©n víi nhãm x· héi. Næi bËt lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t−¬ng t¸c biÓu tr−ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸ nh©n. - C¸c nhµ ph©n t©m häc C¸c nhµ ph©n t©m häc nghiªn cøu t−¬ng t¸c theo gãc ®é riªng, S.Freud ®· kh¼ng ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn “c¸i t«i” ë trÎ em thùc chÊt lµ sù t−¬ng t¸c gi÷a “c¸i Êy” víi sù ®¸p øng cña m«i tr−êng.
4 - Nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc ho¹t ®éng C¸c nhµ t©m lý häc ho¹t ®éng ®· chØ ra t−¬ng t¸c x· héi mµ tr−íc hÕt lµ t−¬ng t¸c gi÷a trÎ em víi ng−êi lín lµ quy luËt tÊt yÕu cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chøc n¨ng t©m lý cÊp cao ë trÎ em. - C¸c h−íng nghiªn cøu t−¬ng t¸c trong d¹y häc (s− ph¹m t−¬ng t¸c) Trung t©m nghiªn cøu gi¸o dôc quèc tÕ c¸c t¸c gi¶ Marc Denomine vµ Madeleine Roy ®· nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm thµnh c«ng ®−êng h−íng tæ chøc d¹y häc míi trong ho¹t ®éng s− ph¹m gäi lµ “s− ph¹m t−¬ng t¸c”. C¸c t¸c gi¶ theo h−íng nµy nh×n nhËn ho¹t ®éng d¹y häc nh− lµ mét qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a 3 yÕu tè: Ng−êi d¹y - Ng−êi häc - M«i tr−êng. 1.1.2. C¸c nghiªn cøu t¹i ViÖt Nam - Nghiªn cøu ë gãc ®é x· héi häc C¸c t¸c gi¶ Ph¹m TÊt Dong, Lª Ngäc Hïng, ®· ®Ò cËp ®Õn t−¬ng t¸c x· héi vµ giíi thiÖu nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy trªn thÕ giíi. Theo c¸c t¸c gi¶ nµy th× t−¬ng t¸c x· héi cã thÓ ®−îc coi lµ qu¸ tr×nh hµnh ®éng ®¸p l¹i cña mét chñ thÓ nµy víi mét chñ thÓ kh¸c. - Nghiªn cøu ë gãc ®é T©m lý häc - Gi¸o dôc häc Trong c¸c tµi liÖu gi¸o khoa T©m lý häc ®Òu ®Ò cËp tíi sù t−¬ng t¸c x· héi d−íi gãc ®é häat ®éng cïng nhau cña c¸c c¸ nh©n, ho¹t ®éng giao tiÕp, trong qu¶n lÝ, l·nh ®¹o, trong häc tËp, trong gi¸o dôc...C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu nh−: NguyÔn Quang UÈn, Vò Dòng, Phan Träng Ngä, TrÇn ThÞ Minh §øc, M¹c V¨n Trang...Ngoµi ra, vÊn ®Ò t−¬ng t¸c còng ®−îc nghiªn cøu trong nhiÒu luËn ¸n hay ®Ò tµi khoa häc. Tãm l¹i, tõ tr−íc tíi nay, trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ t−¬ng t¸c t©m lý, t−¬ng t¸c x· héi. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò mang tÝnh lý luËn vÒ t−¬ng t¸c t©m lý nãi chung vµ t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi con; ®· x¸c ®Þnh ®−îc c¬ chÕ vµ vai trß t−¬ng t¸c gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n trong c¸c mèi quan hÖ b¹n bÌ, vî chång, thÇy (c«) gi¸o vµ häc sinh.... Tuy nhiªn, còng tõ c¸c c«ng tr×nh hiÖn cã cho thÊy vÊn ®Ò t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn ch−a ®−îc nghiªn cøu s©u vµ ®Çy ®ñ ë ViÖt Nam. C«ng tr×nh nghiªn cøu nµy sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá vÊn ®Ò trªn. 1.2. Kh¸i niÖm vÒ t−¬ng t¸c vµ t−¬ng t¸c t©m lý - x· héi 1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ t−¬ng t¸c T−¬ng t¸c lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t−îng víi nhau, trong ®ã diÔn ra sù trao ®æi vµ biÕn ®æi gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t−îng ®ã. Cã nhiÒu lo¹i t−¬ng t¸c : T−¬ng t¸c vËt lý; t−¬ng t¸c sinh lý ; t−¬ng t¸c t©m - vËt lý (sinh lý); t−¬ng t¸c t©m lý vµ t−¬ng t¸c t©m lý- x· héi 1.2.2. T−¬ng t¸c t©m lý - x∙ héi T−¬ng t¸c t©m lý: Lµ sù tiÕp xóc, t¸c ®éng vÒ ph−¬ng diÖn t©m lý gi÷a hai hay nhiÒu c¸ nh©n, kÕt qu¶ lµ lµm thay ®æi nhËn thøc, th¸i ®é, hµnh vi... cña c¸c c¸ nh©n ®ã. T−¬ng t¸c t©m lý lµ t¸c ®éng vÒ mÆt t©m lý gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau. T−¬ng t¸c t©m lý cã c¶ ë con vËt vµ con ng−êi.
