9 câu hỏi ôn tập Triết học
9 Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC QTDN K13-2002
NGUYEÃN DUY KIEÄT & VOÕ VAÊN ON 1 of 22
CAÂU 1: PHAÄT GIAÙO
1. Giôùi thieäu Phaät giaùo
Phaät giaùo laø traøo löu trieát hoïc toân giaùo xuaát hieän vaøo khoaûng cuoái theá kyû VI TCN ôû mieàn baéc AD. Ñaïo
Phaät ra ñôøi trong laøn soùng phaûn ñoái söï ngöï trò cuûa ñaïo Balamoân vaø cheá ñoä ñaúng caáp
Voâ thöôøng, voâ ngaõ
Daïo Phaät cho raèng vuõ truï laø voâ thuyû, voâ chung, vaïn vaät trong theá giôùi chæ laø doøng bieán hoaù voâ thöôøng, voâ
ñònh, khoâng do moät vò thaàn naøo saùng taïo neân caû. Vì theá giôùi luoân laø doøng bieán aûo voâ thöôøng neân khoâng coù caùi goïi laø
baûn ngaõ, khoâng coù thöïc theå; taát caû theo quy luaät nhaân quaû cöù bieán ñoåi khoâng ngöøng, khoâng nghæ, theo quaù trình
sinh, truï, dò, dieät hay thaønh, truï, hoaïi, khoâng vaø chæ coù söï bieán hoaù aáy laø thöôøng höõu.
Luaät Nhaân quaû
Taát caû caùc söï vaät, hieän töôïng toàn taïi trong vuõ truï ñeàu khoâng thoaùt ra khoûi söï chi phoái cuûa luaät Nhaân duyeân.
Caùi nhaân nhôø coù caùi duyeân môùi sinh ra ñöôïc quaû. Quaû laïi do caùi duyeân maø thaønh ra nhaân khaùc. Con ngöôøi cuõng do
nhaân duyeân keát hôïp vaø ñöôïc taïo bôûi 2 thaønh phaàn: theå xaùc vaø tinh thaàn.
Ñaïo Phaät ñöa ra thuyeát Töù dieäu ñeá .
Ñaây laø tö töôûng trieát lyù nhaân sinh cuûa ñaïo Phaät. Ñoù laø 4 chaân lyù cô baûn veà cuoäc soáng vaø thaùi ñoä cuûa con
ngöôøi trong cuoäc soáng: Khoå ñeá, Taäp ñeá, Dieäu ñeá vaø Ñaïo ñeá.
♦ Khoå ñeá laø chaân lyù veà baûn chaát cuûa söï khoå treân ñôøi. Theo Ñöùc phaät, caùi maø chuùng ta goïi laø
“caùi toâi”, “caù nhaân” chæ laø söï keát hôïp cuûa “nguõ uaån”, töùc 5 nhoùm caùc naêng löïc vaät vaø chaát tinh thaàn, bao goàm : Saéc
uaån,Thuï uaån,Töôûng uaån,Haønh uaån, Thöùc uaån.Caùc yeáu toá trong moãi uaån cuõng nhö caû nguõ uaån ñeàu raøng buoäc vaø phuï
thuoäc laãn nhau. Maët khaùc, caû nguõ uaån ñeàu raøng buoäc vaø phuï thuoäc theá giôùi beân ngoaøi. Nhö vaäy con ngöôøi ta laø moät
thöïc theå khoâng taùch rôøi khoûi vuõ truï bao la.
Moãi uaån cuõng nhö caû nguõ uaån ñeàu thay ñoåi töøng giaây töøng phuùt. Cuoäc ñôøi chính baûn thaân noù cuõng laø moät söï
vaän ñoäng, moät söï hoùa thaønh lieân tuïc vaø thay ñoåi khoâng ngöøng.
