Bài giảng Chăn nuôi trâu bò: Chương 1 - Học viện Nông nghiệp Việt Nam (2017)

NỘI DUNG MÔN HỌC CHĂN NUÔI TRÂU BÒ

Lợi nhuận

gièng vμ c«ng t¸c gièng tr©u bß

sinh sản năng suất sức khoẻ

+

quản lí sinh sản (4, 5) chuồng trại (3) thức ăn (2) +

giống (1)

kỹ thuật chăn nuôi (6, 7, 8, 9)

GIỚI THIỆU CÁC GIỐNG TRÂU BÒ

NỘI DUNG

CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI: - Trâu Việt Nam - Bò Vàng Việt Nam - Bò Lai Sind

• GIỚI THIỆU MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ • CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG • NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ • CHƯƠNG TRÌNH GIỐNG • TỔ CHỨC ĐÀN • QUẢN LÝ PHỐI GIỐNG • CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ Ở VIỆT

NAM

MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ NGOẠI: - Các giống bò kiêm dụng - Các giống bò sữa - Các giống bò thịt - Giống trâu Mura

Nguån gèc: Thuéc nhãm tr©u ®Çm lÇy (swamp

CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI

Tr©u néi (Bubalus bubalis)

buffalo) Ngo¹i h×nh

* §Çu: h¬i bÐ; tr¸n vµ sèng mòi th¼ng, cã con h¬i vâng; tai nhá, mäc ngang, hay ve vÈy; sõng dµi, dÑt, h×nh c¸nh cung, h−íng vÒ say vµ h¬i vÓnh lªn trªn

* Cæ: Con c¸i cæ nhá vµ hÑp, con ®ùc cæ to

trßn

* YÕm: kh«ng cã * U vai: kh«ng cã * L−ng th¼ng, m«ng xu«i, ngùc në * Bông: to, trßn * §u«i: dµi ®Õn kheo, tËn cïng cã chßm

l«ng

Mµu l«ng: ®a sè cã mµu ®en x¸m, d−íi hÇu vµ øc cã khoang mµu tr¾ng; kho¶ng 5-10% cã l«ng mµu tr¾ng (tr©u b¹c)

(cid:63) Ngo¹i h×nh

Tr©u néi (Bubalus bubalis)

* §Çu: Con c¸i ®Çu thanh, sõng ng¾n;

Bß vµng (Bos Indicus)

ThÓ träng:

Con ®ùc ®Çu to, sõng dµi; m¹ch m¸u vµ g©n

mÆt næi râ

S¬ sinh: 28-30 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 400-450 kg;

®ùc 450-500 kg

* M¾t: tinh, lanh lîi • Cæ: Con c¸i cæ thanh, con ®ùc cæ to;

l«ng cæ th−êng ®en

Sinh s¶n: 2 løa/3 n¨m S÷a:

* YÕm: kÐo dµi tõ hÇu ®Õn x−¬ng øc * U vai: con ®ùc cao, con c¸i kh«ng cã * L−ng vµ h«ng: th¼ng, h¬i réng * B¾p thÞt: në nang * M«ng: h¬i xu«i, hÑp vµ ng¾n * Ngùc: s©u nh−ng h¬i lÐp * Bông: to, trßn nh−ng kh«ng sÖ * Bèn ch©n: thanh, 2 ch©n tr−íc th¼ng, 2 ch©n sau ®i

th−êng ch¹m kheo

(cid:63) Mµu l«ng: vµng t−¬i, n©u thÉm hay c¸nh gi¸n

Chu kú: 5-7 th¸ng * 3 kg/ngµy Mì s÷a: 9-12% ThÞt: ThÞt xÎ: 48%; Søc kÐo: Trung b×nh: 600-800N ThÝch nghi: chÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm

Bß Lai Sind

Bß vµng (Bos Indicus) ThÓ träng:

S¬ sinh: 14-15 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 200-250 kg; ®ùc 250-300 kg

Sinh s¶n:

Phèi gièng lÇn ®Çu: 20-24 th¸ng tuæi Tû lÖ ®Î hµng n¨m 70-80%

S÷a:

Nguån gèc: KÕt qu¶ t¹p giao gi÷a bß Sindhi vµ bß vµng ViÖt Nam Ngo¹i h×nh: trung gian gi÷a 2 gièng bß

Chu kú: 4-5 th¸ng * 2 kg/ngµy Mì: 5%

ThÞt: ThÞt xÎ: 50-52%; PhÈm chÊt: thÞt hång, Ýt mì,

khÈu vÞ tèt, th¬m

Søc kÐo: Trung b×nh: c¸i 380-400N; ®ùc 440-490N

Tèi ®a: c¸i 1000-1500N; ®ùc 1200-

1800N

trªn * §Çu: hÑp; tr¸n gå; tai to vµ côp * Rèn vµ yÕm: rÊt ph¸t triÓn, kÐo dµi tõ hÇu ®Õn rèn, cã nhiÒu nÕp nh¨n

ThÝch nghi: chÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi thêi tiÕt khÝ hËu nhiÒu vïng trong n−íc

* U vai: næi râ * L−ng ng¾n, ngùc s©u, m«ng dèc * BÇu vó kh¸ ph¸t triÓn * §u«i dµi, chãt ®u«i th−êng kh«ng cã x−¬ng Mµu l«ng: vµng hoÆc sÉm, mét sè con cã v¸ tr¾ng

Bß Lai Sind

ThÓ träng:

CÁC GIỐNG BÒ KIÊM DỤNG

S¬ sinh: 17-19 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 250-300 kg; ®ùc 350-450

kg Sinh s¶n:

Phèi gièng lÇn ®Çu: 18-24 th¸ng tuæi Kho¶ng c¸ch løa ®Î kho¶ng 15 th¸ng

S÷a:

Chu kú: 6-9 th¸ng * 4-7 kg/ngµy Mì: 5-5,5%

ThÞt: ThÞt xÎ: 48% Søc kÐo: Trung b×nh: 560-600N

Tèi ®a: c¸i 1300-2500N; ®ùc 2000-

3000N

ThÝch nghi: ChÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh

tèt, thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm

Bß Red Sindhi

Bß Shahiwal

®á c¸nh d¸n hay n©u thÉm

• Nguån gèc: Pakistan • Mµu l«ng: • Ngo¹i h×nh: th©n ng¾n, ch©n cao, m×nh lÐp,

Pakistan • Nguån gèc: • Mµu l«ng: ®á vµng hay vµng thÉm • Ngo¹i h×nh:

tai to vµ rò xuèng, cã yÕm vµ nÕp gÊp da d−íi rèn vµ ©m hé rÊt ph¸t triÓn. Bß ®ùc cã u vai rÊt cao, ®Çu to, tr¸n gå, réng, sõng ng¾n, cæ ng¾n, v¹m vì, ngùc s©u nh−ng kh«ng në. Bß c¸i cã ®Çu vµ cæ nhá h¬n, phÇn sau ph¸t triÓn h¬n phÇn tr−íc, vó ph¸t triÓn, nóm vó to, dµi, tÜnh m¹ch næi râ.

• ThÓ vãc:

t−¬ng tù nh− bß Sind ®á, nh−ng bÇu vó ph¸t triÓn h¬n • ThÓ vãc: bß c¸i 360-380kg, bß

bß ®ùc 450-500kg, bß c¸i 350-380kg.

• Søc s¶n xuÊt s÷a:

®ùc 470-500kg • Søc s¶n xuÊt s÷a:

1400-2100kg/chu kú 270-290 ngµy mì s÷a 5-5,5%.

• ThÝch nghi: khÝ hËu nãng Èm, chÞu ®ùng

kham khæ vµ kh¸ng bÖnh tèt.

2100-2300kg/chu kú 9 th¸ng mì s÷a 5-5,5%. • ThÝch nghi: khÝ hËu nãng

Èm, chÞu ®ùng kham khæ vµ kh¸ng bÖnh tèt.

Bß N©u Thuþ Sü (Brown Swiss)

• Nguån gèc: Vïng Golstand, Thuþ Sü • Mµu l«ng: §á n©u v¸ tr¾ng, l«ng ®Çu N©u th−êng cã mµu tr¾ng. • Nguån gèc: Thuþ Sü • Mµu l«ng: • Ngo¹i h×nh: • Ngo¹i h×nh: ngùc s©u, réng. Bé x−¬ng ch¾c ch¾n. C¬ ph¸t triÓn tèt.

§Çu ng¾n, tr¸n dµi vµ réng, måm réng, sõng ng¾n, cong, gèc sõng tr¾ng. Th©n h×nh dµi, ngùc në, s©u, réng, s−ên bông thon. Bèn ch©n ch¾c ch¾n khoÎ m¹nh, t− thÕ v÷ng vµng, mãng ®en. BÇu vó ph¸t triÓn. • ThÓ vãc: bß c¸i 650-700kg bß ®ùc 800-950kg • H−íng s¶n xuÊt: kiªm dông thÞt-s÷a - ThÞt: tr−ëng thµnh bß ®ùc 1000kg, bß c¸i 750kg. Nu«i d−ìng tèt bª ®ùc nÆng 517kg, bª c¸i 360kg lóc 1 n¨m tuæi. Bª 6-12 th¸ng tuæi cho t¨ng träng 1200- 1350g/ngµy. Nu«i d−ìng tèt bª ®ùc giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cã tû lÖ thÞt xÎ 66%. - S÷a: • Søc s¶n xuÊt s÷a:

3500-4500kg/chu kú mì s÷a 3,5-4%. 3500-4000 kg s÷a/chu kú 300 ngµy tû lÖ mì s÷a 3,9-4% • ThÝch nghi: khÝ hËu «n ®íi • ThÝch nghi: ThÝch nghi víi vïng nói cao, chÞu nãng tèt h¬n bß HF.

