Bài giảng Chương 2: Bản thể luận

Chương này giới thiệu về bản thể luận, một lĩnh vực cốt lõi của triết học, từ khái niệm cơ bản đến sự phát triển của nó qua các trường phái triết học Đông và Tây. Đặc biệt, chương tập trung phân tích sâu sắc quan điểm của triết học Mác - Lênin về vật chất, ý thức và mối quan hệ biện chứng giữa chúng, đồng thời đề cập đến mối quan hệ giữa cái khách quan và cái chủ quan cùng ứng dụng của nguyên tắc khách quan trong công cuộc Đổi mới ở Việt Nam.

Sinh viên và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực triết học, đặc biệt là những người quan tâm đến triết học Mác - Lênin, cũng như bất kỳ ai muốn tìm hiểu về nền tảng bản thể luận của hiện thực và sự vận dụng các nguyên tắc triết học vào phát triển xã hội.

Chương "Bản thể luận" cung cấp một cái nhìn toàn diện về lĩnh vực triết học cơ bản này. Chương mở đầu bằng việc định nghĩa bản thể luận là lý luận về tồn tại nói chung, cơ sở của vạn vật, và sau đó khám phá sự phát triển lịch sử của nó. Phần I trình bày chi tiết các quan điểm bản thể luận qua các truyền thống triết học khác nhau. Trong triết học phương Đông, chương đề cập đến triết học Ấn Độ (như khái niệm Brátman, Átman, luật nhân quả, vô thường trong Phật giáo) và triết học Trung Hoa (như thuyết Âm Dương, Ngũ Hành, Đạo của Lão Tử, và Thiên mệnh của Khổng Tử). Đối với triết học phương Tây, chương khảo sát các nhà tư tưởng Hy Lạp cổ đại như Đêmôcrít (nguyên tử, chân không), Platôn (thế giới ý niệm), và Arixtốt (thuyết nguyên nhân, vận động), triết học trung đại (quan điểm về Thượng đế của Tôma Đacanh), triết học cận đại (quan điểm của Ph.Bêcơn về vật chất, Đềcáctơ về thực thể tinh thần và vật chất), và triết học hiện đại (chủ nghĩa hiện sinh của M.Haiđơgơ với khái niệm hữu thể và hiện hữu). Phần II tập trung vào nội dung bản thể luận trong triết học Mác - Lênin. Chương phác thảo cách tiếp cận của triết học Mác - Lênin trong việc giải quyết các vấn đề bản thể luận, nhấn mạnh nguyên lý tính thống nhất vật chất của thế giới. Các nội dung chính bao gồm định nghĩa vật chất của V.I.Lênin, làm rõ tính khách quan của nó, các hình thức tồn tại (vận động, không gian, thời gian) và quan niệm khoa học về cấu trúc của thế giới vật chất. Tiếp đó, chương đi sâu vào quan điểm Mác - Lênin về ý thức, giải thích nguồn gốc (sự tiến hóa của bộ óc người, lao động, ngôn ngữ) và bản chất của nó (tính phản ánh, tính sáng tạo, tính xã hội), cũng như cấu trúc của ý thức (tri thức, tình cảm, niềm tin, lý trí, ý chí, tự ý thức, tiềm thức, vô thức). Phần III làm rõ mối quan hệ biện chứng giữa cái khách quan và cái chủ quan. Chương định nghĩa hai khái niệm này và phân tích cách cái khách quan quyết định cái chủ quan, đồng thời cái chủ quan, thông qua hoạt động thực tiễn của con người, có thể tác động trở lại và cải tạo cái khách quan. Cuối cùng, chương thảo luận về nguyên tắc khách quan và sự vận dụng của nó vào sự nghiệp Đổi mới ở Việt Nam, nhấn mạnh sự cần thiết phải xuất phát từ hiện thực khách quan, tôn trọng quy luật khách quan, đồng thời phát huy tối đa tính năng động, sáng tạo của nhân tố chủ quan để đạt được mục tiêu phát triển.