
Vũ trụ và con người
Từthời xa xưa, nhân loại quan sát bầu trờiđể phát hiện những hiện
tượng thiên văn mà họ cho là liên quan đến sốmệnh con người. Vũ trụ được
thần thánh hóa, mỗi ngôi sao sáng trên trời là mộtvị thần và tương ứng với
một bậcvĩ nhân trên trần gian. Đối với các nhà thiên văn Trung Quốc, vùng
trời xung quanh Thiên cực Bắc trong đó có những ngôi sao tượng trưng
những nhân vậtcuả hoàng thất, chính là hình ảnh cuả TửCấm Thành xây
trên trái đất từ đời nhà Minh.
Trong hang chuc th ky, ranh giơi giưa thien vanhoc va nganh chiem tinh
khong đươc phan bietro ret. Cu n “Đai Viet Sư ky toan Thư” klai nhưng sư kien
lich sư xen l n vơi nhưng hien tương nhat thưc, nguyet thưc, sao ch i, sao bang
cung vơi nhưng thien tai x y ra trentrai đat. Cac nha thien vanđơi xưa quan sat tı
mı b u trơiva phat hienca nhưng ngoi sao đot nhien xu t hienva chı nhın th y
b ng m t thương trong motvai thang. Ho goi nhưng ngoi sao phu du nay la “sao
khach”, dương như tat qua thamtrai đat r i lai bi n đi. That ra, đayla nhưng “sao
sieu m i”đang k t li u cuocđơi thong qua nhưng vu nlam ngoi sao b ng sang
trưng tren b u trơi. Nhưng dư lieu lien quan đen hien tương sao sieu mơi trong
thơi gian vưa mơibung nđa cung c p nhưng thong tin quy gia cho cac nha thien
van vatly ngay nay đe nghien cưuqua trınh ti n hoa cua nhưng ngoi sao .
V t tıch cua ngoi sao sieu mơi do cac nha thien van Trung Qu c phat hien
nam 1054. H i đo, ngoi sao bung n nen b ng xu t hien giưa ban ngay trong 3 tu n

l li n. Sư kien thien vannay x y ra cach xa trai đatkhoang 6000 namanh sang va
đa đươc ghi chep tương tan trong nhưng sach sư phương Đong. Ngay nay, tan dư
cua vu n sao nam 1054 đươcphat hien trong kınh thien van dươidang mot tinh
van (Tinh vân con Cua). Ngoi sao nay đa t t, nhưng v n phong ra nhưng lu ng khı
sang ngơi vơi t c đo hang nghın kilomet/giaycung vơi nhưng hat electron chuy n
đong nhanh g n b ng anh sang. Tinh van con Cua ti p tuc phat ra nhưng bưcxa vo
tuy n va quang hoc r t manh, tương tư nhưnhưng bưcxa trong may gia t c
synchroton (Hınh Hubble Space Telescope, HST).
Cac nha thien van thơi xưa can cư vao sư chuy n đong tu n hoan cua nhưng
thien th đe lam lich. Nhưng thuy t vu tru quan cung đươcđe cap tơi trong bo sach
“Thien vanLuc”cua Trung Qu c vi t vao th ky 5, tuy hay con đươmtınh sieu
hınh. Thien vanhoc phương Đong, chu y u dưa tren nhưng quan sat b ng m t
thương, đa đat đươc r t sơm nhưng thanh tıch đang k , nhưng bi chưng lai vı
khong co cơsơ vưng ch c cua toan hoc va cua nhưng k t qua quan sat b ng kınh
thien van.
Tai Chau u, thuy t “đia tam” cho trai đatla trung tamcua vu tru đươc coi la
phu hơp vơi tưtương cua ThienChua giao, nenđa th ng tri trong hơn motchuc
th ky. Phai đơiđen th ky 16 khi nganh khoa hoc tư nhien b t đauphat tri n,
Copernicus mơiđe xu t thuy t “nhat tam”, cho mat trơila thien th n m ơ trung
tamcung vơitrai đatva cac hanh tinh di u hanh xung quanh. Thuy t nay to ra la
đung, nhưng lai mau thu n vơi quan niemcua Nha thơ ThienChua Giao h i đo nen
bi gan la di giao.