5 T−¬ng t¸c t©m lý - x· héi lµ sù tiÕp xóc, t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ víi t− c¸ch lµ thµnh viªn cã vai trß x· héi kh¸c nhau trong nhãm, céng ®ång, dÉn tíi sù ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a c¸c chñ thÓ. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m lý c¸ nh©n diÔn ra trong sù t−¬ng t¸c gi÷a ho¹t ®éng vµ giao tiÕp cña c¸ nh©n víi c¸c yÕu tè cña m«i tr−êng. Cã rÊt nhiÒu yÕu tè t©m lý tham gia vµo qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c t©m lý- x· héi. Trong luËn ¸n nµy chØ nghiªn cøu mét sè yÕu tè sau: Nhu cÇu t−¬ng t¸c, sù hiÓu biÕt lÉn nhau, sù t−¬ng hîp t©m lý, sù ¶nh h−ëng lÉn nhau, kü n¨ng t−¬ng t¸c. §©y võa lµ c¸c yÕu tè t©m lý tham gia vµo qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c võa lµ biÓu hiÖn cña hiÖu qu¶ t−¬ng t¸c. 1.3. T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn 1.3.1. Gia ®×nh vµ c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh 1.3.1.1. Gia ®×nh lµ mét nhãm x· héi D−íi gãc ®é nhãm, gia ®×nh lµ mét nhãm x· héi, h¬n n÷a cã thÓ coi lµ nhãm x· héi ®Æc biÖt, thÓ hiÖn ë c¸c ®iÓm sau: Thø nhÊt: Gia ®×nh lµ mét céng ®ång cã Ýt nhÊt hai ng−êi vµ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh cã cïng chung lîi Ých vµ môc ®Ých, cã sù t−¬ng t¸c vµ ¶nh h−ëng lÉn nhau; Thø hai: Gia ®×nh lµ nhãm ng−êi, mµ gi÷a c¸c thµnh viªn ®−îc g¾n kÕt bëi nhiÒu d©y liªn kÕt, rµng buéc x· héi: kinh tÕ, x· héi, ph¸p lÝ, gi¸ trÞ, t×nh c¶m vµ huyÕt thèng- ®iÒu mµ c¸c nhãm x· héi kh¸c kh«ng cã; Thø ba: Gia ®×nh lµ nhãm nhá, nhãm thùc, nhãm chÝnh thøc bÒn v÷ng, ë ®ã c¸c thµnh viªn th−êng xuyªn liªn hÖ, quan hÖ vµ t−¬ng t¸c trùc tiÕp vµ ¶nh h−ëng ®Õn nhau víi c−êng ®é m¹nh, bÒn chÆt ; Thø t− : CÊu tróc x· héi cña gia ®×nh lµ ®iÓn h×nh cña cÊu tróc nhãm x· héi, trong ®ã cã nhiÒu quan hÖ víi c¸c vai trß kh¸c nhau: cha mÑ víi con, vî - chång; anh (chÞ) - em. T−¬ng t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh võa lµ t−¬ng t¸c x· héi víi c¸c vai trß kh¸c nhau, võa lµ t−¬ng t¸c c¸ nh©n vµ t−¬ng t¸c liªn nh©n c¸ch, trong ®ã t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi con lµ t−¬ng t¸c trô cét, chi phèi c¸c mèi quan hÖ, c¸c t−¬ng t¸c kh¸c. 1.3.1.2. Vai trß cña gia ®×nh trong sù ph¸t triÓn t©m lý trÎ em Gia ®×nh lµ m«i tr−êng vµ t¸c nh©n quan träng ®¶m b¶o sù sèng cho trÎ; ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ ®¹t ®−îc tíi møc tèi ®a c¸c gi¸ trÞ x· héi c¬ b¶n; lµ mµng läc gióp trÎ em kh¾c phôc ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tù ph¸t cña c¸c yÕu tè tiªu cùc ngoµi x· héi, gióp trÎ em thÝch øng víi cuéc sèng x· héi phøc t¹p vµ ®Çy biÕn ®éng. Sù t¸c ®éng cña gia ®×nh ®Õn c¸c thµnh viªn diÔn ra tù ph¸t, qua sù ¶nh h−ëng qua l¹i gi÷a c¸c thµnh viªn trong quan hÖ vµ tù gi¸c, th«ng qua sù gi¸o dôc cña ng−êi lín ®èi víi trÎ em. 1.3.2. T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con trong gia ®×nh 1.3.2.1. Kh¸i niÖm vÒ t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con lµ mét lo¹i t−¬ng t¸c t©m lý - x· héi ®Æc biÖt, trong ®ã cã sù t¸c ®éng qua l¹i, t−¬ng øng gi÷a cha mÑ vµ con vÒ ph−¬ng diÖn t©m lý, nh©n c¸ch vµ vai trß x· héi; sù t¸c ®éng nµy ®−îc thÓ hiÖn qua nhËn thøc, th¸i ®é, hµnh vi ph¶n øng cña cha mÑ ®èi víi con (vµ ng−îc l¹i) trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña cuéc sèng hµng ngµy.
6 Trong thùc tÕ t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con lµ hai mèi t−¬ng t¸c t−¬ng ®èi ®éc lËp vµ t¸c ®éng lÉn nhau: T−¬ng t¸c gi÷a mÑ vµ con; t−¬ng t¸c gi÷a cha vµ con. 1.3.2.2. C¸c c¬ chÕ h×nh thµnh - ph¸t triÓn t©m lý trÎ em trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh Sù ph¸t triÓn t©m lý cña trÎ em trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh diÔn ra theo c¸c c¬ chÕ: KÕ thõa, b¾t ch−íc, ®ång nhÊt ho¸, ¸m thÞ, l©y lan, tho¶ hiÖp, häc tËp. 1.3.3. T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn VÒ b¶n chÊt, t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn gièng mäi t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con c¸c løa tuæi kh¸c, tøc lµ mèi t−¬ng t¸c t©m lý - x· héi, mµ ë ®ã diÔn ra sù t¸c ®éng qua l¹i, t−¬ng øng gi÷a cha mÑ vµ con vÒ ph−¬ng diÖn t©m lý, nh©n c¸ch vµ vai trß x· héi. Tuy nhiªn, t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn cã ®Æc thï riªng so víi løa tuæi kh¸c. Cô thÓ lµ: T−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn lµ t−¬ng t¸c g¾n víi tÝnh ®Æc thï cña løa tuæi thiÕu niªn, ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh cÊu tróc l¹i c¸c quan hÖ cña c¸c em víi ng−êi lín vµ b¹n ngang hµng, trong ®ã cã sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi thiÕu niªn ®Õn qu¸ tr×nh còng nh− hiÖu qu¶ t−¬ng t¸c. 1.3.4. Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn 1.3.4.1. Kh¸i niÖm møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn lµ nh÷ng bËc thang tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®é cao thÊp cña qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c trªn c¬ së tæng hîp ®é cao thÊp cña c¸c yÕu tè t©m lý tham gia vµo qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c vµ c¸c biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña chóng. 1.3.4.2. C¸c biÓu hiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn Trong luËn ¸n nµy chóng t«i dùa vµo c¸c yÕu tè t©m lý tham gia vµo qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c. Theo h−íng nµy, cã thÓ ®¸nh gi¸ qua c¸c tiªu chÝ sau: Møc ®é nhu cÇu t−¬ng t¸c cña cha mÑ vµ cña con, møc ®é hiÓu biÕt lÉn nhau cña cha mÑ vµ con, møc ®é t−¬ng hîp t©m lý gi÷a cha mÑ vµ con, møc ®é kü n¨ng t−¬ng t¸c cña cha mÑ vµ cña con, møc ®é ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a cha mÑ vµ con. Ngoµi c¸c yÕu tè trªn, cßn dùa vµo møc ®é diÔn ra t−¬ng t¸c trong thùc tÕ. Cô thÓ, xem xÐt tÇn sè t−¬ng t¸c thùc tÕ gi÷a cha mÑ vµ con. 1.4. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn. Do môc ®Ých vµ giíi h¹n nghiªn cøu cña ®Ò tµi chóng t«i chØ quan t©m ®Õn mét sè yÕu tè c¬ b¶n sau: C¸c kiÓu øng xö cña ng−êi lín ®èi víi thiÕu niªn, ®Æc ®iÓm t©m lý cña cha mÑ thiÕu niªn (løa tuæi trung niªn), ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi thiÕu niªn, ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh gia ®×nh (truyÒn thèng v¨n ho¸ gia ®×nh, bÇu kh«ng khÝ t©m lý gia ®×nh, quy m« gia ®×nh, ®iÒu kiÖn thêi gian t−¬ng t¸c cña cha mÑ vµ con), nh÷ng t¸c ®éng cña x· héi.
