Baùo caùo naøy ñeà caäp tôùi vaán ñeà phaùt
trieån con ngöôøi taïi Vieät Nam, ñaëc
bieät trong thôøi kyø ñoåi môùi. Trong
suoát quaù trình ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp daân
toäc vaø xaây döïng ñaát nöôùc, Ñaûng vaø Nhaø
nöôùc Vieät Nam luoân kieân trì con ñöôøng
phaùt trieån mang laïi haïnh phuùc cho toaøn
theå nhaân daân. Ñieàu ñoù giaûi thích taïi sao
ñoái vôùi nhieàu ngöôøi daân Vieät Nam, quan
nieäm veà phaùt trieån con ngöôøi (PTCN) nhö
moät quaù trình môû roäng cô hoäi löïa choïn vaø
taêng cöôøng naêng löïc cho ngöôøi daân maø
Chöông trình Phaùt trieån Lieân Hôïp Quoác
(UNDP) ñöa ra, khoâng phaûi hoaøn toaøn
môùi laï. Tuy nhieân, ñoâi khi giöõa chuû tröông
chính saùch vaø thöïc tieãn trieån khai laïi coù söï
thieáu ñoàng boä, aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc
hieän caùc muïc tieâu phaùt trieån nhaèm naâng
cao ñôøi soáng nhaân daân.
Coâng cuoäc ñoåi môùi, baét ñaàu ñöôïc khôûi
xöôùng vaø trieån khai töø giöõa nhöõng naêm
1980, ñaõ taïo döïng moät khuoân khoå môùi ñeå
thöïc hieän moät caùch toát hôn caùc muïc tieâu
phaùt trieån con ngöôøi. Thoâng qua vieäc môû
roäng cô hoäi löïa choïn cho ngöôøi daân, ñoåi
môùi ñaõ mang laïi nhöõng thay ñoåi lôùn lao veà
cô hoäi ñöôïc laøm vieäc, hoïc taäp vaø höôûng
thuï moät cuoäc soáng coù yù nghóa cho ngöôøi
daân trong hôn moät thaäp nieân qua. Baùo caùo
naøy coá gaéng laøm roõ moái quan heä giöõa ñoåi
môùi vaø vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu phaùt
trieån con ngöôøi ôû Vieät Nam trong 15 naêm
qua. Baùo caùo chöùng minh raèng ñoåi môùi laø
söï tieáp tuïc con ñöôøng phaùt trieån maø daân
toäc Vieät Nam ñaõ theo ñuoåi trong suoát lòch
söû cuûa mình; raèng ñoåi môùi laø caùch thöùc
phuø hôïp ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà phaùt
trieån cuûa Vieät Nam trong caùc ñieàu kieän
hieän nay. Baùo caùo cuõng neâu ra nhöõng
thaùch thöùc chuû yeáu maø Vieät Nam ñang vaø
seõ ñoái maët trong vieäc thöïc hieän caùc muïc
tieâu phaùt trieån con ngöôøi trong möôøi naêm
tôùi döôùi taùc ñoäng cuûa toaøn caàu hoaù kinh teá
vaø böôùc chuyeån sang kinh teá tri thöùc ñang
dieãn ra maïnh meõ treân phaïm vi toaøn theá
giôùi. Moät trong nhöõng thaùch thöùc ñoù laø laøm
theá naøo tieáp tuïc cuûng coá vaø naâng cao
nhöõng thaønh quaû cuûa ñoåi môùi ñoàng thôøi
haïn cheá cheânh leäch giaøu ngheøo hieän ñang
coù chieàu höôùng gia taêng. Vieäc chæ ra caùc
thaùch thöùc ñoù cuõng haøm yù veà nhöõng muïc
tieâu phaùt trieån con ngöôøi caàn ñöôïc Vieät
Nam öu tieân giaûi quyeát trong giai ñoaïn tôùi.
Baùo caùo khaúng ñònh ñeå vöôït qua caùc thaùch
thöùc lôùn ñang ñaët ra treân con ñöôøng phaùt
trieån, ñeå caùc muïc tieâu phaùt trieån con ngöôøi
cuûa giai ñoaïn tôùi ñöôïc thöïc hieän moät caùch
coù hieäu quaû, Vieät Nam khoâng coù caùch naøo
khaùc hôn laø phaùt huy söùc maïnh toaøn daân
toäc, tieáp tuïc ñoåi môùi, chuû ñoäng hoäi nhaäp
kinh teá quoác teá vaø ñaåy maïnh quaù trình
coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc.