♦ Trong Taäp ñeá, ñöùc Phaät ñaõ neâu nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán ñau khoå. Trong ñoù nguyeân nhaân
chuû yeáu laø loøng ham muoán. Nguoàn goác cuûa loøng ham muoán laø söï khoâng hieåu bieát vaø laàn löôït traûi qua moät heä thoáng
cuûa nhöõng moái lieân heä nhaân quaû nhieàu cung baäc goïi laø “thaäp nhò nhaân duyeân”, goàm: Voâ minh, Haønh, Thöùc, Danh
saéc, Luïc caên, Xuùc, Thuï, AÙi, Thuû, Höõu, Sinh, Laõo töû. Möôøi hai nhaân duyeân laø quy luaät töông taùc cuûa quan heä nhaân
quaû ôû caû quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. Neáu coøn voâ minh, meâ muoäi, u toái, voïng ñoäng thì coøn coù ñieàu kieän vaø nhaân
toá sinh ra moïi bieåu hieän cuûa nghieäp vaø khoå. Cöù nhö theá maø quay caùi voøng Thaäp nhò nhaân duyeân laø cô cheá luaân hoài
sinh töû cuûa chuùng sinh, trong ñoù coù loaøi ngöôøi.
♦ Dieät ñeá laø chaân lyù veà söï thaät tröø moïi nguyeân nhaân cuûa ñau khoå. Muoán tröø khöû ñöôïc khoå ñau,
ngöôøi ta phaûi tröø khöû goác reã chính cuûa noù laø aùi duïc vaø voâ minh, töø boû tham, saân, si trong cuoäc
soáng. Vaø dieät tröø ñau khoå, chính laø “Nieát baøn”-söï “Giaûi thoaùt” cuoái cuøng khoûi moïi raøng buoäc töû
sinh, moïi phieàn naõo aùm aûnh. Khaùi nieäm “Giaûi thoaùt” vaø “Nieát baøn” ñeå noùi tôùi höôùng ñi tôùi, muïc
ñích cuûa ñôøi ngöôøi.
♦ Ñaïo ñeá: ñaõ chæ ra con ñöôøng ñeå ñi ñeán choã giaùc ngoä, giaûi thoaùt baèng caùch thöïc hieän 8 con ñöôøng
ñuùng (baùt chaùnh ñaïo) trong caùc lónh vöïc: nhaän thöùc (chính kieán, chính tö duy); lôøi noùi, vieäc laøm
(chính ngöõ, chính nghieäp); vieäc möu sinh (chính maïng, chính tònh tieán) vaø söï tu luyeän (chính
nieäm, chính ñònh). Treân 8 con ñöôøng ñuùng, baûn thaân chuùng ta laø ngöôøi quyeát ñònh söï tieán boä cuûa
mình.
2. Trieát hoïc Phaät giaùo -nhöõng aûnh höôûng tôùi quan nieäm soáng cuûa ngöôøi Vieät.
Phaät giaùo xuaát phaùt töø con ngöôøi ñeå nhìn nhaän theá giôùi xung quanh. Vì theá môùi coù caâu “ ngöôøi ta laø moät caùi
tieåu vuõ truï” trong caùi ñaïi vuõ truï laø trôøi ñaát. Noù khoâng xuaát phaùt töø caùi tröøu töôïng ñeå tìm hieåu nguyeân lyù caáu taïo cuûa
vuõ truï maø xuaát phaùt töø caùi tröøu töôïng ñeå nhaän thöùc söï huyeàn ñoàng cuûa con ngöôøi trong vuõ truï. Sôû dó ñaïo Phaät ñaët
troïng taâm vaøo con ngöôøi tröôùc laø bôûi vì ñaïo Phaät cho raèng con ngöôøi bieát ñöôïc mình thì seõ bieát roõ ñöôïc trôøi ñaát, vaïn
vaät. Nhaø Phaät cho raèng “lyù söï voâ ngaïi”, nghóa laø caùi lyù sieâu hình cuûa vuõ truï, vaïn vaät cuøng caùc söï vaät treân ñôøi khoâng
phaûi laø hai , khoâng coù söï ngaên caùch, vaø vieäc cuûa trôøi ñaát vaø vieäc cuûa con ngöôøi khoâng phaûi laø khoâng lieân heä vôùi
nhau. Thoâng hieåu ñöôïc caùi huyeàn dieäu cuûa baûn thaân thì cuõng thoâng hieåu ñöôïc caùi leõ huyeàn dieäu cuûa trôøi ñaát, vuõ truï.
