Bài giảng Lịch sử triết học phương Đông - Prof.Dr. Vũ Tình

VIETNAM NATIONAL UNIVERSITY HCM CITY

Prof.Dr. Vu Tinh

̃ ̀

TRIÊT HOC

́ ̣

Ch

ươ

̀ ̀

ng trinh dung cho ứ

̣ ̣ ̀

hoc viên Cao hoc va Nghiên c u sinh không thuôc chuyên nganh Triêt hoc

̣ ̀ ́ ̣

LICH S TRIÊT HOC PH

NG ĐÔNG

Ử

ƯƠ

̣ ́ ̣

PH NG ĐÔNG ƯƠ

ươ ự ̀ ̀ ́ ̀ ̣

ừ ́ ̀ ̀

ờ ̣ ́ ̀ ́ ̉

ươ ̣ ̀ ́ ̣ ́

ng Đông la vung đât năm doc theo l u v c Ph ư sông Nin, sông Ân, sông Hoang t miên Trung Cân Đông đên miên c c Đông châu A. Th i cô Ân Đô, Trung Quôc, Ai đai, ph Câp va vung L ự ng Đông gôm: ng Ha. ưỡ ̣ ̀ ̀ ̀

ng Đông cô đai băt đâu t ử ươ ̀ ừ ự ̣ ̉ ̣ ́ ̀

s hinh (khoang thiên niên ky th IV ̉ ứ ̀ ̃ ̣ ̉

Lich s ph thanh xa hôi CHNL TCN).

Khai l c ́ ượ

̣ ́ ̣

ƯƠ

LICH S TRIÊT HOC Ử NG ĐÔNG PH CÔ - TRUNG ĐAI ̉ ̣

̣

* LICH S Ử TRIÊT HOC ÂN ĐÔ ́ ̣ ́ ̣

ờ ́ ̀ ́ ̉ ̉

1. Cac th i ky phat triên cua Triêt hoc Ân Đô cô - trung đai ́ ̣ ́ ̣ ̉ ̣

LSTH Ân Đô cô – trung đai chia thanh 3 th i ky: ờ ́ ̣ ̉ ̣ ̀ ̀

̀ ́

̀ ̉ ̉

1). Th i ky Veda (XV TCN – VIII TCN). 2). Th i ky cô điên (VI TCN – VI). 3). Th i ky sau cô điên (VII – XVIII). ờ ờ ờ ̀ ̉ ̉

ờ ́ ̣ ̀ ́

1.1. Triêt hoc th i ky Veda (T TK XV TCN – VIII TCN) ừ

a). Bôi canh xa hôi ́ ̉ ̃ ̣

i Arya vao Ân Đô. ườ ̉ ́ ̉ ̀ ́ ̣

- Khoang thê ky XV TCN ng - Xa hôi Ân Đô phân chia thanh 4 đăng câp: ̃ ̣ ́ ̣ ̀ ̉ ́

̉ ́ ̀ ̀

̉ ́ ́ ̀

̉ ́

1). Đăng câp thân quyên. 2). Đăng câp thê quyên. do. 3). Đăng câp dân t ự 4). Đăng câp nô lê. ̉ ́ ̣

ư ờ ̣ ́ ̣ ̀ ́

b). Đăc tr ng triêt hoc th i ky Veda Triêt́ hoc – tôn giao d c trên Thanh Kinh Veda ự ̣ ́ ́ ́

̀ ̃ ̣ ́

Linh hôn vu tu - Đâng Sang tao la Brahman. ́ ̣ ̀

Vu tru chia thanh 3 coi:

̃ ̣ ̀ ̃

i;ớ i; ớ

- Thiên gi - Trung gi i. - Ha gi ̣ ớ

́ ̉ ́ ̃ ̀ ́

Tât ca cac coi đêu co thân ng tri. ự ̀ ̣

̀ ̣

THÂN MĂT TR I SYRYA ng tri Thiên gi Ờ i ớ ự ̣

̀ ́

THÂN GIO VAYU i ng tri Trung gi ự ớ ̣

THÂN L A AGNI ̀ Ử ng tri Ha gi ự i ̣ ớ ̣

i, ớ

i, Trung gi ớ i la Brahman; ̀

̀ ̣ ̃ ̣ ̀

Thiên gi Ha gi ̣ ớ toan bô vu tru la Brahman.

