BÀN CHÂN
Bài giảng Giải phẫu học
Chủ biên: TS. Trịnh Xuân Đàn
Bàn chân (pedis) được giới hạn bắt đầu từ dưới hai mắt cá tới đầu các ngón chân, gồm có hai phần
mu chân và gan chân.
1. MU CHÂN
Mu chân (regio dorsalis pedis) là phần nằm phía trên các xương đất bàn ngón chân.
1.1. Lớp nông
Da mỏng, dễ di động. Tổ chức dưới da nhiều tĩnh mạch và thần kinh nông.
+ Tĩnh mạch nông: tạo thành một mạng lưới tĩnh mạch đổ vào cung tĩnh mạch mu chân, rồi nhận
cung tĩnh mạch gan chân và đổ vào các tĩnh mạch hiển lớn và bé.
+ Thần kinh nông: cảm giác da vùng mu chân là các nhánh
- Thần kinh bì mu chân trong là nhánh trong của thần kinh mác nông.
- Thần kinh bì mu chân giữa là nhánh ngoài của thần kinh mác nông.
Thần kinh bì mu chân ngoài là nhánh tận của thần kinh bắp chân.
- Mạc nông
Ở trên liên tiếp với mạc nông của cẳng chân, hai bên dính vào cân gan chân, phía trước bám vào các
bờ xương đất bàn chân I và
V.
1.2. Lớp sâu
Các gân và cơ ở mu chân có hai loại, một loại từ cẳng chân xuống và 1 loại là cơ nội tại ở mu chân.
1. Gân c du i dài các ngón chânơ ỗ
2. Gân c mác dàiơ
3. C du i ng n các ngón chânơ ỗ ắ
4. Gân c mác ng nơ ắ
5. Gân c mác baơ
6. Gân c du i dài ngón cáiơ ỗ
7. Gân c chày tr cơ ướ
Hình 3.37. Cơ duỗi ngắn các ngón chân
- Gân cơ chày trước: từ khu cẳng chân trước xuống bám vào xương chêm
I và xương đốt bàn chân I.
- Gân cơ duỗi dài ngón cái xuống bám vào nền đốt II ngón cái.
- Gân cơ duỗi dài (duỗi chung) các ngón chân xuống bám vào nền các
đốt giữa và đốt xa các ngón chân II, III, IV, V.
- Gân cơ mác ba xuống bám vào nền xương đốt bàn V.
- Cơ duỗi ngắn ngón chân là cơ nội tại của mu chân. Cơ bám từ mặt trên và ngoài xương gót, mạc giữ
gân duỗi, đi dưới gân duỗi dài các ngón chân, rồi chia thành 4 bó, bó trong đến ngón cái bám vào đất
gần ngón cái, ba bó còn lại đến bám vào gân duỗi các ngón II, III, IV.
1.3. Mạch, thần kinh
1.3.1. Động mạch mu chân (a. dorsalis pedis)
* Nguyên uỷ, đường đi, tận cùng:
Động mạch chày trước sau khi chui qua mạc giữ gân duỗi thì đổi tên thành động mạch mu chân, chạy
xuống tới đầu sau khoang liên cốt bàn chân I thì chui xuống gan chân để nối với động mạch gan chân
ngoài.
Đường định chiếu là đường xẻ từ giữa hai mắt cá đến khe giữa ngón chân I-II
* Liên quan:
Ở cổ chân, động mạch mu chân có gân cơ duỗi ngón cái bắt chéo động mạch từ ngoài vào trong.
Nên ở mu chân, động mạch chạy dọc theo bờ ngoài gân duỗi ngón cái và nằm giữa nó với gân cơ
duỗi chung ngón chân, có bó thứ nhất của cơ mu chân bắt chéo phía trên động mạch.
* Phân nhánh, vòng nối, áp dụng:
- Động mạch mu cổ chân ngoài (a. tarsalis laterales) nối với động mạch mắt cá trước ngoài, động
mạch cung, động mạch xiên tạo thành mạng mạch mắt cá ngoài.
- Động mạch mu cổ chân trong (a. tarsalis mediales) nối với động mạch mắt cá trong tạo thành mạng
mạch mắt cá trong.
1. Thần kinh mác nông
2. Cơ mác ngắn
3,7. Cơ duỗi dài các ngón
4. Mạc hãm gân duỗi
5. Nhánh xuyên ĐM mác
6. Gân cơ mác ba
8. Gân cơ duỗi dài ngón cái
9. Gân cơ duỗi ngắn ngón cái
10. Động mạch cung
11. ĐM mắt cá trước trong
12,13. Động mạch chày trước
Hình 3.38. Gân, cơ, mạch máu và thần kinh - Động mạch cung (a. arcuate) là nhánh bên lớn nhất.
