61
NHỮNG XU HƯỚNG VẬN ĐNG
ĐANG LÀM THAY ĐỔI MÔI TRƯỜNG KINH DOANH
TS. Nguyễn Quang Phi
Chủ tịch HĐQT, Công ty Bảo hiểm Tokio Marine Vit Nam
Tm tt
Th kỷ 21 chng kin nhiu sự thay đổi nhanh chng v đa chiu, tc đng mnh mẽ
đn mi khía cnh của đi sng xã hi trên phm vi toàn cầu. Vẫn bit th giới và tự nhiên
luôn vận đng không ngừng, không ph thuc vo con ngưi, thực t l con ngưi khó có thể
tc đng vào sự vận đng của tự nhiên mà chỉ có thể và là cách tt nhất để sinh tồn là hc
hỏi và thuận theo sự vận đng của tự nhiên để sinh tồn và tin hóa, thích nghi với tự nhiên.
Tuy nhiên, những gì chúng ta đang chng kin là mt sự vận đng rất nhanh và phc tp. Sự
hc hỏi, thích nghi trở nên kh khăn v phc tp hơn nhiu với sự tc đng của khoa hc, kỹ
thuật hin đi, sự bin đng đa hướng với cc tc đng sâu rng và nhanh chóng.
Trong khuôn khổ bài vit này, tác giả chỉ tập trung vào mt s xu hướng lớn đang hin
hữu v đang tc đng sâu sắc đn mi mặt đi sng đương đi của con ngưi, đặc bit là
vấn đ kinh t, tài chính. Những bình luận mang tính mở này hy vng sẽ ít nhiu bổ sung cho
các nhà hoch định chnh sch, cc doanh nhân c ci nhìn sâu hơn v những xu hướng
đang tc đng v lm thay đổi mnh mẽ môi trưng kinh doanh toàn cầu nói chung và Vit
Nam nói riêng. Phm vi bài vit cũng chỉ là những nhận định chủ yu ở khía cnh kinh t,
không nặng v những bình luận mặt trái, những can thip chính trị.
Vit Nam đang l mt trong s những quc gia c đ mở và hi nhập sâu rng nhất
th giới. Nhận thc môi trưng kinh doanh toàn cầu đang bin đổi nhanh chóng theo xu
hướng chủ đo nào là mt yêu cầu bắt buc với các nhà hoch định chnh sch cũng như
giới doanh nhân để tồn ti và phát triển bn vững trong môi trưng kinh doanh toàn cầu
ngày nay.
Từ khóa: Xu hướng, vận động, thay đổi, môi trường kinh doanh, kỷ nguyên số, tài
chính, bảo hiểm
1. Toàn cầu hóa thế hệ mới với những điều chỉnh khó lường và sự bất cân đối
gia tăng
Toàn cầu hóa (TCH) là một xu hướng tất yếu không thể đảo ngược trong lịch sử phát
triển của loài người. TCH thực tế đã tồn tại từ lâu cùng với sự phát triển của văn minh nhân
loại. Có thể nói, ngay từ khi khái niệm “trao đổi hàng hóa” xuất hiện thì đây chính là phương
thức sơ khai của TCH. Trong quá trình phát triển của loài người, tùy từng giai đoạn, trình độ,
phương thức, cấu trúc xã hội mà TCH có phạm vi tác động, phương thức, mô hình và sự biểu
hiện khác nhau.
62
Mặc dù TCH không hoàn toàn là tích cực khi mà sự giao lưu, trao đổi luôn đi kèm các
hệ lụy xấu cho các cộng đồng khác nhau nhưng có thể nói, lịch sử chứng minh rằng, TCH, về
tổng thể, là tốt khi nó giúp loài người trao đổi kiến thức, tiến bộ, giúp phân bổ và sử dụng tài
nguyên hiệu quả hơn, tăng cường sản xuất, tạo công ăn việc làm…, do đó, việc đón nhận và
chủ động với TCH là tất yếu. Vấn đề là nhận thức rõ mặt tích cực, tiêu cực của TCH để phát
huy tối đa và hạn chế tối thiểu các tác động không mong muốn cho cộng đồng.