CÁC GIỐNG BÒ SỮA

Bß Hµ Lan (Holstein Friesian) Nguån gèc: Hµ Lan Ngo¹i h×nh: toµn th©n cã d¹ng c¸i nªm

* §Çu con c¸i ®Çu dµi, nhá, thanh, sõng

ng¾n; Con ®ùc ®Çu th«; Sõng nhá, ng¾n, chÜa vÒ phÝa tr−íc; Tr¸n ph¼ng hoÆc h¬i lâm

* Cæ thanh, dµi võa ph¶i, kh«ng cã yÕm * Vai-L−ng-M«ng n»m trªn mét ®−êng th¼ng *BÇu vó rÊt ph¸t triÓn, tØnh m¹ch vó ngo»n ngoÌo næi râ

* Bèn ch©n th¼ng, 2 ch©n sau do·ng Mµu l«ng: cã 3 d¹ng chÝnh: lang tr¾ng ®en

(chiÕm −u thÕ), lang tr¾ng ®á, toµn th©n ®en riªng ®Ønh tr¸n vµ chãt ®u«i tr¾ng.

Bß Hµ Lan (Holstein Friesian)

Bß Jersey

• Nguån gèc: Anh (®¶o Jersey) • Mµu l«ng:

Vµng s¸ng hoÆc sÉm, cã thÓ cã ®èm tr¾ng ë bông, ch©n

vµ ®Çu

ThÓ träng:

• Ngo¹i h×nh:

§Çu nhÑ, mÆt cong, m¾t låi, cæ thµnh dµi vµ cã yÕm kh¸ ph¸t triÓn. Vai cao vµ dµi. Ngùc s©u, x−¬ng s−ên dµi. L−ng dµi, réng. M«ng dµi, réng vµ ph¼ng. Bông to, trßn. Bèn ch©n m¶nh, kho¶ng c¸ch gi÷a hai ch©n réng. §u«i nhá. BÇu vó ph¸t triÓn tèt c¶ vÒ phÝa tr−íc vµ phÝa sau, tÜnh m¹ch vó to vµ dµi. • ThÓ vãc:

bß c¸i 350-400kg, bß ®ùc 450-500kg

• Søc s¶n xuÊt s÷a:

S¬ sinh: 36-42 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 550-650 kg; ®ùc 800-1000 kg Sinh s¶n:Kho¶ng c¸ch løa ®Î 12-13 th¸ng S÷a: S¶n l−îng: 4000-6000 kg/chu kú 10 th¸ng (nước ta)

3000-5000kg/chu kú 305 ngµy • mì s÷a 4,5-5,2%, mµu vµng, h¹t to • ThÝch nghi: chÞu nãng tèt h¬n bß Holstein

Mì s÷a: 3,5% ThÞt: ThÞt xÎ: 40-45% ThÝch nghi: chÞu nãng vµ chÞu ®ùng

kham khæ kÐm, dÔ c¶m nhiÔm bÖnh tËt; chØ nu«i thÝch nghi tèt ë nhiÖt ®é d−íi 20oC

CÁC GIỐNG BÒ THỊT

Bß A.F.S. (Australian Friesian Sahiwal)

• Nguån gèc: Australia (lai gi÷a bß HF vµ bß Sahiwal)

• Mµu l«ng: lang tr¾ng ®en/®á • Ngo¹i h×nh: trung gian gi÷a bß HF vµ bß Sahiwal, bÇu vó ph¸t triÓn • ThÓ vãc: bß c¸i 350-450kg,

bß ®ùc 600-800kg • Søc s¶n xuÊt s÷a:

3500kg-4000/chu kú mì s÷a 4-4,2%. • ThÝch nghi: cã kh¶ n¨ng chÞu nãng kh¸ tèt

Bß Brahman

• Nguån gèc: Mü (kÕt qu¶ lai 4

• Nguån gèc: bß thÞt nhiÖt ®íi ®−îc t¹o ra ë Australia b»ng c¸ch lai gi÷a bß Shorthorn víi bß Brahman. ®á gièng bß Zebu víi nhau) • Mµu l«ng: tr¾ng gio hoÆc ®á • Søc s¶n xuÊt thÞt: • Mµu l«ng: • Søc s¶n xuÊt thÞt:

Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc n¨ng 680- 900kg, bß c¸i nÆng 450-630kg. Lóc 1 n¨m tuæi con ®ùc n¨ng kho¶ng 375kg, con c¸i nÆng 260kg. T¨ng träng cña bª ®ùc tõ 6-12 th¶ng tuæi kho¶ng 900-1000g/ngµy. Tû lÖ thÞt xÎ kho¶ng 52-58%. Tr−ëng thµnh bß ®ùc nÆng 820- 1000kg, bß c¸i nÆng 550-680kg. Lóc 1 n¨m tuæi con ®ùc nÆng 450kg, con c¸i nÆng 325kg. Bª ®ùc 6-12 th¸ng tuæi ®−îc nu«i d−ìng tèt cho t¨ng träng 1000- 1200g/ngµy vµ cho tû lÖ thÞt xÎ 55- 60% khi giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi. <<

Bß Charolais

Bß Blanc Blue Belge (B.B.B.)

• Nguån gèc: Vïng Charolais cña Ph¸p

• Mµu l«ng: mµu tr¾ng ¸nh kem • Ngo¹i h×nh: • Nguån gèc: BØ • Mµu l«ng: tr¾ng, xanh lèm ®èm, • Ngo¹i h×nh: c¬ b¾p rÊt ph¸t triÓn • Søc s¶n xuÊt thÞt: c©n ®èi, th©n réng, m×nh dµy, m«ng kh«ng dèc, ®ïi ph¸t triÓn • Søc s¶n xuÊt thÞt:

Bß ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 1000- 1400kg, bß c¸i 700-900kg. NÕu nu«i tèt, lóc 12 th¸ng tuæi bª ®ùc ®¹t 450-540kg, bª c¸i 380kg. Trong giai ®o¹n 6-12 th¸ng tuæi bª cã thÓ t¨ng träng 1450-1550g/ngµy. GiÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi, tû lÖ thÞt xÎ 65-69%. Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc cã khèi l−îng 1100-1200kg, bß c¸i 710- 720kg. NÕu nu«i d−¬ng tèt bª 1 n¨m tuæi bª ®ùc nÆng trung b×nh 480kg, bª c¸i 370-380kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi cã t¨ng träng b×nh qu©n 1300g/ngµy. Bª ®ùc nu«i d−ìng tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 66%.

Bß Angus

• Mµu l«ng: ®á, riªng ë ®Çu, ngùc,

Bß Hereford • Nguån gèc: §¶o Hereford cña Anh. phÇn d−íi bông, bèn ch©n vµ ®u«i cã ®èm tr¾ng

• Ngo¹i h×nh: tiªu biÓu cña bß

• Nguån gèc: Scotland • Mµu l«ng: ®en hoÆc ®á sÉm; cã thÓ cã ®èm tr¾ng d−íi bông, bÇu vó, bao tinh hoµn Ngo¹i h×nh: th©n h×nh v¹m vì, ®Æc tr−ng cho bß h−íng thÞt, kh«ng cã sõng, ch©n thÊp. • Søc s¶n xuÊt thÞt:

chuyªn dông h−íng thÞt. §Çu kh«ng to nh−ng réng. Cæ ng¾n vµ réng. Ngùc s©u vµ réng, l−ng dµi vµ réng. C¬ b¾p rÊt ph¸t triÓn. Ch©n thÊp. Da dµy h¬i th«. Bé x−¬ng v÷ng ch¾c. • Søc s¶n xuÊt thÞt: Bß c¸i tr−ëng thµnh nÆng 750-800kg, bß ®ùc 1000-1200kg. NÕu nu«i d−ìng tèt bª ®ùc 1 n¨m tuæi nÆng 520kg, bª c¸i 364kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi t¨ng träng 1300-1500g/ngµy. Tû lÖ thÞt xÎ lóc 14-16 th¸ng tuæi ®¹t 67-68%. ChÊt l−îng thÞt tèt, thÞt ngon, mÒm, th−êng cã líp mì kÎ gi÷a líp c¬ b¾p. Khi tr−ëng thµnh khèi l−îng bß ®ùc 1000-1300kg, bß c¸i 650-800kg. Nu«i d−ìng tèt bÒ ®ùc nÆng trung b×nh 540kg, bª c¸i 380kg lóc 1 n¨m tuæi. Bª 6-12 th¸ng tuæi cã t¨ng trong 1300- 1400g/ngµy. Bª ®ùc nu«i tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cã tû lÖ thÞt xÎ 68-69%.

Bß Limousine

Bß Shorthorn

Ph¸p ®á sÉm • Nguån gèc: • Mµu l«ng: • Søc s¶n xuÊt thÞt:

Bß ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 1000- 1300kg, bß c¸i 650-800kg. NÕu nu«i d−ìng tèt bª ®ùc 12 th¸ng tuæi n»ng 500kg, bª c¸i 350kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi t¨ng träng 1300-1400g/ngµy. Bª ®ùc nu«i tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 68- 71%.