Caùc noäi dung chính cuûa Baùo caùo seõ
ñöôïc trình baøy khaùi quaùt döôùi ñaây.
Quan nieäm phaùt trieån con ngöôøi
Chöông I ñeà caäp nhöõng noäi dung cô baûn
cuûa quan ñieåm phaùt trieån con ngöôøi, taïo
thaønh cô sôû lyù luaän cho Baùo caùo. Luaän
ñieåm xuaát phaùt, cuõng laø yù töôûng trung
taâm cuûa Baùo caùo laø: Phaùt trieån con ngöôøi
(tieáng Anh: human development) chính
laø, vaø phaûi laø söï phaùt trieån mang tính
nhaân vaên. Ñoù laø söï phaùt trieån vì con
ngöôøi, cuûa con ngöôøi vaø do con ngöôøi.
Quan ñieåm naøy coi vieäc môû roäng nguoàn
thu nhaäp laø moät phöông tieän quan troïng
1
TÖÍNG QUAN
Töíng quan
Quan àiïím phaát triïín con
ngûúâi - möåt quan àiïím
mang tñnh nhên vùn coi
con ngûúâi laâ trung têm, laâ
muåc àñch töëi thûúång cuãa
sûå phaát triïín. Phaát triïín
con ngûúâi laâ sûå múã röång
cú höåi cho viïåc ngûúâi dên
nhùçm hûúáng túái möåt cuöåc
söëng àêëy àuã vïì vêåt chêët
phong phuá vïì tri thûác....
ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu phaùt trieån con
ngöôøi; song xeùt veà baûn chaát saâu xa, môû
roäng cô hoäi löïa choïn cho ngöôøi daân, haøm
caû nghóa taïo ra caùc ñieàu kieän ñeå hoï thöïc
hieän ñöôïc söï löïa choïn ñoù, môùi laø muïc
tieâu toái thöôïng cuûa moïi noã löïc phaùt trieån.
Nhöõng söï löïa choïn quan troïng nhaát
trong soá raát nhieàu cô hoäi löïa choïn theo
quan ñieåm cuûa ngöôøi daân laø ñöôïc soáng
laâu vaø khoeû maïnh, ñöôïc hoïc haønh vaø ñöôïc
tieáp caän vôùi caùc nguoàn löïc caàn thieát ñeå
ñaûm baûo moät cuoäc soáng aám no. Phaùt trieån
con ngöôøi cuõng coù theå ñöôïc coi laø söï taêng
cöôøng naêng löïc cho ngöôøi daân, töùc laø khaû
naêng thöïc hieän nhöõng coâng vieäc vaø yù
töôûng maø hoï cho laø coù giaù trò. Cuõng gioáng
nhö khaùi nieäm veà cô hoäi löïa choïn, khaùi
nieäm veà naêng löïc roõ raøng haøm chöùa yù
töôûng cuûa ngöôøi daân veà quyeàn töï do quyeát
ñònh cuoäc soáng treân moïi maët cuûa mình.
Ngoaøi ra, phaùt trieån con ngöôøi khoâng chæ
laø vieäc xaây döïng naêng löïc cho con ngöôøi,
nhö naâng cao söùc khoeû, tri thöùc vaø kyõ
naêng, maø coøn laø vieäc söû duïng nhöõng naêng
löïc ñoù thoâng qua caùc hoaït ñoäng saûn xuaát
kinh doanh, vaên hoaù - xaõ hoäi vaø chính trò.
Chæ khi naøo phaùt trieån con ngöôøi ñaûm baûo
moái quan heä caân baèng giöõa hai quaù trình
xaây döïng vaø söû duïng naêng löïc cuûa con
ngöôøi, thì luùc ñoù tieàm naêng cuûa con ngöôøi
môùi ñöôïc khai thaùc ñaày ñuû. Caùc neàn kinh
teá Ñoâng AÙ coù theå coi laø nhöõng thí duï
thaønh coâng trong vieäc taïo laäp vaø phaùt
trieån moät moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå môû roäng
vaø thöïc hieän caùc cô hoäi löïa choïn cuûa
ngöôøi daân. Nhöõng nöôùc naøy khoâng chæ tích
cöïc ñaàu tö xaây döïng nhöõng naêng löïc cô
baûn, maø ngöôøi daân coøn ñöôïc hoã trôï ñeå söû
duïng nhöõng naêng löïc naøy thoâng qua caùc
chính saùch thuùc ñaåy söï taêng tröôûng kinh teá
nhanh choùng cuõng nhö taêng cöôøng caùc cô
hoäi löïa choïn cho ngöôøi daân.
