Bài giảng Học thuyết ngũ hành - PGS.TS. Bùi Hồng Cường

Tài liệu này trình bày về học thuyết Ngũ Hành, một khái niệm triết học cổ đại Trung Quốc, và ứng dụng của nó trong y dược học cổ truyền. Mục tiêu là trình bày nội dung cơ bản và cách vận dụng học thuyết này trong lĩnh vực y dược.

Đối tượng mục tiêu của tài liệu này là những người quan tâm đến y học cổ truyền, đặc biệt là học thuyết Ngũ Hành và cách ứng dụng nó trong chẩn đoán và điều trị bệnh.

Học thuyết Ngũ Hành, xuất phát từ triết gia Châu Diễn, dựa trên quan sát về năm hành tinh và mối tương quan giữa chúng. Học thuyết này bao gồm các quy luật chính như:

1. **Tương sinh - Tương khắc:** Đây là trạng thái cân bằng, trong đó mỗi hành vừa sinh ra và nuôi dưỡng hành khác (tương sinh), vừa ức chế hành khác (tương khắc), tạo nên sự cân bằng và tồn tại của sự vật.

2. **Tương thừa - Tương vũ:** Đây là trạng thái mất cân bằng. Tương thừa xảy ra khi một hành khắc quá mạnh hành khác, trong khi tương vũ xảy ra khi một hành bị khắc yếu hơn hành khắc. Cả hai đều dẫn đến rối loạn.

3. **Quy luật chế hóa:** Mỗi hành chịu ảnh hưởng của cả tương sinh và tương khắc từ các hành khác, tạo nên một mạng lưới quan hệ phức tạp.

Học thuyết Ngũ Hành được ứng dụng trong y dược học cổ truyền để:

1. **Phân loại và tổ chức các bộ phận cơ thể:** Các tạng phủ, ngũ quan, ngũ thể được quy nạp vào các hành khác nhau, từ đó xem xét sự vận động và tương tác giữa chúng theo quy luật Ngũ Hành.

2. **Chế biến thuốc:** Màu, mùi, vị của thuốc được quy nạp theo Ngũ Hành để tăng khả năng dẫn thuốc vào tạng phủ tương ứng.

3. **Chẩn đoán bệnh:** Xác định mối liên hệ giữa tạng bệnh với các tạng khác, xác định thể bệnh (hư tà, thực tà) dựa trên quan hệ mẹ con giữa các tạng.

4. **Điều trị bệnh:** Sử dụng nguyên tắc "con hư bổ mẹ, mẹ thực tả con" để điều chỉnh sự mất cân bằng giữa các tạng. Ví dụ, phế khí hư thì kiện tỳ, phế khí thực thì lợi tiểu.

Đánh giá về học thuyết Ngũ Hành trong y học cổ truyền cho thấy ưu điểm là xem cơ thể như một chỉnh thể thống nhất, các tạng phủ liên hệ mật thiết với nhau, từ đó điều trị bệnh trên cơ sở mối liên hệ chỉnh thể này. Tuy nhiên, hạn chế của nó là tính áp đặt và máy móc, ít được vận dụng để điều trị các bệnh cụ thể.