Tr©u Mura

• Nguån gèc: Vïng Santa Gertrudis, Taxas, Mü (do lai gi÷a bß Shorthorn vµ bß Brahman víi tû lÖ m¸u bß Brahman 3/8 vµ bß Shorthorn 5/8).

• Mµu l«ng: ®á sÉm. • Ngo¹i h×nh:

Nguån gèc: ¢n ®é, thuéc nhãm tr©u song (river buffalo) Ngo¹i h×nh

kÕt cÊu v÷ng ch¾c. Ngùc s©u, cã yÕm to, dµy, nhiÒu nÕp gÊp. L−ng th¼ng, ph¼ng. Da máng, l«ng mÞn. • Søc s¶n xuÊt thÞt:

* §Çu thanh, tr¸n gå, m¾t con c¸i låi, mòi réng, hai lç mòi xa nhau. Tai to, máng, th−êng rñ xuèng. Sõng cuèn kÌn nh− sõng cõu

Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc cã khèi l−îng 850-900kg, bß c¸i 630-720kg. Nu«i tèt bª ®ùc 12 th¸ng tuæi nÆng 480kg, bª c¸i 335kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi cho t¨ng träng 1000-1300kg. Nu«i ch¨n th¶ trªn ®ång cá bª ®ùc 1 n¨m tuæi nÆng 300-350kg. Bª ®ùc nu«i nhèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 55-60%.

* YÕm: kh«ng cã * U vai: kh«ng ph¸t triÓn * M«ng në * Bèn ch©n to, ng¾n, b¾p næi râ * Bçu vó rÊt ph¸t triÓn, tÜnh m¹ch vó ngo»n ngoÌo, næi râ Mµu l«ng: toµn th©n ®en tuyÒn, riªng tr¸n vµ ®u«i th−êng cã ®èm tr¾ng

CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG

Tr©u Mura

ThÓ träng:

S¬ sinh: 35-40 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 500-600 kg;

• Các tính trạng chọn lọc cơ bản của trâu bò • Phương pháp đánh giá trâu bò đực giống • Phương pháp đánh giá trâu bò cái giống • Tổ chức chọn lọc và gây tạo trâu bò giống

®ùc 700-750 kg Sinh s¶n: 15-16 th¸ng/ løa S÷a:

1500-1800kg/ chu kú 9-10 th¸ng Mì s÷a: 7-9% ThÞt: ThÞt xÎ: 48%; Søc kÐo: Trung b×nh: 600-800N ThÝch nghi: thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm

C¸c tÝnh tr¹ng chän läc c¬ b¶n cña tr©u bß

Hiệu ứng chọn lọc trên số lượng tính trạng khác nhau ở bò sữa (loại thải 25% xấu nhất)

A: Đàn xuất phát

B: Đàn được chọn theo SL sữa

C: Đàn được chọn theo SL sữa và mỡ sữa

D: Đàn được chọn theo mỡ sữa + protein sữa

E: Đàn được chọn theo SL sữa + mỡ sữa + protein sữa

- §èi víi tr©u bß s÷a: s¶n l−îng s÷a, hµm l−îng mì, protein vµ vËt chÊt kh« trong s÷a, thÓ träng, kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng bÇu vó, hÖ sè æn ®Þnh cña chu kú s÷a, tèc ®é th¶i s÷a, hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n, kh¶ n¨ng sinh s¶n, thêi gian sö dông, kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh, c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n vÒ ngo¹i h×nh thÓ chÊt, v.v. - §èi víi tr©u bß thÞt: thÓ träng, tû lÖ thÞt xÎ, t¨ng träng hµng ngµy, khèi l−îng m« c¬, c¸c chØ tiªu vÒ chÊt l−îng thÞt (thµnh phÇn ho¸ häc,nhiÖt n¨ng, tû lÖ c¬, mì, x−¬ng, m« liªn kÕt trong th©n thÞt), c¸c chØ tiªu vÒ sinh s¶n, tÝnh dÔ ®Î, tËp tÝnh nu«i con vµ søc s¶n xuÊt s÷a.v.v.

Ph−¬ng ph¸p chän läc theo chØ sè

Ph−¬ng ph¸p chän läc ®a tÝnh tr¹ng

Trong ®ã: (xi - xi) lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸ thÓ vµ gi¸ trÞ trung b×nh cña

I = ∑bi (xi - xi) hay I = ∑bi EBVi - Chän läc lÇn l−ît: Trong mét vµi thÕ hÖ chØ chän läc trªn mét tÝnh tr¹ng, ®Õn khi ®¹t ®−îc møc ®é dù ®Þnh th× chuyÓn sang chän läc theo tÝnh tr¹ng kh¸c.

- Chän läc theo møc kh«ng phô thuéc: X¸c ®Þnh yªu cÇu tèi thiÓu cho mçi tÝnh tr¹ng vµ nh÷ng con cã c¸c chØ tiªu v−ît c¸c gi¸ trÞ tèi thiÓu ®ã th× ®−îc chän läc.

tÝnh tr¹ng i, EBVi lµ gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh cña c¸ thÓ theo tÝnh tr¹ng i bi lµ hÖ sè gia quyÒn (vect¬) tÝnh cho tÝnh tr¹ng i. HÖ sè gia quyÒn t−¬ng øng víi hai c«ng thøc trªn ®−îc tÝnh bëi c¸c c«ng thøc sau:

b = P –1 Gv hay b = G11

–1 G12 v

Trong ®ã:

- Chän läc theo dßng: Chän läc theo nh÷ng tÝnh tr¹ng riªng ë nh÷ng nhãm gia sóc kh¸c nhau nh»m t¹o ra nh÷ng dßng cã sù ph¸t triÓn tèt nhÊt cña tõng tÝnh tr¹ng, sau ®ã b»ng c¸ch lai chÐo dßng nh»m phèi hîp ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm mong muèn. - Chän läc phèi hîp c¸c tÝnh tr¹ng cã bæ sung: Trong mçi thÕ hÖ

–1 lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng

chän lµm gièng nh÷ng con phèi hîp ®−îc toµn bé hay ®a sè nh÷ng tÝnh tr¹ng mong muèn, cßn bæ sung nh÷ng thiÕu sãt b»ng c¸ch cho giao phèi nh÷ng c¸ thÓ tèt nhÊt víi nh÷ng con cã c¸c chÊt l−îng cÇn thiÕt. - Chän läc theo chØ sè: §¸nh gi¸ tæng hîp c¸c tÝnh tr¹ng cÇn chän läc

P lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai kiÓu h×nh gi÷a c¸c sè liÖu theo dâi (c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc ®−a vµo trong chØ sè), G11 thuéc tiªu chuÈn chän läc trong chØ sè, G hay G12 lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc trong chØ sè víi c¸c tÝnh tr¹ng thuéc môc tiªu nh©n gièng. v lµ vect¬ vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c tÝnh tr¹ng, tøc lµ sù thay ®æi lîi nhuËn cËn biªn cã ®−îc khi t¨ng ®−îc mét ®¬n vÞ cña tÝnh tr¹ng. 38

thµnh mét chØ tiªu tæng hîp (chØ sè).

§¸nh gi¸ vµ chän läc cái gièng

§¸nh gi¸ vµ chän läc ®ùc gièng

2. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo b¶n th©n

+ Chän ®èi t−îng: chØ nh÷ng con ®¹t yªu cÇu khi ®¸nh gi¸ vÒ nguån gèc vµ 1. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo nguån gèc ngo¹i h×nh th× míi ®−îc dù kiÓm tra qua ®êi sau. - §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ phÈm gièng + Bª ®ùc ®−îc nu«i ®Õn 14-15 th¸ng tuæi th× khai th¸c tinh cho phèi víi sè bß c¸i ®· chän - Dù ®o¸n vÒ tiÒm n¨ng cña con gièng + Trong khi chê kÕt qu¶ kiÓm tra, khai th¸c tinh dÞch lµm tinh ®«ng - Nguyªn t¾c ghÐp ®«i giao phèi ë bè mÑ vµ tæ tiªn viªn/cäng r¹ dù tr÷ it nhÊt lµ 5000 liÒu/®ùc. + Bª c¸i (>30 con g¸i/®ùc gièng) ®Î ra ®−îc nu«i d−ìng tèt, ®Õn 18 th¸ng - Th«ng tin vÒ anh em ruét thÞt vµ nöa ruét thÞt rÊt quan träng tuæi th× cho phèi gièng. §Õn khi c¸c con g¸i ®ùc gièng ®Î th× theo dâi søc s¶n xuÊt s÷a cña løa thø nhÊt. Dùa vµo kÕt qu¶ nµy ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña con ®ùc gièng.

