ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------
DƯƠNG QUANG ĐIỆN
(Thích Thanh Điện)
ẢNH HƯỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐẾN VĂN HOÁ
DÂN GIAN VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
HÀ NỘI – 2010
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------------
DƯƠNG QUANG ĐIỆN
(Thích Thanh Điện)
ẢNH HƯỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐẾN VĂN HOÁ
DÂN GIAN VIỆT NAM
Chuyên ngành: Tôn giáo học
Mã số: 62.22.90
LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
Giáo viên hướng dẫn
PGS.TS. DƯƠNG VĂN THỊNH
HÀ NỘI – 2010
3
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................1
2. Tình hình nghiên cứu đề tài .................................................................2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài .............................................4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................4
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ...........................................4
6. Đóng góp của luận văn ........................................................................5
7. Ý nghĩa của luận văn ...........................................................................5
8. Kết cấu của luận văn .............................. 5
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHẬT GIÁO VÀ
VĂN HÓA DÂN GIAN VIỆT NAM ........................ 6
1.1. Khái lược chung về Phật giáo và văn hóa dân gian Việt Nam . 6
1.1.1. Tổng quan chung về Phật giáo .................... 6
1.1.2. Khái lược chung về văn hóa dân gian Việt Nam ....... 16
1.2. Sự tác động của Phật giáo đến văn hóa dân gian Việt Nam .. 21
Chương 2: MỘT SỐ ẢNH HƯỞNG CỦA PHẬT GIÁO ĐẾN VĂN HÓA
DÂN GIAN VIỆT NAM ............................... 36
2.1. Ảnh hưởng của Phật giáo đến văn học dân gian Việt Nam .. 37
2.1.1. Ảnh hưởng của Phật giáo đến ca dao, tục ngữ ........ 37
2.1.2. Ảnh hưởng của Phật giáo đến các tích truyện dân gian ... 45
2.2. Ảnh hưởng của Phật giáo đến tín ngưỡng, lễ hội và nghệ thuật
biểu diễn dân gian Việt Nam .......................... 60
4
2.2.1. Ảnh hưởng của Phật giáo đến tín ngưỡng, lễ hội dân gian . 60
2.2.2. Ảnh hưởng của Phật giáo đến nghệ thuật biểu diễn dân gian 75
2.3. Một số khuyến nghị nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế
ảnh hưởng tiêu cực của Phật giáo đến văn hóa dân gian Việt Nam 87
KẾT LUẬN ........................................ 93
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................. 95
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phật giáo du nhập và phát triển ở nước ta đã hơn 18 thế kỷ, một chiều
dài lịch sử khá đủ để Phật giáo dù truyền từ Ấn Độ vào hay từ Trung Hoa
sang được bản địa hóa, dân gian hóa tạo nên bản sắc riêng của Phật giáo Việt
Nam. Phật giáo đã thấm nhuần trong nếp sống, nếp nghĩ, tư duy và tình cảm
của người dân Việt Nam từ nhiều thế hệ và mọi tầng lớp.
Sự hội nhập của Phật giáo trong nền văn hóa dân tộc, đặc biệt là văn
hóa dân gian – một mảng văn hóa bình dị, dân dã, mộc mạc và quần chúng
của người Việt một cách rất tự nhiên thể hiện đặc trưng cơ bản nhất của Phật
giáo Việt Nam. Nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Hinh cho rằng: “Đặc trưng cơ
bản của Phật giáo Việt Nam là tính dân gian là tính trội. Phật giáo được tiếp
nhận như một tôn giáo…Phật giáo Việt Nam tôn giáo hơn hệ tư tưởng, cho
nên thiên về bố thí cứu độ hơn là tìm giải thoát sinh tử…Vì là tôn giáo dân
gian, nên thâm nhập vào tâm hồn nhân dân sâu sắc khiến cho tựa hồ ai ai
cũng là tín đồ Phật giáo”[26;790].
Có thể nói rằng, Phật giáo là một tổ hợp văn hóa góp phần tạo nên một
lát cắt trong nền văn hóa đa diện của Việt Nam. Chính điều này đã khẳng
định được sức mạnh trường tồn của một nền văn hóa rất Việt Nam, một nền
văn hóa đa dạng, tiên tiến và đậm đà bản sắc dân tộc luôn đồng hành cùng
thế kỷ và trường tồn mãi với thời gian.
Ngày nay, trước xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế. Trước
những luồng tư tưởng văn hóa ngoại lai, việc nghiên cứu sự tích hợp của các
yếu tố văn hóa tạo nên văn hóa dân tộc trong đó đặc biệt là tôn giáo rất quan
trọng nhằm khẳng định căn tính văn hóa Việt. Điều này được Đảng và Nhà
nước ta rất quan tâm. Báo cáo chính trị Văn kiện đại hội IX và X Đảng ta