7 Ch−¬ng 2: Tæ chøc vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Tæ chøc nghiªn cøu 2.1.1. Néi dung nghiªn cøu + T×m hiÓu tæng quan nghiªn cøu vÊn ®Ò, x¸c ®Þnh nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn luËn ¸n + X¸c ®Þnh mét sè yÕu tè t©m lý tham gia vµo qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c. + Nghiªn cøu møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn th«ng qua mét sè tiªu chÝ c¬ b¶n. + X¸c ®Þnh c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn. + Thùc nghiÖm mét sè biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý nh»m c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn theo chiÒu h−íng thuËn lîi, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña c¸c em. 2.1.2. Chän mÉu kh¸ch thÓ nghiªn cøu * MÉu ®iÒu tra th¨m dß MÉu ®iÒu tra th¨m dß lµ 38 cÆp cha mÑ cã con tuæi thiÕu niªn (líp 8) häc t¹i tr−êng THCS Lý Tù Träng - Thµnh phè Thanh Hãa trong n¨m häc 2006 - 2007. *MÉu ®iÒu tra ®¹i trµ MÉu ®iÒu tra ®¹i trµ lµ 288 thiÕu niªn ®ang häc t¹i c¸c tr−êng THCS vµ 288 cÆp cha mÑ cña nh÷ng em thiÕu niªn nµy. Nh− vËy tæng sè lµ 864 kh¸ch thÓ. * MÉu pháng vÊn MÉu kh¸ch thÓ pháng vÊn s©u lµ 10 cÆp cha mÑ vµ 10 ng−êi con ®−îc chän trong sè 864 kh¸ch thÓ nghiªn cøu ®¹i trµ. Ngoµi ra chóng t«i cßn pháng vÊn s©u 04 gi¸o viªn chñ nhiÖm c¸c líp 6, 7, 8, 9 tr−êng THCS Lý Tù Träng. * MÉu quan s¸t MÉu quan s¸t lµ 4 cÆp cha mÑ vµ 4 ng−êi con ®−îc chän trong sè 864 kh¸ch thÓ nghiªn cøu ®¹i trµ. * MÉu thùc nghiÖm t¸c ®éng MÉu thùc nghiÖm t¸c ®éng gåm 16 cÆp cha mÑ vµ 16 ng−êi con cña hä ®−îc lÊy tõ sè mÉu ®iÒu tra ®¹i trµ cã møc ®é t−¬ng t¸c thÊp vµ d−íi trung b×nh. 2.1.3. §Þa bµn nghiªn cøu Tr−êng THCS Lý Tù Träng- Thµnh phè Thanh Hãa- TØnh Thanh Hãa vµ tr−êng THCS Th−îng C¸t- Tõ Liªm- Hµ Néi. 2.1.4. C¸c b−íc tiÕn hµnh nghiªn cøu B−íc 1: Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi. B−íc nµy chñ yÕu th«ng qua ®äc s¸ch b¸o vµ c¸c tµi liÖu cã liªn quan trªn c¬ së ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa chóng. B−íc 2: X©y dùng vµ lùa chän bé c«ng cô nghiªn cøu. X©y dùng bé phiÕu c©u hái ®iÒu tra, bé mÉu pháng vÊn cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn, mÉu biªn b¶n quan s¸t, mÉu phiÕu tr−ng cÇu ý kiÕn chuyªn gia, mÉu phiÕu nghiªn cøu s¶n phÈm ho¹t ®éng cña häc sinh tuæi thiÕu niªn vµ cha mÑ cña c¸c häc sinh nµy.
8 + B−íc 3: Thö nghiÖm vµ chÝnh x¸c hãa bé c«ng cô nghiªn cøu trªn c¸c mÉu nghiÖm thÓ lµ 38 em häc sinh líp 8 vµ 38 cÆp cha mÑ cña nh÷ng em häc sinh nµy thuéc tr−êng THCS Lý Tù Träng vµo ®Çu n¨m häc 2006 – 2007, qua ®ã söa ch÷a, hoµn thiÖn vµ chÝnh x¸c bé c«ng cô nghiªn cøu. + B−íc 4: Thu thËp sè liÖu Chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra ®¹i trµ trªn 288 em häc sinh líp 6, líp 7, líp 8, líp 9 vµ 288 cÆp cha mÑ cña nh÷ng häc sinh nµy. Cïng víi viÖc ®iÒu tra b»ng phiÕu hái, chóng t«i cßn cho häc sinh viÕt 02 bµi luËn ng¾n víi c¸c néi dung ®−îc gîi ý theo mÉu. §ång thêi tæ chøc quan s¸t vµ pháng vÊn s©u mét sè häc sinh vµ cha mÑ cña c¸c em. + B−íc 5: §Ò xuÊt biÖn ph¸p t¸c ®éng Trªn c¬ së ph©n tÝch lý luËn vµ c¸c sè liÖu thu ®−îc, chóng t«i ®Ò xuÊt biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý nh»m c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn thuËn lîi, phï hîp h¬n. + B−íc 6: TiÕn hµnh thùc nghiÖm Thùc nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh vµo n¨m häc 2007- 2008 víi häc sinh líp 7, líp 8 vµ cha mÑ t−¬ng øng cña nh÷ng häc sinh nµy nh»m c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi con tuæi thiÕu niªn diÔn ra theo chiÒu h−íng tÝch cùc, phï hîp víi sù ph¸t triÓn t©m lý cña c¸c em. + B−íc 7: Xö lý c¸c sè liÖu thu ®−îc vµ viÕt luËn ¸n Chóng t«i sö dông ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc, sö dông phÇn mÒm SPSS phiªn b¶n 13.0 vµ mét sè ph−¬ng tiÖn hç trî kh¸c ®Ó xö lý, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c sè liÖu thu ®−îc, trªn c¬ së ®ã ®Ó tiÕn hµnh viÕt luËn ¸n. 2.2. C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn 2.2.1. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ Trong luËn ¸n nµy chóng t«i c¨n cø vµo møc ®é c¸c yÕu tè t©m lý c¸ nh©n cña cha mÑ vµ con trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c. Cô thÓ, c¨n cø vµo c¸c tiªu chÝ sau: Nhu cÇu t−¬ng t¸c, sù hiÓu biÕt lÉn nhau, sù t−¬ng hîp t©m lý, kü n¨ng t−¬ng t¸c vµ sù ¶nh h−ëng lÉn nhau trong t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con. §ång thêi chóng t«i còng dùa vµo tÇn sè t−¬ng t¸c cña cha mÑ vµ con ®Ó xÐt møc ®é cña mèi t−¬ng t¸c nµy. 2.2.2. Thang ®¸nh gi¸ møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con Chóng t«i sö dông thang ®¸nh gi¸ 5 bËc (5 møc) ®Ó ®Þnh møc c¸c tiªu chÝ nªu trªn, theo quy −íc : Møc 5: Cao; Møc 4: Trªn TB; Møc 3: TB; Møc 2: D−íi TB; Møc 1: ThÊp (c¸c møc ®Òu cã c¸c biÓu hiÖn ®Þnh l−îng vµ ®Þnh tÝnh cô thÓ). 2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.3.1. Nhãm ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin 2.3.1.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn 2.3.1.2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra b»ng b¶ng hái Chóng t«i so¹n th¶o vµ sö dông 03 b¶ng hái dµnh cho häc sinh THCS vµ cha mÑ c¸c em. Mçi b¶ng hái gåm 90 c©u, tËp trung vµo 9 néi dung (mçi néi dung 10 c©u): TÇn sè t−¬ng t¸c; nhu cÇu t−¬ng t¸c; hiÓu biÕt lÉn nhau; sù t−¬ng hîp t©m lý; bÇu kh«ng khÝ t©m lý gia ®×nh; kü n¨ng t−¬ng t¸c; sù ¶nh h−ëng lÉn nhau; c¸c yÕu ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn vµ c¶m nhËn vÒ nhau.
