Vai trò của các chuyên gia và nhà tạo lập thị trường trên TTCK
Khi đề cập đến các hình thức tổ chức thị trường không thể không nhắc đến
vai trò của các chuyên gia và các nhà tạo tập thị trường trong việc tạo lập sự công
bằng, hiệu quả và trật tự trên mỗi thị trường này.
Trải qua hàng trăm năm lịch sử hình thành, thị trường chứng khoán
(TTCK) đến nay vẫn không ngừng phát triển và ngày càng khẳng định là một kênh
huy động vốn hữu hiệu của nền kinh tế. Cùng với những tiến bộ của khoa học kỹ
thuật và yêu cầu về sự đa dạng trong các hoạt động đầu tư, đến nay nhiều loại thị
trường đã ra đời với các hình thức tổ chức thị trường từ đơn giản (thị trường chứng
khoán phi tập trung) đến hiện đại và hết sức chặt chẽ (thị trường chứng khoán tập
trung). Khi đề cập đến các hình thức tổ chức thị trường nói trên không thể không
nhắc đến vai trò của các chuyên gia và các nhà tạo tập thị trường trong việc tạo lập
sự công bằng, hiệu quả và trật tự trên mỗi thị trường này.
1. Vai trò của chuyên gia chứng khoán trên TTCK giao dịch tập trung
Mục tiêu của các Sở giao dịch là tạo lập một môi trường giao dịch chứng
khoán (CK) an toàn và hiệu quả, trong đó các nhà đầu tư phải được đối xử công
bằng, được cung cấp thông tin tương xứng nhằm hỗ trợ kịp thời cho các quyết
định đầu tư.
Trên TTCK giao dịch tập trung, chuyên gia CK là những người hoạt động
chuyên môn nhằm duy trì sự công bằng, cạnh tranh và hiệu quả về một loại CK đã
niêm yết. Ngoài ra, các chuyên gia còn là sự kết nối giữa các nhà môi giới với các
lệnh đặt mua và bán trên TTCK, hỗ trợ cho các giao dịch được thực hiện an toàn
và hiệu quả.
Một giao dịch được thực hiện khi giá cả đã hợp lý, để đạt được mức giá hợp
lý thì các lệnh đều phải chuyển qua các chuyên gia phụ trách. Vai trò của các
chuyên gia được thể hiện qua các hoạt động sau:
- Vai trò là đại lý của các nhà môi giới: Công việc của chuyên gia là thực
hiện lệnh cho các nhà môi giới đối với loại CK mà họ phụ trách. Nếu một khách
hàng tiến hành đặt lệnh thông qua nhà môi giới, trong trường hợp lệnh giới hạn
không thể thực hiện được, nhà môi giới sẽ chuyển lệnh này sang các chuyên gia,
các chuyên gia sẽ trở thành người đại diện cho nhà môi giới đối với lệnh đó tại sàn
giao dịch.
- Vai trò là nhà đấu giá: Trong toàn bộ phiên giao dịch, các chuyên gia sẽ
đưa ra một mức giá chào mua - chào bán tốt nhất, trên cơ sở đó đến đầu mỗi phiên
giao dịch họ thiết lập một mức giá giao dịch hợp lý đối với từng loại CK trên cơ sở
cung - cầu về loại CK đó. Hoạt động này nhằm bảo đảm trật tự thị trường đối với
từng loại CK mà họ phụ trách, đồng thời hạn chế sự dao động về giá cả của CK
đó.
- Vai trò là nhà kinh doanh: Các chuyên gia thực hiện giao dịch tại một
mức giá nằm trong khoảng giá chào mua cao nhất và giá chào bán thấp nhất. Họ là
người chịu trách nhiệm giảm thiểu sự chênh lệch giữa lệnh mua và lệnh bán. Việc
mua và bán này được thực hiện theo hướng của thị trường cho đến khi sự chênh
lệch được cân bằng trở lại.
Trong trường hợp xảy ra biến cố về lệnh, về giá cả... tại thị trường giao dịch
tập trung, vai trò của các chuyên gia trở nên rất quan trọng trong việc chủ động
điều chỉnh các biến cố về trạng thái cân bằng và ổn định.
2. Vai trò của các nhà tạo lập thị trường trên thị trường phi tập trung
Nhà tạo lập thị trường là người thực hiện chức năng duy trì thị trường cho
một loại CK. Chẳng hạn, đối với CK A là CK không niêm yết và được mua bán
trên thị trường phi tập trung (OTC). Nhà tạo lập thị trường là người đặt ra mức giá
bán CK A cho bên mua với sự thách giá trên cơ sở tương ứng với mức giá mà bên
bán (khách hàng của họ) yêu cầu.
