1. Tên bài: HỒ I SỨ C SƠ SINH TẠ I PHÒNG ĐẺ
2. Bài giả ng: lý thuyế t
3. Thờ i gian giả ng: 02 tiế t
4. Địa điể m giả ng bài: giả ng đư ờ ng
5. Mụ c tiêu họ c tậ p: sau khi họ c bài này, sinh viên phả i:
- Nói đư ợ c sự thích ứ ng vớ i cuộ c số ng ngoài tử cung củ a trẻ sơ sinh.
- Nói đư ợ c các nguyên chính dẫ n đế n ngạ t sơ sinh
- Nói đư ợ c các dấ u hiệ u để nhậ n biế t ngạ t sơ sinh
- Nói đư ợ c các thao tác hồ i sứ c sơ sinh.
6. Nộ i dung họ c tậ p
Tấ t cả các nhà Sả n khoa, nhi khoa, cũng như tấ t cả các nữ hộ sinh có thể thấ y mộ t thự c tế là
mộ t đứ a trẻ gặ p khó khăn trong lúc đẻ có thể để lạ i nhữ ng hậ u quả nghiêm trọ ng và có thể phả i trả giá
bằ ng sự số ng củ a nó hoặ c nhữ ng hậ u quả về thầ n kinh cũng như trí tuệ củ a đứ a trẻ .
Tấ t cả mọ i ngư ờ i làm việ c trong phòng đẻ đề u phả i biế t mộ t cách thành thạ o và kỹ lư ỡ ng tấ t
cả các kỹ thuậ t và các thao tác hồ i sứ c sơ sinh
6.1-Sự thích nghi vớ i cuộ c số ng ngoài tử cung củ a trẻ sơ sinh
Ngay từ nhữ ng giây đầ u tiên ngay sau khi đẻ , có rấ t nhiề u cơ chế sinh lý họ c can thiệ p vào để
cho trẻ sơ sinh có thể thích ứ ng đư ợ c vớ i cuộ c số ng ngoài tử cung.
Thậ t vậ y trong tử cung thai nhi số ng hoàn toàn phụ thuộ c vào tuầ n hoàn ngoài cơ thể đó là
tuầ n hoàn tử cung rau để đả m bả o cho lư u lư ợ ng tim, độ bão hoà oxy, cân bằ ng về thân nhiệ t, các trao
đổ i nư ớ c, điệ n giả i và các chấ t dinh dư ỡ ng cầ n thiế t củ a mình.
Trong mộ t vài phút ngay sau khi đẻ đứ a trẻ phả i chấ p nhậ n cuộ c số ng độ c lậ p hoàn toàn về
sinh lý.
Các cơ chế về sự thích nghi củ a trẻ sơ sinh về tim và hô hấ p sẽ xả y ra sớ m nhấ t và quan trọ ng
nhấ t.
Tấ t cả các bấ t thư ờ ng củ a hệ thố ng hô hấ p và tuầ n hoàn mà không đư ợ c phát hiệ n trư ớ c khi
đẻ hoặ c bấ t thư ờ ng về sự thích nghi về hô hấ p và tuầ n hoàn không đư ợ c chăm sóc có thể là nguyên
nhân củ a sự thiế u oxy tổ chứ c và sẽ có nguy cơ để lạ i hậ u quả nặ ng nề do các tổ n thư ơ ng củ a não.
6.1.1.Thông khí
Cơ chế củ a sự thích nghi ở lúc sinh
Có ba vấ n đề chính phả i thích nghi cho phép chuyể n từ cuộ c số ng trong nư ớ c ở trong tử cung ra cuộ c
số ng bình thư ờ ng ngoài tử cung.
-Sự khở i độ ng củ a các cử độ ng hô hấ p.
Nó xả y ra khoả ng 20 giây sau khi sổ thai thư ờ ng là sau khi sổ ra ngoài củ a lồ ng ngự c.
Các cử độ ng hô hấ p xả y ra ngay sau khi sinh, hiệ n nay vấ n đề này vẫ n còn chư a đư ợ c hiể u biế t
đầ y đủ . Ngư ờ i ta tranh cãi về vai trò củ a thiế u oxy máu, về sự toan hoá máu, về sự lạ nh và về sự
đi ra khỏ i cuộ c số ng trong nư ớ c.
Các độ ng tác hô hấ p đầ u tiên củ a trẻ (biể u hiệ n bằ ng nhữ ng tiế ng khóc đầ u tiên) tạ o ra trong phổ i
củ a chúng mộ t áp lự c thay đổ i từ -40 đế n + 80 Cm nư ớ c.
-Nhữ ng tiế ng khóc đầ u tiên củ a trẻ sơ sinh.