9 2.3.1.3. Ph−¬ng ph¸p quan s¸t 2.3.1.4. Ph−¬ng ph¸p pháng vÊn s©u 2.3.1.5. Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia 2.3.1.6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu s¶nphÈm ho¹t ®éng 2.3.1.7. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®iÓn h×nh 2.3.1.8. Ph−¬ng ph¸p tr¾c ®¹c x· héi (Sociometry) 2.3.2. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m 2.3.2.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm TiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý nh»m n©ng cao hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi (tuæi thiÕu niªn, tuæi trung niªn…) ®ång thêi h×nh thµnh cho cha mÑ vµ con kü n¨ng trß chuyÖn, trao ®æi trong t−¬ng t¸c ®Ó tõ ®ã c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con løa tuæi thiÕu niªn theo h−íng tÝch cùc thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña thiÕu niªn. 2.3.2.2. Chän mÉu thùc nghiÖm vµ ®èi chøng Sau kÕt qu¶ ®iÒu tra vµ ph©n tÝch thùc tr¹ng, trong sè c¸c cÆp cha mÑ vµ con løa tuæi thiÕu niªn cã møc ®é t−¬ng t¸c thÊp vµ d−íi trung b×nh tham gia kh¶o s¸t ë diÖn réng. Chóng t«i chän ra 16 cÆp cha mÑ vµ 16 ng−êi con ®Ó thùc nghiÖm. MÉu thùc nghiÖm ®−îc lùa chän tõ mÉu ®iÒu tra ®¹i trµ. Cô thÓ lµ: - MÉu thùc nghiÖm lµ 16 cÆp cha mÑ vµ 16 ng−êi con cã møc ®é t−¬ng t¸c thÊp vµ d−íi trung b×nh. - VÒ mÉu ®èi chøng, ®èi víi luËn ¸n nµy chóng t«i so s¸nh kÕt qu¶ tr−íc vµ sau thùc nghiÖm trªn mÉu thùc nghiÖm, tøc lµ so s¸nh kÕt qu¶ thay ®æi c¸c tiªu chÝ t−¬ng t¸c tr−íc vµ sau thùc nghiÖm ngay ë nhãm thùc nghiÖm ®Ó kh¼ng ®Þnh hiÖu qu¶ c¸c biÖn ph¸p. §ång thêi chóng t«i còng tiÕn hµnh so s¸nh víi c¸c nhãm cha mÑ kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c biÖn ph¸p ®Ó cã thªm c¬ së kh¼ng ®Þnh. 2.3.2.3. TiÕn tr×nh thùc nghiÖm Thùc nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh 2 vßng trªn c¸c kh¸ch thÓ nãi trªn. Vßng 1: §−îc tiÕn hµnh vµo häc kú 1 n¨m häc 2007 - 2008. Vßng 2: §−îc tiÕn hµnh vµo häc kú 2 n¨m häc 2007 - 2008. C¸c b−íc t¸c ®éng: B−íc 1: Trªn c¬ së ®iÒu tra vµ xö lÝ kÕt qu¶ thùc tr¹ng, chän ra nh÷ng cÆp cha - con, mÑ - con cã møc ®é t−¬ng t¸c thÊp. ChuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh t¸c ®éng vµo ®Çu n¨m häc sau nh− lµm quen víi c¸c em, gÆp gì cha mÑ c¸c em t¹i c¸c cuéc häp phô huynh, t¹i gia ®×nh, xin ý kiÕn nhµ tr−êng, nhê sù gióp ®ì cña gi¸o viªn chñ nhiÖm. B−íc 2: TiÕn hµnh t¸c ®éng vµ ®o kÕt qu¶ §o kÕt qu¶ thùc nghiÖm lÇn 1: §o møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con ë tuæi thiÕu niªn vµo cuèi häc k× 1 n¨m häc 2007 - 2008 ngay sau khi kÕt thóc vßng thùc nghiÖm thø nhÊt. So s¸nh víi kÕt qu¶ tr−íc thùc nghiÖm. §iÒu chØnh biÖn ph¸p t¸c ®éng cho phï hîp h¬n víi thùc tÕ ®Ó tiÕn hµnh lÇn 2. §o kÕt qu¶ thùc nghiÖm lÇn 2: §o møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn vµo cuèi häc kú 2 n¨m häc 2007 - 2008, ngay sau khi kÕt thóc ®ît thùc nghiÖm thø hai. So s¸nh víi kÕt qu¶ tr−íc thùc nghiÖm vµ kÕt qu¶ thùc nghiÖm lÇn 1. C¸ch ®o vµ ®¸nh gi¸ gièng víi c¸ch ®o vµ ®¸nh gi¸ ë thùc tr¹ng.
