Bài giảng Địa chất đại cương TS. Nguyễn Văn Canh: Tổng hợp kiến thức chuẩn nhất

Bài Ging ña cht ñi cương Tin sĩ: Nguyn Văn Canh

Convert to pdf by Phúc Tùng ði Hc Khoa Hc Hu

ðA CHT ðI CƯƠNG

CHƯƠNG I. NHNG NÉT ðI CƯƠNG V MÔN HC

I. ða cht hc và ni dung nghiên cu ca nó

1. ðnh nghĩa

ða cht hc xut x t thut ng Geologes (Hy Lp) Ge: Trái ñt. Logos:

li nói, hc thuyt. Geology (Anh) Geologie (Pháp) reoπouπ (Nga). Là môn hc

v trái ñt ña cht hc bao gm các kin thc ca ngành khoa hc v trái ñt,

trong ñó có nhng ngành như ða lý, ña vt lý, ña hoá, ña mo... Hin nay,

ngưi ta hiu ña cht hc theo nghĩa hp là môn hc khoa hc nghiên cu v

trái ñt, ñúng ra là nghiên cu thch quyn (quyn ñá) bao gm c phn v và

phn trên ca lp manti (Manti: có ngưi còn gi là lp cùi, là lp trung gian gia

nhân và v trái ñt). ña cht ña cương là phn nhp môn, phn khái quát bưc

ñu ñ hiu bit ña cht hc, gii thiu nhng lý lun chung, nhng khái nim

cơ s ca ña cht hc. Rt quan trng vì phc v cho vic hc các môn chuyên

môn v ña cht  nhng năm trên.

2. ði tng và nhim v ca ña cht hc

ði tưng: Phn vt cht cng ca v Trái ñt như thành phn vt cht

to thành cu trúc ca chúng quá trình hình thành, bin ñng và tin trin ca

chúng.

Nhim v ca ña cht hc: Trong lĩnh v c tìm kim thăm dò ña cht, môn

hc có nhim v nghiên cu s hình thành, quy lut phân b ca các tài nguyên

khoáng sn, bao gm c ngun năng lưng ñ ñưa vào s! dng có ích cho con

ngưi.

ði vi các lĩnh v c ña cht công trình, ña cht thu" văn và các ngành có

liên quan thì ña cht hc ñóng góp nhng hiu bit cn thit cho công tác xây

d ng, thit k. Qui hoch kinh t, ñô th, bo v môi trưng sng, phòng chng

thiên tai (như ñng ñt, núi l!a, lũ lt, st l, nhi$m m%n...) cho ñn c khai thác

ưu th tim năng v du lch...

ða cht hc còn cung cp nhng c liu khách quan góp phn thúc ñ&y

các ngành khoa hc phát trin, k c v m%t trit hc duy vt bin chng và ñi

sng văn minh tinh thn, ñóng góp cho s phát trin v m%t nhn thc lun và

phương pháp lun. ña cht hc b't ngun t mt môn khoa hc phc v cho

nhu cu sn xut trong thi kỳ tin tư bn ch nghĩa, dn dn hình thành rt

nhiu chuyên ngành ñi sâu gii quyt các nhim v trên. Có th bao gm các

môn khoa hc sau:

Bài Ging ña cht ñi cương Tin sĩ: Nguyn Văn Canh

Convert to pdf by Phúc Tùng ði Hc Khoa Hc Hu

1. Các môn khoa hc nghiên cu thành phn vt cht ca v trái ñt như

tinh th hc, khoáng vt hc, thch hc...

2. Nghiên cu v lch s! phát trin ña cht v Trái ñt như c) sinh vt hc,

ña s!, ña tng hc, c) ña lš, k" ð t...

3. Nghiên cu chuyn ñng ca v như ña cht cu to, ña kin to, ña

mo, tân kin to...

4. Nghiên cu s hình thành, phân b ca khoáng sn, cách tìm kim

thăm dò chúng, bao gm các môn hc như khoáng sàng hc, ña cht du, ña

cht m than, tìm kim thăm dò các khong, ña hoá, ña vt lš, kinh t ña cht,

khoan thăm dò...