Quan ñieåm phaùt trieån con ngöôøi coù
naêm ñaëc tröng cô baûn. Thöù nhaát, con
ngöôøi ñöôïc coi nhö laø trung taâm cuûa söï
phaùt trieån. Nhöõng vaán ñeà phaùt trieån caàn
ñöôïc nhaän thöùc treân cô sôû lôïi ích vaø söï
tham gia ñoùng goùp cuûa ngöôøi daân. Thöù
hai, ngöôøi daân khoâng chæ laø phöông tieän
maø coøn laø muïc tieâu cuûa phaùt trieån. Vì vaäy,
quan ñieåm phaùt trieån con ngöôøi gaén lieàn
vôùi nhöõng lyù thuyeát veà nguoàn voán con
ngöôøi hay nguoàn nhaân löïc. Ñaëc tröng thöù
ba laø vieäc naâng cao vò theá cuûa ngöôøi daân.
Ngöôøi daân khoâng chæ ñôn thuaàn laø ñoái
töôïng thuï höôûng moät caùch thuï ñoäng thaønh
quaû cuûa söï phaùt trieån, maø coøn laø nhöõng
thaønh vieân tham gia tích cöïc, chuû ñoäng
vaøo caùc hoaït ñoäng vaø quaù trình phaùt trieån
coù yù nghóa quyeát ñònh tôùi cuoäc soáng cuûa
hoï. Thöù tö, quan ñieåm phaùt trieån con
ngöôøi chuù troïng ñeán vieäc taïo laäp söï bình
ñaúng veà cô hoäi cho moïi ngöôøi daân, khoâng
phaân bieät chuûng toäc, taàng lôùp, toân giaùo,
giôùi tính, quoác tòch; ñoàng thôøi nhaán maïnh
taàm quan troïng cuûa söï coâng baèng giöõa caùc
theá heä vaø tính beàn vöõng veà moâi tröôøng.
Cuoái cuøng, quan ñieåm phaùt trieån con
ngöôøi mang tính toaøn dieän vì ñoù laø moät
quaù trình môû roäng cô hoäi löïa choïn cuûa
ngöôøi daân veà taát caû caùc maët cuûa cuoäc
soáng, nhö kinh teá, chính trò, xaõ hoäi, vaên
hoaù vaømoâi tröôøng.
Ñoåi môùi vaø Phaùt trieån con ngöôøi ôû Vieät
Nam.
Caùc chính saùch kinh teá-xaõ hoäi maø Vieät
Nam thöïc hieän trong thôøi gian qua, ñaëc
bieät trong quaù trình ñoåi môùi, veà caên baûn
laø thöïc hieän phöông thöùc tieáp caän höôùng
tôùi vieäc phaùt trieån theo quan ñieåm phaùt
trieån con ngöôøi. Tröôùc ñoåi môùi, Vieät
Nam ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu töông
ñoái toát veà phaùt trieån con ngöôøi, ñaëc bieät
trong caùc lónh vöïc phaùt trieån nguoàn
nhaân löïc, y teá, giaùo duïc. Tuy nhieân, quaù
trình môû roäng cô hoäi löïa choïn vaø taêng
cöôøng naêng löïc cuûa ngöôøi daân trong lónh
vöïc kinh teá bò haïn cheá bôûi vieäc duy trì
quaù laâu cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung.