̃ ̣ ́

̀ ̣ ̀ ̉

Trong vu tru không co gi lai không la biêu hiên cua Brahman ̣ ̉

Đôi v i con ng ́ ớ i ườ

̉ ́ ̃ ̣ ̀

̣ ̉ ̣ ̣ ́

̉ ̉

4 đăng câp trong xa hôi la hiên thân cua 4 bô phân khac nhau trên c thê cua ơ Brahman:

̉ ́ ̀ ̀

̉ ́ ́ ̀

ự ̉ ́

- Đâu:̀ Đăng câp thân quyên. - Thân: Đăng câp thê quyên. - Đui:̀ Đăng câp dân t - Ban chân: do. Đăng câp nô lê. ̀ ̉ ́ ̣

̉ ́ ̀

̃

đăng câp nao con i cung co ́ linh hôn ̀ ; ̀ ̣ ̀

̣ ́

Du ̀ ở ng ườ ́ ử linh hôn vân hanh bât t theo trang thai va chiu kiêp luân hôì ́ nghiêp bao. ̀ ̣ ̣ ́

ứ ượ ̀ ̣

̀ ̃ ̀ ́

̉ ̀

lang quên ̃

̀ ̣

tao ̣ ́ ̣

́ nên sa vao biên ̣ ̀ ̉

c Vi không nhân th c đ minh cung nh nguôn gôc ư hiên h u cua minh nên ữ i ườ con ng Brahman; hanh đông theo đam mê, khat vong, nghiêp ac khô triên miên. ̉ ̀

ườ ́ ́ ̉ ̀ ̣

i co thê đây la cuôc đ i ờ ứ ng vê thân linh, tê t ̉ thoat khô băng cuôc đ i đ c ́ ự ờ h ướ ̣ ́ ̀ ̣ ̀ ̀

Con ng hanh, thân linh va sông theo bôn phân. ̀ ̀ ́ ̉ ̣

ờ ́ ̣ ̀ ̉ ̉

1.2. Triêt hoc th i ky cô điên (T TK VI TCN – VI) ừ

a). Bôi canh xa hôi ́ ̉ ̃ ̣

i gi a cac đăng câp tr nên hêt s c ớ ữ ́ ứ ở ́ ̉ ́

- Ranh gi nghiêt nga. ̣ ̃

́ ̣ ̉ ́ ̣ ́ ̣

c ượ giai thoat , cuôc sông ́ , khat vong co cuôc bac ai ́ lan rông khăp ́ ̀ ̉ ̣ ́ ́ ̣ ́

- Khat vong đ sông cac tiêu v ng quôc. binh đăng ươ ́ ̉ ́

b). Cac phai triêt hoc th i ky cô điên ờ ́ ́ ́ ̣ ̀ ̉ ̉

́ 6 phai chinh thông & 3 ta ́ ̣ ́ ́ ́ ́ ̀

Triêt hoc co 9 phai: giao.́

+ 6 phai chinh thông ́ ́ ́

Samkhya, Vaisesika, Nyaya, Yoga, Mymansa, Vedanta.

+ 3 phai ta giao ́ ̀ ́

Lokayata, Buddhism, Jaina.

ờ ́ ̣ ̀

1.3. Triêt hoc th i ky sau TK VII – XVIII) cô điên (t ừ ̉ ̉

a). Bôi canh xa hôi ́ ̉ ̃ ̣

̣ ́ ́ ̃

́ ́ ̉ ́

Nôi chiên gi a cac lanh ữ chua phong kiên cua cac ng quôc. tiêu v ươ ̉ ́

ự ̣ ̣ ̣ ̉

̣ ̣ ́ ̣ ̉

S đôt nhâp liên tuc cua ngoai tôc va s thông tri cua ̀ ự cac v ng triêu Hôi giao. ́ ươ ̀ ̀ ́

̣ ̉ ́

b). Đăc tr ng cua triêt ư hoc th i ky sau cô điên ờ ̣ ̀ ̉ ̉

̣ ̀ ̣

̀ ́ ̀

vao Ân Đô, t giao anh h ́ ̉ ̀

- Đao Hôi thâm nhâp ng Hôi t ̣ ư ưở ng nhiêu ưở đên cac tâng l p dân Ân. ớ ́ ́ ̀ ́

