846
VẬN DỤNG KỸ THUẬT ĐỌC TÍCH CỰC NHẰM
PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG ĐỌC THEO QUY TRÌNH CHO
HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG -
NGHIÊN CỨU VÀ VẬN DỤNG VÀO CÁC MÔN HỌC XÃ HỘI
Trịnh Văn Sỹ
Trường THPT FPT Đà Nẵng, Đà Nẵng
TÓM TẮT
Hiện nay, xu hướng giáo dục trên thế giới và ở Việt Nam đều chuyển hẳn
sang giáo dục phát triển năng lực. Ở Việt Nam, Chương trình Giáo dục phổ thông
2018 đã được thực hiện với mục đích nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho
học sinh. Nghiên cứu thực hiện nhằm phân tích ý nghĩa, tính ứng dụng của một
kỹ thuật dạy học tích cực có thể áp dụng vào các môn học xã hội như: Lịch sử,
Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật. Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong các tiết
học có sử dụng kỹ thuật đọc, các em đều rất hứng thú và có thể phát triển kỹ
năng đọc, xử lý thông tin của bài học. Đặc biệt, thông qua việc đánh giá kết quả
đạt được của học sinh, giáo viên chủ động hơn trong việc rèn luyện, tìm hiểu và
đề xuất các giải pháp để phát triển kỹ năng đọc cho các em.
Từ khóa: Chương trình Giáo dục phổ thông 2018; kỹ thuật đọc; năng
lực; môn học xã hội
1. Đặt vấn đề
Điểm cốt yếu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 là mục tiêu phát
triển năng lực và phẩm chất cho học sinh. Để đạt được mục tiêu đó thì hệ thống
giáo dục cần đổi mới toàn diện mọi yếu tố của quá trình dạy học, trong đó đổi
mới phương pháp dạy học là một khâu quan trọng. Một trong các biện pháp nâng
cao chất lượng giờ dạy học là vận dụng các kỹ thuật đọc tích cực
1
. Các kỹ thuật
dạy học đọc phù hợp với mọi lứa tuổi, đối tượng và đặc biệt là học sinh trung
học phổ thông (THPT). Việc vận dụng các kỹ thuật đọc trong dạy học đã cho
thấy sự nâng lên rõ rệt chất lượng dạy học ở bậc THPT
2
. Do đó, có thể tin tưởng
rằng vận dụng một số kỹ thuật đọc tích cực vào dạy học là một trong những biện
1
V. S. Trinh (2023), Design and use of learning games in reading and comprehension teaching for 10th
grade high school students, TNU Journal of Science and Technology, 228 (12), pp. 198-205. DOI:
10.34238/tnu-jst.8421.
2
V. S. Trinh (2023), Design and use of learning games in reading and comprehension teaching for 10th
grade high school students, TNU Journal of Science and Technology, 228 (12), pp. 198-205. DOI:
10.34238/tnu-jst.8421.
847
pháp hữu hiệu cần được phát huy
1
. Tuy nhiên, qua khảo sát đánh giá của tác giả,
hiện nay, trong các giờ học có các yêu cầu đọc và xử lý thông tin, chưa có nhiều
giáo viên sử dụng các kỹ thuật đọc tích cực, cũng có giáo viên sử dụng các kỹ
thuật đọc trong giảng dạy nhưng tần suất sử dụng còn hạn chế
2
. Do đó bài viết
này trình bày kết quả nghiên cứu về yêu cầu, quy trình và cách thức thực hiện kỹ
thuật đọc và xử lý các thông tin nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học cho
các em học sinh THPT.
Các môn học xã hội (Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp
luật) đều có điểm chung là sẽ đọc thông tin bài học để tìm hiểu bài mới theo từng
giai đoạn đọc (trước, trong và sau khi đọc): đối với môn Ngữ văn thì học sinh
đọc các văn bản/ngữ liệu…; các môn Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp
luật thì học sinh sẽ đọc thông tin của bài học.
Trong số các phương pháp dạy học tích cực để áp dụng vào các môn học
thì đối với các môn học xã hội, kỹ thuật đọc SQ3R mang lại hiệu quả tốt nhất vì
có thể sử dụng các bước cho tất cả các môn: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục
kinh tế và pháp luật. Hơn nữa, đối với môn Ngữ văn, kỹ thuật này có thể sử dụng
cho 3 loại văn bản như: văn bản văn học, văn bản thông tin, văn bản nghị luận.
Đối với môn Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật thì kỹ thuật này phù
hợp với văn bản thông tin.