- Ngo¹i h×nh thÓ chÊt, sinh tr−ëng, søc khoÎ - Sè l−îng vµ chÊt l−îng tinh dÞch 3. §¸nh gi¸ vµ chon läc theo ®êi sau

1. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo nguån gèc - §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ phÈm gièng - Dù ®o¸n vÒ tiÒm n¨ng cña con gièng - Nguyªn t¾c ghÐp ®«i giao phèi ë bè mÑ vµ tæ tiªn - Th«ng tin vÒ anh em ruét thÞt vµ nöa ruét thÞt rÊt quan träng 2. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo b¶n th©n

- Ngo¹i h×nh, thÓ chÊt, sinh tr−ëng, søc khoÎ - Kh¶ n¨ng sinh s¶n (tuæi phèi lÇn ®Çu, tû lÖ thô thai, phèi l¹i sau ®Î…) - Søc s¶n xuÊt s÷a

- So s¸nh SSX cña con cña c¸c ®ùc gièng nu«i trong cïng ®iÒu kiÖn - So s¸nh SSX cña con ®ùc gièng víi b¹n ®µn - So s¸nh SSX cña con g¸i víi mÑ

4. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBV)

3. §¸nh gi¸ vµ chon läc theo ®êi sau Kh«ng thÓ thùc hiÖn trong thùc tÕ

- Phèi hîp th«ng tin cña nhiÒu thÕ hÖ - Phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu tÝnh tr¹ng (chØ sè)

4. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo chØ sè gi¸ trÞ gièng - Phèi hîp th«ng tin cña tæ tiªn vµ b¶n th©n - Phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu tÝnh tr¹ng

Tổ chức chän läc ®ùc gièng

3 đực ngoại tốt nhất 4 đực nội tốt nhất

150 bê

MÑ ®ùc gièng

Bè ®ùc gièng

300 cái hạt nhân

20 BÒ DỰC ĐÃ KIỂM TRA

§ùc hËu bÞ

Chän läc theo ngo¹i h×nh vµ sinh tr−ëng

60 bê đực hậu bị

§ùc kiÓm ®Þnh

HNNH

120.000 bò cái

Chän läc theo ho¹t tÝnh sinh dôc, sè l−îng vµ chÊt l−îng tinh

Phối kiểm tra

Hàng năm chọn 5 đực giống (loại thải 55 đực)

Phối 1000 liều tinh mỗi đực

§ùc tr−ëng thµnh

Lo¹i th¶i sau khi khai th¸c ®ñ tinh dÞch dù tr÷

Phối giống cho các con gái

Ng©n hµng tinh

100 con gái/đực (tổng số 6000 con)

Theo dõi sinh trưởng, sinh sản và SSX của các con gái ’

Lo¹i th¶i tinh

50% tốt nhất đưa vào thay thế đàn

Trại nuôi bò đẻ lứa 2 trở lên

20 % xấu nhất

NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ

Bê (90%)

Bê (90 %)

• Nhân giống thuần

Trại kiểm tra bò đẻ lứa 1 25% 25% 50%

Trại nuôi bê từ sơ sinh đến cai sữa Bê đực Bê cái

Bán giống

Toàn bộ bê cái

Toàn bộ bê đực

– Nhân giống theo dòng – Nhân giống hạt nhân hình tháp – Nhân giống hạt nhân có MOET

• Lai giống

Trại nuôi bê đực từ 1 đến 12 tháng tuổi

Trại nuôi bê cái từ 1 đến 12 tháng tuổi

Trại vỗ béo

– Lai giống kết thúc – Lai giống liên tục – Lai giống kết hợp

Trại nuôi bò trên 1 tuổi và bò tơ

Chọn bê đực làm giống từ những bò cái tốt nhất

25% xấu nhất chuyển giết thịt

Giết thịt

Nhân giống theo dòng

Nhân giống hạt nhân hình tháp

Đùc vµ c¸i gièng

Đùc gièng (TTNT)

Đùc vµ c¸i gièng

Đùc gièng (TTNT)

H¹t nh©n

Đùc gièng

C¸c ®µn nh©n gièng

Đùc gièng

Những con tèt nhÊt

+ T¹o dßng: Ph¸t hiÖn c¸ thÓ cã chÊt l−îng tèt th«ng qua ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ®êi sau ®Ó lµm con ®Çu dßng. GhÐp ®«i giao phèi cÈn thËn ®Ó cã ®µn con ch¸u cña con ®Çu dßng ®ã ®ñ lín h×nh thµnh nªn dßng gia sóc thuÇn cã nh÷ng chÊt l−îng ®Æc thï næi bËt. + Tiªu chuÈn ho¸ ho¸ dßng vµ x©y dùng nhãm h¹t nh©n cña

Những con tèt nhÊt

C¸c ®µn thương phẩm

dßng th«ng qua chän läc nh÷ng con ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ ngo¹i h×nh thÓ chÊt vµ søc s¶n xuÊt theo tiªu chuÈn cña dßng. + GhÐp ®«i giao phèi gi÷a c¸c c¸ thÓ ®ùc vµ c¸i cïng dßng ®Ó duy tr× vµ cñng cè nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt cña dßng ®ã. Th«ng th−êng cho ghÐp ®«i giao phèi néi bé dßng ë ®êi thø ba (III- III) hoÆc ®êi thø ba víi ®êi thø t− (III-IV).

+ Nh©n gièng chÐo dßng: Cho nh÷ng c¸c thÓ thuéc c¸c dßng kh¸c nhau giao phèi víi nhau nh»m phèi hîp ®−îc nhiÒu ®Æc ®iÓm tèt ë c¸c dßng kh¸c nhau nh»m môc ®Ých kinh tÕ trùc tiÕp hay t¹o dßng míi.

A: Nh©n gièng h¹t nh©n ®ãng

B: Nh©n gièng h¹t nh©n më

<

Nhân giống hạt nhân có MOET

Lai giống kết thúc

• Con lai kh«ng ®−îc gi÷ l¹i phôc vô môc

®Ých t¹o gièng mà để sản xuất sản phẩm (thịt, sữa) (cid:206) lai kinh tÕ

• VÝ dô vÒ lai kÕt thóc: + Lai t¹o con lai F1 + Lai ph¶n håi + Lai kÕt thóc 3 m¸u + Lai t¹o con lai F2 + Lai t¹o con lai F1 4 m¸u

Sử dụng công nghệ gây rụng nhiều trứng và cấy truyền phôi (MOET) cho phép tạo ra được nhiều bê nghé cùng một lúc từ mỗi bò mẹ Áp dụng trong nhân giống đàn hạt nhân để tăng tốc độ cải tiến di truyền nhanh hơn. Mỗi năm chọn ra một số con đặc biệt xuất sắc và sử dụng công nghệ MOET để sản xuất ra nhiều bê cái và bê đực. Số bê cái sau khi đẻ lứa đầu được bổ sung vào đàn hạt nhân. Toàn bộ bê đực được nuôi dưỡng và được đánh giá giá trị giống trên cơ sở đánh giá thành tích của chị em gái (nhờ MOET tạo ra), từ đó chọn ra những con tốt nhất dùng cho sản xuất tinh đông lạnh. Tinh của những đực giống này được dùng để phối cho đàn cái hạt nhân, đồng thời cũng được phối cho các đàn cái khác trong điều kiện sản xuất đại trà và có thể kiểm tra năng suất con gái của chúng trong điều kiện sản xuất.

<

Lai giống liên tục

Lai giống kết hợp

Ví dụ về lai cấp tiến

• Các c¸ thÓ c¸i ®−îc t¹o ra tõ phÐp lai nµy ®−îc sö dông ®Ó thay thÕ ®µn c¸i sinh s¶n • KÕt hîp mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai kÕt thóc vµ mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai liªn tôc. • KÕt hîp ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn cña c¶ hai hÖ thèng lai kÕt thóc vµ lai liªn tôc. • Mét sè vÝ dô vÒ hÖ thèng lai liªn tôc nh− sau: + Lai lu©n håi chuÈn: C¸c c¸ thÓ c¸i lai ®−îc gi÷ l¹i ®Ó thay thÕ ®µn c¸i sinh s¶n vµ cho phèi víi ®ùc cña mét gièng kh¸c víi gièng cña bè ®· t¹o ra nã. • Kh«ng cã giíi h¹n vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng + Lai lu©n håi F1 còng t−¬ng tù nh− hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 2 gièng lo¹i trõ viÖc sö dông ®ùc F1 thay v× ®ùc thuÇn. lai kÕt hîp. • Mét vÝ dô vÒ hÖ thèng lai kÕt hîp lµ tæ hîp lai ngoμi: + Lai lu©n håi 3 gièng biÕn ®æi lµ hÖ thèng cã mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai lu©n håi 2 gièng vµ cña hÖ thèng lai lu©n håi 3 gièng chuÈn.

+ Lai liªn tôc tõ c¸c c¸ thÓ F1 tèt nhÊt t−¬ng tù nh− lai c¶i t¹o nh−ng ë ®©y ®ùc F1 ®−îc sö dông chø kh«ng ph¶i sö dông ®ùc thuÇn. + Lai g©y thµnh (lai tæ hîp) lµ lai t¹o gièng míi tõ mét tæ hîp lai cña Mét phÇn cña ®µn ®−îc gi÷ l¹i t−¬ng tù nh− hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 2 gièng nh»m cung cÊp nh÷ng c¸ thÓ c¸i ®Ó thay ®µn ®èi v¬Ý c¶ 2 tr−êng hîp lu©n håi, cßn mét gièng thø 3 ®−îc sö dông ®Ó phèi víi nh÷ng c¸i sinh ra tõ lai lu©n håi ®Ó t¹o ra con lai nu«i thÞt. hai hay nhiÒu gièng + Lai c¶i t¹o (hay cßn gäi lµ lai cÊp tiÕn)

<

Sö dông bß lo¹i th¶i nu«i lÊy thÞt

Sử dụng bê đực hướng sữa nuôi lấy thịt

• Tr©u bß c¸i lo¹i th¶i sau khi hÕt thêi kú sinh s¶n h÷u Ých trong bÊt cø h−íng s¶n xuÊt nµo còng cã thÓ tËn thu ®Ó vç bÐo lÊy thÞt.