Trong hơn 100 năm qua, TCH đã diễn ra nhanh chóng trên phạm vi toàn cầu và tạo ra
sự phát triển vượt bậc ở mọi khía cạnh. Những quốc gia tiên phong trong xu hướng này đã
trở thành những nền kinh tế tiên tiến, giàu có và dẫn dắt toàn thế giới. Thời gian qua, TCH
với trọng tâm là châu Âu và Mỹ đã tạo ra một nền kinh tế thế giới phát triển vượt bậc với
việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên hiệu quả hơn, phân công lao động tốt hơn, năng suất lao
động cao vượt bậc. Sự luân chuyển dòng vốn, công nghệ, lao động diễn ra sâu rộng, trên
phạm vi toàn cầu đã giải phóng năng lực sản xuất, sáng tạo trên phạm vi toàn cầu.
Tuy nhiên, thế kỷ 21, với những diễn biến mới đang làm cho TCH chuyển dịch theo
những xu hướng phi truyền thống và phức tạp hơn nhiều.
Sự dịch chuyển của trung tâm sản xuất thế giới sang châu Á, trọng tâm là Trung
Quốc, ASEAN, Ấn Độ đang khẳng định châu Á là trung tâm mới và là động lực phát triển
toàn cầu. Châu Á thực tế đang hội tụ đầy đủ các yếu tố để đón nhận sự dịch chuyển dòng
vốn, công nghệ, lao động toàn cầu và là nơi có sự phát triển mạnh và năng động nhất thế
giới. Mặc dù vậy, sự chuyển dịch này đang đi kèm với những thách thức không nhỏ cho trật
tự thế giới vốn dẫn dắt bởi phương Tây trong nhiều thế kỷ qua.
Sự trỗi dậy của một Trung Quốc mới đang thách thức trật tự toàn cầu. Cùng với việc là
động lực và nguồn cảm hứng cho sự phát triển toàn cầu trong nhiều thập kỷ qua, Trung Quốc
đang ngày càng tự tin trong các vấn đề quốc tế và dường như đang cố gắng thay đổi trật tự
thế giới theo hướng có lợi hơn cho mình. Điều này đã và đang thách thức vị thế của phương
Tây và Mỹ trong một trật tự ổn định.
Một châu Âu già cỗi và tiềm tàng bất ổn với cuộc chiến Nga - Ukraine. Châu Âu hậu
Chiến tranh lạnh là một khu vực ổn định và phát triển thịnh vượng. Sự phát triển ổn định
trong môi trường hòa bình những thập kỷ qua đã tạo ra một cộng đồng châu Âu phát triển,
đóng góp tích cực vào sự phát triển chung toàn cầu. Tuy nhiên, những gì diễn ra gần đây
đang thách thức sự thịnh vượng của khu vực này – một khu vực vốn đã có những rạn nứt hệ
thống trong những năm qua.
Một nước Mỹ bị thách thức với vai trò dẫn dắt toàn cầu. Hiện nay, trước một Trung
Quốc mạnh mẽ hơn, một đồng minh châu Âu đang thiếu ổn định thì những vấn đề nội tại bên
trong nước Mỹ đã tạo ra những tác động không nhỏ đến nỗ lực khẳng định và củng cố vị trí
đứng đầu của quốc gia này trên toàn thế giới. Những cản trở trên sẽ làm cho nỗ lực duy trì
trật tự thế giới theo truyền thống của Mỹ trở nên khó khăn và tốn kém hơn nhiều.
Đại dịch COVID-19 bùng phát làm gia tăng những khó khăn vốn có của thế giới. Nó
tạo ra cuộc khủng hoảng y tế trầm trọng, nền kinh tế thế giới mất đi động lực tăng trưởng,
63
đứt gẫy chuỗi cung ứng toàn cầu, và tất nhiên, hậu quả của nó có thể kéo dài nhiều thập kỷ,
ngay cả khi dịch bệnh đã qua đi.
