Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 9

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

119
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sự tham dự này có thể tương tác và liên quan tới chia sẻ quyền quyết định, nhưng chỉ phát sinh sau khi những quyết định chính đã được người ngoài cuộc thực hiện rồi. Tệ hại nhất, người trong cuộc chỉ được tham gia vào để phục vụ cho những mục đích của người ngoài cuộc. Người trong cuộc làm việc cùng người ngoài cuộc để xác định những ưu ****** tiên, người ngoàI cuộc có nhiệm vụ điều khiển quá trình....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 9

cuéc cã khi tham gia bëi sù h×nh thμnh nh÷ng nhãm nh»m ®¸p øng nhiÖm vô nh÷ng môc tiªu ®· ®−îc ®Þnh tr−íc liªn quan ®Õn dù ¸n. Sù tham dù nμy cã thÓ t−¬ng t¸c vμ liªn quan tíi chia sÎ quyÒn quyÕt ®Þnh, nh−ng chØ ph¸t sinh sau khi nh÷ng quyÕt ®Þnh chÝnh ®· ®−îc ng−êi ngoμi cuéc thùc hiÖn råi. TÖ h¹i nhÊt, ng−êi trong cuéc chØ ®−îc tham gia vμo ®Ó phôc vô cho nh÷ng môc ®Ých cña ng−êi ngoμi cuéc. Ng−êi trong cuéc lμm viÖc cïng ng−êi ngoμi cuéc ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng −u ****** ***** Hîp t¸c Hîp t¸c tiªn, ng−êi ngoμI cuéc cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh. Ng−êi trong cuéc tham gia trong liªn kÕt: trong ph©n tÝch, ph¸t triÓn ***** Tham gia §èi t¸c ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng, h×nh thμnh hay t¨ng c−êng nh÷ng ®Þnh chÕ ®Þa t−¬ng t¸c b×nh ®¼ng ph−¬ng. Tham gia nh− mét quyÒn chø kh«ng ph¶I ®Ó ®at môc ®Ých cña ng−êi ngoμI cuéc. TiÕn tr×nh bao gåm nh÷ng ph−¬ng ph¸p luËn liªn ngμnh ®Ó t¹o ra nhiÒu triÓn väng, sö dông cã hÖ thèng vμ h×nh thμnh qu¸ tr×nh häc hái. Nh− nh÷ng nhãm kiÓm so¸t nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Þa ph−¬ng vμ x¸c ®Þnh nh÷ng nguån tμI nguyªn cã thÓ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo, do ®ã ng−êi d©n cã quyÒn duy tr× cÊu tróc vμ kü thuËt c«ng nghÖ. häc Ng−êi trong cuéc vμ ng−êi ngoμi cuéc chia sÎ kiÕn thøc, t¹o ra hiÓu biÕt, **** ******** §ång Thμnh cïng nhau lμm viÖc ®Ó h×nh thμnh kÕ ho¹ch hμnh ®éng; ng−êi ngoμI hái viªn cuéc thóc ®Èy. Tham gia tù Ng−êi d©n tham gia b»ng khëi x−íng ®éc lËp víi tæ chøc bªn ngoμI ®Ó ** ********** Chñ ®éng thay ®æi hÖ thèng, hä chñ ®éng liªn hÖ víi tæ chøc bªn ngoμI ®Ó ®−îc cè gi¸c vÊn vÒ nguån lùc hay kü thuËt khi thÊy cÇn, nh−ng hä kim so¸t lμm thÕ nμo ®Ó sö dông nh÷ng nguån lùc. Tham gia tù gi¸c ®−îc ph¸t triÓn nÕu nh÷ng ng−êi ngoμi cuéc ®ãng vai trß xóc t¸c vμ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng cña ng−êi trong cuéc. Cïng hμnh Ng−êi trong cuéc tù m×nh thùc hiÖn viÖc t×m tßi vμ s¸ng t¹o c«ng nghÖ ************ Tù ®iÒu thÝch øng x¸c lËp vμ thùc thi lÞch tr×nh cña chÝnh hä, ng−êi ngoμI cuéc ®éng hμnh kh«ng cã mÆt. 138
4. §iÒu kiÖn vμ ®éng lùc ®Ó khuyÕn khÝch sù tham gia trong l©m nghiÖp x· héi Kinh nghiÖm ®· chøng tá, cÇn cã mét sè ®iÒu kiÖn, sù tham gia míi cã thÓ diÔn ra. Mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n lμ céng ®ång hay nhãm d©n c− ph¶i, cïng sinh sèng trong mét khu vùc ®Þa lý nhÊt ®Þnh, chia sÎ cïng mét nÒn v¨n hãa vμ gi¸ trÞ, cã chung lîi Ých sèng cßn l©u dμi, cïng chÞu nh÷ng mèi liªn hÖ x· héi tr−êng tån. Nh÷ng hoμn c¶nh nh− thÕ n©ng ®ì b−íc khëi ®Çu cña nhãm. RÊt quan träng, ng−êi d©n nhËn thøc ®−îc ®iÒu kiÖn riªng cña hä còng nh− c¸c mèi liªn hÖ lÉn nhau vÒ kinh tÕ x· héi vμ chÝnh trÞ trong nhãm víi c¸c nhãm bªn ngoμi. Nh÷ng môc tiªu do ng−êi d©n x¸c ®Þnh dùa trªn sù nhËn biÕt ®ã vμ ®ã lμ c¬ së cho ho¹t ®éng cña nhãm. Sù l·nh ®¹o x· héi víi sù ®ång nhÊt cã thùc chÊt quyÒn lîi víi nh©n d©n mμ nã cè g¾ng phôc vô lμ quan träng ®Ó b¶o ®¶m sù tham gia ®Çy ®ñ ý nghÜa vμ l©u dμi. KhÝa c¹nh liªn quan vμ quan träng lμ qu¸ tr×nh x· héi cña t− vÊn cho sù nhÊt trÝ vÒ môc tiªu chung. Nã b¶o ®¶m sù ®oμn kÕt vμ hμi hßa gi÷a c¸c thμnh viªn trong nhãm. Mét yÕu tè chñ yÕu kh¸c lμ tæ chøc thÝch hîp ®Ó ®−a l¹i søc m¹nh. Ngay c¶ khi tÊt c¶ c¸c yÕu tè trªn ®Òu tháa m·n, sù tham gia còng chØ thμnh c«ng nÕu cã sù thóc ®Èy m¹nh mÏ. Cã quan ®iÓm cho r»ng, sù thóc ®Èy kh«ng vËt chÊt lμ lùc l−îng ®iÒu khiÓn cña tÊt c¶ sù tham gia ®Ých thùc nμo, nã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng th«i thóc nh©n v¨n s©u s¾c (Mongomery, 1974). V¨n ho¸ cã thÓ cã ¶nh h−ëng ®Õn sù tham gia. 4.1. §iÒu kiÖn ®Ó khuyÕn khÝch sù tham gia VÒ mÆt kinh tÕ x· héi, thóc ®Èy sù tham gia cña céng ®ång/ n«ng hé trong nh−ng ho¹t ®éng cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c c«ng nghÖ cã t¸c dông ®ång thêi t¨ng n¨ng suÊt vμ æn ®Þnh m«i tr−êng khã mμ thóc ®Èy khi “b¶o tån” mμ kh«ng cã lîi Ých kinh tÕ. Nh÷ng ng−êi lËp ch−¬ng tr×nh cã thÓ nhËn ®−îc sù ñng hé cña céng ®ång, r»ng ch−¬ng tr×nh sÏ ®¸p øng môc tiªu cña hä, sÏ thùc hiÖn ®−îc vμ sÏ ®em l¹i lîi Ých kh¸ ®ñ cho nh÷ng ai bá c«ng lμm viÖc. Sù tham gia cña céng ®ång chØ cã khi hä cã nguån lùc ®Ó tham gia, kiÕn thøc vÒ viÖc ph¶i lμm vμ lμm nh− thÕ nμo, sù kÕt hîp thÝch ®¸ng c¸c ®éng lùc thóc ®Èy vμ thÓ chÕ ñng hé vμ gi÷ v÷ng c¸c ho¹t ®éng cña hä (Gregersen,1988). • Nguån lùc: Nguån lùc chñ yÕu trong hÇu hÕt c¸c ch−¬ng tr×nh LNXH lμ “®Êt”. Trong nhiÒu tr−êng hîp, ¸p lùc cña d©n sè lín ®Õn møc trªn nhiÒu diÖn tÝch réng lín còng kh«ng cã ®Êt dμnh cho viÖc trång c©y gç. Nãi chung, h×nh nh− c¸c dù ¸n trång c©y do céng ®ång chÞu tr¸ch nhiÖm kh«ng thμnh c«ng nh− c¸c dù ¸n trång c©y víi quy m« nhá trªn ®Êt trang tr¹i vμ quanh nhμ ë cña n«ng hé. Giao ®Êt l©m nghiÖp theo luËt ®Þnh t¹o cho ng−êi d©n cã nguån lùc “®Êt” vμ lμm l©m nghiÖp (LNXH) lμ mét chÝnh s¸ch ®óng ®¾n. Vèn rõng lμ nguån lùc quan träng. Nh©n tè kh¸c gãp phÇn ®−a l¹i thμnh c«ng cña c¸c ch−¬ng tr×nh LNXH lμ s¶n xuÊt cña ®Þa ph−¬ng vÒ l−îng c©y con kh¸ ®ñ vμ dïng ngay. Nh÷ng v−ên −¬m ph©n t¸n th−êng ®−îc thiÕt lËp bëi c¸ nh©n hoÆc nh÷ng nhãm d©n lμng cã thÓ ®−a l¹i thu nhËp, 139