Hiện nay, việc áp dụng kỹ thuật đọc SQ3R mới dừng lại ở nghiên cứu lý
thuyết, rất ít nghiên cứu thực nghiệm. Tác giả Phan Thị Hương đã nghiên cứu
dạy học đọc hiểu các văn bản nghị luận cho học sinh lớp 10, tuy nhiên chưa đi
sâu vào phân tích các loại văn bản khác như văn bản văn bản văn học, văn bản
thông tin cũng như chưa vận dụng, nghiên cứu và thực nghiệm ở một số môn
học
3
. Nhóm tác giả Trần và Phan đã nghiên cứu đề tài Vận dụng kỹ thuật SQ3R
để dạy học – đọc các văn bản nghị luận ở bài 3 “Nghệ thuật thuyết phục trong
văn nghị luận” (Ngữ văn 10 – Kết nối tri thức với cuộc sống) theo định hướng
phát triển năng lực cho học sinh. Nghiên cứu đã khái quát về kỹ thuật SQ3R và
áp dụng vào thực tiễn văn bản nghị luận, tuy vậy chưa đa dạng hóa về các thể
1
T. T. H. Pham (2018), Reading comprehension and text comprehension strategies in high schools. Ha
Noi, Vietnam: Pedagogical University Publishing Hous.
2
T. H. Tran, T. T. Pham (2023), Applying SQ3R techniques to teach- read the discussion texts in lesson
3 "The art of persuasion in the thesis" (Literature 10- Connecting knowledge to life) in the direction of
capacity development for students, Experience Initiative, Nghe An, Vietnam
3
Phan Thị Hương (2020), Dạy học đọc hiểu văn bản nghị luận cho học sinh lớp 10 theo Chương trình
Giáo dục phổ thông Ngữ văn 2018, Luận văn Thạc sĩ sư phạm Ngữ văn, Trường Đại học Giáo dục, Đại
học Quốc gia Hà Nội.
848
loại văn bản khác
1
. Tác giả đã công bố nghiên cứu năm 2024 về vận dụng kỹ
thuật đọc SQ3R vào dạy học đọc hiểu nhằm phát triển năng lực cho học sinh,
trong đó đã thực nghiệm áp dụng quy trình thực hiện SQ3R thông qua một số
văn bản trong chương trình Ngữ văn Trung học phổ thông, bao gồm văn bản văn
học và văn bản nghị luận
2
. Do đó trong nghiên cứu này chỉ trình bày kết quả áp
dụng kỹ thuật SQ3R ở các môn Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật.
Kết quả nghiên cứu này sẽ góp phần hoàn thiện các nghiên cứu về áp dụng kỹ
thuật đọc tích cực để dạy học – đọc các văn bản của các môn học xã hội thuộc
chương trình giáo dục bậc trung học phổ thông.
2. Phương pháp nghiên cứu
Trong nghiên cứu này, từ mục tiêu môn học và các yêu cầu cần đạt được
của kỹ thuật đọc, tác giả đã vận dụng kỹ thuật SQ3R vào các môn học xã hội
gồm Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật. Nghiên cứu thực
nghiệm được áp dụng thông qua một số văn bản trong chương trình các môn học
xã hội ở bậc trung học phổ thông. Ngoài ra, phương pháp khảo sát thông qua
bảng hỏi được áp dụng với 151 học sinh ở 5 lớp giảng dạy đến từ Trường Trung
học phổ thông FPT Đà Nẵng về kỹ thuật SQ3R trong dạy học đọc hiểu văn bản.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Mục tiêu của các môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp
luật
- Ngữ văn: Giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất đã được
hình thành ở bậc trung học cơ sở; mở rộng và nâng cao yêu cầu phát triển phẩm
chất với các biểu hiện cụ thể: có bản lĩnh, cá tính, có lý tưởng và hoài bão, biết
giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá Việt Nam; có tinh thần hội nhập và ý thức
công dân toàn cầu. Tiếp tục phát triển các năng lực đã hình thành ở trung học cơ
sở với các yêu cầu cần đạt cao hơn.
- Lịch sử: Giúp học sinh phát triển năng lực lịch sử, biểu hiện của năng
lực khoa học đã được hình thành ở cấp trung học cơ sở; góp phần giáo dục tinh
thần dân tộc, lòng yêu nước, các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh
hoa văn hoá nhân loại, các phẩm chất, năng lực của người công dân Việt Nam,
công dân toàn cầu phù hợp với xu thế phát triển của thời đại; giúp học sinh tiếp
1
T. T. Huệ, P. T. Thơm (2023), Vận dụng kĩ thuật SQ3R để dạy họcđọc các văn bản nghị luận ở bài 3
“Nghệ thuật thuyết phục trong văn nghị luận” (Ngữ văn 10 - Kết nối tri thức với cuộc sống) theo định
hướng phát triển năng lực cho học sinh, Sáng kiến kinh nghiệm năm học 2022-2023, Trường THPT Phan
Thúc Trực, Nghệ An.
2
V. S. Trinh (2024), Vận dụng kỹ thuật đọc “SQ3R” vào dạy học đọc hiểu nhằm phát triển năng lực cho
học sinh, Tạp chí Khoa học giáo dục Việt Nam, tập 20, số 02, tr. 43-47. DOI: 10.15625/2615-
8957/12410207.
849
cận và nhận thức rõ vai trò, đặc điểm của khoa học lịch sử cũng như sự kết nối
giữa sử học với các lĩnh vực khoa học và ngành nghề khác, tạo cơ sở để học sinh
định hướng nghề nghiệp trong tương lai.