Nó tạ o ra sự nở (sự giãn ra) củ a các phế nang phổ i. Sự giãn nở này kèm theo sự đẩ y khố i
Surfactant củ a phổ i vào đư ờ ng hô hấ p. Kế t quả nó tạ o ra mộ t dung tích dư chứ c năng vào
khoả ng 30ml/1kg trọ ng lư ợ ng trẻ sơ sinh vào cuố i củ a ngày đầ u tiên củ a cuộ c số ng.
-Sự thả i tiế t các dịch phổ i.
Các dịch phổ i có mặ t trong đư ờ ng hô hấ p củ a thai nhi đư ợ c thả i tiế t ra ngoài theo 2 cơ chế :
Mộ t là sự chèn ép vào lồ ng ngự c củ a đứ a trẻ khi đi qua đư ờ ng sinh dụ c củ a ngư ờ i mẹ
Hai là sự hấ p thu củ a chúng qua đư ờ ng mạ ch máu và bạ ch huyế t trong 4-6 giờ đầ u sau khi sinh và
cơ chế này hoạ t độ ng mạ nh hơ n rấ t nhiề u cơ chế kia.
Sự đào thả i dịch phổ i khó khăn gặ p trong trong mộ t số trư ờ ng hợ p sau đây
- Trẻ bị ngạ t trong lúc sinh
- Trẻ mà cử độ ng hô hấ p ban đầ u không đủ mạ nh như trẻ non tháng, trẻ bị suy hô hấ p do không
có oxy hoặ c sử dụ ng mộ t số thuố c cho ngư ờ i mẹ hoặ c là gây mê.
Để cả i tạ o tình trạ ng thiế u oxy tư ơ ng đố i cầ n thiế t phả i thông khí cho trẻ nhanh chóng bằ ng oxy
nguyên chấ t.
Trong trư ờ ng hợ p thiế u oxy nặ ng và toan chuyể n hoá trầ m trọ ng cầ n phả i thông khí mộ t cách có hiệ u
quả bằ ng oxy nguyên chấ t và sử dụ ng các chấ t đệ m bicacbonat.
6.1.2.Huyế t độ ng họ c
Ở thai nhi
Có 2 ố ng thông giả i phẫ u họ c giữ a nử a phả i và nử a trái củ a tuầ n hoàn:
- Lỗ bầ u dụ c hay còn gọ i là lỗ Botal
- Ố ng thông độ ng mạ ch.
Từ bánh rau cho đế n tậ n tâm nhĩ phả i máu giàu oxy lầ n lư ợ t phả i đi qua: Tĩnh mạ ch rố n, ố ng
Arantius và sau cùng là tĩnh mạ ch chủ dư ớ i. Ở tâm nhĩ phả i máu giầ u oxy đư ợ c pha trộ n vớ i máu đã
sử dụ ng củ a tổ chứ c tế bào não qua tĩnh mạ ch chủ trên về .
Từ tâm nhĩ phả i 60% dòng máu giầ u oxy đi qua lỗ bầ u dụ c (lỗ Botal) sang tâm nhĩ trái sau đó tâm
thấ t trái, qua quai độ ng mạ ch chủ nó đi đế n độ ng mạ ch vành, vào thân độ ng mạ ch cánh tay đầ u, và
vào độ ng mạ ch cả nh gố c trái trư ớ c khi nó gặ p độ ng mạ ch chủ xuố ng sau khi nhậ n máu củ a ố ng độ ng
mạ ch. Mặ t khác máu đã đư ợ c sử dụ ng (chư a làm giàu oxy) đi đế n từ tĩnh mạ ch chủ dư ớ i về tâm nhĩ
phả i rồ i tâm thấ t phả i sau đó thân độ ng mạ ch phổ i.
Dư ờ ng như toàn bộ lư u lư ợ ng máu (90%) củ a độ ng mạ ch phổ i theo ố ng độ ng mạ ch và pha trộ n
vớ i máu giàu oxy mà đang tuầ n hoàn ở độ ng mạ ch chủ .
Cuố i cùng 2 độ ng mạ ch rố n mang máu đã kiệ t oxy đế n bánh rau nó nhậ n 60% lư u lư ợ ng tim thai.
Các ố ng thông mà nố i giữ a nử a phả i và nử a trái củ a tim có áp lự c như nhau, các tâm thấ t hoạ t như
nhau.
Cơ chế củ a sự thích nghi tuầ n hoàn sau khi sinh.
Sau khi sinh có hai yế u tố chủ yế u đư ợ c tạ o ra như sau.
- Sự khở i độ ng củ a hoạ t độ ng tuầ n hoàn độ ng mạ ch phổ i mộ t yế u tố chinh, độ ng họ c và thứ
phát đố i vớ i sự thông khí phế nang.
- Cặ p dây rố n trong vòng mộ t vài phút sau khi sổ thai nó phân chia mộ t cách vĩnh viễ n đứ a trẻ
vớ i bánh rau.
Hai yế u tố này tạ o ra nhữ ng hậ u quả phù hợ p ở tim thai.
Giả m áp lự c trong buồ ng tim phả i (tâm nhĩ phả i và tâm thấ t phả i)
Tăng áp lự c trong buồ ng tim trái (tâm nhĩ trái và tâm thấ t trái) và trong độ ng mạ ch chủ tự tạ o ra hai hệ
thố ng mộ t là áp lự c thấ p, hai là áp lự c cao nó sẽ đóng mộ t cách tự độ ng và sinh lý sau đó là giả i phẫ u
2 ố ng thông liên hệ giữ a nử a phả i và nử a trái (lỗ bầ u dụ c, ố ng thông độ ng mạ ch) và từ bây giờ đặ t hai
tâm thấ t hoạ t độ ng không giố ng nhau
6.1.3.Điề u hoà thân nhiệ t
Ở thai nhi.
- Điề u hoà thân nhiệ t thai nhi đư ợ c làm thông qua bánh rau nó đóng vai trò là nơ i trao đổ i
nhiệ t độ .
- Nhiệ t độ củ a thai nhi cao hơ n thân nhiệ t củ a mẹ từ 0,3-0,8 độ C
Cơ chế thích nghi thân nhiệ t sau khi sinh.
-Sự giả m toả nhiệ t.
Sự co mạ ch củ a các mạ ch máu củ a da cho phép làm giả m sự mấ t nhiệ t do tả n nhiệ t và dẫ n nhiệ t.
Ngư ợ c lạ i sự mấ t nhiệ t do sinh hơ i và hô hấ p đó là sự mấ t nhiệ t bắ t buộ c mà trẻ sơ sinh không thể
hạ n chế đư ợ c.
-Tăng sinh nhiệ t
Để sả n sinh ra nhiệ t, trẻ sơ sinh chỉ có duy nhấ t mộ t hệ thố ng đó là sinh nhiệ t bằ ng hoá họ c, nó
không có khả năng sinh nhiệ t thông qua vậ n cơ (như là co giãn hay là làm thể dụ c...) Sự sinh nhiệ t
hoá họ c đư ợ c thự c hiệ n thông qua kho dự trữ Glycogen ở gan như ng trư ớ c hế t là từ sự đố t cháy
chấ t béo.
Nhiệ t độ trung tính củ a trẻ đủ tháng là 320C và trẻ non tháng là 350C.
Trẻ sơ sinh đặ c biệ t nhạ y cả m vớ i lạ nh (nhiệ t độ củ a mộ t trẻ sơ sinh không có quầ n áo ở 240C sẽ hạ
xuố ng 0,25 độ C/ 1phút). Giả m thân nhiệ t sẽ sả y ra mộ t cách nhanh chóng và nó rấ t đáng lo ngạ i đố i
vớ i đứ a trẻ . Nó có thể dẫ n đế n giả m đư ờ ng huyế t, co mạ ch máu củ a phổ i, giả m tổ ng hợ p surfactant,
chả y máu xung quanh hoặ c là trong não thấ t.
- Phòng ngừ a
Tăng nhiệ t độ trong phòng đẻ
Đặ t trẻ nằ m cạ nh mộ t nguồ n sinh nhiệ t (bàn có ló sư ở i)
Làm khô đứ a trẻ mộ t cách nhanh chóng sau khi sinh
Đặ t đứ a trẻ vào chỗ có chăn để ủ ấ m
Đặ t đứ a trẻ lên ngư ờ i củ a mẹ nế u điề u kiệ n cho phép.
6.2- Nguyên nhân củ a ngạ t sơ sinh.
6.2.1- Các nguyên nhân liên quan về phía mẹ .
- Mẹ bị mộ t số bệ nh nộ i khoa mà có ả nh hư ở ng đế n chứ c năng hô hấ p và tuầ n hoàn như bệ nh
tim, bệ nh phổ i, bệ nh thiế u máu, bệ nh cao huyế t áp...
- Mẹ bị mấ t máu làm giả m khố i lư ợ ng tuầ n hoàn trong khi chuyể n dạ như chả y máu do rau tiề n đậ o
hoặ c rau bong non...
6.2.2- Các nguyên nhân liên quan đế n thai.
- Thai non tháng hoặ c thai già tháng.
- Thai bấ t thư ờ ng
- Thai suy dinh dư ỡ ng bào thai. Suy thai mãn
6.2.3- Các nguyên nhân về phía phầ n phụ .
- Rau bám bấ t thư ờ ng, rau xơ hoá.
- Sa dây rau
- Nư ớ c ố i ít
6.2.4- Các nguyên nhân liên quan đên cuộ c chuyể n dạ
- Cơ n co cư ờ ng tính
- Chuyể n dạ kéo dài
- Sổ thai khó khăn
- Can thiệ p thủ thuậ t lấ y thai đư ờ ng dư ớ i không đúng chỉ định hoặ c không đủ điề u kiệ n.
6.3.Nhậ n biế t ngạ t sơ sinh
Đánh giá ngạ t ở trẻ sơ sinh
- Các yế u tố trư ớ c khi đẻ
Tính chấ t củ a nư ớ c ố i trong hay là xanh lẫ n phân su: có sự thả i phân su vào trong buồ ng ố i
Có suy thai cấ p mộ t cách chắ c chắ n: sự bấ t thư ờ ng củ a nhịp tim thai
Sử dụ ng mộ t số thuố c ứ c chế cho ngư ờ i mẹ : thuố c giả m đau, thuố c hư ớ ng thầ n, gây mê, thuố c
chẹ n Beta. Trong khoả ng thờ i gian 4 giờ có nguy cơ suy hô hấ p cho trẻ sơ sinh
Có chả y máu trong chuyể n dạ : rau tiề n đạ o
Chuyể n dạ có nguy cao cho trẻ sơ sinh: đẻ non tháng hoặ c đẻ già tháng, đẻ đa thai, nhiễ m
trùng mẹ và thai (số t, nư ớ c ố i bẩ n, vỡ ố i sớ m, nhiễ m trùng sinh dụ c tiế t niệ u củ a ngư ờ i mẹ ),
đẻ khó do cơ họ c (bấ t tư ơ ng xứ ng thai chậ u, ngôi thai bấ t thư ờ ng). Chuyể n dạ kéo dài, thờ i
gian sổ thai kéo dài, bệ nh lý củ a dây rố n (dây rố n ngắ n, vòng rau quấ n cổ ,sa dây rau, dây rau
thắ t nút, vỡ dây rố n), cách đẻ (mổ lấ y thai, forceps)
- Các yế u tố sau khi đẻ
Tình trạ ng thích nghi vớ i cuộ c số ng ngoài tử cung củ a trẻ có thể đư ợ c đánh giá trong nhữ ng phút
đầ u bằ ng chỉ số Apgar.
Điể m
Chỉ số
0
1
2
Nhịp tim
Không có
< 100 nhịp/phút
> 100 nhịp/phút
Cử độ ng hô háp
Không có
Chậ m, không đề u
Tố t, khóc
Trư ơ ng lự c cơ
Không có
Yế u, gấ p nhẹ đầ u chi
Mạ nh
Phả n xạ
Không có
Yế u
Mạ nh
Màu sắ c da
Xanh, tái
Thân hồ ng, chi tím
Hồ ng hào
Trong các yế u tố đó có 3 yế u tố chính đó là: độ ng tác thở , tình trạ ng củ a nhịp tim thai và màu sắ c da.
Chỉ số Apgar không đư ợ c sử dụ ng để đư a ra chỉ định ở thờ i điể m nào thì cầ n thiế t phả i làm các độ ng
tác hồ i sứ c hoặ c để đư a ra các quyế t định phù hợ p trong quá trình hồ i sứ c.
Chỉ số Apgar tuy nhiên vẫ n còn là mộ t phư ơ ng tiệ n khách quan để đánh giá đứ a trẻ ở phút thứ
nhấ t và phút thứ 5 sau đó có thể phút thứ 10, 15 và 20 và như vậ y chính nó là phư ơ ng tiệ n hữ u
hiệ u để đánh giá hiệ u quả củ a hồ i sứ c sơ sinh.
6.4.Triệ u chứ ng lâm sàng
-Hô hấ p:
Không có thông khí tự nhiên
Các cử độ ng củ a thông khí nhẹ , hiế m hoi và hoàn toàn không có
-Tim mạ ch
Tầ n số tim dư ớ i 60 nhịp/phút
Dấ u hiệ u tư ớ i máu ngoạ i biên xấ u
Các đầ u chi lạ nh, tái, hoặ c là tím vớ i tình trạ ng lố m đố m chỗ trắ ng, chỗ tím.
Thờ i gian làm cho da hồ ng trở lạ i kéo dài trên 5-10 giây
Ngừ ng tim, ngừ ng thở .
-Thầ n kinh
Giả m trư ơ ng lự c cơ toàn thân
-Chuyể n hoá
Giả m đư ờ ng máu
-Điề u hoà thân nhiệ t
Nhanh chóng dẫ n đế n tình trạ ng hạ nhiệ t độ
-Tình trạ ng chế t lâm sàng
Đây là tình trạ ng nặ ng nề nhấ t, trẻ đẻ ra ngạ t nặ ng, chỉ số Apgar dư ớ i 3 điể m ở phút thứ nhấ t.
5.Điề u trị ngạ t sơ sinh hay các phư ơ ng pháp hồ i sứ c sơ sinh