• Tr©u bß cµy kÐo lo¹i th¶i còng cã thÓ ®−a vµo vç

bÐo tr−íc khi giÕt thÞt.

• Nh÷ng bß nµy th−êng cho t¨ng träng cao trong th¸ng ®Çu tiªn ®−a vµo vç bÐo vµ sau ®ã møc t¨ng träng gi¶m xuèng.

• ThÞt bß lo¹i th¶i ®−îc vç bÐo tho¶ ®¸ng vÉn câ chÊt l−îng tèt vµ cã thÓ sö dông ®Ó chÕ biÕn mãn ¨n kh¸c nhau.

• Tr−íc ®©y ng−êi ta th−êng giÕt bª ®ùc h−íng s÷a (trõ nh÷ng con ®−îc chän lµm gièng) ngay sau khi ®Î. • HiÖn nay viÖc nu«i bª ®ùc h−íng s÷a ®Ó khai th¸c thÞt trë nªn phæ biÕn. • ¦u ®iÓm cña viÖc nu«i bª h−íng s÷a lÊy thÞt gåm:

(1) bª cã t¨ng träng nhanh (2) chãng thu håi vèn (3) gi¸ b¸n th−êng cao h¬n gi¸ mua bª gièng • Tuy vËy, mét trong nh÷ng h¹n chÕ lµ ë chç bª ®ùc lµ phô phÈm cña ch¨n nu«i bß s÷a nªn khã mua ®−îc mét lóc nhiÒu bª ®Ó nu«i.

<

CHƯƠNG TRÌNH GIỐNG

X¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng

• X¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng lµ x¸c ®Þnh “nhiÖm vô di truyÒn” cho nh÷ng gia sóc gièng. • Môc tiªu nh©n gièng ph¶i m« t¶ ®−îc c¸c tÝnh tr¹ng cÇn ®−îc c¶i tiÕn qua mçi thÕ hÖ (tÝnh tr¹ng môc tiªu).

• Môc tiªu nh©n gièng th«ng th−êng lµ môc tiªu kinh tÕ • Môc tiªu nh©n gièng (H) cã thÓ viÕt nh− sau:

H = v1.G1+ v2.G2 + v3.G3 + v4.G4 +…

• Ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh gièng a. X¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng b. X©y dùng tiªu chuÈn chän läc c. X©y dùng s¬ ®å ghi chÐp hÖ phæ vµ n¨ng suÊt d. §¸nh gi¸ di truyÒn e. Sö dông c¸c con vËt ®∙ ®−îc chän läc

• Kinh doanh gièng trong ch¨n nu«i bß

Trong ®ã, G lµ gi¸ trÞ cña gièng ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c nhau (i)

v lµ gi¸ trÞ kinh tÕ t−¬ng øng cña c¸c tÝnh tr¹ng ®ã. TÝch cña gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ®é lÖch chuÈn cña c¸c tÝnh

>

tr¹ng (vi.δGi) gäi lµ gi¸ trÞ kinh tÕ t−¬ng ®èi cña tÝnh tr¹ng vµ th−êng ®−îc sö dông ®Ó miªu t¶ tÇm quan träng t−¬ng ®èi cña tÝnh tr¹ng ®èi víi môc tiªu nh©n gièng.

X©y dùng tiªu chuÈn chän läc

C¸c b−íc x¸c ®Þnh môc tiªu nh©n gièng

• Môc tiªu nh©n gièng lµ c¬ së ®Ó x©y dùng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ vµ chän läc gia sóc gièng. • Cã thÓ chän läc trùc tiÕp theo c¸c tÝnh tr¹ng môc tiªu

1) NhËn d¹ng hÖ thèng nh©n gièng, hÖ thèng ch¨n nu«i, vµ hÖ thèng maketing (thÞ tr−êng) liªn quan ®Õn nh÷ng con gia sóc gièng vµ ®êi sau cña chóng.

2) X¸c ®Þnh tÊt c¶ c¸c nguån thu vµ c¸c chi phÝ

¶nh h−ëng tíi lîi nhuËn trong hÖ thèng.

nh−ng còng cã thÓ chän läc gi¸n tiÕp theo c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c dùa vµo mèi t−¬ng quan di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng. • Tiªu chuÈn chän läc ®−îc x©y dùng dùa trªn mét sè tÝnh tr¹ng nhÊt ®Þnh (gäi lµ tÝnh tr¹ng chän läc).

3) X¸c ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng sinh häc cã ¶nh h−ëng tíi thu nhËp vµ chi phÝ (c¸c tÝnh tr¹ng kinh tÕ). 4) X¸c ®Þnh biÕn ®éng gi¸ trÞ kinh tÕ liªn quan ®Õn

viÖc t¨ng ®−îc mét ®¬n vÞ ë mçi tÝnh tr¹ng.

• Mét chØ sè chän läc ®a tÝnh tr¹ng ®−îc x©y dùng hîp lý lµ tiªu chuÈn chän läc tèt nhÊt ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nh©n gièng. • Tuú theo c¸c môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau mµ c¸c tiªu chuÈn chän läc sÏ kh¸c nhau.

• Cã nhiÒu phÇn mÒm m¸y tÝnh trî gióp x©y dùng tiªu chuÈn chän läc. Ch¼ng h¹n, phÇn mÒm BreedObject ®ang ®−îc ¸p dông ë Australia < <

d. §¸nh gi¸ di truyÒn

c. X©y dùng s¬ ®å ghi chÐp hÖ phæ vµ n¨ng suÊt

• C¸c sè liÖu n¨ng suÊt vµ hÖ phæ ®−îc phèi hîp ®Ó ph©n tÝch

• Thu thËp c¸c th«ng tin vÒ c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc vµ hÖ phæ lµ cÇn thiÕt cho viÖc ®¸nh gi¸ di truyÒn.

nh»m −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng (EBV) ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng. • NhiÒu m« h×nh thèng kª vµ ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®· ®−îc x©y dùng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých nµy. • KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ di truyÒn lµ mét danh b¹ vÒ c¸c con gièng víi c¸c gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBV) kh¸c nhau.

• ViÖc thu thËp c¸c th«ng tin nµy ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng theo dâi vµ ghi chÐp chÆt chÏ nh»m ®¶m b¶o ®−îc møc ®é chÝnh x¸c vµ thùc tÕ khi thùc hiÖn.

• Tõ c¸c gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh nµy c¸c chØ sè chän läc cã thÓ ®−îc tÝnh to¸n cho c¸c môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau. • Gi¸ trÞ cña chØ sè chän läc cña mçi ®ùc gièng thay ®æi tuú

• Ph¶i c¨n cø vµo tiªu chuÈn chän läc ®Ó thiÕt kÕ hÖ thèng biÓu mÉu theo dâi c¸c tÝnh tr¹ng chän läc cho phï hîp víi mçi ch−¬ng tr×nh gièng cô thÓ.

theo c¸c môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau (cid:206) vÞ trÞ xÕp h¹ng cña tõng ®ùc gièng thay ®æi theo c¸c ch−¬ng tr×nh gièng kh¸c nhau. • VÝ dô (sau) cho thÊy kÕt qu¶ tÝnh to¸n 2 chØ sè chän läc (Index) theo 2 môc tiªu nh©n gièng kh¸c nhau ( dïng phÇn mÒm BREEDOBJECT). < <

e. Sö dông c¸c con vËt ®∙ ®−îc chän läc

TỔ CHỨC ĐÀN

• ViÖc sö dông nh÷ng con gièng nµo (®· ®−îc ®¸nh gi¸ vµ chän läc) phô thuéc vµo c¸c quyÕt ®Þnh vÒ cÊu tróc di truyÒn cña quÇn thÓ nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu nh©n gièng mét c¸ch tèi −u.

CÊu tróc ®µn

T¸i s¶n xuÊt ®µn

• C¸c ph−¬ng ph¸p chän phèi cô thÓ ph¶i ®−îc ¸p dông cho nh÷ng c¸ thÓ ®· ®−îc chän läc nh»m ph¸t huy tèt nhÊt nh÷ng phÈm chÊt quý cña con gièng nµy.

• C¸c quyÕt ®Þnh nµy bao gåm viÖc ®¸nh gi¸ ph¹m vi sö dông truyÒn gièng nh©n t¹o, viÖc ph¸t triÓn c¸c ®µn h¹t nh©n tèt nhÊt vµ vai trß cña c¸c gièng còng nh− c¸c con lai kh¸c nhau.

< <<

VÝ dô:Tæ chøc vμ chu chuyÓn ®μn cña mét c¬ së

ch¨n nu«i bß thÞt

CÊu tróc ®µn • CÊu tróc (c¬ cÊu) ®µn lµ tØ lÖ % c¸c nhãm theo giíi tÝnh vµ ®é tuæi

Bß c¸i sinh san

Bß c¸i t¬

trong mét c¬ së ch¨n nu«i.