- Địa lý: Tiếp tục phát triển ở học sinh những phẩm chất, năng lực đã được
hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản; phát triển và hoàn thiện các năng lực
đặc thù như: nhận thức thế giới theo quan điểm không gian; giải thích các hiện
tượng và quá trình địa lý; sử dụng các công cụ của Địa lý học và tổ chức học tập
thực địa; thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin địa lý; vận dụng kiến thức, kỹ
năng vào thực tiễn và định hướng nghề nghiệp. Các năng lực này được hình
thành và phát triển thông qua việc trang bị những kiến thức về địa lý đại cương,
địa lý kinh tế - xã hội thế giới, địa lý Việt Nam và phương pháp giáo dục đề cao
hoạt động chủ động, tích cực, sáng tạo của người học.
- Giáo dục kinh tế và pháp luật: Giúp học sinh có tình cảm, nhận thức,
niềm tin và bản lĩnh phù hợp với chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật
dựa trên những kiến thức cơ bản, cốt lõi, thiết thực đối với đời sống và định
hướng nghề nghiệp sau trung học phổ thông về kinh tế và pháp luật. Giúp học
sinh có được năng lực thực hiện các quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm công dân chủ
yếu từ góc độ kinh tế, pháp luật; có kỹ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm
việc và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo
vệ đất nước và hội nhập quốc tế.
3.2. Vận dụng kỹ thuật đọc SQ3R vào các môn học xã hội
Hình 1. Quy trình thực hiện của chiến thuật đọc SQ3R
1
SQ3R là kỹ thuật đọc 5 bước được Francis Robinson giới thiệu năm 1961
với mục đích giúp người học trở thành một đọc giả tích cực, sâu sắc, chủ động
trong các giai đoạn của tiến trình đọc theo 3 giai đoạn gồm trước, trong và sau
khi đọc, mô tả ở Hình 1. Kỹ thuật SQ3R bản chất để phát triển kỹ năng đọc cho
học sinh trong môn Ngữ văn. Song với chương trình giáo dục phổ thông của Việt
1
V. S. Trinh (2024), Vận dụng kỹ thuật đọc “SQ3R” vào dạy học đọc hiểu nhằm phát triển năng lực cho
học sinh, Tạp chí Khoa học giáo dục Việt Nam, tập 20, số 02, tr. 43-47. DOI: 10.15625/2615-
8957/12410207.
850
Nam, luôn đề cao tính tích hợp giữa các môn với nhau, tối ưu hoá các phương
pháp có thể sử dụng vào các môn học có liên quan với nhau (tích hợp). Qua
nghiên cứu, ngoài việc phát triển kỹ năng đọc văn bản như trong môn Ngữ văn
thì SQ3R còn có thể tích hợp tốt và khả quan vào các môn học xã hội, bao gồm
Lịch sử, Địa lý, Giáo dục kinh tế và pháp luật. Từ đó học sinh hình thành các kỹ
năng đọc theo quy trình (trước, trong, sau khi đọc) và phát triển năng lực tư duy
cho bản thân.
Quy trình thực hiện kỹ thuật SQ3R đã được mô tả trong bài viết của tác
giả V. S. Trinh. Tiếp theo, quy trình này sẽ được nghiên cứu, phân tích áp dụng
qua thực tiễn một số văn bản/chủ đề/nội dung bài học trong các môn học xã hội.
3.2.1. Lịch sử
Đối với môn Lịch sử, kỹ thuật SQ3R phù hợp với các văn bản thông tin
nhằm mục đích tìm hiểu các thông tin và phản hồi, đọc - tái hiện lại nội dung.
Qua đó, học sinh phát triển được năng lực đọc và xử lý thông tin một cách tích
cực. Chủ đề 4 - Chiến tranh bảo vệ tổ quốc và chiến tranh giải phóng dân tộc
trong lịch sử Việt Nam được lựa chọn dưới đây nhằm giúp học sinh hệ thống lại
các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Cụ thể, quy
trình thực hiện SQ3R sẽ được áp dụng vào Bài 7 - Khái quát chiến tranh bảo vệ
tổ quốc trong lịch sử Việt Nam (Sách giáo khoa Lịch sử 11- Bộ Kết nối tri thức
với cuộc sống).
Bước 1. S- Survey: Đọc lướt văn bản và thu thập thông tin
- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc khái quát.
- Học sinh thu thập thông tin về: vị trí địa lý, vị trí chiến lược, một số cuộc
kháng chiến thắng lợi tiêu biểu, một số cuộc kháng chiến không thành công.
- Học sinh dự đoán nội dung của bài học.
Bước 2. Q- Question: Đặt các câu hỏi liên quan tới văn bản
Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh đặt một số câu hỏi ngắn dựa trên
yêu cầu cần đạt của bài học để đặt ra các câu hỏi liên quan (Hình 2). Đối với Bài
7 - Chủ đề 4 nêu trên, có thể đưa ra các gợi ý câu hỏi như sau:
Câu 1. Khái quát về vị trí chiến lược của Việt Nam.
Câu 2. Vai trò của các cuộc chiến tranh đối với việc bảo vệ Tổ quốc.
Câu 3. Kể tên các cuộc kháng chiến thắng lợi của Tổ quốc.
