B N HÓA, THỂ THAO VÀ DU LCH B GIÁO DC ĐÀO TO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI
********
NGUYN TH LINH THO
BIẾN ĐỔI SINH K CỦA NGƯỜI SÁN DÌU
HUYỆN SƠN DƯƠNG, TỈNH TUYÊN QUANG
Chuyên ngành: Văn hóa học
Mã s: 9229040
TÓM TT LUN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC
HÀ NI, 2025
Công trình được hoàn thành ti:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI
B VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LCH
Người hướng dn khoa hc: PGS.TS. Trần Văn Bình
Phn bin 1: PGS.TS. Vũ Thị Phương Hậu
Hc vin Chính tr Quc gia H Chí Minh
Phn bin 2: PGS.TS. Lê Ngc Thng
Tp chí Dân tc và Thời đại
Phn bin 3: PGS.TS. Phm Quang Hoan
Vin Dân tc - Vin Hàn lâm Khoa hc Xã hi Vit Nam
Lun án s được bo v trước Hội đồng chm lun án tiến s cp Trường
Tại Trường Đại học Văn hóa Hà Nội
S 418, đường La Thành, Đống Đa, Hà Nội
Vào hi: … giờ …, ngày … tháng … năm 2025
Có th tìm hiu lun án ti:
- Thư viện Quc gia Vit Nam
- Thư viện trường Đại học Văn hóa Hà Nội
1
MỞ ĐẦU
1. do chọn đ tài
Sinh kế (livelihood/tp quán u sinh/n a mưu sinh) đưc các nhà
nghiên cu trên thế gii tìm hiu t khá sm trong các công trình nghiên
cu v n tc hc, nhân học, văn hóa hc. Gần đây, thuật ngữ Sinh kế
hay Văn hóa mưu sinh (Văn hóa sản xuất)... được các nhà nghiên cứu sử
dụng để chỉ các hoạt động sản xuất, với cung cách hệ thống tri thức nhất
định, được trao truyền, tích lũy qua nhiều thế hệ,... nhằm mục đích làm ra
của cải, vật chất để phục vụ cuộc sống và tích tụ, tạo lập hệ thống tri thức
ửng xử với môi trường tự nhiên, hội.... c thời điểm những địa
bàn cư trú nhất định.
Sinh kế và sự thích ứng với i trường sống của con người luôn mối
quan hệ mật thiết với nhau. Nghiên cứu hoạt động sinh kế nhằm m kiếm hiểu
biết về cung cách ng xử của c cộng đồng với môi trường tự nhn cũng
như hội i họ sinh sống, để tạo ra của cải vật chất, đảm bảo cuộc sống.
Không những thế, nghiên cứu sinh kế còn nhằm nhận thức được kho
tàng tri thức của các cộng đồng được tích lũy trao truyền qua nhiều thế hệ.
Đó tri thức ứng phó với tự nhiên, hội của các tộc người, dựa vào tự
nhiên, khai thác tự nhiên,... tổ chức tạo ra những trật tự hội thích
ứng, các mối quan hệ xã hội trong hoạt động sản xuất... để tồn tại và phát
triển. Điều đó được quy định bởi các thiết chế tổ chức xã hội và các quan
hệ hội. Mặt khác, sinh kế còn sở hình thành các phong tục tập
quán, tín ngưỡng tôn giáo, và tính cách con người, liên quan đến lao động
sản xuất, của cộng đồng. Vì thế, nghiên cứu sinh kế giúp ta hiểu được đặc
thù, sắc thái riêng biệt của các tộc người cụ thể.
Sinh kế là mt trong những thành tố quan trọng của văn hóa tộc
người, cũng như những tnh tố khác, sinh kế th cung cấp các dữ
liu trong việc tìm hiểu nguồn gốc, quá trình hình tnh tôc người,
nhng ảnh hưởng văn a …Vì vy, có thể cung cấp nhng cơ s
quan trng cho việc hoch định các chương tnh, kế hoạch, dự án phát
triển kinh tế - văna – xã hi mang tính chiến lược cho từng khu vực,
ng lãnh thc thể.