viÖc lμm. NhiÒu ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng lËp v−ên −¬m nhá gÇn n¬i ë s¶n xuÊt c©y con ®¸p øng nhu cÇu võa cho m×nh võa cho nh÷ng ng−êi l¸ng giÒng. • KiÕn thøc: KiÕn thøc lμ nguån cÇn thiÕt ®Ó céng ®ång n«ng th«n tham gia LNXH biÕt viÖc ph¶i lμm vμ lμm nh− thÕ nμo ®Ó ®¸p øng môc tiªu cña dù ¸n. Ng−êi ta th−êng cho r»ng, n«ng d©n cã nhiÒu kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, còng sÏ trång tèt lo¹i c©y rõng. §iÒu ®ã cã thÓ lμ ®óng nÕu c«ng t¸c khuyÕn n«ng lμm tèt, phæ cËp tèt kiÕn thøc cho nh÷ng ai tham gia ch−¬ng tr×nh LNXH vÒ qu¶n lý rõng, trång c©y gç. Phæ cËp kiÕn thøc trång c©y- trång c©y g×? B»ng c¸ch nμo ? ë ®©u? Lóc nμo?- nh− thÕ nμo cho tèt? Qu¶n lý rõng nh− thÕ nμo cho tèt? lμ mét vÊn ®Ò lμm bËn trÝ c¸c nhμ l©m nghiÖp vμ nh÷ng ai kh¸c liªn hÖ víi ch−¬ng tr×nh LNXH. Nh÷ng thμnh c«ng ë Nepal, Hμn Quèc, Haiiti do c¸c tæ chøc chÝnh phñ vμ phi chÝnh phñ lμ nhê sö dông tèt nh÷ng c− d©n ®Þa ph−¬ng nh− ng−êi thóc ®Èy, cæ vò, hoÆc nh÷ng viªn chøc n«ng nghiÖp t¹i chç lμm ng−êi h−íng dÉn, hæ trî kü thuËt. ¦u thÕ cña tiÕp cËn cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ lμ tr¸nh c¸i gäi lμ kh«ng tin cËy ng−êi ®Þa ph−¬ng cña c¸c nhμ l©m nghiÖp tõ n¬i kh¸c ®Õn lμm viÖc víi c¸c céng ®ång. 4.2. §éng lùc thóc ®Èy sù tham gia Sù tham gia tù nguyÖn tÝch cùc cña céng ®ång lμ nh©n tè chñ yÕu trong thμnh c«ng cña bÊt kú dù ¸n/ch−¬ng tr×nh LNXH nμo. §éng lùc thóc ®Èy cã hai lo¹i: nh÷ng ®éng lùc kÕt hîp víi thÞ tr−êng vμ nh÷ng ®éng lùc liªn kÕt víi nh÷ng nh©n tè phi thÞ tr−êng, vÝ dô trî cÊp, v¨n hãa, x· héi. Mét vÝ dô râ rμng vÒ ®éng lùc thÞ tr−êng lμ gi¸ thÞ tr−êng cña cñi ®· kÝch thÝch ®Çu t− trång c©y nh− ®· diÔn ra ë Haiiti, ¢n §é vμ c¸c n¬i kh¸c. Tãm l¹i, bÞ ®ãi vμ l¹nh ®· thóc ®Èy bè mÑ thu h¸i cñi ®Ó s−ëi Êm vμ nÊu ¨n lμ thÝ dô thuéc ®éng lùc phi thÞ tr−êng. Khi kh«ng biÕt ®iÒu g× thóc ®Èy céng ®ång n«ng th«n ho¹t ®éng th× nh÷ng biÖn ph¸p dï cã hiÖu lùc khªu gîi sù tham gia cña nh©n d©n trong ho¹t ®éng ch−¬ng tr×nh còng sÏ trë nªn may rñi. LiÖu cã ph¶i nh÷ng ®éng lùc nμo còng thÝch hîp víi céng ®ång mμ dù ¸n ®ang cã quan hÖ (ë mét sè x· héi, tÝn dông ®−îc cÊp sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, nh− lμ mét ®éng lùc cho hμnh ®éng bëi lÏ nh©n d©n cã ¸c c¶m víi nî do nguyªn nh©n v¨n ho¸) (Hyman 1983). Sù kh¸c nhau vÒ v¨n hãa ®ang tån t¹i ë c¸c céng ®ång ®· ¶nh h−ëng ®Õn c¸c hÖ thèng ®éng lùc thóc ®Èy vμ hiÖu qu¶ cña c¸c c¬ chÕ ®éng lùc kh¸c nhau. Tuy nhiªn vÉn cã tr−êng hîp nhiÒu céng ®ång ®· ph¶n øng t−¬ng tù ®èi víi c¸c t¸c nh©n kÝch thÝch vμ ®éng lùc nμo ®ã. Ng−êi lËp dù ¸n cÇn x¸c ®Þnh vμ ghi nhí c¸c hÖ thèng ®éng lùc kh¸c nhau. CÇn nhËn thøc thËt ®óng ®éng lùc thóc ®Èy ®èi víi n«ng th«n. C¬ b¶n n«ng d©n xem xÐt lîi nhuËn rßng nhËn thÊy ®−îc (nghÜa lμ sù chªnh lÖch gi÷a chi phÝ vμ lîi nhuËn thÊy ®−îc) vμ sù an toμn t−¬ng ®èi hay rñi ro liªn quan ®Õn viÖc trång c©y. Hä xem xÐt trång c©y trong hoμn c¶nh hÖ thèng canh t¸c cña hä. Do vËy hä so s¸nh lîi nhuËn rßng chê ®îi víi lîi Ých mμ hä cã thÓ thu ®−îc tõ sù sö dông ®Êt, c¸c nguån lùc vμ thêi gian trong hÖ thèng canh t¸c. Hä còng so s¸nh sù rñi ro ®−îc c¶m nhËn trong trång c©y víi sù 140
an toμn hoÆc nh÷ng rñi ro liªn kÕt víi sö dông ®Êt, c¸c nguån lùc kh¸c vμ thêi gian cho c¸c lîi Ých kh¸c. Nh÷ng can thiÖp tõ bªn ngoμi cã thÓ lμ b¾t buéc khi hÖ thèng ®éng lùc céng ®ång ®Þa ph−¬ng kh«ng cã hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng mong muèn vÒ mÆt x· héi lμ phæ biÕn. Trong c¶ hai hoμn c¶nh thÞ tr−êng vμ phi thÞ tr−êng, c¸c chÝnh phñ cung cÊp trî gi¸ vμ nh÷ng ñng hé kh¸c ®Ó thóc ®Èy nh÷ng hμnh ®éng mong muèn vÒ mÆt x· héi. Môc ®Ých cña tÊt c¶ c¸c ch−¬ng tr×nh nh− thÕ lμ ¶nh h−ëng ®Õn hÖ thèng ®éng lùc ®Þa ph−¬ng dÉn tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ c¶i thiÖn phóc lîi. • §éng lùc thÞ tr−êng HiÓn nhiªn, thu nhËp giμnh ®−îc lμ mét ®éng lùc m¹nh mÏ gîi ra sù tham gia cña céng ®ång réng r·i trong LNXH. C¸c ch−¬ng tr×nh LNXH cã nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ tiªu thô ®−îc sÏ t¹o nhiÒu c¬ may thÞ tr−êng. Sù khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng LNXH gi¸n tiÕp liªn hÖ víi c¬ së h¹ tÇng vμ ®éng lùc thÞ tr−êng.. C¶i thiÖn t×nh tr¹ng giao th«ng do nhμ n−íc hoÆc c¸c nhμ cã tr¸ch nhiÖm cña dù ¸n vμ lμm gi¶m chi phÝ, ®ång thêi t¨ng thªm tiÒn l·i rßng tiÒm tμng cã thÓ lμ ®éng lùc thÝch hîp ®èi víi sù liªn hÖ cña ®Þa ph−¬ng trong ho¹t ®éng dùa trªn thÞ tr−êng. §éng lùc thÞ tr−êng hay thóc ®Èy b»ng lîi nhuËn cã thÓ lμ lùc cùc kú m¹nh mÏ vμ lμ ®iÒu mμ c¸c nhμ lËp kÕ ho¹ch cña dù ¸n cÇn ph¶i nghiªn cøu. • §éng lùc phi thÞ tr−êng NhiÒu dù ¸n LNXH cã Ýt ho¹t ®éng víi ®Þnh h−íng thÞ tr−êng, ®· lμ nh÷ng dù ¸n buæi ®Çu mμ môc ®Ých gióp n«ng d©n s¶n xuÊt cho chÝnh hä. Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy, ®éng lùc phi thÞ tr−êng rÊt cã ý nghÜa. Nh÷ng nhμ lËp kÕ ho¹ch xö lý c¸c yÕu tè t«n gi¸o, x· héi vμ v¨n ho¸ kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh x©y dùng hÖ thèng ®éng lùc thÝch hîp ®Ó cã sù tham gia réng r·i. Trî gi¸ cña nhμ n−íc sÏ ®−îc sö dông. §−a c¸c nh©n tè lμ gi¶m rñi ro hoÆc c¸i kh«ng ch¾c ch¾n cã thÓ lμ cÇn thiÕt, khiÕn cho ng−êi n«ng d©n ®Þa ph−¬ng chÊp nhËn nh÷ng hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau. Nh÷ng nhμ l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng tham gia trång c©y còng lμ mét ®éng lùc. Ngμy cμng cã nhiÒu tμi liÖu vÒ c¬ chÕ ®éng lùc phi thÞ tr−êng (cÊp c©y con kh«ng mÊt tiÒn, trî cÊp l−¬ng thùc, cè vÊn kü thuËt...) Nh÷ng c¬ chÕ nh− thÕ râ rμng cÇn ®−îc sö dông víi sù thËn träng ®óng møc. NÕu kh«ng, cã thÓ thËt sù g©y tæn h¹i cho ch−¬ng tr×nh. VÝ dô khi cÊp c©y con kh«ng mÊt tiÒn hoÆc c¸c c¸ch trî vèn kh¸c ®−îc sö dông ë n¬i nμy th× ë lμng bªn c¹nh tr−íc ®©y ®· trång mét Ýt c©y, nay cã thÓ hoμn toμn bá r¬i viÖc trång c©y trõ phi hä còng nhËn ®−îc trî cÊp (Gregensen,1988). Cuèi cïng c¸c c¬ chÕ ®éng lùc cã thÓ bÞ rμng buéc víi c¸c ph−¬ng s¸ch thùc hiÖn ®óng ®¾n. Hoskin 1979 kÓ mét vÝ dô tõ Senegal, n¬i mμ c¸c n«ng d©n ban ®Çu nhËn ®−îc tiÒn trång c©y Acacia albisa; kinh nghiÖm cho thÊy, kho¶ng 70% sè c©y bÞ chÕt. Do vËy ch−¬ng tr×nh b¾t ®Çu tr¶ cho mçi c©y sèng sau khi trång tõ s¸u th¸ng ®Õn mét n¨m. ViÖc tr¶ c«ng ®−îc tiÕp tôc trong hai n¨m sau còng c¨n cø vμo sè c©y sèng víi c¸ch ®ã, sè c©y chÕt kh«ng cßn n÷a. 4.3. ThÓ chÕ hãa sù tham gia Møc ®é mμ c¸c ch−¬ng tr×nh LNXH ®−îc thÓ chÕ ho¸ cã tÇm quan träng ®Õn sù thμnh c«ng hay thÊt b¹i cña ch−¬ng tr×nh. Nh©n tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh ®Õn sù h−ëng øng cña céng ®ång ®èi víi sù ®æi míi kü thuËt trong LNXH, lμ sù cam kÕt vμ ®¸p l¹i cña nhμ 141
n−íc th«ng qua ph¸p chÕ, chuyÓn giao kü thuËt vμ n©ng ®ì vÒ tμi chÝnh. §iÒu ®ã cã thÓ cã hiÖu qu¶ trùc tiÕp ®Õn n¨ng lùc, tr×nh ®é nhËn thøc, lîi Ých vμ ®Þnh chÕ ë ®Þa ph−¬ng vμ do ®ã ®Õn sù tham gia cña céng ®ång. ChÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ®óng ®¾n vÒ sù ph¸t triÓn n«ng th«n, nhÊt lμ n«ng d©n nghÌo, lμ mét ®iÒu c¬ b¶n b¶o ®¶m cho sù thμnh c«ng cña c¸c ch−¬ng tr×nh LNXH, song song víi viÖc céng ®ång nhËn râ lîi Ých do LNXH mang l¹i vμ tù nguyÖn tham gia tÝch cùc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh. LuËt ph¸p lμ mét c«ng cô thùc hiÖn chÝnh s¸ch, nh−ng cã lóc luËt ph¸p cã phÇn bÊt cËp, kh«ng thÝch hîp víi môc tiªu tr−íc m¾t. C¸c ®iÒu luËt vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n (sö dông ®Êt, trång trät, ch¨n nu«i) ®Òu cã liªn quan mËt thiÕt víi luËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng. §iÒu quan träng lμ ph¶i söa ®æi, bæ sung l©m luËt sao cho thèng nhÊt víi c¸c luËt kh¸c vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n. L©m luËt ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®−a l¹i lîi Ých cô thÓ cho c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng tõ c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp (vÝ dô, vÊn ®Ò thõa nhËn c¸c quyÒn gia dông cña d©n víi sù ®¶m b¶o yªu cÇu sinh th¸i cÇn thiÕt, quyÒn qu¶n lý rõng ë c¸c ®Þa ph−¬ng... Mét nguyªn t¾c nh− ®· biÕt trong ph¸t triÓn lμ nh©n d©n ph¶i tham gia tÝch cùc vμo dù ¸n sÏ mang l¹i lîi Ých l©u dμi cho hä, tuy vËy tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ lμ gióp ®ì, lμm m¹nh thªm c¸c nç lùc cña céng ®ång trong qu¶n lý h÷u hiÖu c¸c hæ trî (tr¶ c«ng trång, t− vÊn trong trång c©y ®a môc ®Ých, cung cÊp h¹t gièng, c©y con...) hoÆc cung cÊp ph−¬ng tiÖn vμ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng (®−êng lμng, c«ng tr×nh thñy lîi, tr−êng häc, bÖnh x¸, chî...) CÇn nhÊn m¹nh, bèn yªu cÇu-nguån lùc, kiÕn thøc, ®éng lùc thóc ®Èy vμ thÓ chÕ t¸c ®éng hæ t−¬ng vμ kh«ng thÓ xö lý riªng biÖt ®èi víi mçi mét dù ¸n cô thÓ. 142
Tμi liÖu tham kh¶o 1. CARTER, J 1996. Recent approaches to participatory forest resource assessment. Rural Development Forestry Guide 2. ODI, London. 2. CHAMBERS, R. 1983. Rural development: Putting the last first. Longman. London, UK 3. CHAMBERS,R. 1992. Participatory rural appraisal: Past, present and future. Forest, Trees and People, Newsletter No15-16. p 4-9. 4. CHAMBERS, R., I. GUIJT, 1995. PRA - five years later. Where are we how? Forest,Trees and People, Newsletter No 26-27, p 4-14. 5. DAVIS-CASE, D. 1989. The community's toolbox: The idea, methods and tools for participatory assessment, monitoring, evaluation in community forestry. Community forestry field manual 2- FTPP-FAO and SIDA, Rome, Italy. 6. DIAKITE, G., 1978. DÐveloppement μ la carte. Les nouvelless Ðditions africaines, Dakar, Abijan, LomÐ. 7. GILMOUR, D.A. AND R.J.FISHER, 1991. Villages, Forest, Foresters: The philosophy, process and practice of community forestry in Nepal, Sohayogi Press. Kadmandu, Nepal, 8. GRANDSTAFF, T. B. , D.A.MESSERSCHMIDT, 1995. A Manager's Guide to the use of Rapid Rural Appraisal, Farm programme, FAO/UNDP and Suranaree University of Technology, Thailand. 9. GREGERSEN H., 1988. People, trees and rural development: the role of social forestry. Journal of Forestry No October, p 20-22. 10. HOBLEY,M. 1996. Participatory forestry: the process of change in India and Nepal. Rural Development Forestry Guide 3. ODI, London. 11. MESSERSCHMIDT, D. 1992. Social science application in Asian agroforestry, Winrock international, USA 12. Messerschmidt,D.. 1995. Rapid appraisal for community forestry: the RA process and rapid dignostic tools. Methodology series. International institute for environment and development. London, UK. 13. MEISTER, A., 1969. Participation, Animation et Developpement. Edit. Anthropos, Paris, 14. PELUSO,N. 1992. Rich forest, poor people. Resouces control and resistance in Java. USA 15. RAO Y.S. 1986. Community forestry: Lesson from case study in Asia and Pacific Region. FAO. Bangkok. 16. WIERSUM, K.F. 1994. Social forestry in South and South-East Asia: History and New Perspective. Proceedings of the seminar on the development of social forestry and suistainable forestry Management, Gadjah Mada University, page 1-27 143
Bμi 10: Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • M« t¶ ®−îc c¸c lo¹i h×nh, ph¹m vi vμ møc ®é øng dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia vμo trong c¸c ho¹t ®éng LNXH. • VËn dông ®−îc ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia vμo trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, nghiªn cøu LNXH, n«ng l©m kÕt hîp vμ ®μo t¹o LNXH. KÕ ho¹ch bμi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1. TiÕp cËn cã sù tham gia trong Gi¶ng bμi cã minh nghiªn cøu LNXH ho¹ OHP 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Ó tiÕp cËn Bμi tËp vÒ nhμ Tμi liÖu 3 tiÕt nghiªn cøu LNXH Lμm viÖc theo ®äc thªm 1.2. Tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n-Mét nhãm ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cïng tham gia Tr×nh bμy vμ ®óc trong nghiªn cøu LNXH rót 1.3. Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia (PTD) 1.4. TiÕn tr×nh ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia (PRA) trong nghiªn cøu LNXH 2. TiÕp cËn cã sù tham gia trong Gi¶ng bμi cã minh ®μo t¹o LNXH ho¹, VÊn ®¸p OHP 2.1. §μo t¹o tËp huÊn viªn (TOT) Bμi tËp vÒ nhμ Tμi liÖu 2 tiÕt 2.2. §μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn Tæng kÕt vμ ®óc rót ®äc thªm thøc cho n«ng d©n 3. TiÕp cËn cã sù tham gia trong n«ng l©m kÕt hîp (NLKH) Gi¶ng bμi cã minh OHP 3.1. C¸c giai ®o¹n tiÕp cËn trong ph¸t ho¹ triÓn kü thuËt NLKH Tμi liÖu 2 tiÕt 3.2. C¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù VÊn ®¸p ®äc thªm tham gia trong ph¸t triÓn kü thuËt Bμi tËp vÒ nhμ n«ng l©m kÕt hîp (NLKH) 4. TiÕp cËn cã sù tham gia trong Gi¶ng bμi cã minh OHP khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ho¹ Tμi liÖu 4.1. Vai trß cña khuyÕn n«ng khuyÕn Lμm viÖc theo ®äc thªm l©m 2 tiÕt nhãm 4.2. C¸c c¸ch tiÕp cËn chñ yÕu trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m Tr×nh bμy vμ ®óc 4.3. HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn rót l©m tõ ng−êi d©n 144
1. TiÕp cËn cã sù tham gia trong nghiªn cøu LNXH 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Ó tiÕp cËn nghiªn cøu LNXH Nghiªn cøu nãi chung vμ nghiªn cøu LNXH nãi riªng ®Òu cã nh÷ng ®Æc thï riªng v× vËy cÇn l−u ý 2 ®iÓm sau: • Thø nhÊt, nghiªn cøu kh«ng ph¶i chØ lμ thu thËp th«ng tin, d÷ liÖu mμ lμ ph©n tÝch th«ng tin d÷ liÖu ®Ó x©y dùng vμ ph¸t triÓn mét sù hiÓu biÕt vÒ mét vÊn ®Ò nμo ®ã. • Thø hai, khi nãi ®Õn nhu cÇu nghiªn cøu LNXH th× ph¶i l−u ý tíi c¸c kiÓu nghiªn cøu nμo ®ã ®Ó cã thÓ gióp chóng ta thùc hiÖn LNXH. Hai ®iÓm l−u ý trªn cho chóng ta mét sè c©u hái tr−íc khi cÇn nghiªn cøu LNXH, ®ã lμ: Nh÷ng vÊn ®Ò nμo ®ang tån t¹i trong trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn LNXH? - Nh÷ng c¸i g× chóng ta cÇn ph¶i biÕt ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®ã? - Chóng ta cã thÓ tiÕp cËn c¸c vÊn ®Ò ®ã nh− thÕ nμo ®Ó cã thÓ hiÓu râ b¶n - chÊt vμ nguyªn nh©n cña chóng? Chóng ta nghiªn cøu b»ng c¸ch nμo ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt triÖt ®Ó hoÆc gi¶m - thiÓu c¸c vÊn ®Ò ®ã? Hai c©u hái ®Çu tr¶ lêi c©u hái c¸i g× cÇn ®−îc nghiªn cøu. Hai c©u hái sau tr¶ lêi c©u hái vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nμo cÇn ®−îc lùa chän. Toμn bé vÊn ®Ò trªn, suy cho cïng, lμ cÇn ph¶i cã mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn nghiªn cøu tr−íc khi quyÕt ®Þnh vμ tiÕn hμnh nghiªn cøu. Do vËy, viÖc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu nh− thÕ nμo, tiÕn hμnh nghiªn cøu b»ng c¸ch nμo, kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc vËn dông ra sao... ®ã lμ c¸ch tiÕp cËn trong nghiªn cøu nèi chung. Ho¹t ®éng LNXH lu«n ®ßi hái cã sù tham gia cña c¸c chñ thÓ kh¸c nhau, trong ®ã n«ng d©n vμ céng ®ång cña hä gi÷ vai trß quan träng. Do ®ã nghiªn cøu LNXH còng cÇn cã sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, ®Æc biÖt lμ cña ng−êi d©n vμ céng ®ång. §iÒu nμy cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch lμ trong LNXH c¸c vÊn ®Ò cÇn ®−îc nghiªn cøu ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña thùc tiÔn, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cÇn ®−îc −u tiªn cho ng−êi sö dông chñ yÕu, ®ã lμ c¸c céng ®ång, c¸c nh÷ng ng−êi lμm c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. NghÜa lμ nghiªn cøu LNXH ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn vμ phôc vô trùc tiÕp cho s¶n xuÊt. §iÒu nμy cμng cho thÊy nghiªn cøu kh«ng chØ lμ c«ng viÖc riªng cña c¸c nhμ nghiªn cøu mμ cßn lμ c«ng viÖc cña ng−êi d©n, cña c«ng ®ång, cña c¸n bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. M. Buchy (1997) cho r»ng ®Ó cã thÓ hiÓu tËn gèc rÔ mäi vÊn ®Ò trong nghiªn cøu cÇn cã sù tham gia cña ng−êi ®ang thùc thi c¸c ch−¬ng tr×nh, c¸c ho¹t ®éng LNXH, nghÜa lμ cÇn cã sù tham gia cña ng−êi d©n. §iÒu nμy ®−îc minh ho¹ b»ng mét vÝ dô lμ trong giao ®Êt, giao rõng th× viÖc nghiªn cøu kh«ng ph¶i tr¶ lêi c©u hái bao nhiªu hé gia ®×nh trong th«n kh«ng nhËn ®Êt hoÆc kh«ng ®−îc giao ®Êt? mμ ph¶i tr¶ lêi c¸c c©u hái t¹i sao ®iÒu ®ã l¹i x¶y ra vμ chóng cã ý nghÜa g×?vμ nÕu ®iÒu ®ã x¶y ra do thùc thi ch−¬ng tr×nh sai th× t¹i sao l¹i cã chuyÖn ch−¬ng tr×nh bÞ thùc thi sai? 145
§Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái t−¬ng tù nh− trªn mét c¸ch ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c ph¶i cã sù tham gia cïng t×m hiÓu vμ ph©n tÝch cña c¸c nhμ nghiªn cøu, n«ng d©n, c¸n bé khuyÕn l©m khuyÕn l©m. Sù tham gia nh− vËy cã thÓ ®−îc coi lμ c¸c c«ng viÖc nghiªn cøu. Trªn ®©y chØ nãi lªn sù cÇn thiÕt nghiªn cøu cã sù tham gia cña c¸c bªn. VËy nh÷ng vÊn ®Ò nμo cÇn ®−îc −u tiªn nghiªn cøu?. Chóng ta h·y gi¶ ®Þnh hai vÊn ®Ò mμ nghiªn cøu vÒ LNXH cÇn quan t©m, ®ã lμ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi vμ c¸c vÊn ®Ò vËt lý sinh häc trong ph¹m vi céng ®ång n«ng th«n ®Ó ph¸t triÓn LNXH. VÊn ®Ò thø nhÊt chÝnh lμ nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ x· héi vμ hμng rμo vÒ thÓ chÕ vμ tæ chøc cho ph¸t triÓn LNXH nh−: • Quan hÖ qua l¹i gi÷a nh÷ng ng−êi sèng trong céng ®ång. • Quan hÖ gi÷a nh÷ng ng−êi sèng trong céng ®ång vμ c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. • X¸c ®Þnh c¸c tiÒm n¨ng vμ xung ®ét trong céng ®ång. • Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p vÒ xung ®ét sö dông tμi nguyªn. • Nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch.... VÊn ®Ò thø hai lμ nghiªn cøu c¸c rμng buéc vμ quan hÖ tù nhiªn cÇn ®Ò cËp vμ øng dông trong ph¸t triÓn LNXN. §ã lμ c¸c lÜnh vùc: • Lùa chän c©y trång • HÖ thèng v−ên −¬m • HÖ thèng l©m sinh • G©y trång c©y ®Æc s¶n • Kü thuËt canh t¸c .... T¹i mçi céng ®ång cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu, sù lùa chän vÊn ®Ò nghiªn cøu lμ mét vÊn ®Ò quan träng, mμ ngay tõ ®©y ®· ®ßi hái cã sù tham gia cña ng−êi d©n sèng trong céng ®ång. Trong LNXH, nhu cÇu nghiªn cøu kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ ng−êi lμm nghiªn cøu mμ nã ®−îc h×nh thμnh tõ ng−êi sÏ sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu sau nμy. Ng−êi n«ng d©n gÆp nh÷ng v−íng m¾c vÒ mét vÊn ®Ò kü thuËt hay chÝnh s¸ch mμ hä cÇn ph¶i gi¶i quyÕt th× ®ã cã thÓ xuÊt ph¸t ®iÓm cña nghiªn cøu LNXH hay nhu cÇu nghiªn cøu b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. §iÒu quan träng lμ lμm sao nh÷ng ng−êi lμm nghiªn cøu hiÓu vμ biÕt ®−îc nhu cÇu ®Ých thùc cña céng ®ång. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cïng tham gia cã thÓ gióp ng−êi lμm nghiªn cøu hiÓu ®−îc vÊn ®Ò nμy. 4.3 Tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n-Mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cïng tham gia trong nghiªn cøu LNXH C¸c c©u hái ®Æt ra lμ: Khi ng−êi n«ng d©n trë thμnh mét ng−êi qu¶n lý hä ph¶i cÇn cã c¸c th«ng tin, vËy nh÷ng th«ng tin nμo hä cÇn ph¶i cã ®Ó hä qu¶n lý tèt h¬n trang tr¹i cña hä? c¸c nhμ nghiªn cøu t×m ®−îc nh÷ng th«ng tin hä cÇn b»ng c¸ch nμo vμ chuyÓn giao ®Õn n«ng d©n ra sao ®Ó hä cã kh¶ n¨ng sö dông ®−îc?. 146
Mét ®iÒu hiÓn nhiªn trong qu¸ tr×nh nμy lμ t¹o ra th«ng tin hai chiÒu gi÷a n«ng d©n vμ nh÷ng nhμ nghiªn cøu. Mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p thu hót sù tham gia vμo qu¸ tr×nh nghiªn cøu mμ Rhoaders and Booth (1982) ®Ò xuÊt lμ c¸ch tiÕp cËn “Tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n” nh− trong h×nh 10.1. IV I KiÕn thøc cña N«ng d©n ®¸nh gi¸ §èi tho¹i gi÷a n«ng d©n n«ng d©n vμ vμ chÊp nhËn vμ nhμ khoa häc c¸c vÊn ®Ò C¸c vÊn ®Ò ®−îc cïng x¸c C¸c gi¶i ph¸p ®Þnh tèt h¬n phï Nghiªn cøu hîp víi ®ång LNXH ruéng III II C¸c gi¶i ph¸p ChÊp nhËn, thö T×m kiÕm gi¶i tiÒm n¨ng nghiÖm trªn ®ång ph¸p: ruéng hoÆc trªn Nghiªn cøu liªn tr¹m ngμnh Ghi chó: PhÇn ®en trong c¸c vßng trßn m« t¶ sù hç trî tõ bªn ngoμi. H×nh 10.1: M« h×nh tiÕp cËn "Tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n" trong nghiªn cøu LNXH (M« pháng theo Rhoaders and Booth, 1982) M« h×nh 10.1. m« t¶ c¸ch tiÕp cËn cïng tham gia trong nghiªn cøu hay ph¸t triÓn c«ng nghÖ theo 4 giai ®o¹n víi c¸c ý nghÜa sau: • Giai ®o¹n I: ChuÈn ®o¸n víi môc ®Ých lμ cïng x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò sÏ ®−îc n«ng d©n vμ c¸c nhμ nghiªn cøu cïng phèi hîp thùc hiÖn. • Giai ®o¹n II: X¸c ®Þnh gi¶i ph¸p víi môc tiªu lμ cïng t×m c¸c gi¶i ph¸p tiÒm n¨ng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. • Giai ®o¹n III: Thö nghiÖm trªn ®ång ruéng cña n«ng d©n víi môc ®Ých t¹o ra sù thuyÕt phôc vμ chÊp nhËn cña n«ng d©n c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt. • Giai ®o¹n IV: N«ng d©n ®¸nh gi¸ vμ chÊp nhËn víi môc tiªu lμ t¹o ra qu¸ tr×nh häc hái, n©ng cao kiÕn thøc cña n«ng d©n vÒ c¸c vÊn ®Ò ®Ó phæ biÕn vμ më réng. 147
4.4 Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia (PTD) Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia cña n«ng d©n lμ mét h×nh thøc tiÕp cËn míi, trong ®ã c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa cña ng−êi n«ng d©n còng ®−îc coi lμ mét yÕu tè quan träng nh− bÊt kú ý kiÕn nμo cña c¸c nhμ khoa häc. §©y lμ nh÷ng ho¹t ®éng nh»m h−íng ®Õn sù thay ®æi kü thuËt hiÖn t¹i cña n«ng d©n, t¨ng c−êng n¨ng lùc thö nghiÖm hiÖn t¹i cña n«ng d©n. Ph¸t triÓn kü thuËt cã sù tham gia chÝnh lμ sù kÕt hîp gi÷a kiÕn thøc b¶n ®Þa cña céng ®ång víi n¨ng lùc nghiªn cøu cña nh÷ng tæ chøc ph¸t triÓn vμ thóc ®Èy mét tiÕn tr×nh häc hái lÉn nhau. Nã bao gåm viÖc x¸c ®Þnh thö nghiÖm vμ cËp nhËt nh÷ng kü thuËt míi ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña ®Þa ph−¬ng. Môc ®Ých cuèi cïng lμ t¨ng c−êng kinh nghiÖm vμ kh¶ n¨ng qu¶n lý kü thuËt cña céng ®ång vμ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng b»ng chÝnh néi lùc cña hä, trong ®ã ho¹t ®éng cña ng−êi d©n gi÷ vai trß chñ ®¹o trong toμn bé tiÕn tr×nh. Ph¸t triÓn kü thuËt cã sù tham gia lμ c¸ch tiÕp cËn míi, l«i cuèn ®−îc n«ng d©n vμo viÖc ph¸t triÓn c¸c kü thuËt n«ng l©m nghiÖp phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña hä, trong ®ã ng−êi n«ng d©n sö dông nh÷ng kiÕn thøc vμ kh¶ n¨ng thùc tÕ cña m×nh ®Ó thö nghiÖm c¸c kü thuËt míi cïng phèi hîp víi c¸n bé nghiªn cøu vμ khuyÕn n«ng l©m. Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia cña n«ng d©n lμ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ kiÕn thøc khoa häc, lμ kÕt qu¶ trao ®æi th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia nh− nhμ khoa häc, c¸n bé khuyÕn l©m vμ n«ng d©n ®Ó t×m ra c¸c thö nghiÖm míi cã lîi cho c¸c bªn tham gia theo h×nh 10.2. Nhμ nghiªn cøu PTD P TD N«ng d©n C¸n bé khuyÕn l©m H×nh 10.2. : Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn tham gia trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia 148
H×nh 10.3. : N«ng d©n tham gia nghiªn cøu TiÕn tr×nh ph¸t triÓn cã sù tham gia ®−îc thùc hiÖn theo c¸c giai ®o¹n chñ yÕu sau: • T¹o lËp c¸c mèi quan hÖ vμ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cã sù tham gia cña ng−êi d©n: Trong giai ®o¹n nμy c¸c nhμ nghiªn cøu vμ c¸n bé khuyÕn l©m cïng víi n«ng d©n ®¸nh gi¸ vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸ vμ c¸c t¸c ®éng tõ bªn ngoμi, ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vμ nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ thèng canh t¸c ®Þa ph−¬ng. • Ph¸t triÓn nh÷ng vÊn ®Ò cÇn thö nghiÖm: C¸c nhμ nghiªn cøu vμ c¸n bé khuyÕn l©m cïng bμn b¹c víi n«ng d©n vÒ c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa ®ang tån t¹i, t×m kiÕm c¸c ý t−ëng thö nghiÖm. Trªn c¬ së th¶o luËn ng−êi n«ng d©n sÏ x¸c ®Þnh nh÷ng chñ ®Ò hay vÊn ®Ò hä muèn thö nghiÖm vμ ph¸t triÓn. • Giai ®o¹n thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm: C¸c bªn tham gia tiÕn hμnh thiÕt kÕ c¸c thö nghiÖm, sau ®ã n«ng d©n lμ ng−êi trùc tiÕp qu¶n lý vμ thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm ®ã, c¸n bé nghiªn cøu vμ c¸n bé khuyÕn l©m ®ãng vai trß t− vÊn, cung cÊp th«ng tin vμ phèi hîp ho¹t ®éng. C¸c nhμ nghiªn cøu thu thËp th«ng tin, sö dông c¸c c«ng cô thèng kª thÝch hîp ®Ó ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thö nghiÖm. Toμn bé qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®Òu cã sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan. • Giai ®o¹n chia sÎ kÕt qu¶ thö nghiÖm: §©y lμ giai ®o¹n ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®μo t¹o trong céng ®ång, chia sÎ kÕt qu¶ thö nghiÖm víi c¸c hé n«ng d©n kh¸c . 149
• Duy tr× hç trî cho qu¸ tr×nh PTD: Thùc hiÖn bÒn v÷ng bao gåm c¸c ho¹t ®éng nh− hç trî c¬ së vËt chÊt, t− liÖu ho¸ kinh nghiÖm, ®óc rót kinh nghiÖm ®Ó nh©n réng v.v 4.5 TiÕn tr×nh ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia (PRA) trong nghiªn cøu LNXH PRA lμ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n. PRA kh«ng nh÷ng lμ ph−¬ng ph¸p dïng ®Ó lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn céng ®ång mμ cßn lμ ph−¬ng ph¸p dïng ®Ó thu hót ng−êi d©n vμo nghiªn cøu LNXH, ph¸t triÓn c«ng nghÖ thÝch hîp. PRA ®−îc thùc hiÖn b»ng mét tËp hîp c¸c c«ng cô. Sau ®©y lμ tiÕn tr×nh cã kh¶ n¨ng sö dông PRA vμo qu¸ tr×nh nghiªn cøu LNXH. • Ng−êi d©n tham gia ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, ph¸t hiÖn vÊn ®Ò vμ x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. B»ng c¸c c«ng cô PRA x©y dùng sa bμn, vÏ s¬ ®å ph¸c ho¹, kh¶o s¸t tuyÕn, th¶o luËn nhãm n«ng d©n, häp d©n, pháng vÊn hé gia ®×nh cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc thùc tr¹ng cña ®Þa ph−¬ng, tõ ®ã cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. • X¸c ®Þnh −u tiªn nghiªn cøu vμ chuyÓn giao c«ng nghÖ N«ng d©n cã thÓ ®−a ra c¸c nhu cÇu nghiªn cøu vμ chuyÓn giao c«ng nghÖ th«ng qua c¸c cuéc th¶o luËn nhãm n«ng d©n tiªu biÓu, vμ häp d©n. C¸c c«ng cô vμ kü thuËt ph©n tÝch nh− ph©n tÝch s¬ ®å h×nh c©y, ph©n tÝch theo luång, ph©n lo¹i −u tiªn theo ph−¬ng ph¸p b¶ng « vu«ng hay so s¸nh cÆp ®«i. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®−îc th«ng qua c¸c cuéc häp d©n. • X©y dùng môc tiªu vμ kÕ ho¹ch nghiªn cøu N«ng d©n ®−îc thu hót vμo qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh môc tiªu vμ x©y dùng kÕ ho¹ch nghiªn cøu th«ng qua c¸c cuéc th¶o luËn nhãm n«ng d©n vμ th«ng qua c¸c cuéc häp toμn th«n. Khung logic nghiªn cøu ®−îc c¸n bé nghiªn cøu thiÕt kÕ vμ h−íng dÉn cho n«ng d©n ®Ó hä cã thÓ ph©n tÝch c¸c môc tiªu vμ kÕt qu¶ mong ®îi. KÕ ho¹ch nghiªn cøu ®−îc th¶o luËn trùc tiÕp víi n«ng d©n vμ m« t¶ trªn c¸c b¶ng biÓu vμ s¬ ®å tiÕn ®é, trong ®ã ghi râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia. • Ng−êi d©n tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng thiÕt kÕ, thùc thi c¸c thö nghiÖm vμ m« h×nh. Cïng lμm viÖc víi n«ng d©n trªn ®ång ruéng lμ c«ng cô quan träng vμ h÷u Ých ®Ó n«ng d©n tham gia vμo qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Sù ®èi tho¹i vμ hμnh ®éng trùc tiÕp víi n«ng d©n lμ ph−¬ng tiÕp cËn nghiªn cøu LNXH. • N«ng d©n tham gia vμo qu¸ tr×nh gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ vμ phæ biÕn kÕt qu¶. Ph−¬ng ph¸p gi¸m gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®−îc ¸p dông ®Ó n«ng d©n cã kh¶ n¨ng tù thuyÕt phôc vμ qu¶n lý c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu. M« h×nh phæ biÕn lan réng ®−îc vËn dông vμo qu¸ tr×nh chuyÓn giao kÕt qu¶ nghiªn cøu. 150
2. TiÕp cËn cã sù tham gia trong ®μo t¹o LNXH 2.1. §μo t¹o tËp huÊn viªn (TOT) TOT lμ qu¸ tr×nh ®μo t¹o chuyÓn giao, trong ®ã ng−êi häc sau khi häc cã thÓ vËn dông kiÕn thøc, kü n¨ng häc ®−îc ®Ó ®μo t¹o tiÕp cho ng−êi kh¸c. Nh− vËy ng−êi häc sau khi häc sÏ trë thμnh c¸c tiÓu gi¸o viªn. H×nh thøc ®μo t¹o nμy rÊt phï hîp víi ph¸t triÓn nguån nh©n lùc th«ng qua ®μo t¹o phæ cËp, lan réng. Th«ng qua TOT hy väng sÏ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vÒ c¸n bé KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m c¸c cÊp vμ kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c dÞch vô ®μo t¹o cho n«ng d©n. 2.1.1. §èi t−îng ®μo t¹o §èi t−îng chÝnh ®Ó ®μo t¹o lμ c¸n bé lμm trong ngμnh n«ng l©m nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n cÊp huyÖn vμ tØnh, c¸c c¸n bé cña c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n LNXH cã c¸c lÜnh vùc chuyªn m«n nh− trång trät, ch¨n nu«i, thó y, l©m nghiÖp, c«ng tr×nh n«ng th«n, kÕ ho¹ch, tμi chÝnh v.v.. ViÖc lùa chän ®èi t−îng ®μo t¹o tiªu ®iÓm lμ c¸n bé cÊp huyÖn cã c¸c lý do vμ −u ®iÓm sau: • §éi ngò c¸n bé cÊp huyÖn cã chuyªn m«n v÷ng, kinh nghiÖm phong phó khi lμm viÖc víi céng ®ång, phÇn lín hä xuÊt th©n tõ ®Þa ph−¬ng. • VÞ trÝ c«ng t¸c ë cÊp huyÖn cã quan hÖ trùc tiÕp vμ th−êng xuyªn víi cÊp x· vμ th«n b¶n tõ tr−íc nªn thuËn lîi trong ®μo t¹o vμ ®iÒu hμnh. • C¸n bé cÊp huyÖn cã kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c dÞch vô kü thuËt vμ t− vÊn cho céng ®ång thuËn lîi h¬n vÒ mÆt thêi gian, tr¸ch nhiÖm cao vμ chi phÝ thÊp h¬n so víi c¸n bé tõ trung −¬ng, tØnh hay dù ¸n trªn ®Þa bμn cña ®Þa ph−¬ng. • Kinh nghiÖm tõ nhiÒu dù ¸n trªn cho thÊy viÖc lùa chän c¸n bé chuyªn m«n cÊp huyÖn ®Ó ®μo t¹o thμnh tËp huÊn viªn lμ hoμn toμn hîp lý, phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho ®Þa ph−¬ng, thóc ®Èy nhanh vμ cã hiÖu qu¶ khi thùc hiÖn dù ¸n. 2.1.2. TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p cña TOT Nh÷ng kinh nghiÖm cña TOT ®−îc ¸p dông t¹i c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn nh− Ch−¬ng tr×nh 5322, Dù ¸n L©m nghiÖp khu vùc ViÖt Nam-ADB, Dù ¸n Qu¶n lý ®Çu nguån cã sù tham gia cña ng−êi d©n t¹i huyÖn Hoμnh Bå, Qu¶ng Ninh, dù ¸n Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n quy m« nhá t¹i tØnh Qu¶ng Nam vμ thμnh phè §μ N½ng cho thÊy tiÕn tr×nh ®μo t¹o TOT nhiÒu cÊp nh− ®−îc m« t¶ trong b¶ng 10.1. • Khãa ®μo t¹o c¬ b¶n Kho¸ ®μo t¹o nμy cã thÓ bao gåm 1 ®Õn 3 líp tuú theo yªu cÇu vμ kh¶ n¨ng cña häc viªn. Mçi líp ®−îc tiÕn hμnh tõ 3-5 ngμy t¹i huyÖn theo mét chuyªn ®Ò cô thÓ. Sau mçi líp cña kho¸ ®μo t¹o c¬ b¶n sÏ tiÕn hμnh kho¸ ®μo t¹o thùc hμnh. ViÖc lùa chän sù nèi tiÕp gi÷a c¸c kho¸ c¨n cø vμo kiÕn thøc, kü n¨ng cÇn ph¶i cã cña häc viªn ®Ó tiÕn hμnh kho¸ ®μo t¹o thùc hμnh hoÆc kho¸ ®μo t¹o n©ng cao. Ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o cho ng−êi lín tuæi ®−îc ¸p dông, nghÜa lμ ®μo t¹o lÊy ng−êi häc lμm trung t©m ®Ó t¹o ra qu¸ tr×nh ®èi tho¹i h¬n lμ gi¶ng bμi. C¸c phÇn lý thuyÕt chiÕm kh«ng qu¸ 40%, phÇn cßn l¹i dμnh cho th¶o luËn, lμm viÖc theo nhãm vμ thùc 151
hμnh. Gi¸o viªn gi÷ vai trß thóc ®Èy h¬n lμ gi¶ng gi¶i. S¶n phÈm cña mçi líp lμ kÕ ho¹ch bμi gi¶ng do mçi häc viªn x©y dùng cho riªng m×nh. B¶ng 10.1: TiÕn tr×nh vμ vai trß cña ng−êi tham gia trong TOT Kho¸ ®μo t¹o Chuyªn gia ®μo C¸n bé huyÖn N«ng d©n N«ng d©n t¹o chñ chèt kh¸c Kho¸ ®μo t¹o Gi¶ng viªn chÝnh Häc viªn c¬ b¶n Kho¸ ®μo t¹o Ng−êi hç trî, thóc Trî gi¶ng Häc viªn ®Èy thùc hμnh Kho¸ ®μo t¹o Gi¸m s¸t vμ hç trî TËp huÊn viªn Trî gi¶ng Häc viªn chÝnh n©ng cao Gi¸m s¸t vμ hç trî TËp hu©n Häc viªn C¸c khãa tiÕp viªn theo Nguån: NguyÔn B¸ Ng·i (1999) • Kho¸ ®μo t¹o thùc hμnh: Häc trong khi lμm Líp ®μo t¹o nμy ®−îc g¾n vμo qu¸ tr×nh triÓn khai c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n. Trong ®ã cã ®μo t¹o cho c¸c n«ng d©n chñ chèt ®Ó hä sau nμy hä cã thÓ tham gia trùc tiÕp vμo viÖc huÊn luyÖn cho n«ng d©n kh¸c thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng dù ¸n. Nh− vËy t¹i líp häc nμy cã 2 ®èi t−îng lμ häc viªn. Häc viªn lμ c¸n bé cÊp huyÖn lμ ng−êi häc võa lμ ng−êi ®μo t¹o trùc tiÕp cho c¸n bé huyÖn kh¸c vμ n«ng d©n. Víi t− c¸ch trªn hä ph¶i thùc hμnh gi¶ng bμi vμ h−íng dÉn häc viªn d−íi sù hç trî cña gi¸o viªn. Nh− vËy ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o chñ yÕu lμ ®μo t¹o kü n¨ng b»ng thùc hμnh th«ng qua c«ng viÖc cô thÓ, ®¸nh gi¸ vμ ®óc rót. Nh÷ng kü n¨ng thiÕu sÏ ®−îc bæ sung ngay trªn hiÖn tr−êng d−íi sù h−íng dÉn cña gi¸o viªn. • Kho¸ ®μo t¹o n©ng cao Kho¸ ®μo t¹o nμy ®−îc tiÕn hμnh g¾n víi tiÕn tr×nh thùc hiÖn ho¹t ®éng dù ¸n tiÕp theo. §©y lμ kho¸ häc ®Æt môc tiªu ®μo t¹o n©ng cao cho häc viªn cÊp huyÖn. V× vËy trong kho¸ ®μo t¹o nμy, häc viªn cÊp huyÖn víi vai trß lμ tËp huÊn viªn chÝnh, thùc hμnh c¸c kü n¨ng thóc ®Èy, hç trî cho c¸n bé cÊp huyÖn kh¸c vμ n«ng d©n chñ chèt. Mét gi¸o viªn cña trung −¬ng gi÷ vai trß gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vμ ®óc rót. • C¸c kho¸ ®μo t¹o tiÕp theo Sau 3 kho¸ ®μo t¹o c¸n bé cÊp huyÖn trë thμnh c¸c tËp huÊn viªn ®Þa ph−¬ng. TiÕn tr×nh nh− trªn ®−îc lÆp l¹i cho c¸c kho¸ tiÕp theo. Tuy nhiªn, néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o ®−îc gän nhÑ h¬n. Nh÷ng c¸n bé cÊp huyÖn kh¸c vμ n«ng d©n chñ chèt sÏ ®−îc c¸c tËp huÊn viªn ®Þa ph−¬ng ®μo t¹o vμ sÏ trë thμnh tËp huÊn viªn h−íng dÉn nh©n d©n thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng dù ¸n. TOT rÊt phï hîp cho ®μo t¹o khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, ®Æc biÖt cho viÖc ®μo t¹o ph−¬ng ph¸p cã sù tham gia cña ng−êi d©n trong x©y dùng kÕ ho¹ch, gi¸m s¸t vμ ®¸nh 152
gi¸, c¸c ph−¬ng ph¸p qu¶n lý trªn c¬ së céng ®ång vμ ®μo t¹o kü thuËt ®¬n gi¶n trong n«ng l©m kÕt hîp, canh t¸c trªn ®Êt dèc, phßng chèng s©u bÖnh vμ bÖnh gia sóc v.v. C¸n bé chuyªn m«n cÊp huyÖn ®−îc ®μo t¹o thμnh c¸c tËp huÊn viªn ®Þa ph−¬ng sÏ ph¸t huy tèt cho c¸c qu¸ tr×nh ®μo t¹o tiÕp theo. Bμi häc kinh nghiÖm nμy cã thÓ ®−îc ¸p dông cho c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n, ®Æc biÖt lμ c¸c dù ¸n khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. §èi víi c¸n bé cÊp huyÖn ®−îc ®μo t¹o ®Ó trë thμnh tËp huÊn viªn ®Þa ph−¬ng cÇn ®−îc −u tiªn trang bÞ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¬ b¶n, kü n¨ng giao tiÕp vμ thóc ®Èy, tæ chøc vμ qu¶n lý kho¸ häc. V× vËy, khi tuyÓn chän häc viªn lμ c¸n bé cÊp huyÖn ph¶i chó ý ®Õn yªu cÇu tèi thiÓu vÒ kiÕn thøc vμ kü n¨ng nghÒ nghiÖp ph¶i cã. Ngoμi viÖc ®μo t¹o mét c¸ch c¬ b¶n cho c¸n bé cÊp huyÖn trªn líp th× c¸c qu¸ tr×nh ®μo t¹o ®−îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng dù ¸n t−¬ng øng. Kinh nghiÖm cho thÊy ph−¬ng ph¸p "häc trong khi lμm" lu«n ®em l¹i kÕt qu¶ cao nhÊt. TOT lμ mét qu¸ tr×nh ph¶i dùa trªn thùc tiÔn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®μo t¹o cña thùc tiÔn. §©y lμ mét qu¸ tr×nh nhËy c¶m ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng ph¸p vμ kü n¨ng ®óc rót tõ thùc tÕ. Mét th¸ch thøc ®èi víi TOT lμ lu«n ®Æt ra ®a môc tiªu trong mét qu¸ tr×nh, nghÜa lμ TOT lu«n gi¶i quyÕt c¶ môc tiªu ®μo t¹o vμ môc tiªu thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng dù ¸n: ®μo t¹o ®Ó thùc hiÖn dù ¸n vμ qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ®Ó ®μo t¹o, vμ ngay trong mét qu¸ tr×nh ®μo t¹o ng−êi d¹y vμ còng lμ ng−êi häc. V× vËy TOT cÇn tiÕp tôc ®−îc nghiªn cøu vμ thö nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p ®Ó cã thÓ ¸p dông cã hiÖu qu¶ h¬n. 2.2. §μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n 2.2.1. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý trong ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n Trªn m¶nh ®Êt cña m×nh, ng−êi n«ng d©n võa lμ ng−êi qu¶n lý vμ còng lμ ng−êi s¶n xuÊt (trång trät, ch¨n nu«i...). Lμ ng−êi qu¶n lý, ng−êi n«ng d©n ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh hoÆc lùa chän c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c nhau, nghÜa lμ ng−êi n«ng d©n cÇn ph¶i cã kiÕn thøc qu¶n lý, biÕt tÝnh to¸n hiÖu qu¶, tæ chøc s¶n xuÊt... Lμ ng−êi trång trät, ng−êi n«ng d©n thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc ®ång ¸ng, ch¨n nu«i sóc vËt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho chÝnh m×nh nªn ng−êi n«ng d©n cÇn cã c¸c kü n¨ng b»ng tay, c¬ b¾p, b»ng m¾t..., nghÜa lμ biÕt, hiÓu vμ sö dông thuÇn thôc c¸c kü thuËt trång trät vμ ch¨n nu«i. B¶n th©n mçi ng−êi n«ng d©n ®Òu cã kiÕn thøc vμ kü n¨ng thùc hμnh vèn cã, nh−ng kiÕn thøc vμ kü n¨ng ®ã kh«ng ®ñ ®¸p øng ®ßi hái cña kü thuËt ngμy cμng cao ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cña vËt nu«i c©y trång ngμy cμng nhiÒu, cã chÊt l−îng cao. Do vËy ng−êi n«ng d©n cÇn ph¶i ®−îc häc hái vμ ®μo t¹o. Qu¸ tr×nh häc hái vμ ®μo t¹o ®−îc thùc hiÖn b»ng 2 con ®−êng. Thø nhÊt, häc hái b»ng qu¸ tr×nh trao ®æi kiÕn thøc vμ kinh nghiÖm gi÷a nh÷ng ng−êi d©n sèng trong céng ®ång vμ thø hai, häc tËp, ®μo t¹o kiÕn thøc vμ kü n¨ng míi víi nh÷ng ng−êi bªn ngoμi céng ®ång. Do vËy, viÖc ®μo t¹o, chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n cÇn chó ý mÊy ®iÓm sau ®©y: • KiÕn thøc vμ kü n¨ng vèn cã cña mçi n«ng d©n vμ cña céng ®ång. 153
• KiÕn thøc vμ kü n¨ng míi mμ n«ng d©n vμ céng ®ång cÇn häc hái vμ ®−îc ®μo t¹o tõ bªn ngoμi. • C¸c kiÕn thøc vμ kü n¨ng ph¶i ®¸p øng nhu cÇu häc hái vÒ kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i vμ qu¶n lý. • Con ®−êng häc hái vμ ®μo t¹o cña ng−êi n«ng d©n b»ng c¶ 2: trong céng ®ång vμ ngoμi céng ®ång. • Qu¸ tr×nh ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc vμ kü n¨ng míi cho n«ng d©n ph¶i xÐt ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña chÝnh hä. V× vËy qu¸ tr×nh ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n bao gåm c¸c b−íc sau: • X¸c ®Þnh râ nhu cÇu kiÕn thøc vμ kü n¨ng cña n«ng d©n vμ céng ®ång cña hä. • X¸c ®Þnh râ môc tiªu häc hái dùa vμo nhu cÇu trªn. • X¸c ®Þnh néi dung cÇn ®μo t¹o vμ chuyÓn giao. • Lùa chän c¸c ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o vμ chuyÓn giao thÝch hîp. • Ph¸t triÓn tμi liÖu ®μo t¹o vμ chuyÓn giao thÝch hîp. • TiÕn hμnh ®μo t¹o vμ chuyÓn giao. • Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®μo t¹o vμ chuyÓn giao. • Hoμn thiÖn vμ c¶i tiÕn qu¸ tr×nh ®μo t¹o vμ chuyÓn giao. 2.2.2. X¸c ®Þnh nhu cÇu ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n Néi dung ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc c¨n cø vμo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o thÓ hiÖn trªn 3 mÆt: kiÕn thøc, kü n¨ng vμ th¸i ®é. Tuy nhiªn lo¹i kiÕn thøc kü n¨ng nμo mμ n«ng d©n cÇn ®−îc ®μo t¹o vμ chuyÓn giao phô thuéc vμo tõng céng ®ång, tõng nhãm n«ng d©n trong céng ®ång vμ thêi ®iÓm kh¸c nhau. V× vËy viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n lμ hÕt søc cÇn thiÕt khi mçi ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, hoÆc cô thÓ h¬n cho mçi kho¸ ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n ®−îc m« t¶ trong lÜnh vùc nh− b¶ng 10.2. §èi t−îng ®μo t¹o ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vμo c¸c nhãm n«ng d©n trong céng ®ång nh−: ph©n theo ngμnh nghÒ: trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp... , nhãm cã cïng së thÝch, nhãm cã cïng mÆt b»ng vÒ kiÕn thøc vμ kinh nghiÖm. Mçi ®èi t−îng ®μo t¹o x¸c ®Þnh râ nhu cÇu vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng vμ yªu cÇu vÒ phÈm chÊt. 154
B¶ng 10.2: VÝ dô vÒ khung ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o khuyÕn n«ng khuyÕn l©m §èi t−îng ®μo t¹o Nhu cÇu Nhu cÇu Yªu cÇu vÒ kiÕn thøc vÒ kü n¨ng vÒ th¸i ®é C¸n bé qu¶n lý dù ¸n cña th«n Nhãm n«ng d©n cïng së thÝch ( VD. Nhãm ch¨n nu«i) Nhãm phô n÷ Nhãm n«ng d©n cao tuæi ......................... 2.2.3. ¸p dông ph−¬ng ph¸p PRA trong ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o • Sö dông kÕt qu¶ PRA ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu ®μo t¹o Khi thùc hiÖn c¸c c«ng cô PRA, n«ng d©n lu«n nªu lªn c¸c khã kh¨n mμ hä gÆp ph¶i, ®ång thêi còng ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Trong c¸c khã kh¨n vμ gi¶i ph¸p ®ã cã nh÷ng khã kh¨n vÒ kiÕn thøc vμ kinh nghiÖm s¶n xuÊt, vμ nh÷ng nhu cÇu häc tËp. Nh− vËy, kÕt qu¶ PRA còng chØ ra nhu cÇu ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n. Tuy nhiªn, nh÷ng nhu cÇu ®μo t¹o cña n«ng d©n thÓ hiÖn trong kÕt qu¶ PRA ch−a cô thÓ vμ chi tiÕt cho tõng ®èi t−îng n«ng d©n. MÆc dï vËy c¸n bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m c¨n cø vμo kÕt qu¶ nμy ®Ó cã thÓ v¹ch ra c¸c ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cho n«ng d©n. ViÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu ®μo t¹o c¨n cø b¶n dù th¶o kÕ ho¹ch hμnh ®éng cña th«n. Tõ ch−¬ng tr×nh huÊn luyÖn ®μo t¹o do n«ng d©n ®Ò xuÊt x¸c ®Þnh ®−îc c¸c kho¸ vμ néi dung ®μo t¹o. • Sö dông kü thuËt PRA ®Ó ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o PRA chuyªn ®Ò ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o chØ thùc hiÖn khi cÇn cã c¸c th«ng tin chi tiÕt vÒ nhu cÇu ®μo t¹o, ®Æc biÖt lμ x¸c ®Þnh nhãm ®èi t−îng cô thÓ cho th«n, b¶n vμ c¸c môc tiªu, néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o cho phï hîp cho tõng ®èi t−îng. Qu¸ tr×nh tæ chøc PRA chuyªn ®Ò ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o cÇn ®−îc tæ chøc linh ho¹t vμ sö dông mÒm dÎo c¸c c«ng cô PRA thÝch hîp. Sau ®©y lμ mét sè ph−¬ng ph¸p vμ c«ng cô PRA th−êng ®−îc sö dông trong ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o cho n«ng d©n: + Häp d©n : Häp d©n toμn th«n ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu chung vÒ ®μo t¹o vμ chuyÓn giao kiÕn thøc cña toμn th«n, b¶n, x¸c ®Þnh −u tiªn vμ nhãm së thÝch. NÕu trong kÕt qu¶ PRA ®· thÓ hiÖn râ c¸c nhu cÇu trªn th× kh«ng cÇn sö dông c«ng cô nμy. 155