Trong nhöõng naêm 1980, nhöõng yeáu keùm
cuûa cô cheá naøy baét ñaàu ñöôïc boäc loä,
cuøng vôùi haäu quaû naëng neà cuûa chieán
tranh ñaõ ñaåy neàn kinh teá rôi vaøo tình
traïng khuûng hoaûng, nhieàu ngöôøi daân bò
ngheøo ñoùi. Tröôùc tình hình ñoù, Ñaïi hoäi
Ñaûng toaøn quoác laàn thöù 6 naêm 1986 ñaõ
2
BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏ ÍN CON NGÛÚÂI VIÏ ÅT NAM 2001
chuû tröông tieán haønh coâng cuoäc ñoåi
môùi. Ñoåi môùi khoâng thay ñoåi caùc muïc
tieâu phaùt trieån vì ñònh höôùng xaõ hoäi chuû
nghóa tieáp tuïc ñöôïc khaúng ñònh laø
phöông höôùng cô baûn ñeå ñaùp öùng nhu
caàu cuûa ngöôøi daân. Ñònh höôùng naøy
ñöôïc phaûn aùnh roõ qua muïc tieâu "daân
giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, daân
chuû vaø vaên minh". Ñoåi môùi ôû Vieät Nam
ñöôïc baét ñaàu töø ñoåi môùi tö duy phaùt
trieån. Treân cô sôû giöõ vöõng ñònh höôùng
xaõ hoäi chuû nghóa, caùc chính saùch môùi
ñöôïc ñeà ra nhaèm thieát laäp neàn kinh teá
thò tröôøng, ñoàng thôøi môû cöûa, tích cöïc,
chuû ñoäng hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá theá
giôùi. Ñoåi môùi thöïc söï ñaõ mang laïi
nhöõng keát quaû phaùt trieån con ngöôøi ñaày
aán töôïng, ñaëc bieät trong lónh vöïc kinh teá
- xaõ hoäi, qua ñoù taïo ñaø phaùt trieån môùi,
ñaûm baûo naêng löïc ñeå giaûi quyeát nhöõng
thaùch thöùc môùi trong giai ñoaïn phaùt
trieån tieáp theo.
Toaøn caàu hoaù vaø phaùt trieån con ngöôøi
Phaàn cuoái cuûa chöông naøy xem xeùt nhuõng
vaán ñeà phaùt trieån con ngöôøi noùi chung vaø
cuûa Vieät Nam noùi rieâng trong boái caûnh
toaøn caàu hoaù. Tröôùc taùc ñoäng cuûa quaù
trình töï do hoaù thöông maïi vaø nhöõng tieán
boä mang tính ñoät phaù cuûa khoa hoïc kyõ
thuaät vaø coâng ngheä, toaøn caàu hoaù ñaõ vaø
ñang laøm thu heïp khoâng gian vaø thôøi
gian, môû ra nhöõng thò tröôøng môùi, coâng cuï
môùi, theå cheá môùi, quy taéc môùi vaø giaù trò
môùi. Toaøn caàu hoaù ñaõ ñoùng vai troø xuùc
taùc quan troïng trong vieäc taêng cöôøng söï
phoàn thònh vaø ñaåy luøi ñoùi ngheøo ôû nhieàu
nöôùc. Song neáu chæ tích cöïc tham gia vaøo
quaù trình hoäi nhaäp khoâng thoâi thì chöa ñuû.
Moät quaù trình hoäi nhaäp thöïc söï thaønh
coâng ñoøi hoûi phaûi xaây döïng ñöôïc nhöõng
chính saùch mang tính chuû ñoäng nhaèm
tranh thuû toái ña maët tích cöïc, lôïi ích vaø
giaûm thieåu maët tieâu cöïc, ruûi ro cuûa quaù
trình toaøn caàu hoùa.
Caùc chính saùch "môû cöûa" vaø theo
höôùng töï do hoaù thöông maïi vaø ñaàu tö cuûa
nhieàu nöôùc chaâu AÙ coù theå laø moät ví duï toát.
Nhöõng neàn kinh teá "thaàn kyø" cuûa chaâu AÙ
cho thaáy raèng tieán kòp caùc neàn kinh teá
phaùt trieån trong voøng 40 - 50 naêm laø hieän
thöïc, vaø phaàn nhieàu caùc nöôùc naøy ñaõ thöïc
hieän ñieàu naøy thoâng qua quaù trình hoäi
nhaäp nhanh choùng vaøo neàn kinh teá theá
giôùi. Nhöõng yeáu toá caên baûn quan troïng
ñaûm baûo cho caùc nöôùc naøy thaønh coâng laø
chính saùch kinh teá vó moâ coù hieäu quaû, tích
cöïc döïa vaøo nguoàn voán trong nöôùc, phaùt
trieån theo höôùng xuaát khaåu döïa treân lôïi
theá caïnh tranh, môû cöûa neàn kinh teá ñeå tieáp
nhaän thöông maïi vaø ñaàu tö quoác teá, tích
cöïc hoã trôï taïo laäp moâi tröôøng thuaän lôïi
cho söï phaùt trieån cuûa khu vöïc kinh teá tö
nhaân, chuù troïng ñaàu tö taêng cöôøng naêng
löïc cuûa ngöôøi daân, ñoàng thôøi haïn cheá söï
cheânh leäch veà thu nhaäp ôû möùc khieâm toán.