Cach đay 400 nam, Galileo Galilei la ngươi tien phong sư dung kınh thien van
đe quan sat b u trơi. Tuy chi c kınh hay con đơn sơ, nhưng đa giup Galileo đat
đươc nhưng k t qua lam đao lon quan niemvu tru quan ơ th ky 17. Vu tru hoa ra

khong phai la b t di b t dich, he mat trơicung chı la mot trong vo van he sao quay
xung quanh tamcua Thienha cua chung ta (NganHa). Qua kınh thien vancua
Galileo, mat trang hien ra l ch nhưt ong do đa tưng bi nhưng thienthach b n
pha. B mat mat trơi l m đom nhưng “vetđen” (sunspot) nhưnhưng n t ru i, nơi
xu t phat nhưng vu bung nbao hieu nhưng thơiky mat trơihoat đong t i đa.
Thien th ma chung ta thương goi la Sao Moc that ra chı la mothanh tinh co nhưng
ve tinh quay xung quanh. Nhưng phat hiencua Galileo cung c thuy t nhat tamcua
Copernicus. Kepler cung lap ra nhưng đinh luatđong hoc (kinematics) dung đe tınh
quy đao cua cac hanh tinh quay xung quanh mat trơi. Newton đe xu t luat “h p
d n ph bi n” trong đong lưchoc (dynamics) đe xac đinh sư chuy n đong cua cac
vat th . Nhưng kham pha trenđay trong lınh vưc thien vanla nhưng bươcđaucua
sư phat tri n khoa hoc va vanhoa trong th ky 17-18 ma ngươi ta thương goi la
“Th ky Anh sang”.
Sư sư dung nhưng kınh thien vanngay cang lơnva nhưng mo hınh ly thuy t
dưa tren thuy t tương đoicua Einstein đa mơ motky nguyen mơi cho sư nghien
cưuvu tru ơ th ky 20. Sư phat hien ra hien tương vu tru dan nơ cung vơi thuy t
Big Bang, k t hơp vơi nhưng đinh luatcua nganh vatly hat cơ ban, đa giup cac nha
thien van xay dưng đươc motvu tru quan kha nh t quan. Anh sang cua nhưng
thienha cang phat tư xa, cang m t nhi u thơi gian đe truy n tơitrai đat. Thamdo
that sau trong vu tru la quan sat nhưng thien th đươchınh thanh tư khi vu tru
con non tre. Nhưng may gia t c lơncung co th tai tao đươc ph n nao mot moi
trương tương tư như vu tru ơ thơiđai nguyenthuy. Thien vanhoc ph i hơp vơi
vatly hoc đa giup chung ta hi u đươc sư chuy n đong cua nhưng thien th va sư
ti n hoa cua toan th vu tru. Cac thien th trong vu tru khong nhưng chı phat ra
anh sang ma con phat ra nhưng bưcxa khong nhın th y tren nhưng bươcsong
ng n gamma, X, tư ngoai va tren nhưng bươcsong dai h ng ngoai va vo tuy n. Cac
nha thien van quan sat nhi u mi n ph đe nghien cưu cơch phat bưcxa va xac
đinh nhưng đi u kienly-hoa trong vu tru. Ho sư dung nhưng kınh thien vanphong
len khong gian đe tranh khoi man khı quy n bao quanh trai đatlam nhi u hınh cua
cac thien th .

Nganh thien van vo tuy n mơiđươcphat tri n sau khi Chi n tranh Th giơi
thư II k t thuc. Nha thien van vo tuy n ngươi Anh, Sir Bernard Lovell, k lai: vao
thang 2 nam 1942 trong khi chi n tranh đang di n ra quy t liet, chi n ham cua
Đưc cư ngang nhienđilai tren eo bi n Manche ma khong bi rađacua Anh phat
hien ! Nhưng rađaphong khong cung khong hoat đong bınh thương, nh t la ban
ngay khi hương v phıa mat trơi. Cung trong thơi gian nay, cac nha thien vancua
Đai Royal Greenwich Observatory quan sat th y co nhi u v t đen tren mat trơi.
Đayla trieu chưng bao hieu mat trơiđang trong thơiky hoat đong t i đava phat
ra nhieuhat mang đientıch (charged particles) va nhi u bưcxa lam nhi u tın hieu
vo tuy n, khi n rađacua quanđoi Anh bi bao hoa. Cac nha khoa hoc khong ngơ ho
đa tınh cơ phat hienđươc bưcxa vo tuy n cua mat trơi. H i đo ho đang ban tam
bao ve t qu c, nentam dep mot sư kien khoa hoc ma sau nay to ra co t m quan
trong lơn trong cong viec nghien cưuvu tru. Sau chi n tranh, cac chuyen gia đa
tưng phuc vu trong nganh rađa mơi b t đau sư dung nhưng angten ngay cang lơn
đe thu tın hieu vo tuy n phat ra tư vu tru.
