Văn hóa truyền thông và truyền thông có văn hóa

VĂN HÓA TRUY N THÔNG<br /> VÀ TRUY N THÔNG CÓ VĂN HÓA<br /> <br /> c∗<br /> <br /> GS. Hà Minh<br /> <br /> M i dân t c<br /> <br /> u có m t n n văn hóa có b n s c riêng. Không ph thu c h n<br /> <br /> vào s dân và di n tích, giá tr văn hóa ư c hình thành và phát tri n v i nhi u<br /> nhân t , l ch s ngu n c i dân t c, dân trí, ngôn ng , ý th c th m m . D u n c a<br /> dân t c in<br /> <br /> m nét trong b n s c văn hóa và chính nh ng giá tr văn hóa góp ph n<br /> <br /> tr c ti p làm nên s b n v ng c a dân t c.<br /> Văn hóa không t n t i<br /> <br /> tr ng thái óng kín cho dù phong phú nhưng n u b<br /> <br /> o b , c m v n thì không phát tri n ư c. Kinh nghi m<br /> như Nh t B n, Vi t Nam có nh ng tri u<br /> <br /> nhi u nư c phương<br /> <br /> ông<br /> <br /> i ngăn c m vi c giao lưu v i ngo i<br /> <br /> bang trong m t th i gian dài và k t qu là văn hóa tr nên nghèo nàn, ít màu s c.<br /> Th i kỳ hi n<br /> hi n<br /> <br /> i m ra nhi u kh năng giao lưu qu c t v i nhi u phương th c<br /> <br /> i mà các b c tư ng ngăn cách thông thư ng không d ngăn c n ư c. Giao<br /> <br /> lưu văn hóa có kh năng b i<br /> cao<br /> <br /> p, h tr cho các dân t c phát tri n. Văn hóa nâng<br /> <br /> i s ng tinh th n. Tuy nhiên, c n c nh giác ch ng l i nh ng âm mưu xâm<br /> <br /> lăng văn hóa<br /> <br /> ng th i t ng bư c văn hóa b n<br /> <br /> a v i ngo i lai. Trong nhi m v<br /> <br /> giao lưu văn hóa, vai trò truy n thông văn hóa có v trí quy t<br /> hi n<br /> <br /> nh. Trong<br /> <br /> i s ng<br /> <br /> i có nhi u kênh giao lưu báo chí, truy n thanh, truy n hình, thông tin m ng<br /> <br /> Internet.<br /> Dù<br /> <br /> lĩnh v c nào, ph m vi nào cũng c n<br /> <br /> ph n nâng cao giá tr c a các ho t<br /> <br /> n vai trò văn hóa, nhân t góp<br /> <br /> ng v t ch t, tinh th n. Dân t c Vi t Nam<br /> <br /> vào v trí thu n l i cho s giao lưu văn hóa nh t là văn hóa vùng. Nhà nghiên c u<br /> âm nh c Tr n Văn Khê nh n xét: “Nư c Vi t Nam là nơi g p g c a nhi u lu ng<br /> ∗<br /> <br /> Trư ng<br /> <br /> i h c KHXH&NV, HQGHN<br /> <br /> văn hóa, là nơi h i t c a nhi u s c t c”. Nhà nghiên c u Phan Ng c cũng cho<br /> r ng Vi t Nam “ ngã ba ư ng c a các n n văn hóa”. Trong quá trình ti p nh n,<br /> Vi t hóa nh ng giá tr văn hóa nư c ngoài, giáo sư Tr n Qu c Vư ng nh n m nh<br /> khái ni m h n dung văn hóa (acculturation), Hoàng Ng c Hi n v i khái ni m giao<br /> hòa văn hóa c a, H u Ng c v i tương tác văn hóa và Hà Văn T n v i khái ni m<br /> ti p bi n văn hóa. Tuy có nhi u khái ni m<br /> <br /> cùng nói lên m t v n<br /> <br /> mà cái g c<br /> <br /> là ph i gi gìn g c văn hóa dân t c trong quá trình giao lưu, ti p nh n văn hóa<br /> nư c ngoài. Nhi m v<br /> kỳ hi n<br /> <br /> y<br /> <br /> t lên vai c a truy n thông văn hóa, nh t là trong th i<br /> <br /> i. Văn hóa có “ a ch ”, “h t ch” c a m t dân t c và<br /> <br /> n lư t mình văn<br /> <br /> hóa