Cuoäc khuûng hoaûng taøi chính tieàn teä
chaâu AÙ naêm 1997 khoâng heà laøm mai moät
ñi giaù trò cuûa nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm
treân. Baûn thaân cuoäc khuûng hoaûng naøy laø
moät ví duï raát roõ raøng veà tieàm naêng gaây
maát oån ñònh cuûa quaù trình toaøn caàu hoaù.
Ñieàu ñoù cho thaáy heä thoáng taøi chính toaøn
caàu ngaøy nay chöùa ñöïng nhöõng yeáu toá baát
oån ñònh vaø deã bò toån thöông. Kinh nghieäm
cuõng chæ ra raèng tính linh hoaït, chuû ñoäng
laø nhöõng yeáu toá heát söùc quan troïng ñeå
vöôït qua khuûng hoaûng. Nhöõng neàn kinh teá
chaâu AÙ thoaùt khoûi cuoäc khuûng hoaûng moät
caùch töông ñoái an toaøn laø nhöõng neàn kinh
teá coù tính linh hoaït cao vaø hoäi nhaäp toát
hoaëc coù möùc ñoä hoäi nhaäp taøi chính yeáu
nhö Vieät Nam. Thöù hai, cuoäc khuûng hoaûng
cho thaáy raèng vieäc môû roäng thoâng thöông
veà taøi chính vôùi theá giôùi, ñaëc bieät laø caùc
doøng luaân chuyeån voán ngaén haïn, caàn phaûi
ñöôïc tieán haønh moät caùch thaän troïng trong
ñieàu kieän khi caùc theå cheá taøi chính vaø cô
cheá giaùm saùt mang tính phoøng ngöøa ñoái
vôùi khu vöïc taøi chính coøn yeáu keùm, ñaëc
bieät khi hoaït ñoäng cho vay coøn chòu aûnh
höôûng nhieàu cuûa Nhaø nöôùc. Thöù ba, caàn
löu yù moät thöïc teá laø nhieàu raéc roái maø caùc
nöôùc chaâu AÙ phaûi ñöông ñaàu trong thôøi
gian vöøa qua naûy sinh ra khoâng phaûi do
chính phuû laøm quaù nhieàu maø laïi laø vì hoï
laøm quaù ít. Nhaø nöôùc ñaùng ra caàn theå hieän
maïnh meõ vai troø quan troïng cuûa mình
3
TÖÍNG QUAN
Toaân cêìu hoaá àaä àoáng
vai troâ quan troång trong
viïåc tùng cûúâng sûå phöìn
thõnh vaâ àêíy luâi àoái ngheâo
úã nhiïìu nûúác. Möåt quaá
trònh höåi nhêåp thûåc sûå
thaânh cöng àoâi hoãi phaãi
xêy dûång kõp thúâi nhûäng
chñnh saách mang tñnh
chuã àöång nhùçm tranh thuã
töëi àa lúåi ñch vaâ giaãm
thiïíu ruãi ro cuãa quaá trònh
toaân cêìu hoáa.
trong vaán ñeà ngaên chaën vaø giaûi quyeát söï
thaát baïi veà thoâng tin, töùc laø ñaûm baûo vieäc
cung caáp nhöõng thoâng tin cô baûn töø thò
tröôøng, giaùm saùt thöïc thi nhöõng yeâu caàu
phaùp lyù lieân quan tôùi tính coâng khai minh
baïch, traùch nhieäm giaûi trình vaø cheá ñoä baùo
caùo cuûa caùc coâng ty.
Maëc duø cuoäc khuûng hoaûng chaâu AÙ coù
aûnh höôûng ñaùng keå tôùi Vieät Nam, ñaëc bieät
laø laøm suy giaûm toác ñoä xuaát khaåu vaø caùc
doøng ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, song
nhìn chung Vieät Nam ñaõ choáng choïi khaù
toát cuoäc khuûng hoaûng naøy, thoâng qua moät
loaït caùc bieän phaùp caàn thieát nhö kieåm soaùt
chaët cheõ caùc hoaït ñoäng giao dòch ngoaïi hoái
vaø söû duïng nguoàn voán nöôùc ngoaøi chuû yeáu
laø caùc khoaûn ñaàu tö tröïc tieáp thay vì caùc
khoaûn ñaàu tö giaùn tieáp. Trong töông lai,
vieäc tieáp tuïc môû cöûa caàn ñöôïc quaûn lyù moät
caùch thaän troïng. Caàn nhaán maïnh laø vieäc
khoâng môû cöûa hay duy trì caùc raøo caûn
thöông maïi chaët cheõ coù theå daãn ñeán nhöõng
haäu quaû coøn nghieâm troïng hôn.