Tách ngang mức nền xương đốt bàn chân I, rồi chạy cong ra ngoài, ngang qua đầu gần các xương
đốt bàn chân và tận hết ở mặt ngoài bàn chân để tiếp nối với các động mạch cổ chân ngoài và gan
chân ngoài.
Động mạch cung tách ra các nhánh mu đốt bàn chân chạy trong các khoang gian cốt bàn chân II, III,
và IV, rồi tách hai nhánh xiên:
+ Nhánh xiên sau nối với cung mạch gan chân sâu.
+ Nhánh xiên trước nối với các động mạch gan ngón chân chung tương ứng sau đó tách đôi thành các
động mạch mu ngón chân đi vào hai mặt bên của ngón chân III, IV, mặt ngoài ngón II và mặt trong
ngón V.
Động mạch gan chân sâu (a. plantaris profundus) là nhánh tận của động mạch mu chân, nối với động
mạch gan chân ngoài.
- Động mạch mu bàn chân I đi vào mặt ngoài ngón I và mặt trong ngón
II.
1.3.2. Tĩnh mạch mu chân (v. dorsalis pedis)
Có 2 tĩnh mạch đi kèm theo động mạch.
1 3.3. Thần kinh mác sâu (n. fiburalis profundus)
Chia ngành cùng ở mu chân theo động mạch mu chân và cảm giác cho
một vùng rất nhỏ ở kẽ ngón chân I-II trong khoang gian cốt bàn chân I.
1. Động mạch mu chân
2. ĐM mu cổ chân trong
3. ĐM cung
4. Các ĐM mu ngón chân
5. Các nhánh xuyên trước từ ĐM gan đất bàn
6. Các nhánh xuyên sau từ ĐM gan đốt bàn
7. ĐM mu cổ chân ngoài
2. ỐNG GÓT
2.1. Vị trí
Hình 3.39. Sơ đồ động mạch mu chân
Ống gót thuộc vùng cổ chân, ở sau dưới mắt cá trong, do mặt trong xương gót lõm thành một đường
rãnh, và có cơ dạng ngón chân cái bắt ngang như một nhịp cầu từ sau ra trước biến thành một đường
ống gọi là ống gót.
Trong ống gót có bó mạch thần kinh chày sau, các gân cơ của lớp sâu khu cẳng chân sau đi xuống
gan chân.
2.2. Cấu tạo
Ống gót gồm có 2 thành
- Thành ngoài là mặt trong xương gót.
- Thành trong là cơ dạng ngón cái
Ống gót lại được chia làm 2 tầng: tầng trên và tầng dưới ống gót được ngăn cách nhau bởi 1 chế cân
ngang
(cân của cơ dạng ngón cái).
1. Gân gót
2. Thần kinh chày
3. Bao của gân cơ chày sau
4. Bao của gân cơ gấp chung ngón chân
5. Động mạch chày sau
6. Bao của cơ gấp riêng ngón cái
7. Bó mạch thần kinh gan chân trong
Hình 3.40. Sơ đồ ống gót (mạch máu và thần kinh) - Tầng trên ống gót gồm có: gân cơ ở lớp sâu khu
cẳng chân sau xuống (gân cơ cẳng chân sau, gân cơ gấp chung, gân cơ gấp dài ngón cái), động tĩnh
mạch gan chân trong và thần kinh gan chân trong.
1. Gân cơ chày sau
2. Gân cơ gấp dài các ngón chân
3. Gân cơ gấp dài ngón I
4. Cơ dạng ngón cái
5. Cơ vuông gan chân
6. Bó mạch thần kinh gan chân ngoài
7. Bó mạch thần kinh gan chân trong
Hình 3.41. Thiết đồ cắt đứng ngang qua ống gót - Tầng dưới ống gót gồm có: cơ vuông gan chân (cơ
Sylvius), động mạch gan chân ngoài và thần kinh gan chân ngoài.
3. GAN CHÂN
Gan chân (regio plantaris pedis) bao gồm tất cả phần mềm nằm dưới xương và khớp của bàn chân.
Về cấu tạo gồm có:
3.1. Da, tổ chức tế bào dưới da
Da vùng này rất dày và chắc, dính liền với mô tế bào dưới da.
Trong lớp này có các nhánh tĩnh mạch nông hợp thành một lưới tĩnh mạch ở gan chân và các nhánh
thần kinh nông của dây thần kinh gan chân trong thần kinh gan chân ngoài tách ra.
3.2. Cân gan chân và các ô gan chân
- Cân nông của gan chân che phủ cơ, mạch ở gan chân. Cân nông bám từ xương gót, chạy ra trước
tách ra 5 che cho 5 ngón chân, cân này dính chặt vào lớp tổ chức dưới da, dầy và chắc ở giữa, còn
tương đối mỏng ở hai bên.
Vùng này còn có hai vách liên cơ tách ra từ cân nông của gan chân chia gan chân thành 3 ô: ngoài,