2
Bối cảnh đổi mới, hội nhập toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ
hiện nay đã có nhiều tác động đến sinh kế của các tộc người thiểu số nói
chung sinh kế người Sán Dìu nói riêng. Sự tác động của các yếu t
khách quan và các yếu tố chủ quan đó đã làm thay đổi nền tảng, cơ sở của
nền sản xuất hội, các nguồn lực sinh kế, phương thức sinh kế các
hoạt động sinh kế truyền thống cùng với những giá trị văn hóa gắn liền với
các hoạt động sinh kế của người dân huyện Sơn Dương nói chung và của
người dân Sán Dìu nói riêng. Sinh kế thay đổi, chắc chắn sẽ làm biến đổi
các thành tố khác trong hệ thống hữu cơ văn hóa tộc người buộc phải thích
ứng, biến đổi phù hợp. Một mặt, nó góp phần tích cực vào chuyển dịch
cấu kinh tế, tạo việc làm, thu nhập ổn định cho lao động địa phương
ng cao đời sống văn hóa của người dân địa phương. Mặt khác, biến đổi
sinh kế cũng tạo ra nhiều tác động tiêu cực với người dân địa phương do
sự thay đổi về môi trường, về tri thức, kinh nghiệm trong lao động sản xuất
cũng như những tác động đến lối sống, phong tục tập quán, văn hóa truyền
thống của người dân địa phương. Mức độ tác động, ảnh hưởng của sự biến
đổi sinh kế phụ thuộc vào khả năng thích ứng, nguồn lực của cá nhân, hộ
gia đình. Người thích ứng được với sự biến đổi sinh kế sẽ chủ động học
hỏi, trang bị kiến thức, kỹ năng mới để làm kế sinh nhai mới như các ngh
dịch vụ, công nhân, kinh doanh nhà hàng, khách sạn,…Những người thích
ứng chậm hơn, bị động hơn trong việc chuyển đổi sinh kế, việc làm sẽ bị
lúng túng, thậm chí là mất phương hướng, hụt hẫng, kết quả là họ sẽ chịu
thiệt thòi và yếu thế hơn trong các hoạt động sinh kế mới. Những thay đổi
này cũng dẫn đến sự biến đổi các giá trị văn hóa, phong tục tập quán, lối
sống của người dân địa phương nói chung người Sán Dìu huyện Sơn
Dương nói riêng. Việc nghiên cứu sinh kế cũng như sự biến đổi của nó ở
những thời điểm nhất định công việc cần thiết. Điều đó giúp ta i
nhìn toàn diện hơn về văn hóa sự phát triển văn hóa tộc người, đồng
thời thấy được sự thích ứng của công đồng trước những biến đổi đó trong
những giai đoạn lịch sử cụ thể.
Đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về sinh kế, biến đổi sinh
kế của người dân trước tác động của quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa,
tái định sau di dân …nhưng chưa công trình nào nghiên cứu một
3
cách hệ thống, chuyên biệt về sinh kế, biến đổi sinh kế của người Sán Dìu
huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang dưới góc độ văn hóa học. Do đó,
việc nghiên cứu biến đổi sinh kế ới góc độ này để thấy được sự thích
ứng về văn hóa qua sự biến đổi sinh kế, các hoạt động sinh kế là cần thiết,
nhằm khuyến khích, động viên người Sán Dìu bảo tồn các giá trị văn hóa,
tự o về văn hóa của mình trước những tác động của cơ chế thị trường,
của quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa.
Trước những vấn đđặt ra cvề thực tiễn nhu cầu nghiên cứu
khoa học, nghiên cứu sinh chọn đề tài Biến đổi sinh kế của người n
Dìu huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang làm luận án Tiến chuyên
ngành Văn hóa học của mình. Hy vọng kết quả của nghiên cứu này sẽ có
những đóng góp nhất định, o công cuộc phát triển sinh kế, đời sống
kinh tế, và bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa của cộng đồng người Sán
Dìu huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang nói riêng của các cộng đồng
thiểu số khác trong khu vực nói chung.
2. Mục đích nghiên cứu
Luận án tìm hiểu vsinh kế, biến đổi sinh kế của người n Dìu hiện
nay.ớc đầu làm rõ những yếu tố biến đổi trong hoạt động sinh kế cách
thức người Sánu thích ứng với văn hóa thông qua hoạt động sinh kế mới.
3. Đối tượng, phạm vi và nội dung nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là sự biến đổin hóa sinh kế của
người Sán Dìu huyện n Dương, tỉnh Tuyên Quang tm 1986 đến nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về không gian, địa bàn nghiên cứu tập trung tại 03 xã có đông người
Sán Dìu sinh sống (xã Ninh Lai, xã Thiện Kế, xã Sơn Nam).
Về thời gian: Luận án nghiên cứu sinh kế các đối tượng của đề tài từ
sau năm 1986 đến nay. Tuy nhiên để làm sáng tỏ sự VHSK thời kì này,
NCS có đề cập đến những vấn đề liên quan đến VHSK trước năm 1986.
3.3. Nội dung nghiên cứu
Phân tích, đánh giá sự thay đổi các nguồn lực sinh kế, sự biến đổi các
hoạt động sinh kế sự thích ứng văn hóa thông qua hoạt động sinh kế của
người Sán Dìu huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang dưới góc độ văn hóa.