Tình traïng cheânh leäch ngaøy caøng gia
taêng cuõng laø moät vaán ñeà thöôøng ñi ñoâi vôùi
quaù trình toaøn caàu hoaù. Hieän chöa coù theå
khaúng ñònh chaéc chaén veà moät moái lieân heä
mang tính heä thoáng giöõa (nhöõng thay ñoåi
veà) thöông maïi vaø (nhöõng thay ñoåi veà)
phaân phoái thu nhaäp. Nhöõng soá lieäu hieän
coù cho thaáy caùc neàn kinh teá ñang troãi daäy
coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù cao thöôøng,
nhöng khoâng phaûi luoân luoân, coù ñöôïc moät
söï phaân phoái thu nhaäp töông ñoái ñoàng ñeàu
hôn so vôùi caùc neàn kinh teá ñang troãi daäy
coù möùc ñoä toaøn caàu hoaù thaáp hôn. Möùc ñoä
cheânh leäch veà thu nhaäp ôû moät neàn kinh teá
coù theå lieân quan tôùi lòch söû, taêng tröôûng
kinh teá, caùc bieän phaùp kieåm soaùt giaù caû vaø
tieàn löông, caùc chöông trình phuùc lôïi vaø
caùc chính saùch giaùo duïc nhieàu hôn laø lieân
quan tôùi chæ rieâng toaøn caàu hoaù hay töï do
hoaù thöông maïi. (Xu höôùng cheânh leäch
giaøu ngheøo ôû Vieät Nam trong thôøi gian
gaàn ñaây seõ ñöôïc trình baøy ôû chöông 3).
Tuy nhieân, ñeå tranh thuû ñöôïc lôïi ích cuûa
thöông maïi, ngöôøi ngheøo caàn ñöôïc tieáp
caän, öùng phoù vôùi thò tröôøng, maø ñieàu ñoù
ñoøi hoûi phaûi ñaàu tö veà cô sôû haï taàng cuõng
nhö thöïc hieän caùc bieän phaùp theå cheá. Moät
ñieàu roõ raøng laø baûo hoä ít khi giuùp ích cho
ngöôøi ngheøo, ñaëc bieät laø veà laâu daøi. Caùc
chính saùch vó moâ phuø hôïp cuøng vôùi caùc
bieän phaùp chính saùch mang tính muïc tieâu,
coù ñoái töôïng roõ raøng ñöôïc coi laø coù hieäu
quaû hôn.
Toaøn caàu hoaù ñoøi hoûi phaûi hoäi nhaäp
vaên hoaù ôû möùc ñoä cao hôn. Maëc duø ñieàu
naøy coù theå aûnh höôûng tôùi tính ña daïng vaên
hoaù ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh, song hy voïng
raèng yù thöùc vaên hoaù ñaõ aên saâu vaøo tieàm
thöùc cuûa ngöôøi daân vaø yù thöùc daân toäc seõ
khoâng bò "cuoán troâi" ñi, ngöôïc laïi vieäc
taêng cöôøng giao löu vaên hoaù mang laïi
nhöõng lôïi ích to lôùn. Coù ngöôøi e ngaïi raèng
toaøn caàu hoaù seõ laøm phöông haïi ñeán chuû
quyeàn quoác gia cuûa moãi nöôùc. Taát nhieân,
ñieàu khoâng theå phuû nhaän laø moät khi ñaõ
tham gia vaøo quaù trình hoäi nhaäp quoác teá
moãi nöôùc ñeàu caàn tieán haønh moät soá bieän
phaùp caûi caùch nhaát ñònh, vaø ñieàu ñoù vì theá
coù theå haïn cheá phaàn naøo phaïm vi cuûa caùc
chính saùch quoác gia. Ñeå hoäi nhaäp thaønh
coâng ñoøi hoûi nhieàu yeáu toá, trong ñoù coù
yeâu caàu veà moät neàn kinh teá ñoäc laäp töï chuû
linh hoaït coù khaû naêng öùng phoù moät caùch
nhanh choùng vaø coù hieäu quaû vôùi moïi bieán
ñoäng naûy sinh trong quaù trình toaøn caàu
hoaù. Chuû ñoäng tích cöïc tham gia hoäi nhaäp
khoâng phaûi laø söï hy sinh chuû quyeàn quoác
gia maø phaûi laø moät bieän phaùp thöïc hieän
chuû quyeàn quoác gia thoâng qua vieäc taêng
cöôøng naêng löïc ñaát nöôùc ñeå coù theå quyeát
ñònh töông lai cuûa chính mình. Ñieàu ñoù
ñoøi hoûi caû Chính phuû vaø ngöôøi daân phaûi coù
naêng löïc môùi vaø tö duy môùi. Thaønh coâng
cuûa hoäi nhaäp tuøy thuoäc vaøo khaû naêng
thích öùng vaø xaây döïng caùc naêng löïc ñoù.