10 2.3.2.4. §Þa ®iÓm vµ thêi gian tiÕn hµnh thùc nghiÖm Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh thùc nghiÖm t¸c ®éng ®−îc tæ chøc t¹i tr−êng THCS Lý Tù Träng - Thµnh phè Thanh Ho¸ vµ t¹i c¸c gia ®×nh cña nh÷ng em häc sinh tr−êng THCS Lý Tù Träng tõ th¸ng 9/2007 ®Õn 9/2008. 2.3.2.5. Néi dung thùc nghiÖm Néi dung thùc nghiÖm lµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý vµo nhËn thøc cña con tuæi thiÕu niªn vµ cha mÑ c¸c em vÒ ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi; t¸c ®éng vµo viÖc h×nh thµnh mét sè kü n¨ng giao tiÕp trong t−¬ng t¸c cña cha mÑ vµ cña con, qua ®ã c¶i thiÖn møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a c¸c chñ thÓ ®−îc thùc nghiÖm. Cô thÓ, chóng t«i ®· sö dông c¸c biÖn ph¸p sau: a. BiÖn ph¸p thø nhÊt: N©ng cao nhËn thøc cho cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn vÒ ®Æc ®iÓm t©m lý løa tuæi. b. BiÖn ph¸p thø hai: H×nh thµnh kü n¨ng trß chuyÖn gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn. c. BiÖn ph¸p thø ba: X©y dùng bÇu kh«ng khÝ t©m lý gia ®×nh ®oµn kÕt, sum häp, th−¬ng yªu vµ cã tr¸ch nhiÖm víi nhau. 2.3.2.6. TiÕn hµnh ®o ®¹c kÕt qu¶ thùc nghiÖm Cã rÊt nhiÒu tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn: Nhu cÇu t−¬ng t¸c, sù hiÓu biÕt lÉn nhau, sù t−¬ng hîp t©m lý, kü n¨ng t−¬ng t¸c, sù ¶nh h−ëng lÉn nhau, tÇn sè t−¬ng t¸c. Trong sè c¸c tiªu chÝ trªn chóng t«i chØ chän mét sè tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó ®o vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng: Sù hiÓu biÕt lÉn nhau, kü n¨ng t−¬ng t¸c. Sau ®ã ®o bÇu kh«ng khÝ t©m lý trong gia ®×nh lµ yÕu tè gi¸n tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é t−¬ng t¸c. 2.3.3. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu Sö dông ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc víi sù hç trî cña phÇn mÒm SPSS phiªn b¶n 13.0 : TÝnh c¸c gi¸ trÞ trung b×nh, tØ lÖ phÇn tr¨m, hÖ sè t−¬ng quan, kiÓm ®Þnh T-test… Ch−¬ng 3: møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vμ con tuæi thiÕu niªn 3.1. Thùc tr¹ng møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn 3.1.1. Nhu cÇu t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn B¶ng 3.1: Møc ®é nhu cÇu t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt chung) C¸c mèi TT Cha víi con Con víi cha MÑ víi con Con víi mÑ §TB 3,63 3,34 3,74 3,45 Møc ThÊp 0,69 3,47 0 1,38 ®é D−íi TB 17,01 13,54 12,85 14,24 t−¬ng TB 26,74 41,32 32,64 42,01 t¸c Trªn TB 28,82 23,61 25,35 24,31 (%) Cao 26,74 18,06 29,16 18,06
11 Tõ sè liÖu ë b¶ng 3.1 cã thÓ rót ra c¸c kÕt luËn: C¶ cha mÑ vµ con ®Òu cã nhu cÇu t−¬ng t¸c víi nhau t−¬ng ®èi cao. §iÒu nµy ®−îc biÓu hiÖn qua §TB vÒ nhu cÇu t−¬ng t¸c vµ tØ lÖ % nghiÖm thÓ ®−îc kh¶o s¸t ë c¸c møc ®é nhu cÇu kh¸c nhau. §TB nhu cÇu t−¬ng t¸c cña c¶ cha mÑ víi con vµ cña con víi cha mÑ ®Òu cao h¬n ®iÓm 3 so víi møc cao nhÊt lµ ®iÓm 5. Nhu cÇu t−¬ng t¸c cña mÑ víi con cao h¬n so víi nhu cÇu t−¬ng t¸c cña cha víi con. §ång thêi, nhu cÇu t−¬ng t¸c cña con víi mÑ cao h¬n ®«i chót so víi nhu cÇu t−¬ng t¸c cña con víi cha. NhiÒu ng−êi mÑ ®· t©m sù: “…§Õn c¬ quan bËn rÊt nhiÒu c«ng viÖc, nh−ng lóc nµo t«i còng chØ muèn mau chãng hÕt giê lµm ®Ó vÒ nhµ gÆp con xem nã ®i ®©u, lµm g×?... Kh«ng gÆp ®−îc con, lóc nµo t«i còng thÊy bån chån, lo l¾ng…” (TrÝch biªn b¶n pháng vÊn ngµy 12/10/2007). So s¸nh nhu cÇu t−¬ng t¸c cña cha mÑ víi nhu cÇu t−¬ng t¸c cña con chóng t«i thÊy: Cha mÑ cã nhu cÇu t−¬ng t¸c víi con cao h¬n so víi nhu cÇu t−¬ng t¸c cña con víi cha mÑ. §TB nhu cÇu t−¬ng t¸c cña cha víi con vµ cña mÑ víi con ®Òu lín h¬n nhu cÇu t−¬ng t¸c cña con víi cha vµ con víi mÑ (3,63 > 3,34; 3,74> 3,45). Sù kh¸c biÖt nµy ®Òu cã ý nghÜa vÒ ph−¬ng diÖn thèng kª (víi P< 0,05). XÐt theo ph©n phèi c¸c møc ®é nhu cÇu t−¬ng t¸c còng cho thÊy ®iÒu nµy. 3.1.2. HiÓu biÕt lÉn nhau trong t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn B¶ng 3.5. Møc ®é hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt chung) Cha hiÓu Con hiÓu MÑ hiÓu vÒ Con hiÓu Møc ®é vÒ con vÒ cha con vÒ mÑ hiÓu nhau SL % SL % SL % SL % ThÊp 16 5,56 25 8,68 11 3,82 23 7,99 D−íi TB 136 47,22 146 50,69 132 45,84 141 48,96 TB 87 30,21 79 27,44 79 27,43 73 25,35 Trªn TB 41 14,23 36 12,50 53 18,40 45 15,63 Cao 8 2,73 2 0,69 13 4,51 6 2,08 §TB 2,60 2,47 2,74 2,58 Sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a cha mÑ vµ con trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c chñ yÕu ë møc trung b×nh vµ d−íi trung b×nh, nhÊt lµ sù hiÓu biÕt cña con ®èi víi cha mÑ. C¶ §TB vµ tØ lÖ % c¸c møc ®é hiÓu biÕt ®Òu ph¶n ¸nh ®iÒu ®ã. VÒ §TB, c¸c chØ sè cha hiÓu con, con hiÓu cha hay mÑ hiÓu con, con hiÓu mÑ ®Òu ë møc ≈ 2,5 ®iÓm. Ph©n tÝch s©u h¬n, cho thÊy: Sù hiÓu biÕt cña mÑ vÒ con cao h¬n sù hiÓu biÕt cña cha vÒ con. Sù hiÓu biÕt cña con vÒ cha vµ mÑ ®Òu thÊp. Trong ®ã, møc hiÓu cña con ®èi víi mÑ cao h¬n chót Ýt so víi hiÓu vÒ cha trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c. 3.1.3. Sù t−¬ng hîp t©m lý trong t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con