truy n thông có trách nhi m n ng n v i vi c b o v quy n s ng thiêng liêng<br /> c a dân t c và n n văn hóa c a dân t c. C n chú ý m y nguyên t c sau:<br /> 1. Văn hóa truy n thông ph i góp ph n b o v quy n l i thiêng liêng c a dân<br /> t c và b n s c văn hóa dân t c<br /> Văn hóa truy n thông Vi t Nam quy t nhi u phương th c và ho t<br /> trong truy n thông<br /> <br /> c bi t trong th i kỳ hi n<br /> <br /> ng<br /> <br /> i qua hai cu c chi n tranh b o v<br /> <br /> T qu c ch ng Pháp, ch ng M và xây d ng ch nghĩa xã h i. Nh ng kh u hi u<br /> phương châm l n như “Văn hóa soi ư ng cho qu c dân i, kháng chi n hóa và<br /> văn hóa kháng chi n”, “Văn hóa ngh thu t là m t m t tr n, anh ch em văn ngh<br /> sĩ là chi n sĩ trên m t tr n y”, “Không có gì quý hơn<br /> máu th t cho ho t<br /> <br /> ng văn hóa truy n thông.<br /> <br /> c l p t do” ã tr thành<br /> <br /> ó là nh ng v n<br /> <br /> thiêng liên c a<br /> <br /> dân t c. T hàng ngàn năm l ch s , nhi u áng văn chương, kinh sách ã tôn vinh<br /> lên hàng<br /> <br /> u ch quyên c a dân t c và mãi mãi nh ng trang văn b t t<br /> <br /> v i dân t c t Nam qu c sơn hà; Bình Ngô<br /> Xưa ã th , nay v n th cho<br /> b o v quy n<br /> <br /> n muôn<br /> <br /> u c a ho t<br /> <br /> n Tuyên ngôn<br /> <br /> c l p.<br /> <br /> i sau. Trong nh ng năm g n ây v n<br /> <br /> c l p thiêng liêng và lãnh th<br /> <br /> quan tr ng hàng<br /> <br /> i cáo; cho<br /> <br /> yt nt i<br /> <br /> t ai c a T qu c v n là nhi m v<br /> <br /> ng truy n thông và văn hóa truy n thông. Cu n<br /> <br /> sách t p h p nh ng bài vi t ch quy n chính áng c a Vi t Nam<br /> Hoàng Sa, nhi u tư li u quý, xác áng t th i phong ki n trung<br /> <br /> Trư ng Sa và<br /> i<br /> <br /> n th i Pháp<br /> <br /> thu c<br /> <br /> có nhi u văn b n v ch quy n c a dân t c cho<br /> <br /> n 1974 b Trung Qu c<br /> <br /> xâm chi m b t h p pháp.<br /> Văn hóa truy n thông còn có nhi m v b o v nh ng giá tr văn hóa c a dân<br /> t c, phê phán khuynh hư ng xâm lăng văn hóa k c trong l i s ng. Nguy n Trãi<br /> ã t ng lên ti ng phê phán tình tr ng nư c ngoài tìm cách l n sân v văn hóa và<br /> truy n bá th văn hóa xa l , th m chí còn<br /> c m ch . Ti ng Ngô nói<br /> <br /> trình<br /> <br /> man di, l c h u: ““Vô” là l i<br /> <br /> u lư i, ph i d ch r i m i bi t; ti ng Lào nói trong h ng;<br /> <br /> ti ng Xiêm, Chân L p nói trong c như ti ng chim quyên; nhưng<br /> b t chư c<br /> <br /> lo n ti ng nói nư c nhà. Ngư i Ngô b chìm<br /> <br /> u không ư c<br /> <br /> m ã lâu<br /> <br /> trong<br /> <br /> phong t c ngư i Nguyên, b n tóc, răng tr ng, áo ng n có tay dài, mũ, xiêm r c r<br /> như t ng l p lá. Ngư i Minh tuy không ph c l i l i ăn m c cũ c a th i Hán, th i<br /> ư ng nhưng phong t c v n chưa bi n<br /> <br /> i. Ngư i Lào l y v i lông qu n vào<br /> <br /> ngư i như áo cà sa nhà Ph t. Ngư i Chiêm l y khăn che ùi mà<br /> <br /> l hình th .