Hoäi nhaäp toaøn caàu coù theå môû ra con
ñöôøng daãn tôùi phaùt trieån beàn vöõng vaø cô
hoäi tieán kòp, nhöng toác ñoä cuûa cuoäc haønh
trình coøn phuï thuoäc vaøo söùc maïnh, baûn
lónh vaø yù chí cuûa nhöõng con ngöôøi ñi treân
con ñöôøng thieân lyù ñoù.
Caûi caùch theå cheá vaø phaùt trieån con
ngöôøi
Chöông 2 trình baøy chi tieát hôn nhöõng
4
BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏ ÍN CON NGÛÚÂI VIÏ ÅT NAM 2001
thaønh töïu ñaày aán töôïng trong thôøi kyø ñoåi
môùi suoát gaàn hai thaäp kyû qua. Ñoåi môùi ñaõ
thöïc söï taïo laäp moâi tröôøng thuaän lôïi vaø
môû roäng cô hoäi löïa choïn cho ngöôøi daân.
Quaù trình caûi caùch theå cheá naøy coù theå noùi
ñaõ baét ñaàu töø noâng nghieäp baèng vieäc giao
ñaát cuûa caùc hôïp taùc xaõ cho caùc hoä noâng
daân. Ñieàu ñoù ñaõ môû roäng raát nhieàu phaïm
vi löïa choïn cho ngöôøi daân noâng thoân ñeå
hoï coù theå söû duïng vaø quaûn lyù ñaát noâng
nghieäp moät caùch hieäu quaû nhaát. Cuøng vôùi
caùc bieän phaùp caûi caùch kinh teá vó moâ nhö
töï do hoaù giaù caû vaø thoáng nhaát tyû giaù hoái
ñoaùi, ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng noâng
thoân vaø phaùt trieån vuøng laõnh thoå, coâng
cuoäc caûi caùch theå cheá nhö vaäy ñaõ thuùc
ñaåy thöông maïi caû trong nöôùc vaø quoác teá.
Saûn löôïng löông thöïc taêng voït ñaõ ñöa
Vieät Nam töø moät nöôùc nhaäp khaåu gaïo
trong nhöõng naêm 1980 trôû thaønh nöôùc
xuaát khaåu gaïo lôùn thöù hai hoaëc thöù ba treân
theá giôùi. Caùc hoä noâng daân baét ñaàu ña
daïng hoaù saûn phaåm theo höôùng chuyeån
sang troàng caùc loaïi caây coù giaù trò kinh teá
cao hôn nhö caø pheâ, cheø vaø cao su. Maëc
duø thöông maïi quoác teá ñaõ mang laïi nhöõng
lôïi ích to lôùn, song söï bieán ñoäng veà giaù caû
treân thò tröôøng quoác teá ñaëc bieät laø ñoái vôùi
caùc maët haøng noâng saûn caø pheâ vaø gaïo
cuõng ñaët ngöôøi noâng daân tröôùc nhöõng ruûi
ro, khoù khaên to lôùn. Ngöôøi noâng daân coøn
gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vieäc ñöông
ñaàu vôùi nhöõng ruûi ro ñoù. Caùc noã löïc nhö
ña daïng hoaù saûn xuaát ôû möùc cao hôn, ña
daïng hoaù thu nhaäp hay taän duïng vaø phaùt
huy caùc bieän phaùp hoã trôï, xuùc tieán thöông
maïi khaùc caàn ñöôïc ñaåy maïnh hôn.