Sau khi nhà đầu tư đặt lệnh mua bán CK A trên thị trường OTC, nhà môi
giới sẽ chuyển lệnh này tới nhà kinh doanh (thuộc bộ phận kinh doanh của công ty
môi giới). Nhà kinh doanh sẽ tìm kiếm người có thể bán số CK A (nhà môi giới
bên bán). Lúc này, nhà môi giới bên bán đóng vai trò là người tạo lập thị trường
cho CK A.
Thực tế là có nhiều nhà môi giới sẵn sàng bán CK A và như vậy sẽ có rất
nhiều nhà tạo lập thị trường đối với CK A tương đương với các mức "thách giá"
khác nhau. Nhà kinh doanh bắt đầu tiến hành thương lượng về giá cả của CK A
với các nhà tạo lập thị trường để có thể đạt được mức giá tối ưu. Giao dịch sẽ được
thực hiện khi nhà kinh doanh tìm được nhà tạo lập thị trường bán số CK A với
mức giá thấp nhất.
Thông thường các nhà tạo lập thị trường là những nhà môi giới đã được
đăng ký. Tuy nhiên, không phải tất cả các nhà môi giới đã đăng ký đều là những
nhà tạo lập thị trường. Để có thể trở thành một nhà tạo lập thị trường thì người môi
giới phải thực sự quan tâm đến việc tạo dựng thị trường cho một loại CK.
Vai trò của các nhà tạo lập thị trường được thể hiện thông qua các hoạt
động sau:
- Duy trì tính linh hoạt của thị trường đối với một loại CK khi CK đó được
phát hành ra thị trường.
- Tăng khả năng thực hiện giao dịch một loại CK có thể sinh lời do sự cạnh
tranh về giá cả đặt ra giữa các nhà tạo lập thị trường khác nhau đối với cùng loại
CK đó.
- Thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư tới một loại CK không niêm yết
trên thị trường.
- Tăng tính linh hoạt của thị trường đối với một loại CK khi tăng số lượng
các nhà tạo lập thị trường.
Các chuyên gia cũng có thể trở thành "nhà tạo lập thị trường" đối với một
loại CK cụ thể trong điều kiện phải chịu sự kiểm soát chặt chẽ. Sự kiểm soát này
sẽ hạn chế được các sai phạm nếu họ lạm dụng quyền hành độc quyền của mình
tại Sở giao dịch.
Bên cạnh đó, các nhà tạo lập thị trường có xu hướng cạnh tranh với nhau do
luôn có nhiều nhà tạo lập thị trường đối với một CK, do đó thị trường OTC được
đánh giá là có khả năng tự điều chỉnh tốt hơn thị trường giao dịch CK tập trung.
Cả chuyên gia CK và nhà tạo lập thị trường đều được tiếp cận với các thông
tin đặc biệt do họ thường xuyên tiếp cận trực tiếp với các thông tin trên sổ lệnh, vì
vậy họ có nhiều khả năng bị "rò rỉ" thông tin khi có sự biến động thị trường. Nếu
không bị cấm, các chuyên gia và các nhà tạo lập thị trường có thể sử dụng các
thông tin này (bao gồm các thông tin nội bộ) để thực hiện kinh doanh cho chính họ
nhằm thu lợi nhuận. Đó cũng chính là lý do tại sao những đối tượng này bị kiểm
soát chặt chẽ. Một yêu cầu khác nữa là họ phải công bằng với tất cả các nhà đầu
tư, không được phép thiên vị bất cứ bên nào.
Ngày nay, trên thế giới có nhiều loại thị trường mới ra đời như thị trường
cổ phiếu, thị trường trái phiếu, thị trường tương lai, thị trường quyền chọn... cùng
với sự hỗ trợ của các phương thức giao dịch đa dạng đã không ngừng thúc đẩy sự
phát triển của hệ thống TTCK, góp phần vào sự công bằng, hiệu quả và trật tự đối
với các giao dịch tại các thị trường này... Vì vậy vai trò của các chuyên gia và các
nhà tạo lập thị trường là luôn được khẳng định. Trong tương lai không xa, để
TTCK Việt Nam nói chung đi vào vận hành ổn định nên cần sớm tính đến việc
xây dựng một đội ngũ các chuyên gia và nhà tạo lập thị trường đủ năng lực tác
nghiệp trên thị trường.
a