a) Quan nieäm voâ thöôøng, voâ ngaõ
cuûa ñaïo Phaät ñaõ thaám vaøo tö duy cuûa ngöôøi Vieät nam. Ñoù laø kieåu tö duy toång quan töùc laø loaïi tö duy toång
hôïp moät caùch quaân bình. Ñoù laø thöù tö duy “ñoäng”, töø caùi “coù” qua caùi “khoâng” vaø töø caùi “khoâng” qua caùi “coù”. Noù
9 Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC QTDN K13-2002
NGUYEÃN DUY KIEÄT & VOÕ VAÊN ON 2 of 22
bao giôø cuõng haøm chöùa maâu thuaãn: coù maø khoâng, khoâng maø coù. Taâm hoàn ngöôøi Vieät luoân bò caùi trieát lyù “voâ
thöôøng” cuûa Phaät giaùo chi phoái neân moïi caûnh töôïng thöïc maø hö, hö maø thöïc. Theo Phaät giaùo, moïi vieäc treân ñôøi ñeàu
luoân luoân ñoäng. Do ñoäng neân maát quaân bình nhöng maát quaân bình chæ laø taïm thôøi ñeå tìm laïi quaân bình. Luaät quaân
bình laø luaät cuûa taïo hoaù ñeå duy trì söï soáng. Quaân bình laø khoâng thaùi quaù, khoâng baát caäp. Bôûi theá, trong tö duy cuûa
ngöôøi Vieät, trong trôøi ñaát khoâng coù gì laø thaùi quaù maø tröôøng toàn vónh cöûu ñöôïc. Ñöùng tröôùc coâng cuoäc coâng nghieäp
hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc, theá giôùi quan vaø loái tö duy toång hôïp cuûa ngöôøi Vieät nam ñaõ mang laïi nhöõng thuaän lôïi
nhaát ñònh bôûi noù ñaëc tính raát linh hoaït. Ñieàu naøy coù theå coi laø thích hôïp cho söï thaâm nhaäp cuûa kinh teá thò tröôøng voán
coù ñaëc ñieåm laø naêng ñoäng, nhanh nhaïy.
b) Moái quan heä Nhaân quaû
Phaät giaùo ñaõ nhìn thaáy moái quan heä cô baûn, phoå bieán cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng, ñoù laø moái quan heä nhaân
quaû. Nhaán maïnh ñeán tính nhaân quaû, Phaät giaùo muoán höôùng con ngöôøi vaøo vieäc höôùng thieän, laøm vieäc toát ôû ñôøi naøy
ñeå ñem laïi phuùc ñöùc cho gia ñình vaø ngöôøi thaân. AÛnh höôûng cuûa quan nieäm naøy lôùn ñeán möùc maø chính noù ñaõ bieán
thaønh quan nieäm theá giôùi quan vaø nhaân sinh quan cuûa ñaïi ña soá ngöôøi Vieät. Ngöôøi ta thöôøng noùi “gieo nhaân naøo thì
gaët quaû aáy” hay “gieo gioù thì gaëp baõo”. Quan ñieåm nhaân quaû cuûa Phaät giaùo xeùt veà maët naøo ñoù, coù yù nghóa tích cöïc
nhaát ñònh. Con ngöôøi phaûi hoaøn toaøn chòu traùch nhieäm tröôùc nhöõng vieäc laøm cuûa mình. Noù choáng laïi nhöõng tö töôûng
soáng gaáp, cheát laø heát, v.v.
c) Tö töôûng Töø bi baùc aùi
Noùi ñeán chuøa Phaät, trong taâm trí ngöôøi Vieät ñaõ hieän ra yù töôûng Töø bi, baùc aùi, khoan hoàng, khoâng hôøn giaän,
khoâng chaáp nhaát. Tuy nhieân ta thaáy ôû VIEÄT NAM ñaïo phaùp ñöôïc tröôøng toàn, goùp vaøo söï xaây döïng nhôø coù kyû
cöông. Trong giôùi bình daân, nhieàu khi khoâi haøi noùi ”aên chuøa”, “cuûa chuøa”, töùc laø aên khoâng phaûi traû tieàn, möôïn roài
ñaùnh caép luoân..Trong thöïc teá, Töø bi, Baùc aùi laø “laù laønh ñuøm laù raùch”,”xoùa ñoùi giaûm ngheøo”, giuùp ñôõ ñoàng baøo gaëp
thieân tai luõ luït..Nhòn aên, nhòn maëc ñeå giuùp ñoàng baøo ñang gaëp hoaøn caûnh khoù khaên hôn mình, tuy khoâng giaûi quyeát
hoaøn toaøn, nhöng taïo cho ngöôøi ñang gaëp hoaïn naïn coù söï phaán chaán, chòu cöïc khoå ñeå xaây döïng nhaø cöûa, haïnh phuùc
gia ñình, vöôït khoù khaên. Tö töôûng nhaân aùi nhaân ñaïo trong Trieát hoïc Phaät giaùo raát gaàn vôùi truyeàn thoáng cuûa ngöôøi
Vieät, cuûa daân toäc Vieät nam. Ñoù laø tình “thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân”, “laù laønh ñuøm laù raùch”, laø söï ñoàng caûm
giuùp ñôõ nhau trong hoaïn naïn “moät mieáng khi ñoùi baèng moät goùi khi no”, laø “tình laøng nghóa xoùm”, laø nghóa “ñoàng
baøo”, “nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông- ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng” .v.v. Chính vì vaäy maø Phaät
giaùo ñaõ laøm giaøu theâm truyeàn thoáng nhaân töø, mong laøm ñieàu laønh, laùnh döõ cuûa con ngöôøi Vieät nam.