5. Nghiên cu s phân b và vn ñng ca nưc dưi ñt như ña cht

thu" văn, ñng l c nưc dưi ñt...

6. Nghiên cu các ñiu kin ña cht các công trình xây d ng như các môn

ña cht môi trưng, ña chn, ña cht du lch...

T nhng nhim v, ni dung khái quát nêu trên có th rút ra ñưc ý nghĩa

khoa hc và ý nghĩa th c ti$n ca ña cht hc và ña cht ña cương.

3. Mi liên quan ca ña cht hc vi các ngành khoa hc t nhiên

Vt cht trong Trái ñt và quá trình hot phát trin ca các hin tưng ña

cht xy ra trong nhng ñiu kin vt lý, hoá hc, sinh hc và các ñiu kin t

nhiên khác vô cùng phc tp, vì th ña cht hc có liên quan mt thit vi nhiu

ngành khoa hc: vt lý, hoá hc toán hc, sinh vt hc, cơ hc ...ð.C.H s! dng

các thành qu nghiên cu s! dng các phương pháp nghiên cu ca các ngành

khoa hc nói trên. T ñó ñã ny sinh các môn khoa hc có tính liên kt mà mc

ñích là nh*m gii quyt các nhim v ca ña cht hc. ðó là: ða vt lý: ña hoá,

sinh ña hoá, ña cht phóng x, toán ña cht, ña cơ hc, ña cht mô phng ...

4. Xu hng phát trin ñi sâu ca ña cht hc

Cũng như các ngành khoa hc khác, nh nhng công c, thit b hin ñi

ña cht hc hưng s nghiên cu vào c th gii vt cht ca Trái ñt trong

phm vi vĩ mô cũng như vi mô. M%t khác ña cht hc còn hưng vào quá kh

lâu dài trưc khi có du vt ca s sng ny sinh. ði vào nhng vn ñ c th,

ña cht hc có xu hưng.

- Tìm hiu dn vào sâu trong v ñn nhân Trái ñt. ð sâu tr c tip mà

con ngưi vi ñn ñưc vi nhng l+ khoan sâu trên 10 km  M, và Liên Xô.

- Tìm hiu mi liên h ca Trái ñt như là mt thiên th vũ tr, vi các hành

tinh trong h m%t tri và xa hơn là trong vũ tr.

Bài Ging ña cht ñi cương Tin sĩ: Nguyn Văn Canh

Convert to pdf by Phúc Tùng ði Hc Khoa Hc Hu

- Nghiên cu các hành tinh gn Trái ñt như nghiên cu M%t trăng, sao

Ho, sao Kim...qua ñó mà hiu ñưc s phát sinh ca Trái ñt. Nhng s liu và

kin thc năng cung cp cho s hoàn thin môn ña cht vũ tr hc.

II. Các phương pháp nghiên cu ca ña cht hc

1. ða cht hc là mt môn hc khoa hc t nhiên. Ging như các ngành khoa

hc t nhiên khác, ða cht hc s! dng phương pháp nghiên cu theo logich

khoa hc t nhiên như theo trình t ñi t quan sát ñn phân tích x! lý s liu,

tin ñn quy np t)ng hp ñ xut các gi thuyt, ñnh lut.

Tuân theo phương pháp lun ca duy vt bin chng, nghĩa là ñi t th c

ti$n ñn lý lun ri áp dng vào th c ti$n theo mt trình t tin trin dn ca

nhn thc lun.

2. Tuy nhiên, ñi tng nghiên cu ca ña cht hc có nhng ñ%c thù riêng

khác vi các ngành khoa hc khác. ðó là:

a. ði tưng nghiên cu ca môn hc ch yu là v Trái ñt. ðó là ñi

tưng yêu cu phi nghiên cu ti th c ña,  ngoài tri ch không phi ch- có

trong phòng.

b. ði tưng ñó li chim mt không gian vô cùng sâu rng, vưt xa kh

năng tr c tip quan sát nghiên cu ca con ngưi. (L+ khoan siêu sâu mi ñt

12 km xuyên vào lòng ñt). ði tưng nghiên cu có qui mô hàng trăm hàng

nghìn ki-lô-mét, nhưng cũng có cái ch- sâu ñ vài mét, vài cen - ti - mét ñn

micron.

c. Thi gian di$n bin các quá trình ña cht rt dài, tri qua hàng vn,

hàng triu năm nhưng cũng có hin tưng ch- xy ra trong mt vài gi, vài phút,

vài giây như các hin tưng ñng ñt, núi l!a...

d. Quá trình ña cht phát sinh và phát trin li rt phc tp, chu nhiu yu

t chi phi tác ñng. Ví d nhng quá trình ña cht xy ra  sâu có th chu nhit

ñ tăng cao ti 4000 – 600000C, áp sut ñn 3 - 106 atm khác xa vi ñiu kin 

trên m%t.

