Zona
(Kỳ 4)
* Các thuốc khác cũng có thể sử dụng được
Các thử nghiệm lâm sàng chứng tỏ rằng opioid; chất chống trầm cảm 3
vòng và gabapentin làm giảm được độ nặng hoặc thời gian kéo dài của đau dây
thần kinh hậu zona, dù dùng một mình hoặc kết hợp với nhau. Các tác dụng ngoại
ý của những thuốc này có thể hiệp lực, đặc biệt ở những BN già nua. Dùng băng
dán lidocain hoặc kem capsaicin tại chỗ có thể mang lại sự dễ chịu cho một số BN
(Bernstein JE, et al. 1989: Galer BS, et al. 1999). Trong một nghiên cứu trên các
BN đau dây thần kinh hậu zona không khỏi, tiêm vào khoang dưới màng nhện của
tủy sống myehyl prednisolon acetat một tuần một lần trong 4 tuần làm giảm đau
đáng kể (Kotani N, et al. 2000). Cần có thêm dữ liệu để chứng thực những kết quả
bước đầu đầy hứa hẹn này.
Những lãnh vực chưa xác định
Có phải mỗi BN zona cần trị liệu kháng virút?
Những BN có nguy cơ cao nhất bị biến chứng là những người già, những
người bị zona mắt và những BN bị tổn hại miễn dịch. Tuổi càng lớn, vùng da tổn
thương có diện tích càng rộng, và lúc đến khám đau càng dữ dội, tất cả là những
chỉ tố tiên đoán của đau dai dẳng (Harrison RA et al. 1999: Whitley RJ, et al.
1999). Những BN đáp ứng những tiêu chí này nên được hướng thẳng vào điều trị.
Tất cả những BN zona mắt nên được trị liệu kháng virút nhằm mục đích dự phòng
biến chứng mắt. Vài BS vẫn còn xem liệu pháp kháng virút là không bắt buộc ở
những BN trẻ hơn bị zona không biến chứng, mặc dù liệu pháp có lợi ích và nguy
cơ tai biến rất thấp.
Liệu pháp kháng virút có thể thành công ở những BN đến khám sau 72
giờ?
Những nghiên cứu về thuốc kháng virút đều sử dụng các thiết kế tương tự
nhau. Các BN được chọn vào nghiên cứu trong vòng 72 giờ sau khởi phát các tổn
thương. Trên thực tế, các BN thường đến khám trên 3 ngày sau khi nổi các tổn
thương da, nhưng ít có dữ liệu hướng dẫn trị liệu trong tình huống này. Liệu pháp
kháng virút được khởi đầu càng sớm, cơ may có đáp ứng lâm sàng càng cao,
nhưng một số BN vẫn có lợi ngay cả khi điều trị được bắt đầu sau 3 ngày (Wood
MJ, et al. 1998; Decroix J, et al, 2000). Sự hiện diện của các mụn rộp nổi tương
ứng với việc virút còn đang sao chép và đây có thể là một dấu ấn nhận biết BN có
lẽ vẫn được lợi nếu được trị liệu kháng virút.
Có thể dự phòng chứng đau dây thần kinh sau zona?
Mặc dầu nhiều nghiên cứu cho thấy liệu pháp kháng virút làm giảm thời
gian đau, những thuốc kháng virút không ngăn ngừa được chứng đau hậu zona
(McKendrick MW, et al. 1989; Jackson JL, et al. 1997; Alper BS, Lewis PR.
2000). Đau dây thần kinh sau zona vẫn có thể xảy ra trên nhóm phụ bệnh nhân
được điều trị kháng virút. Trên giả thuyết, kết hợp thuốc kháng virút với giảm đau,
chống trầm cảm cấu trúc ba vòng hoặc thuốc chống động kinh ngay lúc khởi phát
zona có thể làm giảm chứng đau dây thần kinh sau zona (Dworkin RH, Portenoy
RK. 1996; Bowsher D. 1997). Những bước tiếp cận này chưa được chứng minh
hiệu quả nhưng cần được khảo sát thêm.
Có thể dự phòng zona?
Vắcxin chủng OKA của virút Varicella Zoster hiện được Hiệp hội tư vấn về
Thực hành tiêm chủng khuyến nghị cho vào diện tiêm chủng phổ quát ở trẻ em.
Loại vắcxin này làm tăng đáp ứng tế bào lymphô T độc đặc hiệu cho virút
Varicella Zoster ở những người già huyết thanh dương tính. Liệu việc tăng cường
miễn dịch do vắcxin đem lại có làm giảm tỷ lệ mắc hoặc giảm độ nặng của zona ở
những người lớn tuổi hay không đang được khảo sát trong một thử nghiệm lâm
sàng (Oxman MN. 1995).
Hướng dẫn xử trí
Hiện không có một hướng dẫn xử trí chính thức nào được ban hành bởi các
hội chuyên nghiệp tại Hoa Kỳ.
Kết luận và khuyến nghị
Zona có thể xảy ra ở bất kỳ người nào đã từng bị thủy đậu nhưng thường
gặp hơn khi tuổi đời càng tăng và ở những BN bị tổn hại miễn dịch. Chẩn đoán
thường được xác lập trên lâm sàng, nhưng một xét nghiệm định lượng miễn dịch
huỳnh quang trực tiếp có thể có ích trong những trường hợp không điển hình.
Acyclovir, valacyclovir và famciclovir được chấp thuận trong điều trị zona.
Những thuốc này dung nạp tốt và tương tự nhau nếu xét riêng về hiệu lực lẫn tính
an toàn. Tuy nhiên, do có các đặc điểm dược động học được cải thiện và chế độ
liều dùng đơn giản hơn, valacyclovir và famciclovir là những thuốc được ưa
chuộng hơn cho điều trị zona. Những BN lớn tuổi, đặc biệt là những người trên 60
tuổi đau dữ dội lúc đến khám, là những người có nguy cơ cao bị bệnh nặng hơn và
có biến chứng, nên được điều trị kháng virút, giống như BN được mô tả trong
trường hợp minh họa. Bắt buộc sử dụng liệu pháp kháng virút ở những BN zona
mắt, chủ yếu để dự phòng các biến chứng ở mắt có tiềm năng gây mù. Nhằm làm
giảm thời gian kéo dài và độ nặng của các triệu chứng cấp tính, có thể xét đến một
liệu pháp bổ sung với corticosteroid ở những BN lớn tuổi nếu không có chống chỉ
định nào. Tiềm năng bị đau nghiêm trọng ở những BN zona không nên đánh giá
thấp và thường sẽ phải cần đến các loại thuốc giảm đau mạnh. Không một đơn trị
liệu nào được chứng tỏ có hiệu quả trong điều trị đau dây thần kinh sau zona.
Thường là phải cần đến một liệu pháp kết hợp và hội chẩn với một chuyên viên về
điều trị đau.
BS. Nguyễn Hoàng Tuấn dịch theo John .Gnann, Jr: Herpes zoster, N Engl
J Med 2002, 347:340 – 346