d) Caùi Taâm cuûa ñaïo Phaät
Caùi ñaùng quí khi ta giuùp ngöôøi chính laø ôû caùi taâm. Vaø ñaïo Phaät thì luoân ñeà cao caùi Taâm cuûa con ngöôøi bôûi
Phaät giaùo laø moät hoïc thuyeát veà taâm. Caùi taâm con ngöôøi laø voâ cuøng quan troïng, bôûi leõ noù chính laø tinh thaàn, yù thöùc,
laø caùi phaân bieät söï khaùc nhau giöõa con ngöôøi vaø ñoäng vaät. Trong moïi thôøi ñaïi, “thu phuïc nhaân taâm” luoân laø moät
thuû phaùp heát söùc ñaéc löïc ñeå giuùp caùc vì vua, töôùng.. hay ngöôøi laõnh ñaïo noùi chung ñieàu khieån nhöõng ngöôøi döôùi
tröôùng. Ngaøy nay, trong moâi tröôøng quaûn lyù hieän ñaïi, ngöôøi quaûn lyù, laõnh ñaïo gioûi cuõng chính laø ngöôøi bieát thu
phuïc nhaân taâm con ngöôøi. Neáu ngöôøi laõnh ñaïo bieát ñoaøn keát moïi ngöôøi seõ taïo neân ñöôïc söùc maïnh coäng höôûng cuûa
taäp theå. Lòch söû cuõng ñaõ chöùng minh khi daân toäc ta ñoàng taâm hieäp löïc thì seõ coù söùc maïnh voâ cuøng to lôùn vöôït qua
bao khoù khaên, thöû thaùch, ñaùnh thaéng bao keû ngoaïi xaâm huøng maïnh hôn mình gaáp nhieàu laàn, mang laïi töï do côm aùo
cho nhaân daân. Vaø ñoù cuõng chính laø truyeàn thoáng quyù baùu cuûa daân toäc ta, trong ñoù coù söï ñoùng goùp cuûa Phaät giaùo.
Qua caên baûn tö töôûng cuûa ñaïo Phaät vaø qua nhöõng khaùi nieäm cô baûn cuûa hoïc thuyeát, ta thaáy ñaïo Phaät traøn ñaày tinh
thaàn nhaân aùi, nhaân ñaïo. Ñoù chính laø tinh thaàn töø bi, hæ xaû, laø söï yeâu thöông, quyù troïng con ngöôøi, thoâng caûm vôùi
nhöõng noãi ñau cuûa con ngöôøi, muoán giaûi phoùng cho con ngöôøi ra khoûi moïi ñau khoå, aùp böùc, baát coâng, laø loøng mong
muoán naâng cao giaù trò con ngöôøi, naêng löïc cuûa con ngöôøi ñeå hoï töï chieán thaéng hay vaïch ra con ñöôøng ñeå “cöùu
chuùng sinh ra khoûi khoå naïn”. Cuoäc ñôøi cuûa Ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni laø moät ñieån hình veà moät nhaân caùch cao ñeïp
cuûa loøng nhaân aùi, suoát ñôøi hy sinh thaân mình vì haïnh phuùc cuûa toaøn theå loaøi ngöôøi.