Trước những biết đổi nêu trên, nhiều học giả bình luận rằng, TCH đã đến thời kỳ thoái
trào và sự cạnh tranh toàn cầu sẽ dẫn đến sự phân cực, thậm chí, thời kỳ Chiến tranh lạnh sẽ
quay trở lại? Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, TCH vẫn sẽ là xu hướng không thể đảo
ngược nhưng với những tác động nêu trên, mô hình, cách thức của TCH sẽ biến đổi. Sự phân
bổ dòng vốn, công nghệ, lao động… sẽ được định luồng với những tiêu chí phụ thêm chặt
chẽ hơn, khó khăn hơn và bất cân đối hơn nhằm đảm bảo tính an toàn, hiệu quả và góp phần
duy trì trật tự thế giới hiện có.
2. Khủng hoảng môi trường và biến đổi khí hậu
Bên cạnh những tác động từ TCH, biến đổi khí hậu (BĐKH) đang là một thách thức
rất lớn trên phạm vi toàn cầu, đòi hỏi sự nhận thức, chung tay và hành động quyết liệt của tất
cả các quốc gia trên thế giới. Cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21, thế giới đang chứng kiến những
sự thay đổi bất thường với tần suất, mức độ tác động khốc liệt trên toàn cầu. Thiên tai, thời
tiết khắc nghiệt, bất thường, không theo quy luật xuất hiện ở tất cả các quốc gia, đe dọa
nghiêm trọng môi trường sống của loài người. Các nhà khoa học, các tổ chức quốc tế đã chỉ
ra tác động khủng khiếp của BĐKH nếu chúng ta không hành động. Thế giới đã hành động
và có kế hoạch, lộ trình, các cam kết cụ thể. Tuy nhiên, thực tế vẫn đang ở phía trước và phụ
thuộc vào tất cả chúng ta. Việt Nam là quốc gia cam kết mạnh mẽ và có Chương trình hành
động quyết liệt về vấn đề này. Tuy nhiên, cũng như nhiều quốc gia khác, Kế hoạch xanh hóa
để cứu trái đất cũng đồng nghĩa với việc nói không với năng lượng trầm tích, chuyển đổi mô
hình tăng trưởng, phương thức, công nghệ sản xuất, chuẩn mực hàng hóa… Đây là vấn đề
tiêu tốn nhiều nghìn tỷ đô la Mỹ và là thách thức với cả các nước phát triển. Đối với các
nước đang phát triển, nước nghèo, mục tiêu này sẽ càng trở nên khó khăn hơn.
Sự cam kết về BĐKH đồng nghĩa với tái cơ cấu nền kinh tế, đầu tư lớn, áp dụng chuẩn
mức mới theo hướng xanh hóa, thân thiện với môi trường. Cái giá của một thế giới xanh là
nhiều nghìn tỷ đô la Mỹ.
BĐKH đem lại nhiều thách thức nhưng cũng không ít cơ hội cho tất cả mọi người.
Những ai nhận thức đúng, quyết tâm thay đổi và hành động hợp lý sẽ là chủ nhân của tương
lai xanh toàn cầu. Đối với một số lĩnh vực, đây sẽ là những thay đổi khốc liệt. Than đá, dầu
mỏ, công nghiệp, ô tô, xăng… sẽ là quá khứ? Lĩnh vực tài chính, bảo hiểm sẽ thay đổi trong
mô hình quản trị, đánh giá rủi ro, phương thức, mô hình kinh doanh và hiệu quả hoạt động.
3. Kỷ nguyên số
Nền kinh tế số thực chất đã phát triển vượt bậc trong thời gian qua với sự xuất hiện của
Internet, thương mại điện tử. Tuy nhiên, sự bứt phá thực sự chỉ bắt đầu khi những khái niệm về
Big data (Dữ liệu lớn), IoT (Internet vạn vật), Blockchain (Cơ sở dữ liệu dạng chuỗi - khối), AI
(Trí tuệ nhân tạo), Metaverse (Vũ trụ ảo)... Sự bùng nổ nhanh chóng của kỷ nguyên số trên
phạm vi toàn cầu với sự xuất hiện của COVID-19, những khái niệm như: Work from home
(làm việc từ xa), Online meeting (họp trực tuyến)… thậm chí còn chưa xuất hiện trước
64
COVID-19 thì nay là những việc bình thường. “Bình thường mới” đồng nghĩa với những thay
đổi trong tư duy và hành động với tất cả mọi khía cạnh của cuộc sống, ngay cả những điều
bình thường nhất mà ta nghĩ nó là tự nhiên. Vẫn biết đại dịch sẽ làm thay đổi thế giới mãi mãi
ở một vài khía cạnh nhưng dịch bệnh trong kỷ nguyên số đang tạo ra sự thay đổi sâu rộng ở
mọi khía cạnh của cuộc sống. Sự thay đổi về cách thức giao tiếp, cách thức sản xuất… sẽ tác
động đến thế hệ hiện tại và rất khác với những gì chúng ta sống so với chỉ 10 năm trước đây.