Mot trong nhưng kham pha đau tienđang ghi nhơ trong nganh thien van vo
tuy n la sư phat hien bưcxa cua nguyen tư hyđro trung hoa (neutral hydrogen).
Nguyen tư hyđro phat ra motvach ph tren bươcsong 21 xentimet, m i khi “spin”
cua cap electron-proton trong nguyen tư chuy n tư trang thai song song
(parallel) sang trang thai đoi song (antiparallel). Sư thay đoitrang thai spin cua
hyđro la mot hien tương r t hi m, cư 11 trieu nam mơi x y ra mot l n. Tuy nhien,
vı hyđro la nguyen t ph bi n nh t trong vu tru nen cương đo cua bưcxa hyđro
v n r t lơn. Sư t n tai cua vach ph hyđro trong vu tru đa đươccac nha thien van
tienđoan b ng ly thuy t. Ho lam ra angten va may thu tın hieu, mơiđauchu y u la
đe tım th y vach ph nay. Cac nha thien van quan sat vach hyđro tren bươcsong
21 xentimet đe phat hienđươc c u truc xo n c cua NganHa va đe tım ki m
nhưng thienha xa xoi. Sau nay, “b cxaphong vu tru”, bomatcuavu trunguyen
thuy, cung đươcphat hien tren nhưng bươcsong vo tuy n.

Cac nha thien van vo tuy n tım th y trong Dai NganHa r t nhi u hoa ch t, k
ca nhưng phan tư hưu cơ co kha nang d n đen sư hınh thanh axit amin. Loai phan
tư sinh hoc nay co vai tro trong y u trong qua trınh hınh thanh cua sư s ng tren
trai đatva cung co th ca tren nhưng hanh tinh khac. Sư tım ki m axit amin trong
vu tru la motđe tai h p d n, khong nhưng v mat khoa hoc ma ca v mat tri t hoc.
Trong vu tru bao la, ch ng le chı co sư s ng duy nh t trenhanh tinh trai đatnay
hay sao? Thuy t cua Charles Darwin giai thıch qua trınh ti n hoa cua sư s ng b ng
hien tương chon loc tư nhien giưacac chung loai va sư thıch nghi cua chung đoi
vơi moi trương, chư khong phai la do mot thưc th sieu nhiennao đi u hanh. Như
vaythı trencac hanh tinh khac cung co kha nang co sư s ng thıch nghi đươc vơi
nhưng đi u kienly-hoa khong nh t thi t phai gi ng nhưtrentrai đat. Hanh tinh
cua chung ta đươchınh thanh cach đayđa 4,6 ty nam, nhưng sư s ng nguyenthuy
dươidang sinh vat sơkhai mơinay sinh motty nam v sau. Tư đo, qua trınh ti n
hoa đa lam bi n đoi sư s ng tư dang vi sinh vatđơnbao đen nhưng sinh vatđa
dang co nhi u t bao. Loai ngươi hienđai mơi xu t hiencach đaykhoang 200
nghın nam. Sư hınh thanh ra loai ngươiqua la motqua trınh phưctap va laudai,
nen sư s ng co kha nang hi u bi t cung co th la mot hien tương hi m hoi trong vu
tru.
Nhưng tram quan sat tư đong đươc phong vao vu tru đe tham hi m b mat
nhưng hanh tinh lang gi ng trong he mat trơi. Con tau vu tru Cassini-Huygens đa
tha mot tram tư đong xu ng Titan, ve tinh lơn nh t cua hanh tinh Th , đe tham do
khı quy n va b mat Titan. Thien th nay co đi u kienly-hoa phong phu nenco kha
nang lam nay sinh ra sư s ng. Hien nay cac nha thien vancon tım th y hang tram
hanh tinh n m ơ h n benngoai he mat trơi, nhưng ph n lơnlai la nhưng kh i khı
kh ng l nang hơnca hanh tinh Moc, hanh tinh lơn nh t trong he mat trơi. Ho b t
đau sư dung nhưng ky thuat quan sat hienđai co đo nhay cao, nh m phat hienloai
hanh tinh co vo đa, r n va nho như trai đat trenđo co th co sư s ng. Sư phat hien
nhưng hanh tinh xa xoiơ ngoai he mat trơila đi u kien tien quy t đe tım ki m