e) Muïc ñích cuûa Ñaïo Phaät
Giaù trò cuûa hoïc thuyeát Phaät giaùo cuõng nhö caùc hoïc thuyeát phöông Ñoâng khaùc theå hieän ôû choã laø noù cuï theå
hoaù thaønh haønh ñoäng ñeå moïi ngöôøi thöïc hieän ñöôïc noù ngay baûn thaân, aùp duïng ñöôïc trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Phaät
daïy veà “Giaûi thoaùt” vaø “Nieát baøn” thì cuõng khoâng hoaøn toaøn chæ laø nhöõng tieâu ñích lyù töôûng xa xoâi trong töông lai
maø chuû yeáu laø Phaät muoán nhaén nhuû chuùng ta phaûi soáng vaø haønh ñoäng nhö theá naøo ngay trong hieän taïi. Phaät giaùo
cho raèng vieäc nghieân cöùu veà chaân töôùng cuûa söï vaät phaûi mang laïi cho ñôøi soáng hieän taïi moät nguoàn vui baát dieät, laøm
cho taâm hoàn con ngöôøi vöôït leân treân moïi ham muoán vaø lo sôï. Bôûi vaäy, Phaät giaùo xem xeùt chaân xaùc cuûa moät giaùo lyù
baèng caùch kieåm xeùt laïi ñôøi soáng thöïc teá cuûa ngöôøi xaây döïng giaùo lyù, coi noùi vaø laøm cuûa hoï coù aên khôùp nhau khoâng.
Ñoái vôùi Phaät giaùo, giaùo lyù vaø ñôøi soáng chæ laø moät chöù khoâng phaûi hai vieäc khaùc nhau. Tri laø caùi “minh giaùc cuûa
9 Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC QTDN K13-2002
NGUYEÃN DUY KIEÄT & VOÕ VAÊN ON 3 of 22
taâm”, haønh laø caùi “phaùt ñoäng cuûa taâm” vaø trieát lyù soáng cuûa ngöôøi Vieät luoân coi “tri haønh hôïp nhaát” cuõng phuø hôïp
vôùi quan nieäm cuûa Phaät giaùo.
3. Söï phaùt trieån cuûa Phaät giaùo VIEÄT NAM qua caùc thôøi kyø Lòch söû
Ñaïo Phaät laø toân giaùo töø beân ngoaøi ñöa vaøo VIEÄT NAM sôùm nhaát, cho ñeán nay ñaõ 2000 naêm, khi ngöôøi
Giao Chaâu tieáp nhaän töø Taây vöïc AÁn Ñoä truyeàn sang.
Sau nhieàu theá kyû ñoùn nhaän caùc nhaø sö AÁn Ñoä vaø Trung Hoa, ñeán theá kyû thöù V trôû ñi, VIEÄT NAM baét ñaàu
coù caùc nhaø sö nhö Hueä Thaéng(440 - 479), Ñaïo Thieàn (457 – 483). Böôùc sang kyû nguyeân ñoäc laäp töï chuû töø cuoái theá
kyû thöù X, Ñaïo Phaät phaùt trieån raát maïnh, coù aûnh höôûng ñeán haàu heát caùc lónh vöïc cuûa xaõ hoäi, nhaát laø veà tö töôûng,
ñaïo ñöùc, vaên hoïc, kieán truùc, ñieâu khaéc, aâm nhaïc. Ñinh Tieân Hoaøng ñaùnh thaéng 11 söù quaân caùt cöù, nhaø sö Ngoâ
Chaân Löu laøm taêng thoáng (töông töï nhö coá vaán moïi maët). Khi Leâ Hoaøn laøm vua, nhaø sö Ñoã Thuaän laøm giuùp trieàu
ñình moïi maët ñoái noäi, ñoái ngoaïi. Ñôøi nhaø Lyù, caùc nhaø sö Vaïn Haïnh, Töø Loä...laøm quoác sö. Caùc vò trí ñoù noùi leân vai
troø cuûa caùc nhaø sö trong xaõ hoäi. Caùc vua Lyù, Traàn phaàn lôùn chòu ah tö töôûng Phaät giaùo. Tö töôûng Phaät giaùo cuõng
baùm reã vaøo neáp soáng thöôøng ngaøy cuûa daân chuùng: “ñaát vua, chuøa laøng” trôû neân thoùi quen truyeàn kieáp ôû noâng thoân
ngöôøi Kinh.