Nhöõng thaønh tích ñaùng khích leä cuõng
ñaõ ñaït ñöôïc trong vieäc môû roäng cô hoäi
vieäc laøm. Trong nhöõng naêm 1990, soá lao
ñoäng môùi coù vieäc laøm ôû Vieät Nam moãi
naêm taêng theâm hôn moät trieäu ngöôøi töùc laø
ôû möùc hôn 3%/naêm, cao hôn ñaùng keå so
vôùi nhöõng thaäp kyû tröôùc ñoù. Coù hai baøi
hoïc ñöôïc ruùt ra töø thaønh coâng to lôùn naøy.
Thöù nhaát, quaù trình chuyeån ñoåi sang neàn
kinh teá thò tröôøng vaø moät neàn kinh teá
thoâng thoaùng hôn ñaõ mang laïi hieäu quaû to
lôùn trong vieäc giaûi phoùng nhieàu tieàm
naêng cuûa nhaân daân Vieät Nam. Maëc duø
coøn coù nhöõng baát caäp trong moâi tröôøng
kinh doanh, khu vöïc kinh teá daân doanh ñaõ
toû ra raát coù taùc duïng trong vieäc taïo ra
nhöõng vieäc laøm môùi. Vì vaäy, vieäc thuùc
ñaåy söï phaùt trieån cuûa khu vöïc naøy laø noäi
dung heát söùc quan troïng. Thöù hai, caàn
phaûi thaáy raèng giôø ñaây Nhaø nöôùc khoâng
coøn laø nguoàn cung caáp vieäc laøm duy nhaát
hay toát nhaát nöõa. Thay vaøo ñoù, Nhaø nöôùc
caàn taäp trung thöïc hieän vai troø giaùn tieáp
nhieàu hôn treân cô sôû thieát laäp vaø giaùm saùt
caùc theå cheá nhaèm taïo thuaän lôïi cho thò
tröôøng lao ñoäng vaän haønh toát. Nhaø nöôùc
coù traùch nhieäm ñaûm baûo cung caáp caùc
dòch vuï xaõ hoäi phuø hôïp vôùi khaû naêng tieáp
caän vaø chi traû cuûa ngöôøi daân, ví duï nhö
thoâng qua vieäc thöïc hieän coù hieäu quaû
Chöông trình quoác gia Xoaù ñoùi Giaûm
ngheøo vaø Vieäc laøm.
Xoaù ñoùi giaûm ngheøo trong nhöõng naêm
1990
Tröôùc "ñoåi môùi", tình traïng ngheøo ñoùi raát
phoå bieán vôùi tyû leä ngöôøi ngheøo leân tôùi
hôn 70%. Tình traïng ngheøo ñoùi phoå bieán
naøy coù nhieàu nguyeân nhaân. Tröôùc heát laø
do ngöôøi daân roõ raøng khoâng coù nhieàu cô
hoäi ñeå taïo ra vaø gia taêng thu nhaäp, ñaëc
bieät trong ñieàu kieän cô cheá keá hoaïch hoaù
taäp trung. Thöù hai laø do ñaõ chuù troïng quaù
nhieàu vaøo vieäc ñaûm baûo vieäc laøm vaø möùc
soáng bình ñaúng neân khoâng taïo ra ñöôïc vaø
phaùt huy taùc duïng cuûa caùc bieän phaùp
khuyeán khích lao ñoäng. Thöù ba, ngöôøi
daân khoâng coù ñuû naêng löïc ñeå öùng phoù vôùi
ruûi ro. Phaàn lôùn daân cö Vieät Nam soáng ôû
noâng thoân vaø cuoäc soáng cuûa hoï phuï thuoäc
vaøo noâng nghieäp. Nhöõng ngöôøi daân noâng
thoân naøy khoâng coù cô cheá ñaûm baûo an
toaøn trong nhöõng tình huoáng khaån caáp
nhö haïn haùn, baõo luõ vaø nhöõng ruûi ro,
thieân tai khaùc do trình ñoä kyõ thuaät laïc
haäu, möùc ñoä ña daïng hoaù coøn thaáp vaø
naêng löïc taøi chính haïn cheá.
Ñoåi môùi khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng
5
TÖÍNG QUAN
Höåi nhêåp kinh tïë toaân cêìu
coá thïí múã ra con àûúâng
dêîn túái phaát triïín bïìn
vûäng vaâ cú höåi tiïën kõp,
nhûng töëc àöå cuãa cuöåc
haânh trònh coân phuå thuöåc
vaâo sûác maånh, baãn lônh vaâ
yá chñ cuãa nhûäng con
ngûúâi ài trïn con àûúâng
thiïn lyá àoá
