0
TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG
KHOA SƯ PHẠM TỰ NHIÊN
*************
BÀI GIẢNG
ĐỊA LÝ TỰ NHIÊN ĐẠI CƯƠNG 3
Biên soạn: ThS. Trương Thị Thu Hường
Tháng 5 / 2017
1
LỜI NÓI ĐẦU
Địa lí tự nhiên đại cương 3 – Đây là học phần bắt buộc của sinh viên Cao đẳng
sư phạm, gồm 3TC (45 tiết).
Cấu trúc học phần này gồm 3 phần tương ứng với 3 chương.
Chương 1: Phần thổ nhưỡng quyển
Chương 2: Sinh quyển
Chương 3: Lớp vỏ cảnh quan và các quy luật địa lí của Trái Đất
Nội dung trình bày các vấn đề sau:
- Các khái niệm cơ bản về thổ nhưỡng quyển, sinh quyển và lớp vỏ cảnh quan
Trái Đất.
- Các nhân tố hình thành, đặc tính của thổ nhưỡng quyển và sinh quyển.
- Cấu trúc thành phần và chức năng của sinh quyển.
- Các quy luật phân hóa và sự phân bố các kiểu thổ nhưỡng, các kiểu hệ sinh
thái chính trên thế giới.
- Sự hình thành lớp vỏ cảnh quan trên Trái Đất. Sự xuất hiện loài người. Vị trí
và vai trò của con người trong sinh quyển và vỏ cảnh quan.
- Các chủng tộc người và sự phân bố các chủng tộc người trên thế giới.
- Các quy luật địa lí chung của Trái Đất.
- Sự phân bố các đới cảnh quan trên địa cầu.
- Mối quan hệ giữa con người với môi trường địa lí. Việc sử dụng tài nguyên
thiên nhiên và mức độ biến đổi môi trường tự nhiên do tác động của con người.
Đối với phần thổ nhưỡng và sinh quyển có nhiều khái niệm và nội dung kiến
trức có phần trừu tượng nên tác giả đã cố gắng tham khảo những tài liệu khác nhau,
đồng thời đưa được khá nhiều tranh ảnh để giúp sinh viên đọc dễ tiếp thu hơn.
Tài liệu phục vụ học tập này chắc chắn không thể tránh khỏi những sai sót.
Mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng của các bạn sinh viên và thầy, cô
để có cơ hội phục vụ tốt hơn cho học tập của sinh viên.
Xin chân thành cảm ơn.
Tác giả
2
Mục Lục
Chương I: Thổ nhưỡng quyển
1.1. Khái niệm về thổ nhưỡng và lớp vỏ thổ nhưỡng ………………………4
1.2. Quá trình phong hóa và sự hình thành đất ……………………………..4
1.3. Thành phần và các đặc tính lí, hóa của đất……………………………17
1.4. Một số đặc tính của đất …………………………………………….....21
1.5. Một số tính chất cơ bản và cơ lí của đất…………………....................25
1.6. Các quy luật phân bố và sự phân bố đất trên thế giới…………….…..27
Chương II: Sinh Quyển………………………………………………….42
2.1. Khái niệm về sinh quyển, phạm vi, thành phần vật chất, đặc tính và vai trò
của sinh quyển…………………………………………………………………..42
2.2. Các nhân tố sinh thái và sự thích nghi của sinh vật…………………..44
2.3. Quần xã sinh vật và hệ sinh thái ……………………………………..55
2.5. Loài người trên Trái đất………………………………………………71
2.6. Một số vấn đề sử dụng và bảo vệ tính đa dạng trên thế giới………....74
Chương III: Lớp vỏ cảnh quan và các quy luật địa lí của Trái đất…..78
3.1. Lớp vỏ cảnh quan của Trái đất………………………………………..77
3.2. Các quy luật địa lí chung của Trái đất …..............................................81
3.3. Các đới cảnh quan trên bề mặt Trái đất ………………………….…..92
3.4. Con người và môi trường địa lí ……………………………………..107
3
DANH MỤC VIẾT TẮT
ĐTH : Địa Trung Hải
TBD : Thái Bình Dương
NBC : Nam Bán Cầu
CQ : Cảnh quan
MTĐL : Môi trường địa lí
MT : Môi trường
MQH : Mối quan hệ
XH : Xã hội
VCQ : Vỏ cảnh quan
TNTN : Tài nguyên thiên nhiên
4
Chương I
THỔ NHƯỠNG QUYỂN
Mục tiêu:
- Giúp sinh viên hiểu rõ đất không những là thành phần vật chất quan trọng của
lớp vỏ địa lí mà còn là “tấm gương” biểu hiện rõ nhất những tác động của tự nhiên,
đồng thời còn là một tài nguyên thiên nhiên có ý nghĩa lớn lao đối với hoạt động sản
xuất nông nghiệp của con người cũng như mọi hoạt động khác của xã hội.
1.1. Khái niệm về thổ nhưỡng và lớp vỏ thổ nhưỡng
1.1.1. Khái niệm thổ nhưỡng
V.R.Viliam (1863- 1930) “Đất là lớp tơi xốp ở bề mặt lục địa, có khả năng cho
thu hoạch thực vật. Độ phì là một tính chất hết sức quan trọng của đất, là đặc trưng
cơ bản của đất”.
Vậy độ phì nhiêu là gì?
“Độ phì nhiêu của đất là khả năng đất cung cấp cho thực vật: nước, các chất
dinh dưỡng và các yếu tố khác (như nhiệt, khí…) để chúng sinh trưởng và phát
triển”.
Độ phì nhiêu của đất gồm các loại: độ phì tự nhiên, độ phì hữu hiệu, độ phì tiềm
tàng, độ phì nhân tạo và độ phì kinh tế.
1.1.2. Lớp vỏ thổ nhưỡng
Lớp vỏ thổ nhưỡng (còn được gọi là thổ nhưỡng quyển) là lớp vỏ chứa vật chất
tơi xốp (đất) nằm ở bề mặt lục địa, tiếp xúc với khí quyển, thạch quyển và sinh
quyển.