Bª bó s−a (5 th¸ng)

• X¸c ®Þnh c¬ cÊu ®µn tuú theo h−íng s¶n xuÊt (s÷a, thÞt), ý nghÜa kinh tÕ (gièng, th−¬ng phÈm), ®Æc ®iÓm tù nhiªn vµ kinh tÕ cña mçi vïng, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña c¬ së; ®ång thêi ph¶i tÝnh ®Õn nhiÖm vô ph¸t triÓn ch¨n nu«i vµ s¶n phÈm, thµnh phÇn theo tuæi ®µn, thêi k× b¸n bª vµ lo¹i th¶i bß c¸i.

Bª ®ùc sau cai s−a ®Õn 1 tuæi

Bª c¸i sau cai s−a ®Õn 1 tuæi

Bß c¸i t¬ lo¹i thai

Bß c¸i lo¹i thai hµng nam

• C¬ cÊu ®µn thay ®æi trong n¨m do cã bª c¸i sinh ra, chuyÓn tõ nhãm tuæi nµy sang nhãm tuæi kh¸c, còng nh− do lo¹i th¶i vµ giÕt thÞt. • Khi x¸c ®Þnh cÊu tróc ®µn, sè l−îng ®Çu con trong c¸c nhãm Ýt tuæi (bß t¬, bª trªn vµ d−íi 1 tuæi) ph¶i nhiÒu h¬n so víi yªu cÇu ph¶i thay thÕ.

Bª c¸i 13-18 th¸ng tuèi

Bª ®ùc 13-18 th¸ng tuèi

B¸n

• XuÊt ph¸t tõ cÊu tróc ®µn, ng−êi ta lËp kÕ ho¹ch chu chuyÓn ®µn, quyÕt ®Þnh thêi k× chuyÓn nhãm tuæi nµy vµo nhãm tuæi kh¸c, b¸n thÞt, còng nh− viÖc xuÊt nhËp gia sóc trong tr¹i.

• Trªn c¬ së chu chuyÓn ®µn ng−êi ta lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ nhu

cÇu thøc ¨n

Vç bÐo (3 th¸ng)

>

QUẢN LÝ PHỐI GIỐNG

T¸i s¶n xuÊt ®µn

• GhÐp ®«i giao phèi (chän phèi)

• Thêi gian ®−a vµo sö dông – Ba yÕu tè chÝnh ¶nh h−ëng ®Õn sù thµnh thôc sinh dôc lµ khèi l−îng, tuæi vµ gièng, trong ®ã khèi l−îng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh.

– Thêi gian ®−a vµo sö dông qu¸ sím hay qu¸ muén ®Òu kh«ng tèt.

– Bß c¸i hËu bÞ vµo thêi ®iÓm phèi gièng lÇn ®Çu cÇn ®¹t ®−îc 65-70% khèi l−îng tr−ëng thµnh (kho¶ng 15-18 th¸ng tuæi)

a. C¸c nguyªn t¾c chän phèi b. C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp ®«i c. C¸c h×nh thøc chän phèi • Ph−¬ng thøc phèi gièng

• Thêi gian phèi gièng l¹i sau khi ®Î – §Ó thu ®−îc tæng khèi l−îng bª tèi ®a trong c¶ mét ®êi bß

th× nã ph¶i ®Î mçi n¨m mét løa kÓ tõ 2 n¨m tuæi (cid:206) phèi l¹i th¸ng thø 2-3 sau ®Î.

a. Phèi gièng tù nhiªn b. Phèi gièng nh©n t¹o

– Phô thuéc t×nh tr¹ng søc khoÎ, n¨ng suÊt, c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc, h−íng s¶n xuÊt, mïa vô trong n¨m… < <<

C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp ®«i

C¸c nguyªn t¾c chän phèi

- GhÐp ®«i c¸ thÓ : GhÐp ®«i tõng c¸ thÓ ®−c vµ c¸i cô thÓ víi nhau. §Ó thùc hiÖn kiÓu ghÐp ®«i nµy cÇn ph¶i biÕt roc ®Æc ®iÓm c¸ thÓ, nguån - GhÐp ®«i theo nhãm: §µn c¸i ®−îc chia thµnh c¸c

nhãm cã 1 con gi÷ vai trß chÝnh cßn nh÷ng con kh¸c ®ãng vai trß thay thÕ (dù tr÷).

+ GhÐp ®«i theo nhãm ®ång ®Òu: Dïng 2-3 con ®ùc gièng t−¬ng tù vÒ nguån gèc vµ chÊt l−îng gièng cho ghÐp ®«i víi c¸c nhãm c¸i. Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ ¸p dông ®Ó kiÓm tra chÊt l−îng di truyÒn cña c¸c ®ùc gièng.

nhãm vµ mçi nhãm c¸i ®−îc phèi gièng víi mét nhãm ®ùc gièng cã phÈm chÊt di truyÒn cao h¬n. Cã thÓ ph©n biÕt ra hai lo¹i ghÕp ®«i theo kiÓu nµy: + GhÐp ®«i theo nhãm cã ph©n biÖt: Trong sè ®ùc gièng cña mét

- GhÐp ®«i c¸ thÓ-nhãm: Mçi nhãm c¸i ®−îc ghÐp ®«i víi - X¸c ®Þnh môc tiªu gièng râ rµng vµ tu©n thñ ph−¬ng ph¸p dù kiÕn ®Ó ®¹t môc tiªu ®ã th«ng qua nh©n gièng thuÇn hay lai t¹o. - §ùc gièng ph¶i cã −u thÕ di truyÒn cao h¬n so víi con c¸i ghÐp ®«i víi nã. - T¨ng c−êng sö dông nh÷ng con xuÊt s¾c. - Cñng cè di truyÒn ë ®êi sau nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt cã ë mét hoÆc hai bªn bè mÑ. - C¶i tiÕn ë ®êi sau nh÷ng ®Æc ®iÓm kh«ng tho¶ m·n ë bè mÑ. - §−a vµo ®µn (dßng, gièng) nh÷ng ®Æc ®iÓm mong muèn míi b»ng c¸ch sö dông nh÷ng con cã nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn ë ®µn c¬ b¶n hay gièng (dßng) kh¸c. - §iÒu khiÓn møc ®é ®ång huyÕt nh»m kh«ng cho phÐp suy tho¸i cËn huyÕt. - Ph¸t hiÖn vµ sö dông nh÷ng phèi hîp tèt nhÊt gi÷a nh÷ng nhãm (vÒ mÆt di truyÒn) nµo ®ã ®Ó ghÐp ®«i lÆp l¹i. 1 ®ùc gièng cã chÊt l−îng di truyÒn cao h¬n. < <

C¸c h×nh thøc chän phèi

Phèi gièng tù nhiªn

• Chän phèi theo huyÕt thèng

• Chän phèi theo tuæi

• Phèi gièng tù nhiªn lµ cho con ®ùc nh¶y phèi trùc tiÕp con c¸i. • Th−êng ®−îc ¸p dông ®èi víi c¸c ®µn bß sinh s¶n – Giao phèi ®ång huyÕt – Giao phèi kh«ng ®ång huyÕt th−¬ng phÈm h−íng thÞt nu«i theo ph−¬ng thøc ch¨n th¶.

– Tuæi cña con vËt cã liªn quan ®Õn søc khoÎ, søc s¶n xuÊt, kh¶ n¨ng æn ®Þnh di truyÒn – Kh«ng nªn cho nh÷ng con ®ùc vµ con c¸i qu¸ giµ hay • Bæ sung cho TTNT. • Nguyªn t¾c chñ ®¹o: 1 bß ®ùc phô tr¸ch 25 bß c¸i. • Tèt nhÊt lµ cho phèi gièng theo mïa vô cã kiÓm so¸t • Ph¶i cã kÕ ho¹ch lu©n chuyÓn, trao ®æi ®ùc gièng gi÷a qu¸ non giao phèi víi nhau.

• Chän phèi theo phÈm chÊt

c¸c ®µn nh»m tr¸nh hiÖn t−îng giao phèi cËn huyÕt: mçi ®ùc gièng th−êng chØ gi÷ l¹i trong ®µn tèi ®a lµ 2-2,5 n¨m. – §é tuæi phèi gièng thÝch hîp cho bß ®ùc gièng lµ 3-6 tuæi ®èi víi h−íng thÞt vµ 3-9 tuæi ®èi víi h−íng s÷a. §èi víi bß c¸i ®é tuæi phèi gièng tèt nhÊt lµ 3-9 tuæi ®èi víi bß thÞt vµ 3-7 tuæi ®èi víi bß s÷a. • ¦u ®iÓm: tû lÖ thô thai cao (nÕu tû lÖ ®¶m nhiÖm hîp lý). • Nh−îc ®iÓm: t¹o c¬ héi l©y lan bÖnh tËt, dÔ g©y chÊn th−¬ng, kh«ng khai th¸c tèi ®a tiÒm n¨ng cña nh÷ng con ®ùc siªu tréi vÒ c¸c phÈm chÊt di truyÒn. – Chän phèi ®ång chÊt – Chän phèi dÞ chÊt < <