Kỷ nguyên số đã tạo ra sự thay đổi môi trường làm việc nhanh chóng. Người sử dụng
lao động nhận ra làm việc từ xa không những không làm giảm năng suất lao động (NSLĐ),
mà thậm chí còn tăng hiệu quả sử dụng lao động hơn. Làm việc từ xa cũng đặt ra câu hỏi về
sự cần thiết của việc có một văn phòng vật lý rộng, trung tâm với chi phí thuê, vận hành đắt
đỏ? Hệ thống phương tiện, trang bị phục vụ cho vận hành truyền thống đang đòi hỏi sự đánh
giá lại theo hướng hiệu quả, đáp ứng phương thức tương tác mới. Đối với người lao động,
thời gian làm việc trở nên linh hoạt hơn, họ bắt đầu nghĩ tới việc giải phóng chính mình khỏi
hàng giờ tắc đường, sự gò bó nơi công sở và dành thời gian cho gia đình. Với những ảnh
hưởng tích cực đó, môi trường, cách thức làm việc sẽ thay đổi mãi mãi dựa trên nền tảng
công nghệ.
Kỷ nguyên số cũng đang làm thay đổi nhanh chóng cách thức chúng ta sản xuất, phân
phối, phục vụ khách hàng. Sự thay đổi này còn tác động mạnh mẽ hơn với các ngành Công
nghiệp, Dịch vụ và Tài chính. Thương mại điện tử, mua sắm online, giao nhận hàng hóa,
phục vụ, dịch vụ sau bán hàng đang thay đổi mạnh mẽ với tốc độ và quy mô không tưởng,
đòi hỏi sự chuyển dịch nhanh chóng của tất cả các ngành nghề truyền thống.
Kỷ nguyên số kết hợp với tự động hóa, Robot sẽ tiếp tục làm cho phương thức sản
xuất tất cả các sản phẩm thay đổi. Tự động hóa với số hóa tiếp tục làm NSLĐ tăng, giải
phóng sức lao động thủ công.
Kỷ nguyên số kết hợp với tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ nano, công nghệ sinh
học… đang tạo ra cuộc cách mạng trong khoa học, giải phóng tối đa năng lực sáng tạo của
con người. Những dịch vụ mới xuất hiện, thay thế những dịch vụ truyền thống như: kỹ thuật
chính xác, công nghệ sinh học, chăm sóc sức khỏe.
4. Thay đổi về cơ cu dân số và sự cá biệt hóa nhu cu
Chúng ta đều biết lao động là một trong số các nguồn lực để phát triển. Lao động dồi
dào với trình độ cao, được đào tạo tốt đôi khi là yếu tố quyết định đối với sự phát triển của
một quốc gia. Một cơ cấu dân số hợp lý sẽ giúp quốc gia đó có nguồn lực phát triển bền
vững, an sinh xã hội ổn định, hài hòa. Đây là vấn đề của tất cả các quốc gia, không kể giàu
nghèo. Những vấn đề quan trọng như: cơ cấu dân số hợp lý, tỷ lệ sinh, phân bổ… là những
vấn đề đặc biệt quan trọng. Với từng quốc gia, phụ thuộc vào trình độ phát triển sẽ có một cơ
cấu hợp lý khác nhau. Hiện tại, mặc dù công nghệ và tự động hóa làm thay đổi cơ cấu này
nhưng vai trò quan trọng của nó trong sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia vẫn còn
nguyên giá trị.