Vì nhng l. trên, các phương pháp nghiên cu ca ña cht hc còn có

nhng ñim riêng bit. Môn hc còn s! dng:

- Phương pháp nghiên cu ngoài thc ña bao gm kho sát, thu thp

m/u, phân tích t kt qu có ñưc d ñoán nhng kho sát, phát hin mi. Các

quan sát tr c tip ngoài th c ña v sau ñưc nhiu phương tin máy móc thay

th và nâng cao hiu qu nghiên cu như máy móc ða - vt lš, các công trình

khoan...ð%c bit các phương tin vi$n thám (máy bay, v tinh, con tàu vũ tr) ñã

Bài Ging ña cht ñi cương Tin sĩ: Nguyn Văn Canh

Convert to pdf by Phúc Tùng ði Hc Khoa Hc Hu

m rng tm m't, ni dài tm tay cho con ngưi. Ngày nay nghiên cu ña cht

nht là trong ño v. bn ñ ña cht không th thiu ñưc công tác phân tích nh

vi$n thám. M.N.Petruxevich (1961) ñã nhn xét r*ng s xut hin nh vi$n thám

vi kính lp th là mt bưc ngo%t lch s! ñ nghiên cu cu trúc v Trái ñt, nó

có ý nghĩa to ln như s xut hin kính hin vi phân c c  th k" trưc ñ tìm

hiu thành phn vt cht vi mô.

- Phương pháp nghiên cu trong phòng ñưc chú ý vi nhng hưng sau:

Các phương pháp phân tích m/u ngày càng ñưc ci tin vi phương

hưng nâng cao hiu qu và tc ñ phân tích, ñng thi ñi sâu vào cu trúc bên

trong ca vt cht.

S! dng phương pháp tng hp thc nghim (ví d trong vic to ra các

khoáng vt t)ng hp, các ñá nhân to...) song song vi x! lš, phân tích s liu.

- Phương pháp mô phng trên cơ s ca nguyên lý tương t ñ mô hình

hoá các quá trình bin dng, bin ñng cu to, s hình thành các khoáng sàng.

Trong công tác thăm dò ña cht thưng s! dng mô hình hoá toán hc có s

tham gia ngày mt nhiu ca máy tính ñin t!.

- Phương pháp hin ti lun C.Lyell th c cht là “ly mi suy cu‹ hay là

“Phương pháp so sánh lch s!”. Trong tác ph&m “Nguyên l› ña cht hc‹ (1830)

Lyell ñã nêu nguyên t'c cơ bn “Hin ti là chìa khoá ñ hiu ñưc quá kh”.

ðây là phương pháp nghiên cu ñ%c trưng ca ña cht hc, không có trong các

môn khoa hc khác. Theo nguyên t'c này thì nhng ñiu kin môi trưng ca

hin nay gii thích chi tình hình ña cht xa xưa. Ví d ngày nay ngưi ta thy

mui m có màu ñ ca ôxyt Fe do ñưc hình thành trong ñiu kin khô hn thì

khi phát hin ñưc mui m có màu ñ như th trong mt thi kỳ nào ñó ta có

quyn suy ñoán r*ng lúc by gi khí hu là khô ráo. Có th nêu ra nhiu ví d

tương t . Ch0ng hn như ñiu kin phát sinh phát trin san hô, ñiu kin hình

thành than trong ñm ly, s phân b các trm tích sông  c!a sông... Nu hiu

bit ñưc trong giai ñon hin nay các ñiu kin t nhiên, các yu t ña cht ña

l› nào ñó khng ch các ñi tưng trên thì có th suy lun ra môi trưng, ñiu

kin ña cht t nhiên lúc phát sinh, phát trin các ñi tưng nói trên vào các thi

ñi mà chúng xut phát.