12 B¶ng 3.9: Sù t−¬ng hîp t©m lý gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt chung) T−¬ng hîp T−¬ng hîp C¸c yÕu tè t©m lý ®−îc xem xÐt cha- con mÑ- con §TB §LC §TB §LC T©m tr¹ng tho¶i m¸i tù nhiªn khi trß chuyÖn 3,79 0,55 3,74 0,65 T−¬ng ®ång vÒ quan ®iÓm, th¸i ®é khi bµn vÒ häc tËp 3,33 0,64 3,17 0,62 vµ ho¹t ®éng kh¸c cña con T−¬ng ®ång vÒ quan ®iÓm, th¸i ®é khi bµn vÒ quan hÖ 3,04 0,69 2,87 0,67 b¹n bÌ cña con Sù ®ång c¶m vµ chia sÎ trong t−¬ng t¸c 3,66 0,81 3,79 0,74 Sù t−¬ng ®ång vÒ øng xö trong t−¬ng t¸c 3,05 0,77 3,11 0,79 §iÓm TBC 3,37 0,74 3,37 0,61 Tõ kÕt qu¶ ë b¶ng 3.9, chóng t«i rót ra mét sè nhËn xÐt: Cã sù t−¬ng hîp t©m lý t−¬ng ®èi cao gi÷a cha mÑ vµ con trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c ë tÊt c¶ c¸c néi dung ®−îc xem xÐt. Nãi c¸ch kh¸c, c¶ cha mÑ vµ con ®Òu ®¸nh gi¸ cao sù t−¬ng ®ång, chia sÎ lÉn nhau gi÷a cha mÑ vµ con trong t−¬ng t¸c. §iÒu nµy ®−îc ph¶n ¸nh cô thÓ qua §TB tõng néi dung (néi dung thÊp nhÊt 2,87, néi dung cao nhÊt: 3,79), §TB chung cña tÊt c¶ c¸c néi dung t©m lý c¶ ë phÝa cha - con vµ mÑ - con lµ 3,37. Trong ®ã, t©m tr¹ng thoải mái tự nhiên khi trò chuyện, sù ®ång c¶m, chia sÎ vµ t−¬ng ®ång vÒ quan ®iÓm, th¸i ®é khi bµn vÒ häc tËp vµ ho¹t ®éng kh¸c cña con lµ nh÷ng yÕu tè cã sù t−¬ng hîp kh¸ cao gi÷a cha mÑ víi con (§TB cña c¸c yÕu tè nµy ®Òu > 3 ®iÓm). Cßn khi trao ®æi vÒ c¸c vÊn ®Ò quan hÖ cña con víi b¹n bÌ, víi ng−êi lín vµ c¸c c¸ch øng xö cña con trong c¸c quan hÖ hµng ngµy th× gi÷a cha mÑ vµ con cã møc t−¬ng thÊp h¬n so víi c¸c lÜnh vùc trªn. 3.1.4. Kü n¨ng t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con * Kü n¨ng t−¬ng t¸c cña cha mÑ víi con B¶ng 3.14: Møc ®é kü n¨ng t−¬ng t¸c cña cha víi con (xÐt chung) C¸c kü n¨ng ThÊp D−íi TB TB Trªn TB Cao §TB TB ®LC Kü n¨ng l¾ng nghe 0 3,47 43,06 44,09 9,38 3,59 1 0,63 Kü n¨ng tù chñ 0 36,81 44,44 16,67 2,08 2,75 3 0,69 Kü n¨ng diÔn ®¹t 0 44,12 39,31 12,75 3,82 2,66 5 0,50 Kü n¨ng thuyÕt phôc 0 47,57 38,89 12,50 1,04 2,67 4 0,81 Kü n¨ng nh¹y c¶m 0 8,33 43,75 42,36 5,56 3,38 2 0,49 TBC 0 28,06 41,89 25,67 4,38 3,01 Kü n¨ng t−¬ng t¸c cña cha víi con tuæi thiÕu niªn chñ yÕu ë 3 møc: "d−íi trung b×nh", "trung b×nh" vµ "trªn trung b×nh". Kh«ng cã ng−êi cha nµo cã kü n¨ng ë møc “thÊp”, vµ cã mét tû lÖ rÊt nhá ng−êi cha cã kü n¨ng ë møc “cao”. XÐt t−¬ng quan gi÷a c¸c kü n¨ng cho thÊy, c¸c kü n¨ng l¾ng nghe, kü n¨ng nh¹y c¶m lµ nh÷ng kü n¨ng cã møc ®é t−¬ng ®èi cao, §TB lÇn l−ît lµ 3,95 vµ 3,38. Cßn c¸c kü n¨ng thuyÕt phôc vµ diÔn ®¹t cô thÓ, dÔ hiÓu th× ë møc ®é thÊp h¬n, §TB lµ 2,66 vµ 2,67.
13 B¶ng 3.15: Møc ®é kü n¨ng t−¬ng t¸c cña mÑ víi con (xÐt chung) C¸c Trªn ThÊp D−íi TB TB Cao §TB §LC TB kü n¨ng TB Kü n¨ng l¾ng nghe 0 2,77 37,85 47,57 11,81 3,69 0,51 1 Kü n¨ng tù chñ 0 40,62 45,49 12,15 1,73 2,70 0,54 3 Kü n¨ng diÔn ®¹t 0 33,08 47,22 16,67 2,43 2,68 0,84 4 Kü n¨ng thuyÕt phôc 0 49,31 39,58 10,76 0,35 2,62 0,54 5 Kü n¨ng nh¹y c¶m 0 6,25 46,88 39,58 7,29 3,48 0,52 2 TB chung 0 26,41 43,41 25,36 4,73 3,03 Kü n¨ng t−¬ng t¸c cña mÑ víi con ë tuæi thiÕu niªn chñ yÕu ë ba møc ®é (d−íi trung b×nh, trung b×nh vµ trªn trung b×nh). Kh«ng cã sù ®ång ®Òu vÒ møc ®é c¸c kü n¨ng t−¬ng t¸c cña mÑ víi con. Còng gièng víi ng−êi cha, møc ®é kü n¨ng cña ng−êi mÑ ë c¸c kü n¨ng l¾ng nghe, kü n¨ng nh¹y c¶m ®Òu cao h¬n nhiÒu so víi c¸c kü n¨ng kh¸c. So s¸nh møc ®é t−¬ng t¸c cña cha víi con vµ cña mÑ víi con, chóng t«i thÊy r»ng: kh«ng cã sù kh¸c biÖt møc ®é kü n¨ng t−¬ng t¸c víi con gi÷a cha vµ mÑ. Tøc lµ møc ®é kü n¨ng t−¬ng t¸c víi con cña cha vµ mÑ t−¬ng ®−¬ng nhau ë hÇu hÕt c¸c kü n¨ng kh¶o s¸t. * Kü n¨ng t−¬ng t¸c cña con víi cha mÑ B¶ng 3.16: Kü n¨ng t−¬ng t¸c cña con víi cha mÑ (xÐt chung) C¸c Trªn ThÊp D−íi TB TB Cao §TB TB §LC kü n¨ng TB Kü n¨ng l¾ng nghe 0 3,81 41,32 46,88 7,99 3,59 1 0,72 Kü n¨ng tù chñ 1,04 40,28 49,31 8,68 0,69 2,76 3 0,67 Kü n¨ng diÔn ®¹t 0,35 40,62 51,74 6,25 1,04 2,67 4 0,59 Kü n¨ng thuyÕt phôc 2,08 44,10 45,49 7,98 0,35 2,60 5 0,67 Kü n¨ng nh¹y c¶m 0 9,37 47,92 37,85 4,86 3,39 2 0,92 TB chung 0,69 27,64 47,16 21,53 2,98 3,00 Kü n¨ng t−¬ng t¸c cña con víi cha mÑ chñ yÕu tËp trung ë ba møc ®é (trung b×nh, trªn trung b×nh vµ d−íi trung b×nh). C¶ ba møc ®é nµy ë c¸c kü n¨ng ®Òu chiÕm trªn 90%. Hai møc ®é cßn l¹i, chiÕm d−íi 10%. Møc ®é c¸c kü n¨ng t−¬ng t¸c cña con víi cha mÑ hÕt søc kh«ng ®ång ®Òu. XÐt theo §TB còng cho thÊy thùc tr¹ng nµy, cao nhÊt lµ kü n¨ng l¾ng nghe (3,59), tiÕp ®Õn lµ kü n¨ng nh¹y c¶m (3,39), thÊp nhÊt lµ kü n¨ng thuyÕt phôc (2,6), kü n¨ng diÔn ®¹t (2,67). Sù kh¸c nhau nµy cã ý nghÜa thèng kª víi P< 0,05. Khi so s¸nh møc ®é c¸c kü n¨ng t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi møc ®é c¸c kü n¨ng t−¬ng t¸c cña con, nh×n chung chóng t«i thÊy møc ®é kü n¨ng cña cha mÑ cao h¬n møc ®é kü n¨ng cña con. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn ra ë §TB vµ tû lÖ % tr×nh ®é kü n¨ng ë møc cao hoÆc thÊp. Tuy nhiªn sù kh¸c biÖt ch−a râ rµng.
