Vấn đề nguồn gốc ngôn ngữ
2. Tiền thân của ngôn ngữ loài người
Mệnh đề ngôn ngữ bắt nguồn từ trong lao động thực ra chỉ mới khẳng định điều
kiện nảy sinh ngôn ngữ chứ chưa nói rõ ngôn ngữ đã nảy sinh từ cái gì. Những
giải thuyết về nguồn gốc ngôn ngữ của ngôn ngữ trước Mác, nếu như không giải
thích được những điều kiện tạo ra ngôn ngữ thì ít nhiều đều hướng về tiền thân của
ngôn ngữ loài người. Hiển nhiên, tiền thân của ngôn ngữ không thể là tư thế của
tay hay của thân thể như Marr và môn phái của ông chủ trương. Thừa nhân tư thế
của tay hay của thân thể là tiền thân của ngôn ngữ là chưa có cơ sở. Lịch sử không
hề biết có một xã hội loài người nào dù lạc hậu đến đâu chăng nữa lại không có
ngôn ngữ thành tiếng. Nhân chủng học không hề biết có một dân tộc nhỏ bé, lạc
hậu nào, dù cổ lỗ hay còn cổ lỗ hơn người châu Úc hay dân Đất lửa thế kỉ trước
chẳng hạn, lại không có ngôn ngữ thành tiếng. Cho nên, giả thuyết lúc đầu con
người chưa có ngôn ngữ thành tiếng và tư duy trừu tượng, muốn diễn đạt cái tư
duy tiền logic đó người ta dùng ngôn ngữ cử chỉ, tức là dùng tư thế của tay, của
thân thể, thậm chí của mắt để tỏ ý nhất định, nhưng những cử chỉ đó và âm thanh
của ngôn ngữ không có tính chất kế thừa lịch sử nào bởi vì cử chỉ dựa vào ấn
tượng thị giác còn ngữ âm dựa vào ấn tượng thính giác.
Một số người căn cứ vào sự khác nhau về bản chất và chức năng của ngôn ngữ
với các âm được bắt chước, tiếng kêu trong lao động và tiếng kêu cảm thán để phủ
nhận giá trị tiền thân của những thứ đó là không đúng. Người và vượn cũng khác
nhau về chất nhưng vượn vẫn là tiền thân của người; chữ viết và đồ hoạ nguyên
thuỷ khác nhau về chất nhưng đồ hoạ nguyên thuỷ vẫn là tiền thân của chữ viết.
Theo chúng tôi, ngôn ngữ với tư cách là hệ thống tín hiệu thứ hai phải bắt
nguồn từ hệ thống tín hiệu thứ nhất ở con người. Hệ thống tín hiệu thứ nhất là tất
cả những ấn tượng, cảm giác và biểu tượng thu được từ bối cảnh tự nhiên bên
ngoài thông qua những phản xạ, kích thích ở dạng mọi cảm giác: thính giác, thị
giác, xúc giác... Hệ thống tín hiệu thứ nhất tiến hành giao tiếp trong phạm vi tư
duy hình tượng, một mặt nó lấy hình tượng mà bộ máy cảm giác nhận được làm
cái biểu hiện còn cái được biểu hiện là tư duy hình tượng. Sự giao tiếp như vậy rất
đơn sơ vì nó không có tư duy trừu tượng. Nhưng dầu sao cũng vẫn có tác dụng
giao tiếp. Chẳng hạn, một người nguyên thuỷ kêu lên một tiếng, những người khác
lập tức xúm lại, bởi vì tiếng kêu đó làm cho người khác biết là có thức ăn... Phạm
vi của hệ thống tín hiệu thứ nhất ở con người nguyên thuỷ rất rộng. Bất cứ hình
tượng nào mà bộ máy cảm giác hình thành nên đều có thể trở thành "cái biểu hiện"
của hệ thống tín hiệu thứ nhất. Nhưng không phải ngôn ngữ bắt nguồn từ tất cả hệ
thống tín hiệu thứ nhất. Vì ngôn ngữ lấy ngữ âm làm vật kích thích vật chất, lấy
khái niệm làm nội dung chính của những vật kích thích ấy, cho nên chỉ bộ phận hệ
thống tín hiệu thứ nhất nào có tác dụng giao tiếp lấy âm thanh làm vật kích thích
mới trở thành ngôn ngữ.
Như vậy, có thể một phần của sự bắt chước âm thanh là nguồn gốc của một số
thành phần ngôn ngữ. Nhưng phải là những âm thanh mà con người mô phỏng âm
thanh do sự vật phát ra để làm tín hiệu giao tiếp. Sự bắt chước âm thanh theo cách
hiểu của Platon và Augustin thời cổ đại, cũng như sự bắt chước âm thanh với tư
cách là dùng đặc điểm của tư thế bộ máy phát âm để mô phỏng đặc điểm của sự
vật khách quan không thể là tiền thân của ngôn ngữ. Ngay chúng ta vẫn chưa lí
giải được rõ ràng những mối quan hệ tượng thanh ấy, huống hồ là người nguyên
thuỷ thời xưa.
Tương tự, những bộ phận tiếng kêu trong lao động, tiếng kêu cảm thán có tác
dụng giao tiếp với tư cách là hệ thống tín hiệu thứ nhất, đều có thể trở thành những
bộ phận cấu thành của ngôn ngữ sau này
