Bài giảng Công nghệ tài chính căn bản: Phần 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:91

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng "Công nghệ tài chính căn bản" Phần 1 do ThS. Nguyễn Hương Anh và TS. Đinh Chí Hiếu biên soạn gồm các nội dung chính sau: Giới thiệu chung về công nghệ tài chính; một số công nghệ ứng dụng trong công nghệ tài chính; hệ sinh thái công nghệ tài chính;...Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Công nghệ tài chính căn bản: Phần 1

HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG ThS. Nguyễn Hương Anh TS. Đinh Chí Hiếu BÀI GIẢNG CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH CĂN BẢN HÀ NỘI - 2022 1
MỤC LỤC MỤC LỤC .............................................................................................................................................. 2 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................................................. 5 DANH MỤC HÌNH................................................................................................................................ 6 LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................................................ 8 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH ........................................... 9 1.1. Kinh tế số và chuyển đổi số trong các lĩnh vực kinh tế .......................................................... 9 1.1.1. Kinh tế số......................................................................................................................... 9 1.1.2. Cơ sở hạ tầng cho nền kinh tế kỹ thuật số .................................................................... 14 1.1.3. Sự tiến hóa của trung tâm xử lý dữ liệu ....................................................................... 17 1.2. Đổi mới đột phá (Disruptive Innovation) ............................................................................. 19 1.2.1. Định nghĩa và các loại đổi mới ...................................................................................... 19 1.2.2. Chi tiết về đổi mới đột phá............................................................................................ 22 1.2.3. Bốn giai đoạn của đổi mới đột phá ............................................................................... 30 1.3. Khái quát về công nghệ tài chính ......................................................................................... 33 1.3.1. Khái niệm công nghệ tài chính ..................................................................................... 33 1.3.2. Các động lực cơ bản của công nghệ tài chính............................................................... 39 1.3.3. Sự quan trọng của công nghệ tài chính ........................................................................ 44 1.4. Sự phát triển của công nghệ tài chính .................................................................................. 45 1.4.1. Công nghệ tài chính 1.0 ................................................................................................. 45 1.4.2. Công nghệ tài chính 2.0 ................................................................................................. 45 1.4.3. Công nghệ tài chính 3.0 ................................................................................................. 46 1.4.4. Công nghệ tài chính 3.5 ................................................................................................. 46 1.4.5. Tương lai của công nghệ tài chính ................................................................................ 47 CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG ............................................................................................................ 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG ................................................................................................. 48 CHƯƠNG 2. MỘT SỐ CÔNG NGHỆ ỨNG DỤNG TRONG CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH ........ 49 2.1. Sự phát triển của công nghệ tài chính trong nền kinh tế số ................................................ 49 2.2. Điện toán đám mây ............................................................................................................... 50 2.3. Giao diện lập trình ứng dụng (API) ..................................................................................... 52 2.4. Internet vạn vật (IoT) ........................................................................................................... 54 2.5. Trí tuệ nhân tạo (AI) và Dữ liệu lớn (Big Data) ................................................................... 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................... 71 CHƯƠNG 3. HỆ SINH THÁI CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH........................................................... 72 3.1. Yếu tố cơ bản của hệ sinh thái công nghệ tài chính ............................................................. 72 2
3.1.1. Công ty khởi nghiệp Công nghệ tài chính .................................................................... 72 3.1.2. Các nhà phát triển công nghệ ....................................................................................... 73 3.1.3. Các nhà quản lý chính sách .......................................................................................... 73 3.1.4. Khách hàng tài chính .................................................................................................... 74 3.1.5. Các tổ chức tài chính truyền thống............................................................................... 75 3.2. Các trung tâm công nghệ tài chính ...................................................................................... 75 3.2.1. Hợp chủng quốc Hoa Kỳ............................................................................................... 75 3.2.2. Trung Quốc ................................................................................................................... 77 3.2.3. Ấn Độ............................................................................................................................. 79 3.2.4. Châu Phi ........................................................................................................................ 83 3.2.5. Úc, New Zealand và Brazil............................................................................................ 86 3.3. Các kỳ lân công nghệ tài chính ............................................................................................. 87 CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG ............................................................................................................ 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG ................................................................................................. 91 CHƯƠNG 4. MÔ HÌNH KINH DOANH CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH ......................................... 92 4.1. Phân loại đổi mới .................................................................................................................. 92 4.1.1. Đổi mới sản phẩm ......................................................................................................... 