14 3.1.5. Sù ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a cha mÑ vµ con trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c 3.1.5.1. Møc ®é ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a cha mÑ víi con trong t−¬ng t¸c B¶ng 3.19. Møc ®é ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a cha mÑ víi con trong t−¬ng t¸c Cha - con MÑ - Con Møc ®é ¶nh Cha AH Con AH MÑ AH Con AH h−ëng ®Õn con ®Õn cha ®Õn con ®Õn mẹ §TB 2,82 2,94 2,95 3,12 TØ Cao 4,86 2,78 3,13 1,39 lÖ % Trªn TB 27,08 28,13 28,82 19,79 c¸c TB 47,57 45,47 42,01 50,00 møc D−íi TB 17,71 19,79 21,88 22,57 ®é ThÊp 2,78 3,83 4,16 6,25 C¸c kÕt qu¶ thu ®−îc trong b¶ng 3.19 cho thÊy cã sù ¶nh h−ëng lÉn nhau gi÷a cha mÑ víi con trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c. §iÒu nµy biÓu hiÖn qua §TB ¶nh h−ëng cña cha mÑ ®Õn con vµ cña con ®Õn cha mÑ ®Òu kh¸ cao vµ sè cha mÑ vµ con c¶m nhËn møc ®é ¶nh h−ëng tõ trung b×nh ®Õn cao chiÕm tØ lÖ lín trong b¶ng ph©n phèi c¸c møc ®é ¶nh h−ëng cña cha mÑ ®Õn con vµ cña con ®Õn cha mÑ. Ph©n tÝch s©u h¬n chóng t«i thÊy ®iÒu ®¸ng chó ý: ¶nh h−ëng cña con ®Õn cha mÑ lín h¬n ¶nh h−ëng cña cha mÑ ®Õn con, ®Æc biÖt lµ ¶nh h−ëng cña con ®Õn ng−êi mÑ. 3.1.5.2. ¶nh h−ëng lÉn nhau vÒ mét sè yÕu tè t©m lý gi÷a cha mÑ víi con trong t−¬ng t¸c B¶ng 3.20: ¶nh h−ëng gi÷a cha mÑ víi con vÒ mét sè yÕu tè t©m lý trong t−¬ng t¸c Cha- con (%) MÑ- con (%) Mét sè ¶nh h−ëng Cha AH Con AH MÑ AH Con AH ®Õn con ®Õn cha ®Õn con ®Õn mÑ HiÓu biÕt, t−¬ng hîp t©m lý 34,03 35,42 35,07 39,93 Gi¶i táa c¨ng th¼ng vÒ t©m lý 13,19 14,58 11,81 12,15 Mong muèn t−¬ng t¸c 26,04 30,21 29,17 28,13 C¶m thÊy h¹nh phóc, tho¶i m¸i 5,90 5,21 7,29 6,60 C¶m thÊy c¨ng th¼ng, mÖt mái 1,74 1,04 0,69 2,43 Kh«ng muèn t−¬ng t¸c 6,25 3,13 7,29 1,39 ThÊt väng, mÊt lßng tin 4,51 3,82 5,21 5,21 KÕt qu¶ c«ng t¸c gi¶m sót 8,33 6,59 3,47 4,17 Trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c, sù ¶nh h−ëng cña con ®Õn cha mÑ theo c¶ chiÒu h−íng tÝch cùc vµ tiªu cùc. Tuy nhiªn, ¶nh h−ëng tÝch cùc nhiÒu h¬n (trªn 30,00% c¶ cha vµ mÑ c¶m thÊy hiÓu biÕt con h¬n, 13,37% thÊy gi¶i táa ®−îc sù lo l¾ng, c¨ng th¼ng t©m lý...).
15 Trong pháng vÊn s©u, mét ng−êi cha ®· nãi: “Sau mçi lÇn trß chuyÖn tiÕp xóc víi con, t«i c¶m thÊy cha con hiÓu nhau h¬n, ®ång c¶m víi nhau h¬n...”. Mét ng−êi mÑ t©m sù: “MÆc dï c«ng viÖc rÊt c¨ng th¼ng, nh−ng vÒ ®Õn nhµ ®−îc gÆp con, trß chuyÖn t©m sù cïng con t«i thÊy rÊt vui vÎ, tho¶i m¸i...”. Còng qua trao ®æi, nhiÒu em t©m sù: “Sau mçi lÇn trß chuyÖn víi cha mÑ ch¸u c¶m thÊy rÊt vui, v× cha mÑ ®· hiÓu m×nh vµ m×nh còng hiÓu cha mÑ h¬n...”. (TrÝch biªn b¶n pháng vÊn ngµy 16/04/2007) NÕu liªn hÖ gi÷a kÕt qu¶ trªn víi kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ nhu cÇu t−¬ng t¸c, vÒ sù hiÓu biÕt vµ t−¬ng hîp t©m lý trong t−¬ng t¸c vµ kü n¨ng t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ víi con cho thÊy ®iÒu ®¸ng chó ý vÒ ng−êi cha vµ ng−êi mÑ trong sù t¸c ®éng tíi con vµ ng−îc l¹i ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng biÓu ®å sau: NCTT 2.82 3.63 2.95 3.74 HBLN 3.01 2.6 3.03 2.74 THTL 3.37 3.37 KNTT AHLN BiÓu ®å 3.1: §TB c¸c yÕu tè TL cña cha BiÓu ®å 3.2: §TB c¸c yÕu tè TL cña mÑ khi TT víi con khi TT víi con 3.45 NCTT 2.94 3.34 3.12 HBLN 3 2.47 3.03 2.5 THTL 3.37 3.37 KNTT AHLN BiÓu ®å 3.3: §TB c¸c yÕu tè TL cña con BiÓu ®å 3.4: §TB c¸c yÕu tè TL cña con khi TT víi cha khi TT víi mÑ Víi sè liÖu trong c¸c biÓu ®å 3.1, 3.2, 3.3 vµ 3.4 trªn cho thÊy §TB cña c¸c yÕu tè t©m lý liªn quan tíi ng−êi mÑ th−êng cao h¬n so víi ng−êi cha. Cô thÓ: nhu cÇu t−¬ng t¸c víi con cña mÑ lín h¬n, sù hiÓu biÕt vÒ con h¬n, kü n¨ng t−¬ng t¸c tèt h¬n vµ ¶nh h−ëng tíi con m¹nh h¬n. C¸c chØ sè vÒ phÝa con còng t−¬ng tù nhËn ®Þnh nµy: con cã nhu cÇu t−¬ng t¸c víi mÑ h¬n víi cha, sù hiÓu biÕt vÒ mÑ h¬n vÒ cha, sù ¶nh h−ëng tíi mÑ lín h¬n tíi cha. NÕu c¨n cø vµo c¸c kÕt qu¶ trªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh sù t¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng cña ng−êi mÑ tíi con lín h¬n so víi ng−êi cha trong gia ®×nh. Tuy nhiªn, còng qua c¸c biÓu ®å tõ 3.1 ®Õn 3.4 cho thÊy, sù kh¸c biÖt vÒ t¸c ®éng ®Õn con gi÷a cha vµ mÑ kh«ng qu¸ cao. Nãi c¸ch kh¸c, sù t¸c ®éng cña mÑ ®Õn con m¹nh h¬n cña cha, nh−ng kh«ng qu¸ lín.