<br /> <br /> Ngư i Xiêm La, ngư i Chân L p l y v i b c tay và g i như bó thây ch t. Các t c<br /> y không nên theo<br /> <br /> làm lo n phong t c” (Dư<br /> <br /> a chí - Nguy n Trãi toàn t p –<br /> <br /> Q.2).<br /> 2.<br /> <br /> ó là chuy n c a ngày qua và ngày hôm nay truy n th ng y v n ph i gi<br /> <br /> gìn. Th i kỳ hi n<br /> hóa dân t c<br /> <br /> i các m i quan h giao lưu văn hóa phát tri n. M i n n văn<br /> <br /> có b n s c riêng. M i ch ng ư ng l ch s , các hi n tư ng văn hóa<br /> <br /> u có giá tr riêng. T cây àn á<br /> ô–lông; pi–a–nô;<br /> <br /> n cây àn b u và sau này là các lo i àn vi–<br /> <br /> u có giá tr riêng. Nhà nghiên c u văn hóa dân t c Pháp b s c<br /> <br /> khi phát hi n cây àn á Vi t Nam. Th gi i v n l ng nghe<br /> <br /> m th m và sâu th m<br /> <br /> ti ng àn b u Vi t Nam. Th i gian ch n l c cái gì còn l i<br /> <br /> u có cơ s và giá tr<br /> <br /> c a nó và có giá tr b n v ng. T i<br /> <br /> i h i VIII ngh quy t c a<br /> <br /> phương châm xây d ng nên văn hóa tiên ti n<br /> hư ng úng<br /> <br /> ng nh n m nh<br /> <br /> m à b n s c dân t c là<br /> <br /> nh<br /> <br /> n cho văn hóa, văn ngh . M i th phù hoa, b t chư c nư c ngoài<br /> <br /> v i danh nghĩa là hi n<br /> yêu thích c a nhân dân.<br /> <br /> i,<br /> <br /> i m i cũng ph i ch u th thách v i th i gian và s<br /> <br /> 3. Văn hóa truy n thông ph i<br /> <br /> cao nh ng giá tr nhân văn c a truy n<br /> <br /> th ng văn hóa Vi t Nam trong quá kh và hi n t i<br /> Văn hóa là cái nôi p<br /> c a tâm linh,<br /> <br /> o<br /> <br /> và phát tri n giá tr nhân văn, chu n m c cao nh t<br /> <br /> c, tình c m... c a con ngư i. M t trong nh ng i m sáng c a<br /> <br /> ch nghĩa nhân văn là<br /> <br /> cao trách nhi m. Th i kỳ l ch s nào, dân t c nào mà c i<br /> <br /> thi n mà cái g c ư c<br /> <br /> cao thì xã h i y thanh bình. Ngư i ta thư ng nh c t i<br /> <br /> Nghiêu Thu n nhân t và m t th i t t<br /> <br /> p khác và<br /> <br /> i l p v i Ki t Tr tàn ác,<br /> <br /> hoang dâm. L ch s Vi t Nam còn nh c t i v i tinh th n trân tr ng, c m ph c<br /> vua,<br /> <br /> c Ph t Tr n Nhân Tông. Trong th i kỳ hi n<br /> <br /> c<br /> <br /> i, Ch t ch H Chí Minh là<br /> <br /> t m gương sáng vì dân vì nư c như l i thơ c a T H u: “Bác ơi tim Bác mênh<br /> mông th . Ôm c<br /> như l i thơ c a<br /> <br /> non s ng m i ki p ngư i”. Con ngư i khi sinh ra tính b n thi n<br /> H Ch t ch:<br /> <br /> “Ng thì ai cũng như lương thi n<br /> T nh d y phân ra k d hi n<br /> Hi n, d ph i âu là tính s n<br /> Ph n nhi u do giáo d c mà nên”<br /> Trong su t cu c<br /> <br /> i Ngư i l y ch<br /> <br /> c, ch nhân, lòng nhân ái, bao dung<br /> <br /> t rèn luy n và gi ng d y cho m i ngư i. Ngư i ch trương l y cái t t làm gương<br /> lo i b cái x u. Lo i sách ngư i t t vi c t t v i hàng trăm, hàng ngàn tám<br /> gương t t t em thi u nhi<br /> <br /> n ngư i cáo tu i, anh công nhân, anh b<br /> <br /> i ã có tác<br /> <br /> d ng giáo d c m i ngư i. Truy n th