̣ ̀ ́

- Đao Balamôn phat triên thanh đao Hinđu. ̉ ̀ ̣

- T t ư ưở ̣ ́

ng Phât giao suy yêu nhiêu. ́ ̀

2. Môt sô nhân đinh vê ̣ ́ ̣ ̣ ̀

triêt hoc Ân Đô cô – trung đai ́ ̣ ́ ̣ ̉ ̣

́ ̣ ́ ̣ ̉ ̣ ̀ ́ ̣

h Triêt hoc Ân Đô cô – trung đai la triêt hoc – tôn ̣ ng nôi. giao mang tinh ướ ́ ́

c ly giai ượ ́ ̀ ̀ ́ ̉

goc đô nhăm đinh ứ ́ ̣ ̀ ̣

̀ ở ng th c hanh đê con ng ̣ đao đ c, tâm linh i đ ườ ượ giai thoat c ̀ ̉ ̉ ́

Nh ng vân đê vê nhân sinh quan đ ữ nhiêu h ự ướ kiêp sau. ở ́

́ ̣

TRIÊT HOC PHÂT GIAO

̣ ́

I. KHAI L C ́ ƯỢ

ra đ i khoang ̀ ư triêt hoc – tôn giao, ờ ̀ ́ ̣ ́ ̉

́ ́ ̉

ườ ́ ̣ ̀ ́ ̣

- La trao l u cuôi thê ky VI TCN. - Ng - Kinh điên la i sang lâp la Tât Đat Đa. ̀ Tam tang: ̉ ̣

̣

̣ ̣

1. Tang Kinh. 2. Tang Luân. 3. Tang Luât. ̣ ̣

Ơ ̉

̣

II. NÔI DUNG C BAN CUA TRIÊT HOC PHÂT GIAO

̉ ́ ̣ ̣ ́

1.THÊ GI I QUAN ́ Ớ

- Vu tru ̣ vô thuy, vô chung. ̃ ̉

ng, vô nga, gia t sinh ườ ̉ ướ ̣ ̃

̣ vô th - Van vât thanh, chuyên hoa theo ng, luât nhân – qua. ̀ ̉ ́ ̣ ̉

2. NHÂN SINH QUAN

i la (săc uân, thu ườ ̉ ̃ ̉ ́ ̉ ̣

Con ng uân, t ̀ duyên h p cua ngu uân ợ ng uân, hanh uân, th c uân). ưở ứ ̉ ̉ ̀ ̉ ̉

Ngu uân đ c chia thanh phân ượ ̀ danh va phân ̀ săc. ̃ ̉ ̀ ̀ ́

i la th c thê ư ườ ̀ ự ̉ vô ̃ ̣ ̣

Cung nh van vât, con ng ng, vô nga, gia t th ng. ̉ ướ ườ ̃

i vân hanh qua cac ́ ử ườ ̀ ̉ ̣ ̀ ́

cua con ng luân hôi – nghiêp bao. ́ ̀ ̣ ́

Linh hôn bât t kiêp theo

c ng, ứ ườ ̣ ̣ ́

ượ trang thai vô th ng, luân hôi – nghiêp bao nên ̉ ướ ̃ ̀ ̣ ́

i khat ai, tham duc, tao nên nghiêp ac, ườ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ́

Vi ̀ không nhân th c đ vô nga, gia t con ng chim trong biên khô triên miên. ̀ ̉ ̉ ̀

ng con ng giai ứ ́ la con đ ườ t i ̣ ̀ ̉

T diêu đê ự thoat́ đê đat đên coi c c lac vinh hăng. ườ ̃ ự ̉ ̣ ́ ̣ ̃ ̀

Tư diêu đê gôm: ́ ̣ ́ ̀

̉ ́

̣ ́

̣ ́

1). Khô đê. 2). Tâp đê. 3). Diêt đê. 4). Đao đê. ̣ ́

1). KHÔ ĐỂ ́

̉ ̉ ́

̣ ̣ ́ ̀ ̃

Quan điêm cua triêt hoc Phât giao vê nôi khô cua cuôc đ i. ờ ̉ ̉ ̣

̉ ́ ̣ ̉

̃ ̉ ́ ̣ ̉

̣ ̉ ̀ ́ ́ ̉

1. Sinh khô. 2. Lao khô. 3. Bênh khô. 4. T khô. ử ̉ 5. Ai biêt ly khô. 6. Oan hôi khô. 7. Câu bât đăc khô. 8. Ngu uân khô. ̃ ̉ ̉