16 3.1.6. TÇn sè t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn B¶ng 3.21: Møc ®é tÇn sè t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt chung) Cha víi con MÑ víi con Chung TÇn sè t−¬ng t¸c SL % SL % SL % ThÊp 13 4,51 2 0,69 15 2,60 D−íi TB 47 16,33 35 12,15 82 14,24 TB 74 25,69 85 29,52 159 27,60 Trªn TB 72 25,00 62 21,53 134 23,27 Cao 82 28,47 104 36,11 186 32,29 §TB 3,57 3,80 3,68 TÇn sè t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con t−¬ng ®èi cao. §TB cña tÇn sè t−¬ng t¸c gi÷a cha víi con vµ gi÷a mÑ víi con ®Òu lín h¬n 3,5 ®iÓm/5 ®iÓm. TÇn sè t−¬ng t¸c gi÷a mÑ vµ con lín h¬n tÇn sè t−¬ng t¸c gi÷a cha vµ con. §iÓm trung b×nh t−¬ng t¸c gi÷a cha vµ con lµ 3,57, gi÷a mÑ vµ con lµ 3,80. Sù kh¸c biÖt nµy cã ý nghÜa thèng kª víi P < 0,05. Qua trao ®æi, quan s¸t chóng ta còng dÔ dµng thÊy nhiÒu bËc cha mÑ tá ra kh«ng an t©m khi kh«ng ®−îc gÆp gì vµ trß chuyÖn víi con hµng ngµy, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cã rÊt nhiÒu ®iÒu dÔ dµng c¸m dç c¸c em. Mét bµ mÑ nãi:…MÆc dï ®i lµm ë c¬ quan nh−ng t«i lu«n tranh thñ gäi ®iÖn vÒ nhµ kiÓm tra ch¸u sau thêi gian ch¸u ®i häc ë tr−êng vÒ. Mçi buæi t«i th−êng gäi vÒ 2 lÇn ®Ó kiÓm tra. Buæi tèi t«i cßn tranh thñ hái han thªm ch¸u mét sè viÖc… (TrÝch biªn b¶n pháng vÊn ngµy 19/03/2007). 3.1.7. §¸nh gi¸ chung vÒ møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn Khi nghiªn cøu c¸c yÕu tè t©m lý c¸ nh©n trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c vµ tÇn sè t−¬ng t¸c cña cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn, chóng t«i ®· x¸c ®Þnh ®−îc møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha, mÑ vµ con. §Ó cã c¸i nh×n mang tÝnh kh¸i qu¸t h¬n vµ râ h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy, chóng t«i tæng hîp toµn bé c¸c tiªu chÝ ®· xÐt ë trªn. 3.1.7.1. Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn nãi chung C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n vÒ møc ®é t−¬ng t¸c nãi chung cña cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn ®−îc tr×nh bµy trong biÓu ®å 3.5 vµ b¶ng sè liÖu 3.24. 5 4 3.11 3.2 3 2 1 cha - con mẹ - con BiÓu ®å 3.5: §TB møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt chung)
17 B¶ng 3.25: Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt chung) C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ TT cha - con TT mÑ - con §TB 3,11 3,20 §LC 0,81 0,65 ThÊp 3,52 2,41 TØ lÖ % c¸c D−íi TB 28,20 26,88 møc ®é TB 33,42 34,30 t−¬ng t¸c Trªn TB 22,42 22,65 Cao 12,44 13,76 Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con chñ yÕu ë møc "trung b×nh", "d−íi trung b×nh" vµ "trªn trung b×nh". Nãi c¸ch kh¸c, hÇu hÕt sè cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn t−¬ng t¸c víi nhau xoay quanh møc “trung b×nh”,sè cã t−¬ng t¸c cao hoÆc thÊp chiÕm tØ lÖ Ýt. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn qua §TB vÒ møc ®é t−¬ng t¸c cña cha víi con vµ cña mÑ víi con ®Òu > 3 ®iÓm (biÓu ®å 3.5) vµ qua ph©n phèi c¸c møc ®é t−¬ng t¸c cña cha mÑ víi con: > 80% sè cha mÑ vµ con t−¬ng t¸c víi nhau ë møc trung b×nh, trªn trung b×nh vµ d−íi trung b×nh. Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a mÑ vµ con cao h¬n t−¬ng t¸c cha vµ con. 3.1.7.2 . Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con tuæi thiÕu niªn xÐt theo ®é tuæi 5 4 3.35 3.23 3.48 3.36 3.05 2.92 L6 2.99 2.86 3 L7 L8 2 L9 1 Cha - Con Mẹ - Con BiÓu ®å 3.6: §TB vÒ møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt theo ®é tuæi) B¶ng 3.26: Møc ®é t−¬ng t¸c gi÷a cha mÑ vµ con (xÐt theo ®é tuæi) C¸c tiªu chÝ Cha vµ con MÑ vµ con ®¸nh gi¸ L6 L7 L8 L9 L6 L7 L8 L9 ThÊp 4,91 4,78 6,61 7,88 2,89 4,11 4,13 5,36 TØ lÖ % D−íi TB 19,86 23,37 28,15 33,05 19,59 25,36 28,71 32,57 c¸c TB 34,96 36,22 33,91 31,32 37,23 34,64 34,10 34,57 møc Trªn TB 24,80 24,51 20,35 19,05 23,32 22,15 20,49 18,38 Cao 15,47 13,12 10,98 8,70 16,97 13,74 11,47 9,12