ng y ang ư c phát huy trong cu c s ng<br /> hôm nay. Phong trào xóa ói gi m nghèo r t nhân ái và có hi u qu là i m sáng<br /> c a Vi t Nam mà th gi i công nh n. Như ng cơm s áo, n i vòng tay l n tr<br /> thành m t<br /> <br /> o lý l n c a dân t c. Tuy nhiên, bư c vào cơ ch th trư ng, cu c<br /> <br /> s ng c nh tranh vì l i ích cá nhân, ích k vì<br /> suy thoái v<br /> cũng ph i<br /> <br /> o<br /> <br /> c. V n<br /> <br /> ng ti n ã phân hóa, gây nhi u lo n,<br /> <br /> thi n và ác th c ra tuy m i mà dư ng như xã h i nào<br /> <br /> i m t v i nó. Trung Hoa c<br /> <br /> i ã có nh ng ý ki n<br /> <br /> i l p gi a M nh<br /> <br /> T thiên v cái thi n và Tuân T nh n m nh cái ác. Tuân T cho r ng lòng hám<br /> l id n<br /> <br /> n s căm ghét và s tranh cái cư ng o t v n như b n tính c a con<br /> <br /> ngư i. Kh ng T trong Lu n ng có b n i u l i: “vô ý, vô t t, vô c , vô ngã”.<br /> Ông oàn Trung còn d ch ý như sau:<br /> “Vô ý, ngài không có ý riêng, không có lòng tư d c<br /> Vô t t, ngài không có kỳ t t, t c ngài tùy c nh mà s a<br /> <br /> i<br /> <br /> Vô c , ngài không c ch p, t c ngài có lòng dung th<br /> Vô ngã, ngài ch ng có lòng ích k vì mình mà b ngư i”<br /> H c thuy t c a Kh ng T r ng l n nhi u<br /> <br /> o lý, nguyên t c và khuôn phép,<br /> <br /> có ch gò bó nhưng trong ph m vi rèn luy n tu thân Kh ng T có nhi u ý chân<br /> th c sâu xa v<br /> <br /> o lý làm ngư i.<br /> <br /> o lý phong ki n xây d ng m u hình ngư i quân t nhưng trong th c ch t<br /> mang nhi u tính lý tư ng, o tư ng vì cơ s xã h i xây d ng trên th ch b t công,<br /> nhi u bi u hi n vô<br /> <br /> o<br /> <br /> c<br /> <br /> ch n vua quan, k giàu có tàn b o. Xã h i tư b n khi<br /> <br /> ng ti n lên ngôi, c nh tranh xu t hi n và chay ua theo l i nhu n thì t i ác phát<br /> tri n<br /> <br /> n m c có nhà lý lu n tư s n cho r ng t i ác là<br /> <br /> ng l c cho s phát tri n<br /> <br /> c a xã h i. Xã h i Vi t Nam t sau Cách m ng tháng Tám tuy có tr i qua hai cu c<br /> chi n tranh nhưng v n n<br /> <br /> nh trên cái n n c a công b ng dân ch và bác ái. Hàng<br /> <br /> trăm, hàng ngàn t m gương con ngư i m i s ng có<br /> <br /> o lý, tình nghĩa, v tha. Tuy<br /> <br /> nhiên khi xã h i bư c vào cơ ch th trư ng theo quy lu t phát tri n thì nhi u v n<br /> th trư ng, văn hóa,<br /> tr ng không ch<br /> <br /> o lý<br /> <br /> t ra. Hi n tư ng suy thoái v<br /> <br /> m t b ph n mà<br /> <br /> toàn xã h i.<br /> <br /> o<br /> <br /> c khá tr m<br /> <br /> ng chí Lê Kh Phiêu nh n xét<br /> <br /> trong bài vi t: “Suy thoái v chính tr tư tư ng t ch c,<br /> <br /> o<br /> <br /> c-l i s ng là suy<br /> <br /> thoái v văn hóa”1.<br /> “Nh ng bi u hi n suy thoái v chính tr , suy thoái v văn hóa, phai nh t lý<br /> tư ng xã h i ch nghĩa có<br /> 1<br /> <br /> c p chi n lư c”, T ng Bí thư Nguy n Phú Tr ng<br /> <br /> Bài nói t i H i th o v M i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n văn hóa 12-2011<br /> <br />