65
Đối với các quốc gia đang phát triển, cơ cấu dân số càng quan trọng khi nó là yếu tố
đầu vào quyết định sự bứt phá khỏi ngưỡng thu nhập trung bình. Chính vì vậy, khái niệm “cơ
cấu dân số vàng” là một khái niệm rất được quan tâm. Bên cạnh cơ cấu dân số vàng thì chất
lượng vàng như thế nào, điểm vàng có kết hợp được với cơ hội bứt phá hay không? Thời gian
và tính bền vững của giai đoạn vàng... là rất quan trọng. Những yếu tố trên được tận dụng thế
nào sẽ cho ra các kết quả khác nhau của từng quốc gia. “Giàu trước khi già” hay “Già trước
khi giàu” hoàn toàn là lựa chọn của từng quốc gia.
Ngoài vấn đề là một nguồn lực quan trọng cho sự phát triển thì cơ cấu dân số kết hợp
với văn hóa, mức sống sẽ là chỉ dấu cho tiềm năng phát triển của một loạt các ngành Công
nghiệp, Dịch vụ.
Với mỗi một quốc gia, cơ cấu dân số cụ thể sẽ có những nhu cầu cụ thể về hàng hóa
dịch vụ khác biêt. Ví dụ, quốc gia có cơ cấu dân số trẻ sẽ không nhiều nhu cầu chăm sóc sức
khỏe người già, mà ở đó, nhu cầu cho giới trẻ sẽ có cơ hội phát triển. Ngay cả với cùng một
sản phẩm, thương hiệu thì ở một quốc gia cụ thể cũng có những đặc thù riêng, dựa trên nhu cầu
cụ thể do cơ cấu dân số quyết định. Định vị chiến lược này sẽ là chìa khóa thành công cho các
doanh nghiệp hiểu biết và nhạy bén.
5. Những tc động riêng lẻ với đặc thù Việt Nam
Bên cạnh những xu hướng chung, toàn cầu nêu trên, với từng quốc gia, sự ảnh hưởng
của các xu hướng trên sẽ có mức độ khác nhau. Đối với Việt Nam, những xu hướng trên cần
được đặc biệt quan tâm trong việc hoạch định, xây dựng chiến lược, kế hoạch hành động,
phân bổ nguồn lực hữu hạn hiệu quả nhằm đạt được mục tiêu phát triển dài hạn bền vững,
hiệu quả cũng như tránh được những tác động tiêu cực, mặt trái không mong muốn.
Hội nhập sâu rộng là con đường Việt Nam đã lựa chọn, và thực tế, chúng ta là nước có
độ mở nhất vào nền kinh tế thế giới. Với độ mở như vậy, cơ hội phát triển là rất lớn. Tuy
nhiên, đi kèm với đó là sự thay đổi nội tại từ luật, môi trường kinh doanh, các chuẩn mực
mới… là yêu cầu tất yếu.
Hội nhập của Việt Nam trong bối cảnh TCH với căng thẳng ở châu Âu, cạnh tranh địa
vị chính trị Trung - Mỹ, châu Á là trung tâm với ASEAN, Trung Quốc, Ấn Độ, dịch bệnh
làm đứt gẫy chuỗi cung ứng, dòng vốn, công nghệ đang dịch chuyển với những yêu cầu
mới... là những vấn đề cần được theo dõi, phân tích, đánh giá thường xuyên để có chiến lược
linh hoạt và phù hợp.
Cơ cấu dân số vàng cũng đang là một thế mạnh của Việt Nam khi chúng ta đang ở giai
đoạn vàng với 65% dân số trong độ tuổi lao động. Lao động dồi dào, nền kinh tế hội nhập là
cơ hội bứt phá cho Việt Nam để trở nên giàu có và phát triển. Tuy nhiên, theo đánh giá, cơ
cấu vàng của Việt Nam sẽ kết thúc vào năm 2036. Khoảng thời gian vàng ngắn này rất quan
trọng, cần phải được tận dụng hiệu quả, có chính sách hợp lý để phát triển bền vững trong dài
hạn cũng như đối sách cho giai đoạn tiếp theo.
Châu Á đang là trung tâm và là động lực tăng trưởng của kỷ nguyên tiếp theo với ba
trụ cột chính là: Trung Quốc, Ấn Độ, ASEAN. Việt Nam là một trong 10 thành viên tích cực