ÔÛ VIEÄT NAM Phaät giaùo coù moái lh maät thieát vôùi Nho Giaùo vaø Laõo Giaùo trong caâu thaønh ngöõ”Tam giaùo
ñoàng nguyeân”. Khi noùi” ñoàng nguyeân” khoâng chæ yù noùi cuøng moät ngoïn nguoàn chaûy qua, maø coøn coù yù noùi söï hoøa
quyeän. Nhöõng giaù trò veà ñaïo ñöùc laøm ngöôøi cuûa Nho giaùo ñöôïc loàng vaøo giaùo lyù nhaø Phaät ôû VIEÄT NAM trong ñôøi
soáng tinh thaàn vaø ñaïo ñöùc xaõ hoäi VIEÄT NAM. Coøn caùc chuøa thôø Phaät nhieàu khi cuõng thôø theâm caùc vò thaùnh thaàn
cuûa ñaïo Laõo maø daân tin caäy troâng ngoùng, nhö chuøa Thaøy ôû Saøi sôn, ngöôïc laïi caùc phuû cuõng ñaët theâm töôïng Phaät
leân beä thôø.
Töø theá kyû XV trôû ñi, Phaät giaùo suy taøn daàn, tuy caùc theá löïc caàm quyeàn vaãn muoán duøng Phaät giaùo ñeå laøm
dòu söï phaãn noä cuûa nhaân daân.
Ñaïo Phaät vaøo VIEÄT NAM ñaõ hôn moät nghìn naêm, ñaõ qua nhieàu thôøi kyø bieán ñoäng, luùc thònh ñaït, khi suy
yeáu, ñaõ ñöôïc caûi bieán khoâng ít caû veà noäi dung giaùo lyù, nieàm tin toân giaùo vaø hình thöùc toå chöùc; nhôø ñoù, coù theå noùi,
cho ñeán nay khaù hoøa nhaäp vôùi ñôøi soáng tinh thaàn vaø nhu caàu taâm linh cuûa ña soá daân cö...Tieáp thuï ah cuûa hai phía
AÁn Ñoä vaø Trung Hoa, Phaät giaùo VIEÄT NAM ngaøy nay hoäi tuï caû hai doøng chính giaùo cuûa ñaïo Phaät laø Ñaïi thöøa vaø
Tieåu thöøa, chòu ah cuûa caû ba Toâng phaùi lôùn laø Thieàn toâng, Tònh ñoä toâng vaø Maät toâng. Phaät giaùo VIEÄT NAM ñaõ taïo
döïng cho mình moät truyeàn thoáng gaén boù vôùi vaø xöù sôû, goùp phaàn quan troïng trong vieäc xaây döïng neàn vaên hoùa , taïo
neân nhieàu neùt khaéc saâu trong taâm töôûng, ñaïo ñöùc, taâm lyù, loái soáng cuûa nhaân daân.
Hieän nay, ñaïo Phaät laø toân giaùo coù ñoâng tín ñoà nhaát trong caùc toân giaùo ôû VIEÄT NAM, öôùc löôïng khoaûng 15
trieäu.Khoaûng möôøi naêm gaàn ñaây, ñôøi soáng tín ngöôõng coù nhoän nhòp hôn tröôùc. Soá ngöôøi ñi leã chuøa taêng leân moät
caùch ñaùng keå, trong ñoù coù nhieàu ngöôøi khoâng hieåu bieát gì veà giaùo lyù vaø toå chöùc giaùo hoäi, thaäm chí nhieàu ngöôøi chæ
coát tìm ra moät choán yeân oån taâm hoàn. ÔÛ moät soá chuøa, vieäc cuùng baùi vöôït ra khoûi giaùo lyù vaø kyû cöông nhaø chuøa, pha
taïp vaø xen keõ nhieàu hình veû meâ tín dò ñoan; trong”taâm linh” nhieàu ngöôøi ñi leã chuøa(nhö chuøa Höông chaúng haïn),
coù khoâng ít ngöôøi muoán caàu xin moät ít may maén naøo ñoù ñeå troán ñöôïc thueá, ñeå ‘moät voán boán lôøi’, thaäm chí muoán
xin xoû moät “ñaëc aân” treân trôøi rôi xuoáng..
ÔÛ khía caïnh khaùc ñaïo Phaät coøn laø nguoàn an uûi cho moät lôùp ngöôøi ñuùng tuoåi, laø nôi xa laùnh coõi ñôøi cuûa moät
soá ngöôøi gaëp”soá meänh” leânh ñeânh vaø cuõng laø voán lieáng cho moät soá trí thöùc muoán laàn trôû laïi khía caïnh trieát lyù nhaân
ñaïo cuûa ñaïo Phaät.
