- 1 -
BÀI GI NG L CH S VĂN MINH TH GI IẢ Ị Ử Ế Ớ
Ph n ầ 1. VĂN MINH PH NG ĐÔNG C TRUNG Đ IƯƠ Ổ Ạ
Bài 1. VĂN MINH AI C P, L NG HÀ, N Đ , TRUNG HOA.Ậ ƯỠ Ấ Ộ
I. Đi u ki n hình thành.ề ệ
1- Ai C pậ
- Ai C pậ: L ch s văn minh Ai C p b t đ u t kho ng thiên niên k IV( tr.CN) đ nị ử ậ ắ ầ ừ ả ỷ ế
năm 30( tr.CN), b bi n thành m t t nh c a Đ qu c La Mã.ị ế ộ ỉ ủ ế ố
- N m d c theo l u v c sông Nin( Sông Nin dài 6700km, đo n ch yằ ọ ư ự ạ ả qua Ai
C p kho ng 700km), vậ ả i đ ng b ng 7 nhánh sông đ ra ĐTH h t s c màu m , đâyớ ồ ằ ổ ế ứ ỡ ở
có l p đ t phù sa đen dày t i 10m. L u v c sông còn có m t qu n th th c v tớ ấ ớ ư ự ộ ầ ể ự ậ
phong phú, đ c bi t là cây Papyrut, sông Nin còn cung c p m t l ng th y s nặ ệ ấ ộ ượ ủ ả
phong phú. Đ c bi t đây còn có nh ng loài đ ng v t to l n đ c bi t: cá th b ngặ ệ ở ữ ộ ậ ớ ặ ệ ở ằ
ph i, hà mã, cá s u, chim ng, tê giác, h báo… Sông Nin còn là huy t m ch giaoổ ấ ư ổ ế ạ
thông quan tr ng.ọ
- Biên gi i Ai C p c v a đóng v a m : Phía b c là Đ a Trung H i, phía Namớ ậ ổ ừ ừ ở ắ ị ả
là vùng thác n c l n, Tây là sa m c Libia, ướ ớ ạ Đông là bi n ểH ng H i. ồ ả
- Phía đông và Tây là nh ng r ng núi đá vôi d ng đ ng, v i nh ng m đ ng,ữ ặ ự ứ ớ ữ ỏ ồ
vàng, cùng v i loài cây bách tùng tuy t xù đ c bi t t o đi u ki n thu n l i đ ng iớ ế ặ ệ ạ ề ệ ậ ợ ể ườ
Ai C p c có nh ng sáng t o văn minh kỳ di u. ậ ổ ữ ạ ệ
+- Xã h i:ộ
- C dân c Ai C p là ng i da đen b n đ a châu Phi đ ng hóa v i t c Ha mitư ổ ậ ườ ả ị ồ ớ ộ
t Tây Á tràn xu ng, t ch t kh e m nh, thích nghi t t v i hoàn c nh đ c nhân lênừ ố ố ấ ỏ ạ ố ớ ả ượ
v i kh năng đi l i đây đó c a ng i Ha mít, đã t o nên nh ng c dân v m v r nớ ả ạ ủ ườ ạ ữ ư ạ ỡ ắ
1
- 2 -
r i, th o ngh nông nghi p và sông n c( v sau tr thành m u hình chu n m c vỏ ạ ề ệ ướ ề ở ẫ ẩ ự ề
cái đ p kh e kho n không ch trong m thu t Ai C p mà c Hy-La c đ i).ẹ ỏ ắ ỉ ỹ ậ ậ ả ổ ạ
- T n a đ u thiên niên k IV TCN, c dân c Ai C p s ng t p trung thànhừ ử ầ ỷ ư ổ ậ ố ậ
các Nôm, do nh ng Chúa Nôm đ ng đ u, do hoàn c nh s ng mà ng i Ai C p c cóữ ứ ầ ả ố ườ ậ ổ
t p t c th cúng S.Nin và các con v t vùng sông n c, đ ng th i r t coi tr ng đ nậ ụ ờ ậ ướ ồ ờ ấ ọ ế
m c sùng bái các Chúa Nôm. Nh ng Chúa nôm có công th ng nh t toàn Ai C p trứ ữ ố ấ ậ ở
thành Vua và đ c th n thánh hóa.ượ ầ
- Đ có đ c s c m nh trong quá trình tr th y, ch ng ngo i xâm, c dân cể ượ ứ ạ ị ủ ố ạ ư ổ
Ai C p c n có tính th ng nh t cao trong c ng đ ng, và xây d ng b máy chínhậ ầ ố ấ ộ ồ ự ộ
quy n t p trung quy n l c, đi u đó t t y u d n đ n vi c hình thành nhà n c t pề ậ ề ự ề ấ ế ẫ ế ệ ướ ậ
quy n chuyên ch .ề ế
2-L ng Hàưỡ
N n văn minh L ng Hà t n t i và phát tri n kho ng n a đ u thiên niên k IVề ưỡ ồ ạ ể ả ử ầ ỷ
tr.CN đ n năm 539 tr.CN, b tàn l i. ế ị ụ
- N m gi a 2 con sông r ng l n Ti g r và ph rat, hàng năm b i đ p m tằ ữ ộ ớ ơ ơ Ơ ơ ồ ắ ộ
l ng phù sa kh ng l ( l n đ n n i làm cho đ t li n phía Nam L ng Hà đã l n raượ ổ ồ ớ ế ỗ ấ ề ở ưỡ ấ
s ng phía v nh Cô oét t i 200km), h t s c thu n l i cho vi c phát tri n nông nghi p,ố ị ớ ế ứ ậ ợ ệ ể ệ
tr ng nho, ô l u và đ i m ch… Hai con sông còn làm d u đi cái n ng nóng nh ch oồ ư ạ ạ ị ắ ư ả
l a c a các sa m c xung quanh.ử ủ ạ
- l u v c 2 sông có lo i đ t sỞ ư ự ạ ấ ét làm đ g m r t t t và còn là v t li u choồ ố ấ ố ậ ệ
ngành xây d ngự. Ngoài ra còn có th cát đ làm th y tinh r t đ c bi t, có th làm đứ ể ủ ấ ặ ệ ể ồ
dùng hay trang trí nhà c aử- đây còn có m t qu n th sinh v t n c phongỞ ộ ầ ể ậ ướ
phú, có lo i cây chà là m c thành r ng v i r t nhi u công d ng: qu có l ng đ ngạ ọ ừ ớ ấ ề ụ ả ượ ườ
cao, h t đun n u thay than, lá đan đ dùng, ho c l p nhà…ạ ấ ồ ặ ợ
2
- 3 -
- Biên gi i tuy kh c nghi t nh ng không hi m tr , phía B c là dãy Ác mê niaớ ắ ệ ư ể ở ắ
vào mùa băng tan th ng đ xu ng m t l ng n c nh bi n c , phía Tây là sa m cườ ổ ố ộ ượ ướ ư ể ả ạ
Syria nóng b ng, phía Đông giáp Ba T ( Th Nhĩ Kỳ ngày nay), phía Nam là v nh Pécỏ ư ổ ị
xích, do đó th ng xuyên h ng ch u nh ng đ t thiên di, hay vó ng a quân xâm l cườ ứ ị ữ ợ ự ượ
tràn qua, vì th L ng Hà dù có kh năng ti p bi n văn minh r t cao, nh ng luôn xáoế ưỡ ả ế ế ấ ư
tr n và b t n đ nh.ộ ấ ổ ị
+ Xã h iộ:
-Nh ng c dân đ n s m là ng i Xu me, sau đó là ng i Ác cát, Sê mít đ ngữ ư ế ớ ườ ườ ồ
hóa v i nhau t o thành c dân L ng Hà c đa b n s c. Quá trình đ ng hóa v i nhauớ ạ ư ưỡ ổ ả ắ ồ ớ
cũng đ ng th i là quá trình chinh ph c l n nhau đ s m t o nên nh ng qu c giáồ ờ ụ ẫ ể ớ ạ ữ ố
thành th đ c l p Ua, Eritđu, Uc( Cô Oet), Ba bi lon( Bát đa), …C dân L ng Hàị ộ ậ ở ư ưỡ
c cũng r t sùng bái các hi n t ng t nhiên( Đ c bi t xem Th ng đ là Đ ng sángổ ấ ệ ượ ự ặ ệ ượ ế ấ
t o ra loài ng i và khai thiên l p đ a…). H n n a do đi u ki n s ng và trong quáạ ườ ậ ị ơ ữ ề ệ ố
trình t n t i di n ra nhi u cu c chinh ph c l n nhau gi a các qu c gia, nên c dânồ ạ ễ ề ộ ụ ẫ ữ ố ư
v a r t sùng bái các v vua v a r t ng ng m h . L ng Hà các nhà n c cừ ấ ị ừ ấ ưỡ ộ ọ Ở ưỡ ướ ổ
xu t hi n khá s m kho ng đ u thiên niên k III TCN, nh ng khó th ng nh t đ cấ ệ ớ ả ầ ỷ ư ố ấ ượ
toàn b khu v c.ộ ự
3. n ĐẤ ộ
N n văn minh n Đ t n t i và phát tri n kho ng n a đ u thiên niên k IIIề Ấ ộ ồ ạ ể ả ử ầ ỷ
tr.CN phát tri n liên t c đ n ngày nay.ể ụ ế
+ T nhiên ự
- Văn minh n c hình thành l u v c 2 sông: sông H ng và sông n, 2 conẤ ổ ở ư ự ằ Ấ
sông r ng l n ch y ng c chi u nhau t o nên nh ng vùng đ ng b ng r ng l nộ ớ ả ượ ề ạ ữ ồ ằ ộ ớ
thu n l i cho phát tri n kinh t nông nghi p. Đ c bi t sông H ng là con sông linhậ ợ ể ế ệ ặ ệ ằ
thiêng đ i v i c dân n Đ c .ố ớ ư Ấ ộ ổ
3
- 4 -
- Vùng núi cao phía B c là dãy Hy ma lay a quanh năm tuy t ph l nh l o,ắ ế ủ ạ ẽ
hi m tr và bí n là n i đ c coi là ch trú ng c a các nhà hi n tri t, tăng l cácể ở ẩ ơ ượ ỗ ụ ủ ề ế ữ
phái và c a th n linh. Vùng cao nguyên Đê can là vùng r ng r m có n i còn hoang sủ ầ ừ ậ ơ ơ
nh th khai thiên l p đ a. Các vùng đ i núi kh c nghi t và hi m tr nh ng l i cóư ưở ậ ị ồ ắ ệ ể ở ư ạ
m t qu n th sinh v t vô cùng phong phú. n đ còn là m t khu v c giàu tài nguyên,ộ ầ ể ậ Ấ ộ ộ ự
khoáng s n thu n l i cho phát tri n các ngành ngh th công. Vùng m m phía Namả ậ ợ ể ề ủ ỏ
c a ti u l c đ a l i có nhi u dãy núi v i h i nóng ph r t kh c nghi t, khi n c dânủ ể ụ ị ạ ề ớ ơ ả ấ ắ ệ ế ư
khó sinh s ng n i đây. Biên gi i n v a đóng v a m . ố ơ ớ Ấ ừ ừ ở
+- Xã h i:ộ
- C dân c n Đ là s hòa huy t gi a ng i Đra viđa da nâu đen và ng iư ổ Ấ ộ ự ế ữ ườ ườ
Arian da tr ng t vùng bi n Caxpiên t i, trong quá trình hòa huy t h đ nh c ắ ừ ể ớ ế ọ ị ư ở
nh ng vùng mi n khác nhau l i có nh ng đ c tính khác nhau. T Thiên niên k IIIữ ề ạ ữ ặ ừ ỷ
TCN, Do hoàn c nh s ng c dân n c t p trung trong nh ng công xã nông thôn khépả ố ư Ấ ổ ậ ữ
kín v i h i đ ng gia t c cai tr , ng i đ ng đ u có nhi u quy n hành, nhi u công xãớ ộ ồ ộ ị ườ ứ ầ ề ề ề
h p thành nh ng đ n v hành chính l n mà ng i đ ng đ u nh nh ng ông vua.ọ ữ ơ ị ớ ườ ứ ầ ư ữ
Trong CXNT tr i qua nhi u th h t n t i nh ng lu t t c tr thành nh ng lu t b tả ề ế ệ ồ ạ ữ ậ ụ ở ữ ậ ấ
thành văn kh c nghi t: Lu t Ma nu: k t hôn s m, đ nhi u con, lu t t c Sati… vàắ ệ ậ ế ớ ẻ ề ậ ụ
c nh ng quan ni m phân bi t nghi t ngã: phân bi t màu da, ngh nghi p. S phânả ữ ệ ệ ệ ệ ề ệ ự
bi t y đ c h p th c b ng tôn giáo, nên nó t n t i dai d ng…C dân n c doệ ấ ượ ợ ứ ằ ồ ạ ẳ ư Ấ ổ
đi u ki n s ng có đ c tính cam ch u, vâng ph , nh n n i, và tuy t đ i tin t ng vàoề ệ ố ặ ị ụ ẫ ạ ệ ố ưở
th n linh, h th cúng và khi p s tr c m i th n linh, đ ng th i có kh năng phátầ ọ ờ ế ợ ướ ọ ầ ồ ờ ả
tri n t duy tri t lý sâu s c.ể ư ế ắ
4- Trung Hoa
Nền văn minh Trung Hoa t n t i và phát tri n kho ng n a đ u thiên niên kồ ạ ể ả ử ầ ỷ
III TCN, phát tri n liên t c đ n ngày nay ể ụ ế
4
- 5 -
+ T nhiênự:
- Xu t hi n trên hai l u v c sông: Hoàng Hà(5464km) và Tr ng Giang(5800km),ấ ệ ư ụ ườ
v i nh ng đ ng b ng r ng l n: Hoa b c, Hoa trung và Hoa nam màu m r t thu nớ ữ ồ ằ ộ ớ ắ ỡ ấ ậ
l i cho vi c s n xu t nông nghi p. l u v c 2 sông l i có m t ch t đ t đ c bi tợ ệ ả ấ ệ Ở ư ự ạ ộ ấ ấ ặ ệ
đ tr ng dâu nuôi t m d t ra m t th t l a tuy t h o. đây cũng có th đ t sétể ồ ằ ệ ộ ứ ơ ụ ệ ả Ở ứ ấ
tr ng đ làm nên đ g m s g n li n v i tên n c Trung Hoa t th i kỳ c đ i. Hắ ể ồ ố ứ ắ ề ớ ướ ừ ờ ổ ạ ệ
sinh v t cũng vô cùng phong phú v i hàng ngàn cây làm thu c quý, và vô vàn nh ngậ ớ ố ữ
đ ng v t quý hi m. Trung Qu c c cũng r t giàu khoáng s n c n thi t cho vi c phátộ ậ ế ố ổ ấ ả ầ ế ệ
tri n nh ng ngành ngh th công đa d ng. Xung quanh l u v c 2 con sông còn làể ữ ề ủ ạ ư ự
nh ng vùng đ t r ng l n cho phép c dân c có th m r ng c ng v c hình thànhữ ấ ộ ớ ư ổ ể ở ộ ươ ự
qu c gia r ng l n c a mình.ố ộ ớ ủ
+ Xã h i :ộ
- C dân c Trung Hoa là t c Hoa H . Xã h i Trung Hoa c t n t i trên c sư ổ ộ ạ ộ ổ ồ ạ ơ ở
nh ng công xã nông thôn đ c bi t: trong m t công xã( m t làng) có nhi u chi h ,ữ ặ ệ ộ ộ ề ọ
ng i tr ng h có vai trò r t l n. M i gia đình là m t t bào c a công xã, t ngườ ưở ọ ấ ớ ỗ ộ ế ủ ừ
thành viên hòa vào c ng đ ng, coi c ng đ ng là cao nh t. Trong m i gia đình và xãộ ồ ộ ồ ấ ỗ
h i, con trai, đàn ông đ c coi tr ng. Ý th c c ng đ ng th hi n ra b ng t c thộ ượ ọ ứ ộ ồ ể ệ ằ ụ ờ
cúng t tiên r t đ c coi tr ng. Xã h i Trung Hoa c đ cao ng i có h c( Quân t ),ổ ấ ượ ọ ộ ổ ề ườ ọ ử
đ ng th i cũng đ cao nông nghi p nên coi tr ng c nông dân/xem đó là c t t y c aồ ờ ề ệ ọ ả ố ủ ủ
nhà n c. C dân c Trung Hoa cũng th cúng nhi u v th n, th cúng th nướ ư ổ ờ ề ị ầ ờ ầ
Xã( Th n Đ t), th n T c( th n lúa/nông nghi p), cúng t Tr i(đàn t tr i), t c thầ ấ ầ ắ ầ ệ ế ờ ế ờ ụ ờ
cúng t tiên …v i nh ng quy đ nh nghiêm ng t .ổ ớ ữ ị ặ
Đ có đ c s c m nh trong quá trình tr th y, ch ng ngo i xâm, và không ng ng mể ượ ứ ạ ị ủ ố ạ ừ ở
r ng lãnh th c ng v c, c dân c Trung Hoa c n có tính th ng nh t cao trongộ ổ ươ ự ư ổ ầ ố ấ
c ng đ ng, và xây d ng b máy chính quy n chuyên ch t p trung quy n l c cao đ ,ộ ồ ự ộ ề ế ậ ề ự ộ
nhà n c c đ i Trung Hoa đã s m xu t hi n vào kho ng thiên niên k III TCN. ướ ổ ạ ớ ấ ệ ả ỷ
5