92 4.1.2. Đổi mới quy trình .......................................................................................................... 93 4.1.3. Đổi mới tổ chức ............................................................................................................. 93 4.1.4. Đổi mới mô hình kinh doanh ........................................................................................ 94 4.2. Mô hình kinh doanh Công nghệ tái chính ............................................................................ 94 4.2.1. Mô hình kinh doanh Canvas ......................................................................................... 94 4.2.2. Thị trường – Tập trung vào mục tiêu ........................................................................... 99 4.2.3. Sản phẩm và dịch vụ – Tập trung vào giá trị gia tăng ................................................. 99 4.2.4. Kênh phân phối – Tập trung vào kênh xã hội và đa kênh ........................................... 99 4.2.5. Trải nghiệm khách hàng – Tập trung vào phương pháp tiếp cận lấy khách hàng làm trung tâm .................................................................................................................................... 100 4.2.6. Doanh thu – Tập trung vào Giá trị lâu dài của khách hàng ...................................... 101 4.2.7. Quy trình và hoạt động – Tập trung vào tiếp thị ....................................................... 101 4.2.8. Tài nguyên và hệ thống – Tập trung vào Công nghệ ................................................. 102 4.2.9. Quan hệ đối tác và cộng tác – Tập trung vào các tổ chức tài chính........................... 102 4.2.10. Chi phí và đầu tư – Tập trung vào rủi ro ................................................................... 103 CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG .......................................................................................................... 103 BÀI TẬP TÌNH HUỐNG................................................................................................................... 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG ............................................................................................... 105 CHƯƠNG 5. CÁC SẢN PHẨM CỦA CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH ............................................ 106 5.1. Công nghệ tài chính trong thanh toán ............................................................................... 106 3
5.1.1. Thanh toán thẻ ............................................................................................................ 106 5.1.2. Thanh toán NFC ......................................................................................................... 106 5.1.3. Thanh toán QR code ................................................................................................... 107 5.2. Công nghệ tài chính trong huy động vốn ........................................................................... 110 5.2.1. Vay ngang hàng (P2P)................................................................................................. 111 5.2.2. Gọi vốn cộng đồng (Crowdfunding) ........................................................................... 112 5.3. Công nghệ trong bảo hiểm (InsurTech) ............................................................................. 113 5.4. Công nghệ tài chính trong quản lý tài sản (WealthTech) .................................................. 116 5.5. Công nghệ trong quản trị, tuân thủ ................................................................................... 120 5.5.1. Khái niệm RegTech ..................................................................................................... 120 5.5.2. Lợi ích của RegTech.................................................................................................... 120 5.5.3. Tiềm năng phát triển và những rủi ro ........................................................................ 123 5.5.4. Vai trò của có quan quản lý và Khuyến nghị về việc ứng dụng Regtech tại Việt Nam 124 5.5.5. Xu hướng phát triển của RegTech ............................................................................. 125 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................. 125 CHƯƠNG 6. QUẢN LÝ CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH.................................................................. 126 6.1. Tổng quan ........................................................................................................................... 126 6.2. Rủi ro và Thách thức .......................................................................................................... 127 6.2.1. Giao dịch tiền kỹ thuật số tại thị trường bất động sản của Anh: Rủi ro và Cơ hội cho Phòng chống rửa tiền. ................................................................................................................ 128 6.2.2. Tiền kỹ thuật số là mô hình tiền và giao dịch cho lĩnh vực bất động sản .................. 129 6.3. Quản trị công nghệ tài chính .............................................................................................. 131 6.4. Vai trò của cơ quan quản lý đối với cơ chế thí điểm công nghệ (sandbox) ....................... 131 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................. 134 BÀI TẬP TÌNH HUỐNG................................................................................................................... 135 Case Study 1: TransferWise ................................................................................................................. 135 Case Study 2: Wealth Wizards ............................................................................................................. 137 Case Study 3: Lloyds Bank .................................................................................................................. 139 Case Study 4: ZOPA ............................................................................................................................ 140 Case Study 5: Stocktwits ...................................................................................................................... 141 Case study 6: Robinhood...................................................................................................................... 143 Case study 7: Báo cáo quy định kỹ thuật số .......................................................................................... 145 Case study 8: Ngân hàng qua giọng nói từ Alexa .................................................................................. 146 Case study 9: Augur ............................................................................................................................. 148 Case study 10: Shopee ......................................................................................................................... 150 4
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Nghĩa tiếng Việt Nghĩa tiếng Anh AI Trí tuệ nhân tạo Artificial intelligence ATM Máy rút tiền tự động Automated teller machine AWS Dịch vụ web Amazon Amazon Web Service BaaS Ngân hàng theo hướng dịch vụ Banking-as-a-Service BMC Mô hình kinh doanh Canvas Business Model Canvas CNTT Công nghệ thông tin Customer Relationshop CRM Quản lý quan hệ khách hàng Management DeFi Tài chính phi tập trung Decentralized finance Emerging market and developing EMDE Thị trường đang phát triển và mới nổi economy Fintech Công nghệ tài chính Financial Technology GDP Tổng sản phẩm nội địa Gross domestic product HPC Máy tính Hiệu suất cao High Performance Computing IoT Internet vạn vật Internet of Things KYC Biết về khách hàng của bạn Know Your Customer National Association of Securities Nền tảng giao dịch điện tử đầu tiên trên NASDAQ Dealers Automated Quotation thị trường chứng khoán thế giới System NLP Xử lý ngôn ngữ tự nhiên Natural Language Process P2P Cho vay ngang hàng Peer-to-peer lending SaaS Phần mềm dạng dịch vụ Software as a Service SME Doanh nghiệp vừa và nhỏ Small and Medium Enterprise Hiệp hội Viễn thông Liên Ngân hàng và Society for Worldwide Interbank SWIFT Tài chính Quốc tế Financial Telecommunications Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương United Nations Conference on UNCTAD mại và Phát triển Trade and Development USD Đô la Mỹ United States Dollar 5
DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang 1 Hình 1.1. So sánh nền kinh tế năm 1910 và 2010 12 2 Hình 1.2. Mô hình đổi mới đột phá 22 Hình 1.3. Số lượng các bài báo sử dụng các cụm từ “Đổi mới đột phá” 3 27 trong những năm gần đây Hình 1.4. Số lượng tài khoản ví điện tử hoạt động (90 ngày) (Tính vào 4 33 tháng 12) 5 Hình 1.5. Giá trị các giao dịch ví điện tử (USD) 34 6 Hình 1.6. Số lượng giao dịch ví điện tử 34 Hình 1.7. Mức độ sử dụng thanh toán điện tử và tín dụng công nghệ 7 35 tài chính 8 Hình 1.8. Số lượng tín dụng Big Tech gia tăng 36 9 Hình 1.9. Đầu tư công nghệ tài chính toàn cầu (2010-2021) 37 10 Hình 1.10. Đầu tư vốn cho các công ty công nghệ tài chín 37 11 Hình 1.11. Quan hệ khách hàng trong năm năm tới 41 Hình 2.1. Tăng trưởng của băng thông quốc tế giữa các khu vực trên 12 47 thế giới 13 Hình 2.2. Tổng đầu tư toàn cầu vào fintech 48 14 Hình 2.3. Mô hình Open API 49 Hình 2.4. Vòng đời sáng tạo dịch vụ mới của các FinTech dùng Open 15 50 API 16 Hình 2.5. Tổng tài sản (AUM) của quản lý tài sản thông minh 52 17 Hình 4.1. Mô hình kinh doanh Canvas 75 18 Hình 5.1. Quá trình thanh toán thẻ 84 19 Hình 5.2. Quy trình thanh toán NFC 85 20 Hình 5.3. Thống kê số hộ quét mã QR ở Mỹ 85 21 Hình 5.4. Quá trình thanh toán QR code đối với thẻ MasterCard 86 22 Hình 5.5. Thanh toán NAPAS QR code 87 23 Hình 5.6. Quy mô cho vay của các công ty công nghệ 88 24 Hình 5.7. Cấu trúc thanh toán của thanh toán bên thứ ba 89 25 Hình 5.8. Số lượng các nền tảng cho vay P2P 89 6
26 Hình 5.9. AUM của gọi vốn cộng đồng 90 Hình 5.10. Đầu tư mạo hiểm trên thế giới vào công ty khởi nghiệp 27 91 InsurTech 28 Hình 5.11. Số lượng kỳ lân InsurTech 92 29 Hình 5.12. Mô hình bảo hiểm P2P 93 30 Hình 5.13. Ứng dụng blockchain vào bảo hiểm P2P 93 31 Hình 5.14. Xu hướng tăng trưởng dùng phần mềm báo cáo 95 32 Hình 5.15. Phân tích quản trị trực quan 96 33 Hình 5.16. Phân tích quản trị trực quan 96 34 Hình 5.17. Dự báo thị trường RegTech đối với từng lĩnh vực 97 7
LỜI MỞ ĐẦU Công nghệ tài chính căn bản (Introduction to Financial Technology) là môn học cung cấp các kiến thức về công nghệ kết hợp với tài chính ngân hàng nhằm hỗ trợ công tác quản lý các hoạt động tài chính thông qua các phần mềm công nghệ trên các thiết bị thông minh và các công nghệ hỗ trợ triển khai các dịch vụ tài chính, ngân hàng. Ngành Công nghệ tài chính ngày càng phát triển đáp ứng nhu cầu của thị trường. Các công ty Fintech đang nổi lên nhanh chóng và hoạt động trong hầu hết mọi lĩnh vực của tài chính ngân hàng như chuyển tiền, thanh toán, bảo hiểm, chứng khoán, tín dụng và quản trị rủi ro…Với mục đích cung cấp những kiến thức về Công nghệ tài chính, phục vụ việc giảng dạy, học tập, Học viện Công nghệ Bưu chính viễn thông đã tổ chức biên soạn bài giảng “Công nghệ tài chính căn bản”. Bài giảng được sử dụng giảng dạy cho sinh viên hệ đào tạo đại học ngành Công nghệ tài chính tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông. Trên cơ sở tiếp cận, kế thừa một cách có chọn lọc các nguồn tài liệu phong phú trong và ngoài nước, bài giảng được xây dựng gồm 06 chương: Chương 1. Giới thiệu chung về Công nghệ tài chính Chương 2. Một số công nghệ ứng dụng trong công nghệ tài chính Chương 3. Hệ sinh thái Công nghệ tài chính Chương 4. Mô hình kinh doanh Công nghệ tài chính Chương 5. Các sản phẩm của Công nghệ tài chính Chương 6. Quản lý Công nghệ tài chính Các chương được sắp xếp với kết cấu hợp lý, các nội dung có mối quan hệ mật thiết với nhau và góp phần giúp cho người học dễ dàng định hình được mục tiêu của vấn đề và áp dụng vào thực tế. Giáo trình do ThS. Nguyễn Hương Anh và TS. Đinh Chí Hiếu biên soạn.Trong quá trình biên soạn bài giảng không tránh khỏi thiếu sót, rất mong được sự góp ý của các thầy cô, các bạn đồng nghiệp và người đọc, để tài liệu này được hoàn thiện tốt hơn. Xin chân thành cảm ơn! Nhóm tác giả 8
CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ CÔNG NGHỆ TÀI CHÍNH MỤC TIÊU Người học nắm vững các kiến thức, khái niệm cơ bản về kính tế số, đổi mới đột phá và công nghệ tài chính Nhận thức được sự phát triển của công nghệ tài chính và tương lai của công nghệ tài chính. 1.1. Kinh tế số và chuyển đổi số trong các lĩnh vực kinh tế 1.1.1. Kinh tế số Không có một định nghĩa chung đồng thuận về khu vực số, sản phẩm và giao dịch số, hoặc đơn giản định nghĩa về nền kinh tế số nói riêng (IMF, 2018) . “Kinh tế số” thi thoảng được định nghĩa hẹp là các nền tảng trực tuyến và hoạt động hiện hữu trên các nền tảng này, tuy nhiên, theo nghĩa rộng thì nền kinh tế số là tất cả các hoạt động sử dụng dữ liệu số, trong nền kinh tế hiện tại là toàn bộ nền kinh tế. Được nhấn mạnh trong báo cáo của UNCTAD, nền kinh tế số có thể được gắn với việc sử dụng các công nghệ tiên tiến hiện đại như robot, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (loT), điện toán đám mây, dữ liệu lớn (big data), và in ba chiều (3D). "Số hóa" được định nghĩa là một quá trình mà các công nghệ số, dịch vụ, sản phẩm, kỹ thuật và kỹ năng số' đang được phổ biến rộng khắp trong các nền kinh tế và các doanh nghiệp sử dụng các yếu tố này (Brennen and Kreiss, 2014). Trong một báo cáo có tiêu đề “Việt Nam ngày nay: Báo cáo đầu tiên của Dự án Tương lai Nền Kinh tế số'Việt Nam" được thực hiện dưới sự hợp tác của Bộ Khoa học Công nghệ và Chính phủ Úc, định nghĩa rộng sau đây được sử dụng: [Kinh tế số là] Tất cả các doanh nghiệp và dịch vụ có mô hình kinh doanh chủ yếu dựa trên việc mua, bán sản phẩm, dịch vụ số, thiết bị hoặc cơ sở hạ tầng hỗ trợ. Tại Liên minh Châu Âu, Kế hoạch Chiến lược 2016-2020 - Mạng Truyền thông, Nội dung và Công nghệ của “Kết nối DG" nêu rõ các mục tiêu của “tạo ra Một Thị trường số duy nhất cho tăng trưởng nhiều hơn, nhiều việc làm hơn, một thị trường mà người dân, doanh nghiệp và các cơ quan hành chính công có thể tiếp cận liên tục và công bằng, họ cũng có thể cung cấp hàng hóa, nội dung và dịch vụ số trên thị trường này" . Chuyển đổi số được định nghĩa là “một quá trình nhằm mục đích cải thiện một thực thể bằng cách tạo ra những thay đổi đáng kể đối với các thuộc tính của nó thông qua sự kết hợp của công nghệ thông tin, máy tính, truyền thông và kết nối" (Vial, Gregory, 2019). Chuyển đổi số là cần thiết đối với tất cả các doanh nghiệp bất kế quy mô và ngành nghề. Chuyển đổi số mô tả hoạt động của tổ chức, doanh nghiệp sử dụng công nghệ để tối ưu quy trình hiện tại của họ và tăng trải nghiệm của khách hàng nhằm duy trì tính cạnh tranh và phù hợp trong nền kinh tế mới lấy khách hàng làm trung tâm. Tuy nhiên, chuyển đổi số không chỉ đơn giản là cài đặt một phần mềm mới, hoặc chuyển sang sử dụng điện toán đám mây, mà cốt lõi của chuyển đổi số là chuyển đổi mô hình kinh doanh đòi hỏi cả về chuyên môn kinh doanh kết hợp với tất cả các yếu tố liên quan tới doanh nghiệp. Mặc 9
dù chuyển đổi số được thúc đẩy bởi các thay đổi từ kì vọng của khách hàng trong bối cảnh kinh doanh có tính kết nối cao với các hiểu biết số, việc thực hiện chuyển đổi đơn thuần bằng việc thay đổi công nghệ là không đủ. Chuyển đổi số đòi hỏi kết hợp kinh doanh với yếu tố' chuyên môn và hiểu biết số một cách thích hợp để đảm bảo thành công. Kể từ năm 2010, thế giới đã bắt đầu bước vào kỷ nguyên của nền kinh tế kỹ thuật số. Rõ ràng là lĩnh vực kỹ thuật số của nền kinh tế Hoa Kỳ, quốc gia dẫn đầu thế giới về nền kinh tế kỹ thuật số, đã tăng trưởng 10%/năm, trong khi phần còn lại của nền kinh tế tăng trưởng 2%/năm. Ngoài ra, việc làm được tạo ra trong lĩnh vực kinh tế kỹ thuật số đang phát triển với tốc độ nhanh hơn nhiều so với 10%. Các công ty phát triển nhanh nhất đang tham gia vào nền kinh tế kỹ thuật số và theo một báo cáo do Boston Consulting Group công bố, đến năm 2035 sẽ có 400 triệu cơ hội việc làm trên toàn thế giới trong các ngành liên quan này. Con số này lớn hơn dân số Hoa Kỳ hiện tại. Người ta ước tính rằng vào năm 2030, nền kinh tế kỹ thuật số sẽ tăng lên 15,7 nghìn tỷ USD trong GDP toàn cầu. 10% nền kinh tế kỹ thuật số của Hoa Kỳ được đề cập ở trên bao gồm phần cứng, phần mềm, thương mại điện tử, phương tiện kỹ thuật số, viễn thông và các dịch vụ hỗ trợ. Hoa Kỳ không phải là duy nhất trong khía cạnh này; các quốc gia trên thế giới đang phát triển nền kinh tế kỹ thuật số nhanh hơn nền kinh tế chung. Theo một nghiên cứu, nền kinh tế kỹ thuật số ở Brazil cũng tăng trưởng với tốc độ hàng năm hơn 10%/năm. Brandz, một công ty tiếp thị, đã xếp hạng 10 thương hiệu nổi tiếng nhất trên thế giới: Google, Apple, Amazon, Microsoft, Tencent, Facebook, VISA, McDonald's, Alibaba và AT&T. Ngoại trừ McDonald's hoạt động trong ngành thực phẩm, tất cả các công ty khác đều tham gia vào nền kinh tế kỹ thuật số. Nhiều công ty thành công khác trong hai thập kỷ qua cũng được đưa vào, chẳng hạn như Salesforce, Adobe, Splunk, Twilio, v.v. Chỉ mất 5 năm để Uber đạt được mức vốn hóa thị trường tương tự như General Motors đã đạt được trong 107 năm. Apple trở thành công ty nghìn tỷ đô đầu tiên trong lịch sử, tiếp theo là Amazon và Google. Còn rất nhiều ví dụ khác: chỉ trong một ngày (11 tháng 11 năm 2019) tại Trung Quốc, Alibaba đã kiếm được 38 tỷ USD và giá trị của Zoom Communication tăng từ 19 tỷ USD lên 141 tỷ USD vào năm 2020; nền kinh tế kỹ thuật số đã cho phép tăng trưởng đáng kinh ngạc như vậy. Quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế kỹ thuật số thường được coi là cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4, sau ba cuộc cách mạng công nghiệp gần đây nhất. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất xảy ra vào năm 1760 khi Vương quốc Anh phát minh ra động cơ hơi nước và các loại máy chạy bằng hơi nước khác như tàu hơi nước, đầu máy xe lửa và máy dệt. Điều này khiến Vương quốc Anh trở thành quốc gia công nghiệp hóa đầu tiên trên thế giới, và sau đó, biến nước này thành một cường quốc toàn cầu. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai diễn ra vào năm 1879, 119 năm sau cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất. Nó xảy ra khi máy phát điện được phát minh cùng với nhiều thiết bị sử dụng điện như đèn điện và máy chạy bằng điện. Điện là một dạng năng lượng có thể được vận chuyển dễ dàng hơn nhiều so với hơi nước. Do đó, việc sử dụng nó lan rộng nhanh hơn dạng năng 10
lượng hơi. Nó đã thúc đẩy cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ hai. Chẳng mấy chốc, Hoa Kỳ, quốc gia đầu tiên thành lập các nhà máy điện quy mô lớn, đã được công nghiệp hóa và chạy bằng điện; sau đó, nó đã trở thành một cường quốc thế giới. Đèn điện là một phát minh vĩ đại vì nó kéo dài thời gian hữu ích trong ngày. Bây giờ, đột nhiên, mọi người có thể làm việc cả ngày lẫn đêm, không có sự khác biệt, vì vậy năng suất tăng lên. Nhiều loại máy chạy bằng điện khác cũng phát triển nhanh chóng nhờ nguồn điện mới này. Sáu mươi tám năm sau, tại Phòng thí nghiệm Bell, cũng ở Hoa Kỳ, người ta đã phát minh ra bóng bán dẫn. Trước khi phát minh ra bóng bán dẫn, máy tính được làm bằng ống chân không. Các bóng bán dẫn nhỏ hơn nhiều, hoạt động nhanh hơn nhiều và tiêu thụ ít năng lượng hơn nhiều so với ống chân không. Kể từ đó, các máy tính được chế tạo bằng bóng bán dẫn đã có một bước nhảy vọt về hiệu suất và sức mạnh tính toán. Công nghệ bóng bán dẫn sớm có một cú hích lớn khi các mạch tích hợp được phát minh bởi các nhà khoa học tại Texas Instruments vào năm 1957. Kỹ thuật chế tạo mạch tích hợp cho phép người ta chế tạo nhiều bóng bán dẫn trên một chip silicon. Bằng cách làm cho các bóng bán dẫn nhỏ hơn, người ta có thể lắp ngày càng nhiều bóng bán dẫn vào một con chip. Năm 1971, một công ty mới thành lập có tên là Intel đã tung ra một sản phẩm mạch tích hợp, 4004, tích hợp 2.300 bóng bán dẫn trong một con chip silicon. Đó là một thành tựu quan trọng, chỉ 14 năm sau khi phát minh ra mạch tích hợp. Con chip này mạnh hơn trong tính toán so với các máy tính quy mô lớn được tạo ra từ các ống chân không một thập kỷ trước đó. Người sáng lập Intel, Gordon Moore, đã dự đoán rằng bằng cách làm cho các bóng bán dẫn ngày càng nhỏ hơn, người ta có thể tăng gấp đôi số lượng bóng bán dẫn trên một chip silicon sau mỗi hai năm. Intel 4004 được sản xuất với công nghệ 10 pm, nghĩa là kích thước của bóng bán dẫn trên chip 4004 lớn khoảng 10 pm (1 pm bằng một phần triệu mét, tức là bằng kích thước của một con vi khuẩn nhỏ). Dự đoán của Gordon Moore nổi tiếng với tên gọi Định luật Moore. Ngày nay, gần 50 năm sau, lời tiên đoán này vẫn đúng. Từ đó, một ngành công nghiệp mới ra đời, ngành công nghiệp vi mạch tích hợp hay còn gọi là công nghiệp bán dẫn vì các con chip được làm từ chất bán dẫn. Do đó, ngành công nghiệp đã tập trung vào việc chế tạo các bóng bán dẫn ngày càng nhỏ hơn bằng cách cải thiện các kỹ thuật in mạch, khắc, khuếch tán, oxy hóa, lắng đọng và nhiều kỹ thuật chế tạo bóng bán dẫn khác. Tiến bộ như vậy trong ngành công nghiệp bán dẫn đã tạo ra tất cả các thiết bị điện tử mà chúng ta đang sử dụng ngày nay. Mười tám năm sau, vào năm 1989, Intel lại phá kỷ lục. Nó đã tạo ra một sản phẩm quan trọng khác, Intel 80486, chứa 1,18 triệu bóng bán dẫn sử dụng 1 công nghệ vi mô. Bốn mươi năm sau, vào năm 2010, Xeon 7400 của Intel chứa 1,9 tỷ bóng bán dẫn, sử dụng công nghệ 45 nm (1 nm bằng 1 phần tỷ mét). Ngày nay, vào năm 2020, chip tiên tiến nhất, chẳng hạn như GA100 của NVIDIA, chứa 54 tỷ bóng bán dẫn trên một chip silicon duy nhất sử dụng công nghệ 7 nm. Chẳng bao lâu nữa, chúng ta sẽ thấy những con chip chứa 100 tỷ bóng bán dẫn trở lên. Người ta cần phải có một chút trí tưởng tượng để hiểu những gì một con chip gồm 50 tỷ bóng bán dẫn có thể làm được. Ngày nay, điện thoại di động có chip vài tỷ bóng bán dẫn và điện thoại 11
của chúng ta không chỉ là điện thoại. Chúng là những máy tính mạnh hơn các máy tính quy mô lớn của nhiều thập kỷ trước. Tuy nhiên, chúng ta cần ngày càng nhiều bóng bán dẫn để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Các bóng bán dẫn xử lý thông tin ở dạng kỹ thuật số, 0 và 1. Tất cả các công nghệ xử lý dữ liệu đều ở dạng kỹ thuật số. Do đó, chúng ta gọi nền kinh tế được hỗ trợ bởi những công nghệ này là nền kinh tế kỹ thuật số. Hãy so sánh ngày hôm nay với 100 năm trước. Năm 1910, nhân loại bắt đầu xây dựng các nhà máy điện quy mô lớn để tạo ra điện và cung cấp điện thông qua đường dây tải điện đến các nhà máy và hộ gia đình. Ngày nay, chúng ta có các trung tâm dữ liệu quy mô lớn, nhận và gửi dữ liệu đến các văn phòng, nhà máy, gia đình và cá nhân. Do đó, ta nói rằng nền kinh tế kỹ thuật số được hỗ trợ bởi dữ liệu và dữ liệu là hàng hóa có giá trị nhất trong nền kinh tế kỹ thuật số. Khối lượng dữ liệu khổng lồ vì hàng hóa này đã có tên là “Dữ liệu lớn”. Dữ liệu lớn là dầu mỏ của nền kinh tế kỹ thuật số. 1910 2010 Mạng lưới điện Internet, 5G... Điện Dữ liệu Nền kinh tế vận hành bằng điện Nền kinh tế vận hành bằng dữ liệu Hình 1.1. So sánh nền kinh tế năm 1910 và 2010 Sự chuyển đổi của nền kinh tế kỹ thuật số là rất lớn. Chúng ta hãy xem xét một ví dụ trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Cách đây không lâu, nếu bạn muốn công khai một thông báo, bạn có thể đăng quảng cáo trên một tờ báo có số lượng phát hành từ 10.000 trở lên. Trừ khi mọi người tìm kiếm quảng cáo của bạn, nó sẽ không thu hút được nhiều sự chú ý, trừ khi quảng cáo của bạn đặc biệt lớn. Hôm nay, để đặt một quảng cáo, bạn sẽ xuất bản nó trực tuyến. Bất kỳ ai truy cập trang để biết thông tin khác sẽ thấy quảng cáo của bạn. Internet có thể lưu hành hàng triệu bản trên toàn cầu. Nó có thể được nhắm mục tiêu và địa phương hóa. Các công ty như Google nhận được hầu hết doanh thu từ quảng cáo. Khi bạn tìm kiếm “kỳ nghỉ ở Hawaii”, Google biết rằng bạn quan tâm đến việc đi nghỉ ở Hawaii. Nó bán địa chỉ IP của bạn cho các công ty du lịch, khách sạn, hãng hàng không, những người ngay lập tức gửi quảng cáo cho bạn để quảng bá doanh nghiệp của họ. Đó là lý do tại sao doanh thu của Google tăng 20% mỗi năm kể từ khi thành lập cách đây gần 25 năm. Ngày nay, Google là một trong những công ty lớn nhất trong nền kinh tế kỹ thuật số; điều này cũng đúng với Meta (bao gồm cả Facebook) và Amazon. 12
Nền kinh tế kỹ thuật số không chỉ là Internet. Tiền kỹ thuật số cũng là một cuộc cách mạng đột phá. Một trong những loại tiền kỹ thuật số nổi tiếng nhất là Bitcoin. Bitcoin, loại tiền điện tử đầu tiên, có lẽ là tài sản bùng nổ nhất trong lịch sử loài người. Trong 12 năm, từ 2009 đến 2021, vốn hóa thị trường của nó đã tăng từ 0 lên gần 1 nghìn tỷ USD. Kể từ khi Bitcoin xuất hiện, đã có rất nhiều loại tiền điện tử khác ra đời. Theo số liệu hiện tại, có hơn 6.000 loại tiền điện tử khác nhau. 5 loại tiền điện tử hàng đầu có tổng vốn hóa thị trường hơn 1,5 nghìn tỷ đô la. Tiền kỹ thuật số có thể thực hiện được nhờ công nghệ cơ bản của nó - blockchain. Blockchain có thể biến Internet thông tin như chúng ta biết ngày nay thành Internet giá trị. Đó là “tiền qua sở hữu trí tuệ” được đặt ra bởi Cathie Woods, người sáng lập Ark Invest. Tiền có thể được chuyển trực tuyến, giống như dữ liệu, mà không phải lo lắng rằng nó có thể bị đánh cắp hoặc sao chép. Đột nhiên, Internet thấy mình có khả năng thực hiện nhiều chức năng tài chính với độ an toàn và tốc độ không thể so sánh được với các hệ thống tài chính truyền thống. Sự ra đời của công nghệ blockchain là do sự trưởng thành của chính công nghệ Internet, những tiến bộ trong khoa học máy tính, sự phổ biến của sức mạnh điện toán giá rẻ, tốc độ cao, truyền thông băng thông rộng và nhiều yếu tố khác như thương mại điện tử và toàn cầu hóa thương mại . Các hợp đồng thông minh và ứng dụng phân tán dựa trên blockchain mở ra một biên giới rộng lớn cho các ứng dụng giao dịch, bên cạnh nhận dạng kỹ thuật số bất biến, cung cấp chuỗi lưu ký và bằng chứng về quyền sở hữu tài sản. Một cải tiến quan trọng khác trong nền kinh tế kỹ thuật số là AI. Trí tuệ nhân tạo, học máy và Dữ liệu lớn là những khía cạnh khác nhau của cùng một thứ. Trí tuệ nhân tạo hứa hẹn sẽ tăng cường trí thông minh của con người và giúp con người tăng tốc đổi mới. Các ứng dụng của AI trong chăm sóc sức khỏe, quản trị, hệ thống pháp luật, thành phố thông minh, tự động hóa nhà máy, v.v., có thể cải thiện đáng kể hiệu quả. Sự tăng trưởng gần đây của AI được thúc đẩy bởi sức mạnh tính toán, tăng khối lượng dữ liệu cũng như các khoản đầu tư. Các công ty lớn trong nền kinh tế số như Amazon, Google, IBM, Alibaba đều đang cung cấp các thuật toán AI trong các dịch vụ điện toán đám mây của họ để khách hàng của họ có thể xây dựng các ứng dụng dựa trên AI. Khi máy móc trở nên thông minh hơn, chúng có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ giống con người hơn, chẳng hạn như trò chơi chiến lược, xe tự lái, chẩn đoán y tế, nhận dạng khuôn mặt, v.v. Khả năng của AI ngày nay đã bao gồm khả năng suy luận, lập kế hoạch, học tập, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, khả năng di chuyển và điều khiển các đối tượng, và khả năng của nó đang tăng lên mỗi ngày. Máy trí tuệ nhân tạo bao gồm ba yếu tố: phần cứng, phần mềm và Dữ liệu lớn. Phần cứng là hệ thống máy tính bắt chước mạng nơ-ron của con người. Phần mềm là thuật toán học máy hay còn gọi là học sâu, bao gồm tìm kiếm, tối ưu hóa toán học, các phương pháp dựa trên thống kê và xác suất, v.v. Dữ liệu lớn được đưa vào máy AI để huấn luyện nó. Ví dụ: máy AI có thể thực hiện chẩn đoán y tế học kỹ thuật của nó bằng cách nghiên cứu hàng chục nghìn hình ảnh X-quang và các chẩn đoán liên quan của chúng. Trong nhận dạng khuôn mặt, AI học cách nhận dạng mọi người 13
bằng cách kiểm tra hàng triệu khuôn mặt. Sau khi chúng được ghi lại, AI có thể thực hiện các tác vụ liên quan tốt hơn và nhanh hơn con người. Xét cho cùng, một bác sĩ giàu kinh nghiệm chỉ có thể học hỏi từ hàng chục nghìn chẩn đoán của bệnh nhân và một cỗ máy AI có thể học hỏi từ hàng triệu chẩn đoán từ cơ sở dữ liệu trên toàn thế giới. Máy cũng có thể phát hiện các mẫu nhỏ hơn mà mắt người không thể nhận thấy được. Trong ô tô tự hành, máy có thể phản ứng trong một phần triệu giây thay vì trong vài giây của con người. Công nghệ của CV-2X6 (tế bào, phương tiện cho mọi thứ) liên tục kết nối ô tô với các thiết bị khác. AI cũng được sử dụng trong ngành tài chính để phát hiện và gắn cờ hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng và tài chính, chẳng hạn như việc sử dụng thẻ ghi nợ bất thường và tiền gửi vào tài khoản lớn. Tương tự như vậy, việc áp dụng các công nghệ kỹ thuật số trong ngành sản xuất đã tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành. Đức gọi nó là “công nghiệp 4.0” và chúng tôi gọi nó là Công nghiệp 4.0. Trong một nhà máy của Công nghiệp 4.0, việc sản xuất hoàn toàn tự động bằng robot. Những rô-bốt này có những cảm biến đặc biệt: chúng có thể nhìn và nghe. Ngoài các cảm biến, chúng cũng có thể thực hiện một số dịch vụ nhận thức nhất định, tức là các dịch vụ đòi hỏi kiến thức đã có trước đó. Họ có thể làm việc 24 giờ một ngày và trong những môi trường nguy hiểm cho con người. Ở cấp độ nhà máy, dữ liệu được thu thập từ toàn bộ nhà máy và chuỗi cung ứng sẽ cho phép hệ thống điều hành sản xuất đưa ra quyết định về sản xuất và dòng nguyên liệu để sử dụng hiệu quả nhất các nguồn lực của mình, chẳng hạn như thiết bị. Nó có thể thay thế phần lớn công việc quản lý. Khi nhà máy được liên kết với chuỗi cung ứng thượng nguồn và hạ nguồn, hoặc thậm chí là thị trường, một số nhiệm vụ nhất định có thể được hướng dẫn bởi các yêu cầu của chuỗi cung ứng. Ví dụ: việc sử dụng dữ liệu sẽ cho phép những người tham gia giao hàng, chẳng hạn như các công ty vận chuyển và chuyển phát nhanh, theo dõi toàn cầu việc vận chuyển hàng hóa của họ trong thời gian thực. Khách hàng cuối thậm chí có thể chỉ định cách họ muốn sản phẩm của họ được tạo ra. Nhà máy được cho là “được cá nhân hóa”. Trong một môi trường sản xuất được cá nhân hóa, các nhà máy có thể phục vụ nhanh chóng và sáng tạo để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Họ linh hoạt và chuyên biệt để sản xuất các sản phẩm cá nhân hóa mà không cần thuê và đào tạo thêm lao động lành nghề. Khi không cần lao động trong nhà máy, không cần bật đèn. Do đó, những nhà máy kiểu này còn được gọi là nhà máy “tắt đèn”. Họ có thể tạo ra sản phẩm 24 giờ một ngày mà không cần công nhân. Đây là một số khía cạnh của nền kinh tế kỹ thuật số. Trong cuốn sách này, chúng ta sẽ xem xét các công nghệ kỹ thuật số cơ bản cần thiết để xây dựng nền kinh tế kỹ thuật số. Chúng ta sẽ xem xét một số ứng dụng chính. Và cuối cùng, chúng ta sẽ suy đoán xem nền kinh tế và xã hội sẽ biến đổi như thế nào trong 20 hoặc 30 năm nữa. 1.1.2. Cơ sở hạ tầng cho nền kinh tế kỹ thuật số Như tên của nó, nền kinh tế kỹ thuật số là nền kinh tế được thúc đẩy bởi dữ liệu kỹ thuật số. Nền kinh tế kỹ thuật số liên quan đến ba khía cạnh của dữ liệu: tạo-thu thập, truyền và xử lý dữ liệu. 14
Nền kinh tế hiện đại đòi hỏi cơ sở hạ tầng như nhà máy điện, đường cao tốc, đường sắt và các tiện ích công cộng; nền kinh tế kỹ thuật số đòi hỏi các loại cơ sở hạ tầng khác nhau, chẳng hạn như 5G, trung tâm dữ liệu, v.v. Những cơ sở hạ tầng này đều liên quan đến công nghệ cao, bao gồm cả chất bán dẫn. Các quốc gia có khả năng nhanh chóng xây dựng các cơ sở hạ tầng này sẽ có thể nhanh chóng phát triển nền kinh tế kỹ thuật số. Vì nền kinh tế kỹ thuật số đảm bảo sự tăng trưởng của nền kinh tế trong tương lai, nên việc xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế kỹ thuật số trở thành ưu tiên số một của nhiều quốc gia. Tất cả các khía cạnh của việc xử lý dữ liệu đều yêu cầu cơ sở hạ tầng. Những cơ sở hạ tầng này là nền tảng của nền kinh tế kỹ thuật số. Để phát triển nền kinh tế kỹ thuật số, một quốc gia phải phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật số theo tỷ lệ, cả về năng lực và khả năng. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật số đối với nền kinh tế kỹ thuật số giống như các nhà máy điện, đường cao tốc, đường sắt, sân bay và các tiện ích đối với nền kinh tế truyền thống. Trước đây, quá trình tạo và thu thập dữ liệu liên quan đến nỗ lực của con người. Nhưng ngày càng nhiều, quy trình như vậy được tự động hóa đến mức không cần sự tham gia và giám sát của con người. Tốc độ truyền dữ liệu cũng đang tăng lên đáng kể với sự tiến bộ của công nghệ viễn thông 5G. 5G cho phép dữ liệu được chuyển đến trung tâm dữ liệu quy mô lớn hoặc trung tâm điện toán đám mây để xử lý. Các trung tâm điện toán đám mây có khả năng phân tích dữ liệu, chẳng hạn như AI, chuỗi khối và nhiều thứ khác. Khi sức mạnh máy tính tiến bộ, các trung tâm máy tính địa phương cũng có được một số khả năng tính toán của các trung tâm điện toán đám mây quy mô lớn. Các trung tâm điện toán cục bộ này gần với nguồn dữ liệu hơn. Một trung tâm điện toán cục bộ như vậy được gọi là điện toán biên, để phân biệt với điện toán đám mây tập trung. Một cơ sở hạ tầng kỹ thuật số quy mô lớn liên quan đến nhiều công nghệ. Chúng ta có thể tạm chia các công nghệ này thành ba lớp: • đăng ký, • cơ sở hạ tầng, và •• các lớp cơ bản. Lớp ứng dụng là giao diện với con người hoặc người dùng. Nó cho phép chúng tôi thực hiện các chức năng mà chúng tôi muốn đạt được trong thao tác dữ liệu. Nó rất giống các ứng dụng chúng ta sử dụng trong điện thoại di động. Lớp cơ sở hạ tầng là lớp vật lý hoặc phần cứng cho phép chúng tôi thu thập, truyền dữ liệu và tạo ra kết quả mà chúng tôi muốn. Lớp công nghệ cơ bản xây dựng phần cứng cơ sở hạ tầng. Ví dụ, máy tính hiệu suất cao là khối xây dựng của các trung tâm dữ liệu. Cảm biến và Internet vạn vật (IoT) là những thành phần được sử dụng để thu thập dữ liệu. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật số là rất lớn. Nó bao gồm hàng triệu thành phần. Bất kỳ hệ thống nào có khả năng thao tác dữ liệu kỹ thuật số đều có một máy tính ở lõi. Mỗi thành phần bao gồm cả phần cứng và phần mềm. Phần mềm bao gồm hệ điều hành và các ứng dụng. Toàn bộ cơ sở hạ tầng kỹ thuật số bao gồm hàng tỷ máy tính, cáp, tháp truyền dẫn, IoT, cảm biến, ăng-ten, v.v. được kết nối với nhau, thực hiện các chức năng khác nhau một cách nhất quán dựa trên các giao thức được xác định trước. Các thành phần này của cơ sở hạ tầng kỹ thuật số khổng lồ thuộc về hàng triệu chủ 15
sở hữu độc lập - công ty, tổ chức chính phủ và cá nhân. Tuy nhiên, thật đáng kinh ngạc, tất cả chúng đều hoạt động trơn tru để thực hiện các chức năng mong muốn. Tất cả các thành phần phần cứng được làm bằng chip bán dẫn. Ngày nay, chip tiên tiến nhất được sản xuất bằng công nghệ 5 nm. Một con chip có kích thước bằng một chiếc đinh chứa 60 tỷ bóng bán dẫn. Nó thực sự là rất mạnh mẽ. Các ứng dụng là những công nghệ giao tiếp với chúng tôi. Ví dụ: trong điện thoại di động, chúng tôi có nhiều ứng dụng được xây dựng để giao tiếp với chúng tôi. Sử dụng các ứng dụng này, chúng ta có thể gửi tin nhắn, đọc tin tức, xem video, nghe nhạc, tra cứu tài khoản ngân hàng, mua sắm, v.v. Tương tự như vậy, mức độ ứng dụng của nền kinh tế số cho phép chúng ta thực hiện một số nhiệm vụ nhất định. Một vài ví dụ là fintech, trí tuệ nhân tạo, Công nghiệp 4.0 và thành phố thông minh. Bên dưới các ứng dụng, có lớp cơ sở hạ tầng. Ví dụ: các ứng dụng trong điện thoại di động là “ứng dụng” và bản thân điện thoại di động là “cơ sở hạ tầng”. Công nghệ cơ sở hạ tầng là nền tảng cho phép chúng tôi xây dựng ứng dụng. Một số thứ quan trọng là chuỗi khối, nhà máy thông minh, Dữ liệu lớn, IoT, v.v. Ví dụ: bạn cần sử dụng chuỗi khối để tạo tiền kỹ thuật số. Bạn cần có Internet vạn vật (IoT) để tạo ra rô-bốt và thiết bị thông minh. Và bạn cần một nhà máy thông minh để xây dựng Công nghiệp 4.0, v.v. Đổi lại, các công nghệ cơ sở hạ tầng này được tạo ra từ các công nghệ cơ bản hơn, chẳng hạn như HPC (Máy tính hiệu suất cao), 5G, Internet, điện toán đám mây và chất bán dẫn. Ví dụ, một trung tâm dữ liệu bao gồm hàng triệu máy tính được kết nối với nhau. Xa hơn nữa trong chuỗi, mọi thứ đều được làm bằng chip bán dẫn, thu thập, truyền và xử lý dữ liệu kỹ thuật số. Hầu hết các ứng dụng nằm trong đám mây. Đám mây là một trung tâm dữ liệu cung cấp phần mềm ứng dụng và lưu trữ dữ liệu. Phần mềm ứng dụng này có thể bao gồm các khái niệm AI hoặc chuỗi khối tích hợp sẵn. Ngày nay, nhiều công ty đang cung cấp dịch vụ đám mây: Amazon, Google, Meta, Microsoft, Alibaba, v.v. Các công ty sử dụng nền tảng đám mây khi các dịch vụ liên quan đến khách hàng của họ là các ứng dụng chuyên dụng thay vì trang web. Nền tảng đám mây có thể xây dựng và chạy một ứng dụng có thể tận dụng sức mạnh của các trung tâm dữ liệu siêu quy mô: để tiếp cận người dùng trên toàn thế giới, sử dụng các chức năng AI và phân tích tinh vi, sử dụng kho lưu trữ dữ liệu lớn hoặc tận dụng hiệu quả chi phí. Ví dụ: nếu bạn điều hành một doanh nghiệp thương mại điện tử nhỏ, bạn có thể sử dụng một trang web. Nhưng khi nó tăng kích thước và khối lượng, bạn có thể muốn có một ứng dụng chuyên dụng. Bằng cách sử dụng dịch vụ đám mây, bạn không phải mua/thuê máy chủ của riêng mình, phát triển các ứng dụng phần mềm của riêng bạn và có quyền truy cập vào phần cứng và phần mềm mới nhất. Ví dụ: Vodafone sử dụng các dịch vụ Đám mây của Google để phát triển nền tảng dữ liệu dựa trên đám mây7 nhằm tìm kiếm các cơ hội mới và cải thiện mối quan hệ với khách hàng. Nó giúp Vodafone tạo và triển khai các dịch vụ kỹ thuật số mới ở nhiều quốc gia, cũng như thu được những hiểu biết mới từ dữ liệu khách hàng để cải thiện mối quan hệ và tăng cường giữ chân khách hàng. 16
Tương tự như vậy, IBM đã phát triển một ứng dụng chatbot trợ lý kỹ thuật số được hỗ trợ bởi AI có tên TOBi.8 Khi người tiêu dùng đặt câu hỏi cho TOBi, nó sẽ ngay lập tức truy cập dữ liệu liên quan và trả lời các câu hỏi. Nó cũng lấy hồ sơ khách hàng để được trợ giúp thêm. Amazon, nhà cung cấp dịch vụ đám mây lớn nhất thế giới, cung cấp các dịch vụ phân tích và dự báo của mình, được gọi là Amazon Web Service (AWS). AWS mở rộng theo nhiều hướng. Amazon Web Services (AWS) có doanh thu hàng năm ước tính năm 2018 là 25,65 tỷ USD. AWS vượt trội về AI, thực tế tăng cường và phân tích. Alibaba là công ty điện toán đám mây lớn nhất ở Trung Quốc và vận hành các trung tâm dữ liệu ở 23 khu vực và 63 khu vực trên toàn cầu, với doanh thu 72 tỷ USD vào năm 2020. Gần đây, công ty đang chuyển sang thị trường y tế, thời trang toàn cầu và ô tô điện. Dữ liệu lớn là một thuật ngữ được sử dụng để mô tả công nghệ được sử dụng để xử lý khối lượng dữ liệu lớn. Dữ liệu lớn có ba đặc điểm: khối lượng lớn, tốc độ và không có cấu trúc. Điều này làm cho Dữ liệu lớn khác với cơ sở dữ liệu truyền thống. Do giảm chi phí thu thập, truyền, lưu trữ và xử lý dữ liệu, khối lượng Dữ liệu lớn tăng lên hiện rẻ hơn và dễ truy cập hơn so với các công nghệ cơ sở dữ liệu truyền thống. Dữ liệu lớn đòi hỏi khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ cùng với đường dẫn dữ liệu - thu thập, truyền tải, lưu trữ và xử lý. Năng lực xử lý dữ liệu phải phát triển đồng bộ với khối lượng dữ liệu. Điều này đặt ra yêu cầu rất lớn đối với cơ sở hạ tầng của nền kinh tế số. Cho đến gần đây, hầu hết dữ liệu được tạo ra bởi con người. Với sự ra đời của Internet of Things (loT), nhiều đối tượng và thiết bị được kết nối với Internet, thu thập dữ liệu về mô hình sử dụng của khách hàng và hiệu suất sản phẩm. Tất cả những vấn đề này thúc đẩy số lượng dữ liệu tăng theo cấp số nhân. Việc tạo ra nhiều dữ liệu hơn đặt ra nhu cầu về truyền dữ liệu. Công nghệ truyền dẫn đã chuyển từ 3G sang 4G và bây giờ là 5G trong thập kỷ qua. Cuối cùng, dữ liệu cần được xử lý: xác thực, sắp xếp, phân loại, tổng hợp, phân tích và báo cáo. Ngoài việc xây dựng một trung tâm dữ liệu lớn để tăng dung lượng, khả năng xử lý dữ liệu cũng cần được cải thiện. Để giảm bớt tắc nghẽn, các thư viện phần mềm như Hadoop và Spark đã được phát triển để cho phép xử lý phân tán các tập dữ liệu lớn trên các cụm máy tính, sử dụng các mô hình lập trình đơn giản. Chúng cho phép phân cụm nhiều máy tính để phân tích song song các bộ dữ liệu lớn. Mỗi trong số nhiều máy tính này cung cấp khả năng tính toán và lưu trữ cục bộ. Thư viện có thể phát hiện và xử lý các lỗi ở lớp ứng dụng, do đó cung cấp một dịch vụ đáng tin cậy và có sẵn cao trên một cụm máy tính. 1.1.3. Sự tiến hóa của trung tâm xử lý dữ liệu Trong nền kinh tế kỹ thuật số, tất cả các hoạt động kinh tế đang phát triển xung quanh dữ liệu. Do đó, trung tâm dữ liệu đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế số. Điều này tương tự như cách các nhà máy điện đóng vai trò then chốt trong cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ hai. Các công nghệ cơ bản là nền tảng xây dựng cơ sở hạ tầng của nền kinh tế số. Tất cả các ứng dụng và lớp cơ sở hạ tầng được xây dựng trên các công nghệ cơ bản. Chúng bao gồm HPC (Máy tính hiệu suất cao), viễn thông 5G, Internet, điện toán đám mây và quan trọng nhất là công nghệ bán dẫn. 17
Điện toán đám mây nằm trong các trung tâm dữ liệu. Các trung tâm dữ liệu phát triển từ các trung tâm máy tính lớn vào đầu những năm 1970. Khi thiết bị mạng rẻ tiền có sẵn vào những năm 1980, có thể đặt nhiều máy chủ trong một phòng cụ thể bên trong công ty để phục vụ toàn bộ công ty. Khi Internet trở nên phổ biến, các trung tâm dữ liệu bắt đầu xuất hiện để phục vụ công chúng thay vì các trung tâm dữ liệu riêng thuộc về một công ty. Trung tâm dữ liệu ban đầu, vào những năm 1980, chủ yếu được sử dụng cho mục đích lưu trữ dữ liệu. Chúng được gọi là “Cơ sở hạ tầng dưới dạng dịch vụ”, viết tắt là “laaS”. Vào những năm 1990, các công ty trung tâm dữ liệu bắt đầu cung cấp hệ điều hành cho khách hàng của họ. Với một thiết bị đầu cuối câm, người ta có thể đăng nhập vào máy tính của trung tâm dữ liệu và sử dụng nó như một máy tính từ xa. Loại dịch vụ này được gọi là “Nền tảng dưới dạng Dịch vụ” hoặc “PaaS”. Bắt đầu từ năm 2000, các trung tâm dữ liệu không chỉ cung cấp hệ điều hành mà còn cả phần mềm ứng dụng trên các trung tâm dữ liệu. Loại trung tâm dữ liệu này được gọi là “Phần mềm dưới dạng dịch vụ” hoặc “SaaS”. Ví dụ: Microsoft 365 là một ứng dụng văn phòng do trung tâm dữ liệu của Microsoft cung cấp. Kể từ năm 2010, các công ty trung tâm dữ liệu đã cung cấp nhiều phần mềm ứng dụng tinh vi hơn, bao gồm blockchain, AI, v.v. Trung tâm dữ liệu đã có nhiều tên gọi khác nhau, chẳng hạn như “Blockchain dưới dạng dịch vụ”, “AI dưới dạng dịch vụ”, v.v. Đột nhiên, những khách hàng không có kiến thức về blockchain hoặc AI có thể yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ phát triển các ứng dụng dựa trên blockchain hoặc dựa trên AI của riêng họ. Tất cả những gì họ cần biết là họ muốn các ứng dụng của mình được sử dụng như thế nào. Với khả năng như vậy, thị trường điện toán đám mây phát triển bùng nổ. Thị trường điện toán đám mây toàn cầu đã tăng lên 266 tỷ đô la vào năm 2019 và được dự báo sẽ tăng 15% mỗi năm cho đến năm 2027. Hoa Kỳ hiện có gần một nửa thị trường toàn cầu. Việc triển khai các dịch vụ này có thể tiết kiệm chi phí hoạt động của các công ty bằng cách tận dụng phần cứng và phần mềm đã được thiết lập. Ngoài ra, các khả năng bổ sung sẽ giúp thúc đẩy hiệu quả kinh doanh của họ. Do đó, các công ty đang chủ động thuê ngoài điện toán đám mây thay vì xây dựng cơ sở hạ tầng CNTT của riêng họ. Ví dụ: Stelco Holdings, một công ty thép của Canada, sử dụng nền tảng đám mây hỗ trợ AI Canvas Analytics9 để xử lý dữ liệu hoạt động của mình nhằm thu được các giải pháp phân tích theo thời gian thực. Tương tự, trong ngành chăm sóc sức khỏe, Nuance Communications Inc., được Microsoft mua lại vào năm 2021, cung cấp nền tảng AI dựa trên đám mây cho các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Các hệ thống dựa trên đám mây như vậy là một sự bùng nổ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME). Đột nhiên, các doanh nghiệp vừa và nhỏ nhận thấy rằng các công cụ cực kỳ phức tạp và đắt tiền mà trước đây họ không thể tiếp cận được giờ đã có trong tầm tay với chi phí hợp lý. Điều này làm tăng lợi thế cạnh tranh của họ ngang bằng với các đối thủ cạnh tranh lớn hơn. Theo một số ước tính, có tới 60% công ty hiện đang sử dụng dịch vụ đám mây thay vì hệ thống máy tính nội bộ của họ. Với lượng dữ liệu khổng lồ được chuyển, bảo mật dữ liệu trở thành mối quan tâm. Có hai cách để bảo vệ dữ liệu: (1) ngăn chặn việc lấy cắp dữ liệu hiện có và (2) tạo dữ liệu để không bị tin 18
tặc tấn công. Đó là nơi mà công nghệ blockchain trở nên có giá trị. Bản chất được mã hóa và phân tán của cơ sở dữ liệu chuỗi khối cung cấp tính bảo mật cao cho dữ liệu nhạy cảm. Các phương pháp chuỗi khối cung cấp một giải pháp cho các vấn đề bảo mật như vậy. 1.2. Đổi mới đột phá (Disruptive Innovation) 1.2.1. Định nghĩa và các loại đổi mới Đổi mới có thể là một chủ đề khó hiểu vì có rất nhiều loại đổi mới khác nhau và mọi người dường như sử dụng thuật ngữ này theo cách khác nhau. Mặc dù ta thường nghe về đổi mới về mặt công nghệ và mặc dù đúng là đổi mới công nghệ đã, đang và có thể sẽ tiếp tục là hình thức đổi mới rõ ràng nhất, nhưng nó cũng có nhiều hình thức khác. Hầu hết các đổi mới là những cải tiến nhỏ hơn, dần dần trên các sản phẩm, quy trình và dịch vụ hiện có trong khi một số đổi mới có thể là những phát minh công nghệ đột phá hoặc mô hình kinh doanh làm thay đổi các ngành. Vì môi trường và nhu cầu của khách hàng luôn thay đổi, nên bạn cần có khả năng cải thiện các lĩnh vực khác nhau trong doanh nghiệp của mình để giải quyết các vấn đề mới phát sinh và tiếp tục tạo ra giá trị mới cho khách hàng của mình. Do đó, biết được tổ chức có những loại đổi mới nào để theo đuổi có thể giúp bạn khám phá những loại đổi mới phù hợp nhất cho doanh nghiệp của mình. Hiểu và tập trung vào những tiềm năng nhất không chỉ giúp bạn đáp ứng những nhu cầu thay đổi này mà còn cho phép bạn cải thiện khả năng phát triển doanh nghiệp của mình. Phân loại đổi mới Đổi mới có thể được phân loại theo nhiều cách và một số cách phân loại đó ít nhiều trùng lặp. Mục đích của bài đăng này là giúp bạn hiểu các cách tiếp cận khác nhau đối với đổi mới và cách các loại đổi mới khác nhau liên kết với bức tranh toàn cảnh. Đổi mới gia tăng Hầu hết các đổi mới là những cải tiến gia tăng, dần dần và liên tục trong các khái niệm, sản phẩm hoặc dịch vụ hiện có trên thị trường hiện tại. Những đổi mới gia tăng chỉ tốt hơn một chút so với phiên bản trước đó của sản phẩm hoặc dịch vụ và chỉ có những thay đổi nhỏ đối với phương thức cung cấp dịch vụ hoặc công thức sản phẩm hiện có. Các sản phẩm có thể được làm nhỏ hơn, dễ sử dụng hơn hoặc hấp dẫn hơn mà không thay đổi chức năng cốt lõi của nó và các dịch vụ có thể được thực hiện hiệu quả hơn thông qua cải tiến liên tục. Mặc dù đổi mới gia tăng không tạo ra thị trường mới và thường không thúc đẩy công nghệ mới triệt để, nhưng nó có thể thu hút những khách hàng trả tiền cao hơn vì nó đáp ứng nhu cầu của khách hàng được xác định từ hành vi hoặc phản hồi của họ. Sản phẩm hoặc dịch vụ cũng có thể thu hút thị trường phổ thông, rộng lớn hơn nếu bạn có khả năng cung cấp các chức năng và giá trị tương tự với chi phí thấp hơn. TV là một ví dụ điển hình cho cả hai kịch bản này vì nó liên tục được cải tiến và có sẵn các mẫu mới trong khi ý tưởng cốt lõi và các thành phần hầu như không thay đổi. Ví dụ, khách hàng phổ thông có thể sở hữu một chiếc TV LED 50 inch chỉ với vài trăm đô la trong khi những khách hàng khó tính hơn có thể dễ dàng chi hàng nghìn USD cho một chiếc TV OLED 75 inch. 19
Điều thuận tiện về đổi mới gia tăng là nó thường dễ bán vì bạn không cần giải thích các nguyên tắc chính của sản phẩm hoặc dịch vụ của mình – mọi người đã quen với cách thức hoạt động của nó. Một nhược điểm có thể xảy ra là những đổi mới gia tăng không nhất thiết phải tạo ra tác động lớn vì chúng thường chỉ tốt hơn một chút so với những gì đã có. Ngoài ra còn có rủi ro về các sản phẩm quá phức tạp và thêm quá nhiều tính năng mà không ai muốn trả tiền. Vì vậy, bạn không nên bỏ qua những khách hàng chỉ muốn một sản phẩm thay thế đơn giản, chi phí thấp trừ khi bạn chọn nhắm mục tiêu cụ thể vào phân khúc khách hàng khó tính hơn và cung cấp cho họ những sản phẩm cao cấp. Một rủi ro khác liên quan đến đổi mới gia tăng là thị trường có thể (và sẽ) thay đổi vào một thời điểm nào đó do sự gián đoạn. Nếu đúng như vậy, chỉ dựa vào sự đổi mới gia tăng sẽ không đủ để theo kịp những thay đổi. Do đó, điều quan trọng là phải tập trung đồng thời vào việc cải thiện hoạt động kinh doanh cốt lõi đồng thời tìm kiếm những cách mới để tạo ra giá trị bằng cách tìm kiếm các mô hình kinh doanh mới và thực hiện các đổi mới đột phá. Đổi mới đột phá Đổi mới đột phá là một khái niệm được giáo sư, nhà tư vấn học thuật và kinh doanh Clayton Christensen giới thiệu đầu tiên trong một bài báo của HBR và sau đó là trong cuốn sách của ông có tên Innovator’s Dilemma.Đổi mới đột phá là một lý thuyết đề cập đến một khái niệm, sản phẩm hoặc dịch vụ tạo ra mạng lưới giá trị mới bằng cách thâm nhập thị trường hiện tại hoặc bằng cách tạo ra một thị trường hoàn toàn mới. Ban đầu, đổi mới đột phá có hiệu suất thấp hơn khi được đo bằng giá trị truyền thống số liệu nhưng có các khía cạnh khác nhau được đánh giá cao bởi một phân khúc nhỏ của thị trường. Những kiểu đổi mới này thường có khả năng biến những người không phải là khách hàng thành khách hàng nhưng không nhất thiết phải thu hút nhu cầu và sở thích của khách hàng phổ thông, ít nhất là chưa phải lúc này. Điều làm cho đổi mới đột phá trở nên khó khăn là các tổ chức lâu đời hoàn toàn hợp lý khi đưa ra các quyết định liên quan đến hoạt động kinh doanh hiện tại của họ. Họ thất bại trong việc thích nghi với sự cạnh tranh mới bởi vì họ quá tập trung vào việc tối ưu hóa mô hình kinh doanh hoặc dịch vụ hiện tại đã được chứng minh là thành công trên thị trường cho đến nay. Do đó, thị trường thường bị phá vỡ bởi một người mới tham gia hơn là một người đương nhiệm. Hiện tượng được gọi là Thế tiến thoái lưỡng nan của nhà đổi mới này thực sự khá hợp lý bởi vì thị trường hiện tại thường lớn hơn và tỷ suất lợi nhuận tốt hơn. Một khi những người đương nhiệm nhận ra rằng những đổi mới đột phá mới được sử dụng bởi dòng chính, thì thường là quá muộn để họ bắt kịp mặc dù họ có rất nhiều nguồn lực. Tại thời điểm này, những người mới tham gia đã cung cấp một giải pháp thay thế đòi hỏi những khả năng mới mà các công ty truyền thống không nhất thiết phải có, cuối cùng bổ sung những thứ mà khách hàng phổ thông muốn. Ví dụ, Tesla có những khả năng khác biệt so với các nhà sản xuất ô tô truyền thống hơn. Phần mềm, công nghệ pin và khả năng lặp lại nhanh chóng là những khả năng mà các nhà sản xuất ô tô truyền thống không giỏi lắm và sẽ mất thời gian cũng như nguồn lực để họ có được. Một ví dụ khác về đổi mới đột phá là Netflix, dịch vụ đăng ký phim qua thư ban đầu không hấp dẫn đối với khách hàng phổ thông của Blockbuster, mà là đối với những người dùng đầu tiên đã quen với mua sắm trực tuyến. Tuy nhiên, Netflix đã không trở thành xu hướng chủ đạo cho đến khi tự ngắt dịch 20