Thaùng Gieâng, tuy khoâng laø Phaät töû, ngöôøi Vieät vaãn thaáy mình coù phaän söï ñi chuøa, khaán vaùi, thaép nhang
moät laàn. Ñoù laø cöû chæ ñeå nhôù ñaïo ñöùc dt, trong aáy coù loøng yeâu Toå quoác. Ñi chuøa thaùng Gieâng coøn laø thaùi ñoä ñoaøn
keát vôùi ñoàng baøo thoân xoùm, phoá phöôøng, heïn nhau seõ coá gaéng giöõ thaùi ñoä laïc quan, cuøng toâ ñieåm cho ñaát nöôùc
phoàn vinh hôn, nhaát laø söï oån ñình, thanh bình.
Ñaïo Phaät thöïc söï laø toân giaùo taâm linh saâu saéc nhaát vaø hieåu bieát nhaát ñöôïc bieát ñeán trong lòch söû tinh thaàn nhaân loaïi.
9 Caâu hoûi oân taäp moân TRIEÁT HOÏC QTDN K13-2002
NGUYEÃN DUY KIEÄT & VOÕ VAÊN ON 4 of 22
Caâu 2:
Nho giaùo laø hoïc thuyeát veà ñaïo xöû theá cuûa ngöôøi quaân töû : Tu thaân, Teà gia, Trò quoác, Bình thieân haï. Ñöôïc baét nguoàn
baèng Chu Coâng Ñaùn ñôøi Taây Chu, ñöôïc heä thoáng hoaù vaø phaùt trieån bôûi Khoång Töû (Ngöôøi ñöôïc coi nhö ngöôøi saùng
laäp Nho giaùo) ñôøi Chieán Quoác, ñöôïc keá tuïc xuaát saéc bôûi Maïnh Töû. Do ñoù ñôøi sau goïi tö töôûng nho giaùo laø tö töôûng
Khoång-Maïnh
1. Caùc hoïc thuyeát chính cuûa Nho Giaùo :
Thöïc teá Nho Giaùo laø moät heä thoáng hoïc thuyeát chính trò ñaày ñuû daïy veà caùc haønh xöû cuûa moät “Chính nhaân
quaân töû” trong xaõ hoäi, töùc laø caùch ngöôøi quaân töû toå chöùc, cai trò xaõ hoäi. Nhö vaäy noù cuõng chính laø hoïc thuyeát duøng
ñeå toå chöùc vaø cai trò xaõ hoäi. Nho giaùo laáy vieäc taïo söï oån ñònh vaø phaùt trieån laøm troïng baèng caùch söû duïng ñöôøng loái
Ñöùc trò vaø Leã trò ñaõ coù töø thôøi nhaø Chu.
Ñeå xaây döïng ñöôøng loái Ñöùc trò vaø Leã trò Khoång töû ñaõ xay döïng hoïc thuyeát “Nhaân – Leã – Chính danh” ñaây laø ba
phaïm truø quan troïng nhaát trong toaøn boä hoïc thuyeát cuûa Khoång Töû. “Nhaân” laø noäi dung, “Leã” laø hình thöùc cuûa
Nhaân, “ Chính danh” laø con ñöôøng ñaït ñeán ñieàu Nhaân .
Thuyeát veà chöõ “Nhaân”
“Nhaân” laø vieäc quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi döïa treân loøng nhaân nhaân baûn. Nhaân coøn coøn bao goàm caùc tieâu chuaån
ñaïo ñöùc nhö : trung, hieáu, cung kính, thaät thaø, khieâm toán duõng caûm.....Nhö vaäy “Nhaân” chính laø ñaïo laøm ngöôøi. Chöõ
“Nhaân” khoâng chæ coù yeâu maø caû gheùt “ Duy chæ ngöôøi coù ñöùc Nhaân môùi coù theå yeâu ngöôøi, gheùt ngöôøi”
Nhaân laø phaïm truø cao nhaát cuûa luaân lyù, ñaïo ñöùc, laø phaïm truø trung taâm cuûa hoïc thuyeát chính trò. “Nhaân” tuyø vaøo
phaåm haïnh, naêng löïc, hoaøn caûnh maø theå hieän. Trong xaõ hoäi luoân toàn taïi hai loaïi ngöôøi ñoái laäp nhau veà chính trò,
luaân lyù ñaïo ñöùc :
“Keû quaân töû baát nhaân thì cuõng coù nhöng chöa bao giôø keû tieåu nhaân laïi coù nhaân caû”
Thuyeát Chính Danh :
Khoång töû cho raèng xaõ hoäi bò roái loaïn vì vua khoâng laøm ñuùng danh hieäu vua, toâi khoâng laøm ñuùng danh hieäu toâi……Töø
ñoù oâng ñöa ra thuyeát “Chính Danh ñònh phaän” laøm caên baûn cho vieäc trò quoác. “Chính Danh” laø danh (teân goïi, chöùc
vuï, ñòa vò, thöù baäc) vaø thöïc (phaän söï, nghóa vuï, quyeàn lôïi) phaûi phuø hôïp vôùi nhau. Danh khoâng phuø hôïp laø loaïn
danh. Danh vaø phaän cuûa moät ngöôøi tröôùc heát do caùc moái quan heä xaõ hoäi quy ñònh.
Ñeå Chính Danh, nho giaùo khoâng duøng Phaùp trò maø duøng Ñöùc trò, Ñöùc trò laø duøng luaân lyù ñaïo ñöùc ñieàu haønh xaõ hoäi.
Moïi ngöôøi trong xaõ hoäi ñeàu thaám nhuaàn vaø haønh ñoäng theo caùc tieâu chuaån ñaïo ñöùc Nho giaùo.
Thuyeát veà Leã :
Leã laø caùc nghi leã theå hieän caùc quy phaïm ñaïo ñöùc, “Leã” laø hình thöùc cuûa “Nhaân”, “Nhaân” laø noäi dung cuûa “Leã”. Coù
theå coi Leã laø phöông thöùc giuùp ngöôøi ta ñaït ñöôïc tôùi chöõ Nhaân.
“Moät ngaøy bieát neùn mình theo leã thì thieân haï seõ quay veà nhaân vaäy” (Luaän ngöõ)
Nhö vaäy Nhaân vaø Leã chính laø hai maët cuûa moät vaán ñeà “Hình thöùc vaø Noäi dung”
Leã coøn bao goàm caùc nghi leã, chuaån möïc trong quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi, töø haønh vi, cöû chæ cho ñeán trang phuïc,
nhaø cöûa……
Nhaän xeùt chung veà tö töôûng trieát hoïc :
Khoång töû dao ñoäng giöõa chuû nghóa duy vaät vaø duy taâm. OÂng khoâng quan taâm ñeán vieäc giaûi thích theá giôùi, khoâng
chuù yù nhieàu ñeán trôøi ñaát, quyû thaàn. OÂng cho raèng trôøi chaúng qua chæ laø giôùi töï nhieân. Trong phaàn nghò luaän cuûa
mình Khoång Töû nhieàu choã noùi ñeán “trôøi”, “meänh trôøi” vaø ñöôïc hieåu nhö laø nhöõng quy luaät, traät töï cuûa töï nhieân
(Trôøi ñaát coù noùi gì ñaâu, boán muøa vaãn thay ñoåi, vaïn vaät vaãn sinh tröôûng) nhöng coù choã oâng noùi ñeán trôøi nhö moät thöïc
theå coù yù chí (Than oâi! trôøi laøm maát ñaïo ta, maéc toäi vôùi trôøi khoâng theå caàu ñaâu maø thoaùt ñöôïc, chæ coù trôøi môùi bieát ta)
Ngoaøi vieäc truyeàn baù tö töôûng chính trò Khoång Töû coøn laø moät nhaø giaùo duïc vó ñaïi. Trong quaù trình daïy hoïc Khoång
Töû chuù troïng caû ba maët : Ñaïo ñöùc, kieán thöùc vaø thöïc tieãn, trong ñoù ñaïo ñöùc ñoùng vai troø quan troïng nhaát. OÂng
quan nieäm raèng ai cuõng coù theå trôû thaønh ngöôøi toát thoâng qua vieäc hoïc taäp
2. Caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa Nho Giaùo :
Vì laø moät hoïc thuyeát cai trò xaõ hoäi neân caùc taùc phaåm kinh ñieån cuûa nho giaùo nhö “ Töù thö” vaø “Nguõ kinh” ñeàu coù
lieân quan vaø bao truøm ñeán taát caû caùc vaán ñeà cuûa xaõ hoäi nhö : Chính trò, vaên hoaù, tín ngöôõng....