Phèi gièng nh©n t¹o

CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ Ở VIỆT NAM

• TTNT lµ phèi gièng gi¸n tiÕp cho bß c¸i • Ph−¬ng h−íng c«ng t¸c gièng ë n−íc ta b»ng tinh (t−¬i hay ®«ng l¹nh) khai th¸c tõ ®ùc gièng. • Th−êng ¸p dông trong ch¨n nu«i bß s÷a

a. Ph−¬ng h−íng chung: b. Ph−¬ng h−íng cô thÓ

vµ bß thÞt nu«i nhèt. • Mét sè ch−¬ng tr×nh gièng tr©u bß cña ViÖt Nam • ¦u ®iÓm: Khai th¸c tèi ®a nh÷ng ®ùc

a. NhËp néi vμ nu«i thÝch nghi bß s÷a gèc «n ®íi b. NhËp néi vμ nh©n thuÇn bß thÞt chuyªn dông c. Ch−¬ng tr×nh c¶i tiÕn ®μn bß Vμng d. Ch−¬ng tr×nh lai t¹o bß s÷a vμ bß thÞt

gièng cã tiÒm n¨ng di truyÒn v−ît tréi, phèi gièng ®−îc cho ®µn bß c¸i lín ®−îc g©y ®éng dôc ®ång lo¹t ®Ó thu ®−îc nh÷ng løa bª ®ång ®Òu. • HÖ thèng truyÒn gièng nh©n t¹o bß ë VN

a. Trung t©m bß ®ùc gièng b. C¸c xÝ nghiÖp cung øng vËt t− kü thuËt vμ dÞch vô phèi

• Nh−îc ®iÓm: Ph¶i cã hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së kü thuËt tèt, ®ùc gièng ph¶i ®−îc chän läc khoa häc vµ ph¶i cã ®éi ngò dÉn tinh viªn lµnh nghÒ.

gièng bß

< <<

NHẬP NỘI BÒ SỮA Ở VIỆT NAM

Ph−¬ng h−íng c«ng t¸c gièng

• Ph−¬ng h−íng chung: LÊy gièng trong n−íc lµ chÝnh, ®ång thêi

Trung Quốc

coi träng viÖc nhËp néi mét sè gièng tèt, nhÊt lµ c¸c gièng cã nguån gèc nhiÖt ®íi; ®Èy m¹nh ch¨n nu«i tr©u bß sinh s¶n, chän läc thuÇn chñng ®Ó b¶o vÖ nguån gen vµ n©ng cao chÊt l−îng tr©u bß néi, ®ång thêi tiÕn hµnh lai t¹o ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ søc s¶n xuÊt; thö nghiÖm t¹o gièng míi.

• Ph−¬ng h−íng cô thÓ:

– Tr©u

+ Cµy kÐo: chñ yÕu lµ nu«i thuÇn, chän läc ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ søc cµy kÐo + Tr©u s÷a-thÞt: chän läc vµ lai t¹o

Pakistan Mỹ

– Bß

+ Cµy kÐo: Sind ho¸ bß vµng ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ søc kÐo + ThÞt: Chän läc n©ng cao n¨ng suÊt vµ gi÷ phÈm chÊt thÞt tèt cña bß néi; nghiªn cøu lai t¹o gièng bß thÞt tèt cho VN + S÷a: Nu«i thÝch nghi bß s÷ cao s¶n ë vïng cao nguyªn cã khÝ hËu thÝch hîp; lai t¹o gièng bß s÷a phï hîp víi c¸c vïng kh¸c nhau trong n−íc

Cu Ba Ấn Độ

Australia New Zealand <

Đô ẩm (%)

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

KHÔNG BỊ STRESS

STRESS NHẸ

Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) bình quân tháng ở Hà Nội Độ ẩm (%)

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

à v ) I

STRESS NẶNG

1 12, 2 11

H T (

F H ò b ở

STRESS NGHIÊM TRỌNG

m ẩ - t

ệ h n

5, 9

ệ h n

6, 7, 8

ố s

ỉ

s s e r t s

h C

BÒ CHẾT

oC 0 72 72 22.2 72 72 73 73 22.8 4 72 72 73 73 74 74 23.3 72 72 73 73 74 74 75 75 23.9 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 25.0 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77 25.6 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79 26.1 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80 26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 80 81 27.2 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82 27.8 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 82 83 28.3 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84 28.9 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85 29.4 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86 30.0 30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87 31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88 31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91

72 72 22.2 72 72 73 73 22.8 72 72 73 73 74 74 23.3 72 72 73 73 74 74 75 75 23.9 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 25.0 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77 25.6 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79 26.1 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80 26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 80 81 27.2 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82 27.8 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 82 83 28.3 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84 28.9 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85 29.4 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86 30.0 30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87 31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88 31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91 33.3 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 85 86 87 88 89 90 91 92 33.9 74 75 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 34.4 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 35.0 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 35.6 75 76 77 78 79 80 81 82 83 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 36.1 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 91 92 93 94 95 96 97 36.7 76 77 78 79 80 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 93 94 95 96 97 98 37.2 76 78 79 80 81 82 83 84 85 87 88 89 90 91 92 93 94 96 97 98 99 37.3 77 78 79 80 82 83 84 85 86 87 88 90 91 92 93 94 95 97 98 99 38.3 77 79 80 81 82 83 86 86 87 88 89 90 92 93 95 95 96 97 99 38.9 78 79 80 81 83 85 85 86 87 89 90 91 92 95 95 96 97 97 39.6 78 79 81 82 83 86 86 87 88 89 91 92 94 96 96 97 40.0 79 80 81 82 85 85 86 88 89 90 91 93 95 95 96 40.6 79 80 82 83 86 86 87 88 89 91 92 93 95 96 97 41.1 80 81 82 86 85 86 88 89 90 91 93 94 95 97 98 41.7 80 81 83 86 85 87 88 89 91 92 94 95 96 98 42.2 81 82 83 85 86 87 89 90 92 93 94 96 97 42.3 81 82 86 86 87 88 89 91 92 94 95 96 98 43.3 81 83 86 86 87 89 90 91 92 94 96 97 43.9 82 83 85 86 88 89 91 93 94 95 96 98 44.4 82 86 85 87 88 90 91 94 94 96 97 45.0 83 86 86 87 89 90 92 95 95 96 96 45.4 83 85 86 88 89 91 92 94 96 97 46.1 86 85 87 88 90 91 94 95 96 98 46.7 86 86 87 89 90 92 94 95 97 47.2 85 86 88 89 91 93 94 96 98 47.3 85 87 88 90 92 93 95 97 48.3 85 87 89 90 92 94 96 97 48.9 86 88 89 91 93 94 96 98 49.4 86 88 90 92 93 96 97

Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) bình quân tháng ở Tp HCM

Ảnh hưởng của chỉ số nhiêt-ẩm (THI) đến năng suất sữa của bò HF (Johnson, 1992)

Độ ẩm (%)

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

Nơi nuôi

Missouri

Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) 54

Năng suất sữa (kg/con/ngày) 23

7, 9 10, 8 6

Mexico

Ai Cập

oC 0 72 72 22.2 72 72 73 73 22.8 72 72 73 73 74 74 23.3 72 72 73 73 74 74 75 75 23.9 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 25.0 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77 25.6 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79 26.1 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80 26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 80 81 27.2 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82 27.8 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 82 83 28.3 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84 28.9 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85 29.4 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86 30.0 30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87 31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88 31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91

Guyana

Biểu hiện của bò gốc ôn đới nuôi trong điều kiện nhiệt đới:

Ảnh hưởng của khí hậu đến chất lượng cỏ (gián tiếp)

Cỏ nhiệt đới:

• Năng suất sữa giảm • Hàm lượng mỡ và protein sữa giảm • Tăng số lượng tế bào soma và vi khuẩn ở

Cỏ ôn đơí: • Lignin thấp • Protein cao

• Lignin cao • Protein thấp

trong sữa

Tiêu hoá & thu nhận cao

Tiêu hoá & thu nhận thấp

• Khoảng cách lứa đẻ kéo dài • Tăng tỷ lệ mắc bệnh • Tăng tỷ lệ chết của bê • Tăng tỷ lệ loại thải ở bò

Năng suất sữa cao

Năng suất sữa thấp

Kinh nghiệm nuôi bò nhập nội ở các nước nhiệt đới

Trong một vài trường hợp việc nhập nội nuôi

Syrstad (1992):

BiÕn ®éng n¨ng suÊt s÷a cña bß HF nu«i t¹i Méc Ch©u vµ L©m §ång (kg/con/ng)

Tháng

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Mộc Châu*

9,6

9,2

9,7

10,3

11,8

12,1

12,0

11,9

11,5

11,1

10,9

10,6

Lâm Đồng**

11,6

11,9

11,1

11,5

12,5

12,4

12,7

13,0

12,7

12,4

Nguồn: * Nguyễn Xuân Trạch (1989)

**Nguyễn Xuân Trạch và Phạm Ngọc Thiệp (2003)

thuần chủng các giống bò gốc ôn đới vào nuôi trong điều kiện nhiệt đới đã thành công, nhưng phần đa các trường hợp đã làm thất vọng và đôi lúc dẫn đến thảm hoạ. Bệnh tật, tỷ lệ chết cao, sinh sản kém là những hiện tượng phổ biến đối với bò ôn đới nhập nội cũng như các thế hệ con cháu của chúng. Những con sống được cũng không cho được mức sản xuất như mong đợi. Con gái sinh ra trong điều kiện nhiệt đới thường cho năng suất thấp hơn mẹ của chúng được nhập khi còn là bò tơ. Bò sữa ôn đới thuần chỉ nên nuôi ở những nơi mà stress nhiệt không lớn, có điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng và thú y tốt.

Khả năng cho sữa và sinh sản của bò Holstein thuần nuôi tại Mộc Châu

Diễn biến năng suất sữa và tỷ lệ sẩy thai đẻ non của bò Holstein qua một số năm đầu nuôi tại Mộc Châu

Thế hệ bò HF

Năm

1976 1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

Gốc Cuba

Mộc Châu I Mộc Châu II

Năng suất sữa bình quân

15,7

13,8

12,5

11,7

11,1

12,0

11,3

9,0

Năng suất sữa (kg/chu kỳ 1)

4099

3445

3348

(kg/con/ngày)

Tuổi đẻ lứa 1 (ngày)

940,1

955,3

1064,4

Tỷ lệ sẩy thai và đẻ non

2,1

7,1

6,0

10,6

11,4

8,9

6,8

5,6

(%)

Khoảng cách lứa đẻ (ngày)

439,6

438,1

450,9

Khối lượng bê sơ sinh (kg)

36,1

31,7

30,4

(Nguyễn Xuân Trạch, 2003)

(Nguyễn Xuân Trạch và Lê Văn Ban, 1994)

Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam

Năng suất sữa bình của bò qua các năm (1000kg/chu kỳ 305 ngày)

Queensland

Năm

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

Bò HF thuần

Việt Nam Nhiệt độ: 25-29oC (Tp HCM) Ẩm độ: 82% Phương thức: nuôi nhốt

Bò lai HF

2,8 3,2 3,3 3,4 3,6 3,7 3,9 Nhiệt độ: 15-25oC Ẩm độ: 60% Phương thức: chăn thả tự do

2,1 2,2 2,3 2,5 2,8 3,1 3,3 (Cục Khuyến nông-Khuyến lâm, 2002)

Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam

Queensland Việt Nam

Việt Nam

Queensland

• N¨m 1975 nhËp 225 bß Zebu Cuba (lai tõ bß

TP Đµ L¹t

HuyÖn Đ¬n

C«ng ty gièng

Brahman, bß Indobrazil vµ bß Gyr) nu«i t¹i Phó M·n vµ TT Mocada (Hµ T©y), tõ n¨m 1988 chuyÓn vµo nu«i tai N«ng tr−êng bß gièng miÒn Trung (Ninh Hoµ, Kh¸nh Hoµ).

D−¬ng

C«ng ty LD Thanh S¬n

• N¨m 1997 mét sè bß c¸i gièng Brahman (200 con) ®· ®−îc nhËp tõ Cuba vÒ nu«i ë Phïng Th−îng (Ninh B×nh).

5276,9

4487,9

5488,7

6186,9

Năng suất sữa chu kỳ (kg)

Năng suất

• GÇn ®©y mét sè®Þa ph−¬ng (TP Hå ChÝ Minh, Tuyªn Quang, S¬n La) nhËp bß Brahman vµ Droughtmaster tõ Australia vÒ ®Ó nh©n thuÇn.

17,49

14,71

18,00

20,28

bình quân (kg/ngày)

• KÕt qu¶ b−íc ®Çu cho thÊy viÖc ch¨n nu«i c¸c gièng bß thÞt chuyªn dông nµy cã tÝnh kh¶ thi cao, ®¬n gi¶n h¬n ch¨n nu«i bß s÷a.

Nu«i tËp trung N«ng hé

(Nguyễn Xuân Trạch và Phạm Ngọc Thiệp, 2003) < <

lai t¹o t¹o bß lai h−íng sỮa VÀ h−íng thÞt ë ViÖt Nam

Chương trình cải tạo bò Vàng VN

Bß c¸I Vµng ViÖt Nam

Bß ®ùc gièng Zªbu

Bß c¸I nÒn lai Zªbu

T¹o bß lai h−íng thÞt

T¹o bß lai h−íng s÷a

• Dïng bß ®ùc ngo¹i gèc nhiÖt ®íi cã tÇm vãc lín h¬n (Red Sindhi, Shahiwal hay c¸c lo¹i bß Zª-bu kh¸c) cho phèi gièng víi bß c¸i ®Þa ph−−¬ng ®Ó n©ng cao tÇm vãc vµ n¨ng suÊt. • Qu¸ tr×nh c¶i tiÕn ®µn bß Vµng cña ViÖt nam ®· ®−îc thùc hiÖn tõ ®Çu thÕ kû tr−íc, nh−ng míi chÝnh thøc trë thµnh ch−¬ng tr×nh quèc gia kho¶ng 30 n¨m nay vµ ®−îc gäi lµ Ch−¬ng tr×nh Sin ho¸ ®µn bß Vµng. • C¸c gièng bß Zª-bu ®· ®−îc nhËp trong ch−¬ng tr×nh c¶i t¹o ®µn bß Vµng:

Brahman

Limousine

Droughmaster

Charolaise

Red Angus

HF thuÇn

Jersey

- Bß Red Sindhi vµ bß Sahiwal nhËp tõ

Pakistan trong thßi gian 1985-1987.

Bß lai 50% m¸u Red Angus

- Bß Brahman ®á vµ tr¾ng nhËp tõ Cu- ba n¨m 1987 vµ tõ Australia trong nh÷ng n¨m 2001-2005.

Bß lai h−íng thÞt

Bß lai h−íng s÷a

Chương trình lai tạo bò sữa

Sơ đồ lai cấp tiến bò sữa ở Việt Nam

Một số chỉ tiêu về sản xuất sữa, sinh sản và sức khoẻ của bò lai HF tại Tp HCM

Chỉ tiêu theo dõi

Loại bò lai (HàẤn)

F1 (1/2 HF)

F2 (3/4 HF)

F3 (7/8 HF)

Năng suất sữa (kg/chu kỳ)

3671

3858

3457

Tỷ lệ mỡ sữa (%)

3,8

3,7

Tỷ lệ protein sữa (%)

3,3

3,2

Số lần phối/thụ thai

1,7

1,9

2,1

Tỷ lệ viêm vú (%)

2,0

7,4

5,0

Khoảng cách lứa đẻ (ngày)

440

457

461

Tỷ lệ loại thải năm đầu (%)

5,0

6,3

7,9

Nhịp thở/phút (ban trưa)

41,8

45,7

49,7

(Nguyễn Quốc Đạt, 1999)

Bß lai h−íng thÞt ë VN

Một số chỉ tiêu về sản xuất sữa và sinh sản của bò lai HF tại Hà Nội

Chỉ tiêu theo dõi

Loại bò lai (Hà-Ấn)

F1 (1/2 HF)

F2 (3/4 HF)

F3 (7/8 HF)

Sản lượng sữa (kg/305ngày)

3615

3757

3610

Chu kỳ tiết sữa (ngày)

303,7

326,8

320,9

Tỷ lệ mỡ sữa (%)

3,95

3,48

3,46

Tỷ lệ protein sữa (%)

3,58

3,50

3,56

Tỷ lệ VCK không mỡ (%)

9,84

9,31

9,41

Khoảng cách lứa đẻ (ngày)

475,6

480,3

497,8

(Nguyễn Xuân Trạch, 2003) <

Tr¹m Moncada

– ChÝnh phñ Cuba gióp ®ì x©y dùng n¨m 1973. – Lµ trung t©m bß ®ùc gièng duy nhÊt cã nhiÖm vô nu«i ®ùc gièng bß cao s¶n vµ s¶n xuÊt tinh ®«ng l¹nh cung cÊp cho c¸c ch−¬ng tr×nh gièng bß thÞt vµ bß s÷a trong c¶ n−íc. + C¶ n−íc cã 4 xÝ nghiÖp TTNT vïng t¹i Thanh Ho¸, Cã nhiÖm vô: NghÖ An, Nha Trang vµ TP Hå ChÝ Minh. + C¸c xÝ nghiÖp nµy cã c¸c nhiÖm vô:

– Trung t©m hiÖn nay ®· ®−îc n©ng cÊp vÒ c¬ së h¹ tÇng, t¨ng c−êng chÊt l−îng bß ®ùc gièng vµ thiÕt bÞ kü thuËt cho s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn tinh viªn vµ tinh cäng r¹.

– HiÖn t¹i, TT cã 50 bß ®ùc gièng, trong ®ã 20 bß ®ùc gièng s÷a (HF, cho cÊp huyÖn, x·

vµ huyÖn

1) Cung cÊp tinh ®«ng l¹nh vµ c¸c vËt t− phèi gièng cho c¸c tr¹m huyÖn vµ c¸c c¸ nh©n lµm TTNT 1) Cung cÊp tinh ®«ng l¹nh vµ c¸c vËt t− phèi gièng bß, cho c¸c tr¹m tØnh, huyÖn vµ c¸c c¸ nh©n lµm TTNT bß, 2) Tæ chøc c¸c líp tËp huÊn vÒ kü thuËt TTNT bß 2) Tæ chøc tËp huÊn kü thuËt TTNT bß cho cÊp tØnh Jersey vµ F2) vµ 30 bß ®ùc gièng thÞt (Red Sindhi, Sahiwal, Brahman, Limousin, Chairolais, Simmental vµ Droughtmaster).

3) ChuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ ch¨n nu«i bß 3) Hîp ®ång phèi gièng bß b»ng TTNT trong ph¹m

vi vïng.

tØnh.

9898

phèi gièng bß – C¸c xÝ nghiÖp vïng: – C¸c tr¹m TTNT tØnh: