100 điều cần biết về phong tục thờ cúng của người Vệt: phần 2 - NXB Hồng Đức

PHONG TỤ C THỜ CÚNG VÀO<br /> C Á C NGÀY LỄ TẾT TRONG NĂM<br /> <br /> 61. Cúng ông Táo chầu tròi (ngày 23 tháng Chạp)<br /> T rong các vị th ầ n thờ i cổ, Táo th ầ n (th ầ n bếp) là vị<br /> th ầ n th eo s á t cuộc sông của mọi người vối vai trò là tay<br /> c h ân của Ngọc h o àn g đến với m uôn nhà, h à n g ngày có<br /> n h iệm vụ ghi lại n h ữ n g công tội, tôt, xấu của mọi người<br /> ỏ trầ n gian để h à n g n ă m vào ngày 23 th á n g C hạp lại<br /> trở về trời báo cáo với Ngọc H oàng. Ngọc H oàng sẽ căn<br /> cứ vào cuôn số’ ghi chép n à y của Táo th ầ n để thưở ng cho<br /> mọi người cái tố t và p h ạ t cái xấu, cái ác. T rong Bão<br /> phác tử của T ấn C át H ồng còn nói: "Căn cứ vào cuối<br /> th á n g , Táo th ầ n lại về trờ i để p h ả n á n h tìn h h ìn h n h â n<br /> gian. N ếu ai có lỗi với Táo th ầ n (Việt N am gọi là Táo<br /> quân), sẽ bị Táo th ầ n báo cáo với Ngọc H oàng, tội<br /> n g h iêm trọ n g th ì bị c ắ t bớt 300 ngày sông, n ế u tội nhẹ<br /> th ì cũng bị c ắ t bớt 100 ngày sông! Kiểu p h ạ t b ằn g cách<br /> cưóp đi thòi g ian sống của loài người th ì ai m à không<br /> sỢ. C h ín h vì th ế, th ò i cổ d â n g ian h ầ u n h ư n h à nào cũng<br /> h ế t sức th à n h tâ m thờ cúng Táo quân, không giám đơn<br /> sai. T ấ t n h iê n mọi người th ò cúng Táo q u â n khô n g chỉ<br /> 133<br /> <br /> vì sỢ m à mọi người m uôn cầu xin Táo q u ân ban cho<br /> m ình n h ữ n g điều tô t đẹp".<br /> Theo d ân gian, ông Táo hay Thô công gồm có ba vị<br /> (hai ông, m ột bà), có nơi gọi là vua Bếp. Đây là vị th ầ n<br /> trô n g coi mọi h o ạt động của gia chủ, ngăn cản sự xâm<br /> ph ạm của m a quỷ.<br /> Lễ tục cúng ông Táo có từ rấ t lâu đời, d ân ta tin<br /> rằ n g có th ẩ n Bếp đêm ngày vô h ìn h ngồi ở cạn h bếp,<br /> theo dõi công việc của chủ n h à rồi đến cuối năm lên trời<br /> báo cáo với Ngọc H oàng thượng đế. Để cho ông đi đường<br /> th u ậ n lợi, chủ n h à phải biện lễ: N ấu xôi chè, đốt vàng<br /> hương, m ua cá chép cho ông cưỡi. Thường là cá chép vì<br /> cá n à y đã vượt vũ môn hóa th à n h rồng nên có th ế báo<br /> cao được.<br /> N guồn gốíc của tục lệ này như sau: Xưa có người tên<br /> là T rọng Cao, lấy vỢ là Thị Nhi, như ng ăn ở với n h a u đã<br /> lâu m à không có con sinh ra buồn phiền, xích mích. M ột<br /> hôm T rọng Cao đ á n h vỢ, T hị Nhi bỏ n h à đi, sau n ày gặp<br /> P h ạm L ang rồi n ên vỢ nên chồng.<br /> T rọng Cao ân hận, đi tìm vỢ. M ột lần Trọng Cao<br /> vào m ột n h à xin ăn, lại đúng vào n h à vỢ cũ của m ình.<br /> H ai người n h ậ n ra n h a u m ừng mừng, tủ i tủi. T hị N hi<br /> sỢ P h ạm L ang về b ắ t gặp sẽ hiểu lầm nên bảo Trọng<br /> Cao trô n tạ m vào đông rơm ngoài vườn để n àn g tìm<br /> cách lo liệu cho êm đẹp.<br /> T rọng Cao m ệt mỏi ngủ thiếp trong đông rơm.<br /> C ùng lúc đó, P h ạm L ang vê n h à nhớ việc th iế u tro bỏ<br /> ru ộ n g liền châm lửa đôt đông rơm. Sự việc xảy ra<br /> n h a n h chóng, Thị N hi th ấ y vậy ân hận, xúc động n h ảy<br /> 134<br /> <br /> vào đông rơm đ a n g cháy, P hạm L ang thương xót vỢ<br /> cũng n h ả y vào lử a chết cháy theo. T hượng đê cảm động<br /> vì ba người sông có tìn h , có nghĩa n ên phong cho làm<br /> Táo Q uân: P h ạ m L ang là T hổ công trô n g nom việc<br /> tro n g bếp, T rọng Cao là T hổ Đ ịa trô n g coi việc tro n g<br /> n h à còn T hị n h i là T hổ Kỳ coi sóc việc chợ búa.<br /> T ừ sự tích trê n n ên cứ đến ngày n à y người ta sắm<br /> m ũ T hổ công ba chiếc, m ột của N ữ th ầ n , hai là của<br /> N am th ầ n . T hư ờng th ì 23 th á n g C hạp thư ờ ng làm lễ<br /> tiễ n để ông T áo lên chầu trời, tấ u trìn h mọi sự củ a gia<br /> chủ, đến trư a 30 th á n g C hạp th ì có m ặ t ở n h à tiếp tục<br /> công việc...<br /> Lễ v ậ t trê n b a n Thổ công, ngoài m ũ, áo, hia, bài vị<br /> còn có th ê m cây m ía (làm gậy chông), giấy vàng, giấy<br /> bạc, tr ầ u nước, hoa quả. N hữ ng ngày lễ lớn đặc b iệt là<br /> ngày 23 th á n g C hạp th ì có th ê m cỗ m ặn (xôi, rượu,<br /> th ịt), m ột con cá chép sông. Lễ xong sẽ phóng sin h con<br /> cá ra ao hoặc ra sông, con cá sẽ hóa rồng đưa T hổ công<br /> lên trời.<br /> S au k h i sắm đủ lễ vật, người ta th ắ p đèn, n ến sán g<br /> b a n thờ rồi ch âm hương. H ương thư ờ ng được d ù n g sô' lẻ<br /> 1, 3, 5 n én, vì sô lẻ thuộc dương. N ếu trê n b an thờ có<br /> h ai, ba, hoặc bô'n b á t hương cũng đểu p h ải ch âm sô'<br /> lượng hương n h ư n h a u .<br /> S au khi c h âm hương, người chủ gia đ ìn h vái bôn<br /> vái rồi đọc v ă n k h ấ n , k h ấ n xong lại vái tạ bốn cái. Khi<br /> vái, h a i b à n ta y áp vào n h a u , hoặc cài ngón vào n h a u ,<br /> biểu trư n g cho sự giao hòa âm dương. Đ iều cốt yếu là<br /> 135<br /> <br /> người h à n h lễ phái th à n h lâm , th à n h kính, nghiêm túc<br /> sẽ k h iến cho T h ần linh chứng giám , độ trì.<br /> Khi cháy gần hết tu ầ n hương, gia chủ th ắ p tiêp<br /> tu ầ n hương khác, vái bốn vái xin phép Gia th ầ n , Gia<br /> tiên hóa vàng (đôt giấy vàng, giấy tiền). Khi hóa xong<br /> th ì đô vào đông tro một chén rượu, có n hư vậy cõi âm<br /> mới n h ậ n được đồ lễ mà cõi dương chuyển đên. Hóa<br /> v an g xong th ì hạ lễ, khi hạ lễ gia chủ cũng phải vái bôn<br /> vái xin phép.<br /> <br /> VĂN KHẤN ÔNG TÁO LÊN CHẦU TRỜI<br /> <br /> N am mô A Di Đà Phật!<br /> N am mô A Di Đà Phật!<br /> N am mô A Di Đà Phật!<br /> Con lạy chín phương trời, mười phương Chư Phật,<br /> C hư Phật mười phương.<br /> Con kín h lạy ngài Đông Trù Tư M ệnh Táo Phủ<br /> Thần Quân.<br /> Tín chủ (chúng) con là:......................................................<br /> <br /> Ngụ tại:.<br /> <br /> Hôm nay ngày hai mưch ba tháng Chạp, tín chủ con<br /> thành tâm sắm sửa hương hoa vật phẩm , xiêm, hài, áo<br /> mủ, kính dáng Tôn Thần. Thắp nén tâm hương tín chủ<br /> 136<br /> <br /> con thành tâm kính bái, chúng con kinh mời ngài Đông<br /> Trù Tư M ệnh Táo phủ Thần Quán hiến linh trước án<br /> thụ hưởng lễ vật.<br /> Cúi xin Tôn Thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm<br /> trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm . X in tôn<br /> T hần ban phúc, p h ù hộ toàn g ia chúng con, trai gái, trẻ<br /> già sức khỏe dồi dào, an kh a n g th ịn h vưcpig, vạn sự tốt<br /> lành.<br /> C húng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi<br /> xin đưỢc p h ù hộ độ tri.<br /> N a m mô A Di Đà Phật!<br /> N am mò A Di Đà Phật!<br /> N am mô A Di Đà Phật!<br /> <br /> 62. Lễ Trừ tịch (lễ Giao thừa)<br /> Thời khắc được coi là q u a n trọ n g n h ấ t của tế t<br /> N guyên đ á n là đêm T rừ tịch (hay còn gọi là đêm Giao<br /> th ừ a), ở đây "Trừ" là tra o lại chức quan, "Tịch" là ban<br /> đêm .<br /> S au lễ Ô qg Táo (Tết Táo q u ân ) ngày 23 th á n g C hạp<br /> không k h í tế t th ậ t sự b ắ t đầu. N h à n h à ch u ẩn bị cho tê t<br /> tro n g không k h í tư n g bừng, h o an hỉ. N ào là dọn dẹp<br /> n h à cửa cho gọn gàng, sạch sẽ, k h a n g tra n g . T h ậm chí,<br /> xưa k ia người ta còn chờ đến n h ữ n g ngày cuối n ăm đế<br /> sửa san g lại n h à cửa, chiều n g ày 30 T ết họ q u ét vôi lại<br /> tường n h à , tẩ y u ế n h ữ n g vết b ẩ n của năm cũ, tra n g trí<br /> 137<br /> <br />