2). TÂP ĐÊ ̣ ́

ữ ̉ ̉ ́ ̣ ̣ ́ ̀

Quan điêm cua triêt hoc Phât giao vê nh ng nguyên nhân gây ra nôi khô. ̃ ̉

Thâp nhi nhân duyên ̣ ̣

9. Thủ ̣ ̣

10. H uữ 11. Sinh 12. Lao t 1. Vô minh 2. Hanh̀ 3. Th cứ 4. Danh Săc ́ 5. Luc nhâp 6. Xuc ́ 7. Thụ 8. Aí ̃ ử

̣ ̀ ̃

3. Si

5. Nghi 8. Kiên thu i câm thu Thâp phiên nao 1. Tham2. Sân 4. Maṇ 7. Biên kiêń ́ ̉ ́ ̉

6. Thân kiêń 9. Gi ớ 10. Ta kiên. ̀ ́

Căn nguyên

Tham – Sân – Si

Căn nguyên cua moi căn nguyên ̉ ̣

Vô minh – Ai duc ́ ̣

3). DIÊT ĐÊ ̣ ́

̀ kha năng ̉ ̉ ́ ̣ ̣ ́ ̉

ườ ̣ ượ ̉ ́ ̉

̃ ̉ ̣ ̀

i đat đ ̣ ượ sau khi đa tiêu diêt đ c nh ng ữ ̀ trang thai ̣ ượ ườ ́ ma con c nh ng ữ ̃

Quan điêm cua triêt hoc Phât giao vê i co thê tiêu diêt đ cua con ng nguyên nhân gây ra nôi khô va ng c nguyên nhân gây ra nôi khô. ̃ ̉

̣ ̃ ̉ ̀

ữ tao nghiêp thiên Tiêu diêt nh ng nguyên nhân gây ra nôi khô băng cach́ ̣ va ̀ tich nghiêp thiên. ̣ ̣ ́ ̣ ̣

Trang thai đat đ c la ng tru (niêt ban). ̣ ượ ̀ th ườ ̣ ́ ̣ ́ ̀

4. ĐAO ĐÊ ̣ ́

ng ướ ̉ ̉ ́ ̣ ̣ ́ ̀

con đ ng ̀ chiêu h i phai trai qua ườ ữ ̀ ̀ ̉ ̉

Quan điêm cua triêt hoc Phât giao vê va nh ng đê đat đên trang thai th ườ ma con ng ng tru. ườ ̉ ̣ ́ ̣ ́ ̣

a. Chiêu h ng Gi i – Đinh – Tuê ướ ớ ̀ ̣ ̣

Ngu gi i ̃ ớ

́ ́

́ ̀ ̣

́ ̀

́ ̣

1. Bât sat. 2. Bât ta đao. 3. Bât ta dâm. 4. Bât vong ng . ữ 5. Bât âm t u. ử ́ ̉

GI

NGU GI

Ữ

I ̃ Ớ

cho tâm tinh Đinḥ Gi ữ ̃

Tuê ̣

̣ ́ ̉

̉ ́ ̣

Vô minh bi xoa bo. Thê tinh trong sach, sang suôt. ́ ́

b. Nh ng con đ ng phai trai qua ữ ườ ̉ ̉

T niêm x - T chinh cân - T nh y tuc ứ ư ́ ứ ̣ ́ ̀ ́

Bat chinh đao. ứ ứ Ngu căn - Ngu l c - Thât bô đê - ̃ ự ̃ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̣

Bat chinh đao: ́ ́ ̣

ư ́ ́ ́

́ ́ ̣

́ ̣ ́ ́

1. Chinh kiên. 3. Chinh ng . ữ 5. Chinh mênh. 7. Chinh niêm. duy. 2. Chinh t 4. Chinh nghiêp. 6. Chinh tinh tiên. 8. Chinh đinh. ́ ̣ ́ ̣

Tu

ợ ̀ ̉ ́

S a minh đê sông cho h p ử đao.̣ Quan trong nhât la ̀ tu tâm. ̣ ́

́ ́ ̣ ̉ ́ ̀

́

̀ ́

Cac câp đô cua Niêt ban - La Han. - Bô Tat. - Phât.̣

̣ ́ ̣ ̣

III. MÔT SÔ NHÂN ĐINH VÊ TRIÊT HOC PHÂT GIAO ̀ ́ ̣ ̣ ́

́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ́

́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ̀ ̉

ừ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ́ ́

bi, bac ai. ứ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ̣ ̣

́ ̣ ̣ ́ ̀ ́

̀ giai thoat. 1. Triêt hoc Phât giao la triêt hoc vê ̀ binh đăng. 2. Triêt hoc Phât giao la triêt hoc vê ̀ t 3. Triêt hoc Phât giao la triêt hoc vê 4. Triêt hoc Phât giao la triêt hoc vê ̀ đao đ c. 5. Triêt hoc Phât giao la triêt hoc 6. Triêt hoc Phât giao la triêt hoc ng nôi ̣ vô thân.̀ ̣ h ướ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ̣

PHÂT GIAO V I VIÊT NAM ́ Ớ

̣ ̣

S du nhâp Phât giao vao Viêt Nam ự ̣ ̣ ́ ̀ ̣

̣ ́ ̣ ̀ ̣ ̉ ̀

ư ́ ̉ ́ ̀

Phât giao du nhâp vao Viêt Nam khoang đâu Công ng chinh cua qua trinh giao l u, nguyên qua 2 đ ườ buôn ban, di dân va truyên giao. ́ ̀ ̀ ́

́ theo con

ứ ườ ́

̀ ́ ̉ ́

Th nhât, đ ng buôn ban, truyên giao cua cac ng gia Ân Đô. th ươ ́ ̣

Phât giao du nhâp vao ̣ ́ ̣ ̀

Trung Quôc ̀ ừ ́ ́

Th hai, ứ Trung Quôc rôi t vao Viêt Nam. ̀ ̣

c hêt la t ướ ̀ ừ ớ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̀

c ng tâng l p i dân Viêt Nam tiêp nhân rât ườ ̀ ̣ ́ ̣ ́

- Phât giao vao Viêt Nam tr binh dân, đ ượ nhiên. t ự

̉ ứ ̉ ́ ̣ ̃ ́

́ ớ ươ ̣ ̀ ̣ ̀

- Khoang thê ky th III Viêt Nam đa co 3 trung tâm Phât giao l n la Luy Lâu, Lac D ng va Banh Thanh. ̀ ̀

Phât giao Viêt Nam qua cac triêu đai ̣ ́ ̣ ́ ̀ ̣

Nha Đinh (968 – 985) ̀

Phât giao la quôc giao. ̣ ́ ̀ ́ ́

̀

Tiên Lê (986 - 1009) Phât giao vân đ c đê cao. ượ ̣ ́ ̃ ̀

̀ ́

́ ̀ ̣ ̣ ́ ̃

đia vi đôc tôn. ữ ̣ ̣ ̣

Nha Ly (1009 – 1225) Tam giao song song tôn tai song Phât giao vân gi

Nha Trân (1226 – 1400) ̀ ̀

̣ ̀ ̣ ́ ́ ̣ ̣ ́

̀ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀

Giai đoan đâu Phât giao rât thinh. Giai đoan cuôi nha Trân, Phât giao băt đâu suy, Nho giao băt đâu thinh. ̣

Nha Trân (1226 – 1400) ̀ ̀

̣ ̀ ̣ ́ ́

̣ ̣ ́ ̀

̀ ̣ ́ ́

dân, Nho giao t ng b ́ ừ ướ ̀

Giai đoan đâu Phât giao rât thinh. Giai đoan cuôi nha Trân, Phât giao suy yêu c phat triên manh. ́ ̉ ̣

Nha Hô (1400 – 1407)

̀ ̀

̣ ́ ̣ ̉ ́ ̣

̀ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ́ ̉

ướ ớ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ́

Phât giao bi kiêm soat nghiêm ngăt. Quân Minh tan pha chua chiên, tich thu kinh kê. Phât giao trai c thăng trâm, đên thê ky XX m i co qua nhiêu b phong trao chân h ng Phât giao. ư ̀ ́ ̣ ́

Hiên nay

̣

Hiên nay

ở ̣ ̣ ́ ̀ ́

̣ ử ́ ̣ ́ ̀ ́ ̣

́ ̀ ́ ́ ́ ̣

ư ự ́ ̃ ̀ ̀

do tin ng ng, ̀ ướ ̀ ự ưỡ ̣ ́

́ ̉ ̀ ̣ ̀ ̣ ̉ ́

ứ ự ́ ́ ̣ ̣ ́ ́ ̀

ự ́ ̣ ̉ ̀ ̀ ̣ ̣

c manh, xa hôi dân chu, ́ ̀ ̣ ̃ ̣ ̉

Viêt Nam co nhiêu tôn giao nh ng ư giao dân Phât giao la đông nhât. Phât t Viêt Nam co nhiêu công hiên trong chiên tranh vê quôc cung nh trong hoa binh xây d ng. Nha n c luôn tôn trong quyên t tôn giao cua công dân va tao điêu kiên đê giao dân sông tôt đao, đep đ i; đong gop s c l c va ờ tri tuê cua minh vao s nghiêp xây d ng môt ự quôc gia dân giau, n ướ công băng, văn minh./. ̀