Phương pháp cũng có m%t hn ch: Hoàn cnh, ñiu kin ña cht không

phi trưc kia mà bây gi ñu hoàn toàn ging nhau h0n mà có s di$n bin tin

hoá nht ñnh. Ví d trưc Paleozoi, Trái ñt có nhiu SiO2, nhiu MgO hơn bây

Bài Ging ña cht ñi cương Tin sĩ: Nguyn Văn Canh

Convert to pdf by Phúc Tùng ði Hc Khoa Hc Hu

gi. Ví d nhng sinh vt lúc trưc  bin nông, bây gi tn ti  bin sâu. Do

ñó khi suy lun phi thn trng.

Khi phân tích các hin tưng ña cht c) xưa, trong các nhà nghiên cu ñã

ñ xut khái nim v ñng bin lun (Uniformitarism) và tai bin lun

(Catastrophism). Có ngưi cho là quá trình tin hoá ca ña cht là quá trình kch

phá, ñt ngt (tai bin). Chúng ta không nên c c ñoan theo mt chiu hưng

nào. Th c ti$n cho thy Trái ñt tn ti c hai dng. Ch0ng hn phi hàng ngàn

năm, triu năm mi có mt b dày trm tích ñáng k tc là m+i năm ch- l'ng

ñng  ñáy bin mt lp trm tích ñ vài cm thm chí ch- vài mm. M%t khác cũng

có hot ñng núi l!a, bão t...ch- trong mt thi gian rt ng'n ngi ca mt vài

ngày, mt vài gi, ñã gây ra nhng thay ñ)i ln. Mt hin tưng tai bin xy ra

trưc ñây 65 triu năm (t cui Crêta ñn ñu Oaleogen) d/n ñn dit chng ca

hơn 250 loài bò sát t loi khng long n%ng 50 tn cho ñn loi nh c1 con mèo.

Mt s nhà khoa hc tên tu)i tng ñưc gii Nôbel cho r*ng tai bin này xy ra

là do Trái ñt va chm vào mt thiên th t bên ngoài ti.

- Phương pháp ñi sánh ña cht: S! dng nhng tài liu v ña cht ñã

ñưc nghiên cu hiu bit k, ca mt khu v c, mt vùng ñ liên h so sánh và

rút ra kt lun ñúng ñ'n cho nơi mình ñang nghiên cu. Ví d khi nghiên cu

vùng than  Than Thùng Yên T!, mo Khê - Tràng Bch có th ñi sánh vi

vùng than  Hoàn Gai. Có th nghiên cu ñi vi các vùng than có ñiu kin ña

cht tương t , ch0ng hn vùng than  Nông Sơn, Ngc Kinh. Vic ñi sánh ña

cht không ch- làm trong nưc mà còn liên h ñi sánh vi các tài liu ca nưc

ngoài. Ch0ng hn có th ñi sánh tình hình ña cht khoáng sàng apatit  Lao

Cai vi vùng photphorit  Côn Minh (Trung Quc),  Liên Xô...

- ð%c bit t n!a sau th k" này nhiu thành t u và phương pháp nghiên

cu ca các ngành khoa hc khác, nht là khoa hc cơ bn ñã thâm nhp vào

ña cht hc, hình thành nhng phương pháp nghiên cu mi như phương pháp

mô hình hoá. Các phương pháp x! l› b*ng máy tính các d liu ca ña cht (c

nhng vn ñ mà trưc kia các nhà ña cht cho là không th dùng toán hc và

máy tính gii quyt ñưc).

III. ða cht hc và s phát trin cơ s tài nguyên khoáng sn, phát hin

nn kinh t ca ñt nưc.

ða cht là cơ s lý lun khoa hc bao gm c l› thuyt và th c hành giúp

cho vic phát hin, thăm dò các tài nguyên khoáng sn có ích ñiu tra và ñánh

giá các nn móng cho các công trình xây d ng kin trúc phòng chng các hin

Bài giảng Địa chất đại cương - TS. Nguyễn Văn Canh

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi