(Veterinary Immunology )
Chương 7
®¸p øng miÔn dÞch
vµ ®iÒu hßa ®¸p øng miÔn dÞch
I. Qu¸ trình ®¸p øng miÔn dÞch 1. Kh¸i niÖm chung • Khi KN x©m nhËp vµo c¬ thÓ, c¬ thÓ sẽ huy ®éng hÖ thèng
• Kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu cã thÓ lµ:
- KT dÞch thÓ hoµ tan trong dÞch tiÕt cña c¬ thÓ - Kh¸ng thÓ tÕ bµo.
miÔn dÞch s¶n sinh KT ®Æc hiÖu ®Ó lo¹i trõ KN.
• Đã lµ mét qu¸ trình phøc t¹p, chÞu sù chØ ®¹o cña hÖ thèng thÇn kinh trung ¬ng, sù tham gia cña c¸c c¬ quan vµ c¸c tÕ bµo miÔn dÞch.
dÞch.
• Ph¶n øng ®Æc biÖt nµy ® îc gäi lµ qu¸ trình ®¸p øng miÔn
Cã hai lo¹i ®¸p øng miÔn dÞch:
II. C¸c lo¹i ®¸p øng miÔn dÞch
a. иp øng miÔn dÞch kh«ng ®Æc hiÖu hay ®¸p øng miÔn
• Đ©y lµ kh¶ năng tù b¶o vÖ cña ®éng vËt, nã xuÊt hiÖn ngay tõ khi ®éng vËt míi sinh ra, c¸c c¬ quan vµ c¸c tÕ bµo miÔn dÞch cã thÓ ®¸p øng chèng l¹i bÊt kú lo¹i kh¸ng nguyªn nµo x©m nhËp.
dÞch tù nhiªn
gåm:
Hµng rµo vËt lý: da, niªm m¹c Hµng rµo ho¸ häc: ®é chua, lyzozim, interferon, bæ thÓ,
protein.
• Cã thÓ tãm t¾t qu¸ trình ®¸p øng miÔn dÞch tù nhiªn bao
Hµng rµo tÕ bµo: thùc bµo Hµng rµo thÓ chÊt Viªm kh«ng ®Æc hiÖu
b. иp øng miÔn dÞch ®Æc hiÖu: Bao gåm hai kiÓu . KiÓu dÞch thÓ • Khi kh¸ng nguyªn kÝch thÝch, c¬ thÓ biÖt hãa nhãm tÕ bµo lympho B ®Ó s¶n xuÊt kh¸ng thÓ dÞch thÓ ®Æc hiÖu.
• Kh¸ng thÓ nµy l u th«ng trong m¸u vµ thÓ dÞch, khi kh¸ng nguyªn x©m nhËp vµo lÇn sau chóng sÏ kÕt hîp ®Æc hiÖu vµ lµm mÊt t¸c dông cña kh¸ng nguyªn.
• Đa sè miÔn dÞch chèng vi khuÈn vµ miÔn dÞch
chèng virus ®Òu diÔn ra theo kiÓu nµy.
. KiÓu ®¸p øng miÔn dÞch qua trung gian tÕ bµo • Kh¸ng nguyªn kÝch thÝch c¬ thÓ vµ biÖt hãa nhãm
tÕ bµo lympho T.
• TB lympho T tiÕp nhËn kh¸ng nguyªn vµ trë nªn mÉn c¶m, thµnh nhãm tÕ bµo ®Æc hiÖu hay cßn gäi lµ kh¸ng thÓ tÕ bµo.
• Chóng kÕt hîp víi kh¸ng nguyªn x©m nhËp lÇn
sau vµ lo¹i trõ kh¸ng nguyªn ®ã.
• иp øng miÔn dÞch qua trung gian tÕ bµo th êng g©y ra c¸c biÓu hiÖn bÖnh lý nh : dÞ øng, qu¸ mÉn, ph¶n øng lo¹i th¶i m¶nh ghÐp
III. C¸c giai ®o¹n cña qu¸ trình ®¸p øng miÔn
dÞch ®Æc hiÖu:
Giai ®o¹n 1
tÕ bµo cã thÈm quyÒn miÔn dÞch
Cïng víi sù hoµn thiÖn c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn miÔn dÞch, c¸c tÕ bµo nguån tõ tñy x ¬ng ® îc sinh ra sÏ ph¸t triÓn thµnh nguyªn bµo lympho, nguyªn ®¹i thùc bµo vµ nguyªn bµo m¸u.
Nguyªn bµo lympho di
t¶n xuèng tuyÕn øc vµ tói
Lµ giai ®o¹n ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ thµnh thôc cña c¸c
Fabricius hoÆc c¸c c¬ quan t ¬ng ® ¬ng.
ë tuyÕn øc TB ® îc huÊn luyÖn vµ tr ëng thµnh gäi lµ c¸c tÕ bµo
lympho phô thuéc tuyÕn øc hay lympho T.
C¸c lympho T xuÊt hiÖn c¸c dÊu Ên mµng (CD) kh¸c nhau vµ tiÕp thu sù huÊn luyÖn miÔn dÞch gåm cã kh¶ năng nhËn biÕt kh¸ng nguyªn vµ kh¶ năng ph©n biÖt kh¸ng nguyªn cña mình (MHC) víi kh¸ng nguyªn l¹.
Cuèi thêi kú chØ cßn l¹i 5% sè tÕ bµo lympho tån t¹i gåm
hai lo¹i: Lympho T cã dÊu Ên CD8 và Lympho T cã dÊu Ên CD4 TB tiÕp tôc tr ëng thµnh ë ngoµi khu vùc tuyÕn øc (m¸u vµ c¸c c¬ quan lympho ngo¹i vi) vµ s½n sµng tiÕp nhËn kh¸ng nguyªn ®Ó trë thµnh c¸c lympho T mÉn c¶m.
råi thµnh tiÒn B sau ®ã chuyÓn sang dßng lympho B chÝn.
Trong qu¸ trình ®ã trªn bÒ mÆt tÕ bµo B còng xuÊt hiÖn c¸c dÊu
Ên mµng nh :
TiÒn B cã CD10, CD19, CD20, MHC líp II
B chÝn cã CD19, CD20, IgM
B chÝn rêi tói Fabricius hoÆc c¸c c¬ quan t ¬ng ® ¬ng vµo
tuÇn hoµn m¸u vµ s½n sµng tiÕp xóc víi kh¸ng nguyªn.
C¸c nguyªn bµo m¸u sÏ phát triÓn thµnh tÕ bµo m¸u cßn c¸c nguyªn ®¹i thùc bµo sÏ ph¸t triÓn thµnh tÕ bµo ®¹i thùc bµo tr ëng thµnh s½n sµng thùc bµo, ph©n tÝch kh¸ng nguyªn vµ giíi thiÖu siªu kh¸ng nguyªn ®Ó më ®Çu cho qu¸ trình ®¸p øng miÔn dÞch ®Æc hiÖu
ë tói Fabricius vµ c¸c c¬ quan t ¬ng ® ¬ng C¸c tÕ bµo tiÒn lympho ® îc huÊn luyÖn thµnh tÕ bµo B gèc,
Giai ®o¹n 2: giai ®o¹n nhËn diÖn KN
a) Víi kh¸ng nguyªn phô thuéc tuyÕn øc:
Khi kh¸ng nguyªn xâm nhập vào c¬ thÓ. KN sẽ được các tế bào ®¹i thùc bµo bao vây bắt nuốt vµ phân cắt thµnh những peptit nhá cã chøa nhãm quy ®Þnh kh¸ng nguyªn råi giíi thiÖu lªn bÒ mÆt ®Ó c¸c tÕ bµo cã thÈm quyÒn miÔn dÞch cã thÓ nhËn biÕt ® îc.
• Những tÕ bµo cã kh¶ năng giíi thiÖu kh¸ng nguyªn víi c¸c tÕ bµo cã thÈm quyÒn miÔn dÞch ® îc gäi lµ c¸c tÕ bµo trình diÖn kh¸ng nguyªn (APC - Antigen Presenting Cell). Cã 2 lo¹i tÕ bµo APC:
. TÕ bµo trình diÖn kh¸ng nguyªn cã MHC líp II
Đèi víi những kh¸ng nguyªn phô thuéc tuyÕn øc (vi sinh vËt, protein ...) tõ ngoµi x©m nhËp vµo, chóng cã ph©n tö l îng lín kh«ng thÓ trình diÖn ngay cho c¸c tÕ bµo cã thÈm quyÒn miÔn dÞch ® îc, mµ ph¶i th«ng qua c¸c tÕ bµo APC.
Tại APC c¸c kh¸ng nguyªn nµy ® îc phân cắt thµnh c¸c peptit cã kho¶ng 10 axit amin ®ã lµ c¸c Epitop, khi ®ã chóng sÏ kÕt hîp víi c¸c ph©n tö MHC líp II cña tÕ bµo trình diÖn kh¸ng nguyªn råi ® îc ® a lªn bÒ mÆt tÕ bµo ®Ó giíi thiÖu víi c¸c tÕ bµo cã thÈm quyÒn miÔn dÞch
Đ îc thÊy nhiÒu lµ tÕ bµo lympho B, c¸c tÕ bµo Monocyte, ®¹i thùc bµo, tÕ bµo langerhans ë da, tÕ bµo tua trong h¹ch vµ tuyÕn øc, tÕ bµo néi m¹c m¹ch m¸u vµ tÕ bµo biÓu m« ruét non...
C¸c tÕ bµo lympho T sÏ tiÕp xóc với APC, nhê cã TCR, lympho T sÏ g¾n chÆt vµo phÇn siªu kh¸ng nguyªn, ®ång thêi ph©n tö CD4 sÏ nhËn ra MHC líp II cña c¬ thÓ, c¸c ph©n tö b¸m dÝnh trªn bÒ mÆt tÕ bµo lympho T vµ c¸c tÕ bµo APC hoµn thiÖn mèi t ¬ng t¸c nµy.
CD2, LFA1 (Lymphocyte Function Associated) cña
Th
ICAM (Intercellular Adheson Molescule) cña APC.
TÝn hiÖu kh¸ng nguyªn ® îc chuyÓn vµo trong vµ ho¹t hãa tÕ bµo T còng nh tÕ bµo APC, nh thÕ kh¸ng nguyªn ®· ® îc nhËn diÖn.
. TÕ bµo trình diÖn kh¸ng nguyªn cã ph©n tö
MHC líp I
Đã lµ phÇn lín c¸c tÕ bµo cã nh©n gåm tÕ bµo lympho B, T, c¸c b¹ch cÇu ®a nh©n, tiÓu cÇu, tÕ bµo cña phÇn lín c¸c c¬ quan.
MHC líp I cã rÊt Ýt trong tÕ bµo gan vµ kh«ng cã trong c¸c
tÕ bµo kh«ng nh©n (hång cÇu ®éng vËt cã vó)
Đèi víi c¸c kh¸ng nguyªn néi sinh (virus), KN sÏ ® îc ph©n gi¶i nhê c¸c men proteaza, lipase, catalase… bªn trong tÕ bµo thµnh c¸c epitop cã cÊu tróc tõ 9 axit amin. Sau ®ã c¸c m¶nh peptit nay sÏ ® îc ® a ®Õn m¹ng l íi néi nguyªn sinh cña tÕ bµo, ®Ó kÕt hîp víi c¸c ph©n tö MHC líp I, råi nhê bé m¸y golgi di chuyÓn ra bÒ mÆt tÕ bµo ®Ó ® îc trình diÖn.
C¸c tÕ bµo lympho T cã dÊu Ên CD8 có các thụ thể (TCR) t ¬ng øng víi kh¸ng nguyªn sÏ tiÕn tíi nhËn biÕt kh¸ng nguyªn ® îc trình diện trªn ph©n tö MHC líp I của tế bào trình diện kháng nguyên, c¸c ph©n tö b¸m dÝnh sÏ hoµn thµnh mèi t ¬ng t¸c nµy. Khi ®ã TCD8 ® îc ho¹t hãa vµ trë thµnh Tc (T ®éc)
lympho B.
TÕ bµo lympho B: TÕ bµo nµy cã c¶ hai ph©n tö MHC líp I, MHC líp II vµ receptor víi kh¸ng nguyªn đó lµ c¸c Ig mµng (SIgM vµ SIgD) mµ ngµy nay ® îc gäi lµ BCR (B cell receptor). Khi c¸c kh¸ng nguyªn (protein) x©m nhËp, B kh«ng cã kh¶ năng nuèt c¸c kh¸ng nguyªn cã cÊu tróc lín nh ng nhê cã BCR mµ cã kh¶ năng tiÕp nhËn c¸c kh¸ng nguyªn nhá hßa tan vµ ®Æc hiÖu víi BCR Êy.
b. Víi c¸c kh¸ng nguyªn kh«ng phô thuéc vµo tuyÕn øc Đ îc lympho B nhËn diÖn, sau đó ho¹t hãa trùc tiÕp tế bào
Sau đó c¶ phøc hîp kh¸ng nguyªn + BCR ® îc thu vµo bªn trong néi bµo vµ ë ®ã kh¸ng nguyªn sÏ ® îc xö lý nh trong c¸c ®¹i thùc bµo hoÆc tÕ bµo tua.
Lóc nµy, lympho B nh lµ mét APC ®Ó trình diÖn kh¸ng
nguyªn cho tÕ bµo lympho T qua MHC líp II cña mình.
Giai ®o¹n 3: Giai ®o¹n c¶m øng Lµ giai ®o¹n c¶m øng gåm qu¸ trình ho¹t ho¸ t ¬ng t¸c vµ
ghi nhí.
1) Cytokin:
Trong giai ®o¹n nµy, c¸c tÕ bµo miÔn dÞch sau khi tiÕp xóc víi
KN chóng ® îc ho¹t ho¸, s¶n sinh KT ®Æc hiÖu.
C¸c tÕ bµo miÔn dÞch cã sù t ¬ng t¸c, ®iÒu hoµ víi nhau nhê
c¸c yÕu tè miÔn dÞch hoµ tan: Cytokin:
(Interleukin, lymphokin, monokin…)
2). Sự tương t¸c phát triÓn vµ biÖt hãa: 2.1. Sự tương t¸c phát triÓn vµ biÖt hãa trong ®¸p øng miÔn
dÞch qua trung gian tÕ bµo:
a. Sù t ¬ng t¸c vµ ®iÒu hßa giữa APC cã MHC líp II víi tÕ bµo
lympho TCD4
• Siªu KN + MHC líp II cña tÕ bµo APC ® îc lympho Th cã
dÊu Ên CD4 nhËn th«ng tin KN.
• Ph©n tö CD4 gióp Th tiÕp cËn ®óng tÕ bµo APC cã MHC líp II. • Siªu KN ® îc nhËn biÕt nhê TCR cña Th • Th«ng tin KN ® îc truyÒn vµo trong tÕ bµo lympho Th nhê
CD3 ®Ó ho¹t ho¸ tÕ bµo lympho Th.
• Sù tiÕp xóc giữa 2 tÕ bµo: APC vµ Th cßn cã sù hç trî cña 1 sè
ph©n tö b¸m dÝnh nh :
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ trình t ¬ng t¸c.
CD2, LFA1 (Lymphocyte Function Associated) cña Th. ICAM (Intercellular Adheson Molescule) cña APC. • Ph©n tö b¸m dÝnh cã vai trß gióp c¸c tÕ bµo kÒ s¸t nhau
• Sau khi nhËn ® îc th«ng tin kh¸ng nguyªn, c¸c tÕ bµo
® îc ho¹t ho¸: TÕ bµo APC tiÕt ra IL – 1
IL - 1 tăng c¶m øng víi Th Th tăng tæng hîp IL2 vµ gi¶i phãng IL2 ra ngoµi. IL - 2 l¹i t¸c ®éng trë l¹i víi receptor cña Th vµ cña c¸c tÕ bµo kh¸c t¹o ra vßng ph¶n håi khuÕch ®¹i ph¶n øng ngµy cµng m¹nh h¬n
Qu¸ trình ho¹t ho¸ vµ t ¬ng t¸c cña lympho T
TÕ bµo APC trình diªn KN cho TCD8
• Lympho TCD4 ho¹t ho¸ tăng tiÕt IFN gama chÊt nµy quay trë l¹i kÝch thÝch tÕ bµo APC tăng tiÕt IL- 1 vµ t¹o ra nhiÒu phÇn tö MHC líp II míi.
• Nh vËy t¹o ra mét vßng ph¶n håi khuÕch ®¹i
ph¶n øng ngµy cµng m¹nh h¬n.
• Nh ng nhê cã sù ®iÒu hoµ miÔn dÞch cña Ts mµ sù khuÕch ®¹i nµy bÞ h¹n chÕ vµ gi¶m dÇn s¶n xuÊt IL - 2
• ChØ khi ® a KN vµo tiÕp thì chu kú s¶n xuÊt IL - 2
míi ho¹t ®éng l¹i.
• Lympho Th cã dÊu Ên CD4 sau khi ® îc ho¹t ho¸,
tiÕt lymphokin.
• Lympho Th ® îc biÖt ho¸ theo 2 d íi nhãm: Th1,
Th2
Lympho Th1 tiÕt ra c¸c lymphokin:
IL – 2, IL – 3, IFN g, INF b, IL – 12 kiểm so¸t qu¸ trình viªm, ho¹t hãa ĐTB, ph¶n øng qu¸ mÉn chËm vµ sù hình thµnh u h¹t, nhãm nµy còng gäi lµ kh¸ng thÓ tÕ bµo. Lympho Th2 tiÕt ra:
IL – 2, IL – 4, IL – 5, IL – 6, IL-13, INF – α Th2 truyÒn th«ng tin kh¸ng nguyªn cho lympho B, ho¹t hãa B ®Ó biÖt hãa thµnh t ¬ng bµo s¶n xuÊt kh¸ng thÓ dÞch thÓ → kiÓm so¸t qu¸ trình s¶n xuÊt kh¸ng thÓ dÞch thÓ,.
Lympho Th ho¹t ho¸ theo tr¹ng th¸i Th1 hay Th2 phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, cho ®Õn nay ch a râ.
VÝ dô :
Đ a KN vµo ® êng da ë liÒu nhá dÔ g©y ho¹t ho¸ lympho Th theo Th1 ®¸p øng miÔn dÞch tÕ bµo
Đ a KN hoµ tan theo ® êng m¸u víi liÒu l îng lín dÔ g©y ho¹t ho¸ Th theo Th2 ®¸p øng miÔn dÞch thÓ.
b. Sù t ¬ng t¸c vµ ®iÒu hßa giữa APC va MHC líp I víi
tÕ bµo lympho TCD8 Siªu KN + MHC líp 1 cña tÕ bµo APC (tÕ bµo APC lóc nµy chÝnh lµ c¸c tÕ bµo ®Ých)
nhËn th«ng tin kh¸ng nguyªn
Lóc nµy siªu KN sÏ ® îc lympho T cã dÊu Ên CD8
DÊu Ên CD8 sÏ gióp T nhËn ® îc ®óng tÕ bµo ®Ých cã
mang MHC líp I. Siªu kh¸ng nguyªn ® îc nhËn biÕt nhê Receptor cña T (TCR). Sù tiÕp xóc giữa tÕ bµo ®Ých víi TCD8 ® îc g¾n chÆt vµ cñng cè h¬n nhê c¸c ph©n tö b¸m dÝnh:
CD2, LFA1 cña TCD8 LFA3, ICAM cña tÕ bµo ®Ých
TCD8 ® îc ho¹t hãa vµ ph©n triÓn thµnh: Nhãm c¸c tÕ bµo T cã ký øc miÔn dÞch Lympho T øc chÕ (Ts-suppressor T cell) cã kh¶ năng øc chÕ nhãm Tc vµ nhãm tÕ bµo lympho B do ®ã cã t¸c dông ®iÒu hßa gióp qu¸ trình ho¹t hãa cña hai lo¹i tÕ bµo nµy kh«ng v ît qu¸ møc. TCD8 trë thµnh nhãm tÕ bµo T ®éc (Tc) sau khi sau khi ® îc ho¹t hãa bëi tÝn hiÖu kh¸ng nguyªn vµ cã sù kÝch thÝch cña mét sè cytokine do nhãm Th1 tiÕt ra. Lympho TCD8 ® îc ho¹t ho¸ víi c¸c chøc năng: • Lµ tÕ bµo g©y ®éc víi tÕ bµo ®Ých, chóng sÏ ly gi¶i c¸c tÕ bµo nµy qua c¸c b íc sau: Giai ®o¹n tiÕp xóc trùc tiÕp giữa Tc víi tÕ bµo ®Ých (CD8 - MHC líp I, siªu KN - TCR, c¸c ph©n tö b¸m dÝnh..).
Giai ®o¹n ph¸ huû • X¶y ra kho¶ng 10 phót sau khi cã b¸m dÝnh • Lympho Tc g©y ®éc tiÕt
c¸c chÊt ®éc: perforin,
enzym serinesterase
• C¸c chÊt nµy hîp nhÊt víi mµng cña tÕ bµo ®Ých vµ x©m nhËp vµo nguyªn sinh chÊt cña nã tÕ bµo bÞ ph¸ huû
• Ngoµi ra tÕ bµo ®Ých cßn chÕt theo c¬ chÕ hñy diÖt tù nhiªn gäi lµ Apoptosis. Sau khi bÞ t¸c ®éng, ADN ë tÕ bµo ®Ých bÞ tho¸i hãa, nguyªn sinh chÊt bÞ c« ®Æc vµ cuèi cïng chóng bÞ thùc bµo.
2.2.) иp øng miÔn dÞch dÞch thÓ, sù ho¹t hãa
lympho bµo B
bào lympho B
Vai trò chủ chốt trong đáp ứng miễn dịch dịch thể là tế
a. Víi KN kh«ng phô thuéc tuyÕn øc
• Khi KN vµo c¬ thÓ ® îc tÕ bµo APC b¾t nuèt tiªu biÕn thµnh siªu KN lympho B nhËn diÖn trùc tiÕp nhê globulin miÔn dÞch bÒ mÆt: SIg (víi vai trß BCR: B cell receptor).
• TÕ bµo lympho B ® îc ho¹t ho¸ ph©n triÓn thµnh t ¬ng bµo tiÕt KT dÞch thÓ ®Æc hiÖu, kh«ng cã sù tham gia cña tÕ bµo lympho T.
• TÕ bµo lympho B ® îc ho¹t ho¸ lµ do:
KN t¹o ra 1 cÇn nèi giữa c¸c receptor bÒ mÆt víi nhau kÐo theo sù bè trÝ l¹i cña c¸c Ig mµng khëi ph¸t tÝn hiÖu kÝch thÝch vµo bªn trong tÕ bµo lympho B B ho¹t hãa t ¬ng bµo tiÕt kh¸ng thÓ dÞch thÓ ®Æc hiÖu.
Trong tr êng hîp c¸c KN nµy t ¬ng bµo chØ s¶n xuÊt
líp IgM (kh«ng chuyÓn ® îc sang líp IgG)
Kh«ng cã tÕ bµo B "nhí“.
Lympho B chÝn Lympho B ho¹t ho¸ T ¬ng bµo
IgM
b. Tr êng hîp kh¸ng nguyªn phô thuéc tuyÕn øc
• Tế bào trình diện kháng nguyên cho lympho T có thể là APC hoặc Lympho B. Cã những tr êng hîp ®Æc biÖt thì APC trình diÖn kh¸ng nguyªn c¶ cho TCR vµ BCR
• Trong thêi kú ®Çu, tÕ bµo B ® îc chuyÓn tõ giai ®o¹n nghØ G0 sang giai ®o¹n ho¹t hãa G1 d íi t¸c ®éng cña IL- 4, IL-1 do TCD4 vµ APC tiÕt ra.
• Khi APC trình diÖn kh¸ng nguyªn cho TCD4, chóng biÖt hãa thµnh Th1 vµ Th2, lympho B còng ® îc ho¹t hãa nhê Th2 tiÕt ra c¸c cytokine IL-2,4,5,6.
• D íi t¸c ®éng cña IL-2 vµ IL-5 kích thích sù phát triÓn
clon tÕ bµo B ®· ho¹t hãa.
• Thêi kú cuèi cïng, d íi t¸c ®éng cña IL-6 B phát triÓn thµnh tÕ bµo nhí miÔn dÞch vµ t ¬ng bµo s¶n xuÊt kh¸ng thÓ.
• Tïy thuéc vµo l îng cytokine kh¸c nhau mµ B cã
h íng tæng hîp c¸c globulin miÔn dÞch kh¸c nhau
• IgG vµ IgM do IL-4,5,6; IgA do IL-5; IgE do IL-4. Cã thÓ tãm t¾t qu¸ trình ho¹t hãa, ph©n triÓn vµ biÖt hãa B theo s¬ ®å sau:
Trong tr êng hîp KN g©y ®¸p øng miÔn dÞch thÓ phô thuéc tuyÕn øc.
B nhí
Lympho B ho¹t ho¸
Lympho B chÝn
T ¬ng bµo
IL - 4 IL - 1
IL - 6
IL - 5 IL - 2
Biệt hóa
Hoạt hóa
IgM IgG
Phát triển ân triển
• Giai ®o¹n 4 : Giai ®o¹n kÕt thóc • Lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña qu¸ trình ®¸p øng miÔn dÞch
• Đ©y lµ giai ®o¹n quan träng, quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ cña qu¸
trình ®¸p øng miÔn dÞch cã 2 tr êng hîp x¶y ra:
®Æc hiÖu và cã sù kÕt hîp giữa KN + KT ®Æc hiÖu.
- Sù kÕt hîp giữa KN + KT lµm KN mÊt t¸c dông g©y
bÖnh, t¹o ra tr¹ng th¸i miÔn dÞch cho c¬ thÓ → Đ©y lµ ®¸p øng miÔn dÞch sinh lý. - Sù kÕt hîp giữa KN + KT lµm mÊt t¸c dông g©y bÖnh cña KN, nh ng g©y ra tæn th ¬ng cho c¬ thÓ g©y ra tr¹ng th¸i bÖnh lý → Đ©y lµ ®¸p øng miÔn dÞch bÖnh lý.
CHƢƠNG 9
SAI LẠC MIỄN DỊCH VÀ MIỄN
DỊCH BỆNH LÝ
dịch.
Quá trình này tuân thủ theo một cơ chế nghiêm ngặt Ở cơ thể khoẻ mạnh không có khuyết tật thì hoạt động miễn
dịch là hoàn thiện.
Trong trường hợp sự đáp ứng miễn dịch không còn theo quy tắc chung và thống nhất nữa, người ta gọi hiện tượng đó là sai lạc miễn dịch.
+ Dung nạp miễn dịch + Suy giảm miễn dịch + Tự miễn dịch.
Sự sai lạc này có thể là: Các tổn thương do sai lạc miễn dịch gây lên cho cơ thể được
gọi là miễn dịch bệnh lý.
Khái Niệm Khi kháng nguyên xâm nhập vào cơ thể sẽ gây đáp ứng miễn
Dung nạp miễn dịch
Như đã biết, bộ máy kiểm soát miễn dịch của cơ thể có khả năng nhận biết những gì của minh và không phải của minh (lạ).
Theo quy luật sinh học, một cơ thể không sản sinh kháng thể hay lympho mẫn cảm chống lại thành phần của nó.
Bất kỳ thành phần kháng nguyên lạ nào lọt vào cơ
thể, cơ thể đều có phản ứng chống lại.
Khái niệm Dung nạp miễn dịch là hiện tượng cơ thể không có đáp ứng miễn dịch với một loại KN lạ. Trong khi những cá thể khác cùng loài vẫn có đáp ứng miễn dịch.
Phân loại Dung nạp miễn dịch có thể có: + Đặc hiệu: Là tình trạng cơ thể không đáp ứng miễn dịch với một loại KN, trong khi cơ thể vẫn có đáp ứng với KN khác.
nguyên.
+ Không đặc hiệu: Cơ thể mất đáp ứng miễn dịch với mọi loại kháng
đời.
+ Tương đối: Là trạng thái dung nạp miễn dịch chỉ tồn tại trong một
+ Tuyệt đối: Là trạng thái dung nạp bền vững, lâu dài và có khi suốt
Cơ chế: Dưới ánh sáng của thuyết chọn lọc, giải thích hiện tượng
thời gian ngắn.
Trong thời kỳ bào thai, bộ máy miễn dịch của cơ thể có
khả nng nhận biết các thành phần của minh
dung nạp miễn dịch:
Vi vậy một KN lạ xâm nhập trong thời kỳ này cơ thể
đều chấp nhận đó là thành phần của minh.
Hết thời kỳ bào thai, khả năng này không còn
Cụ thể hơn nữa, theo quy luật sinh học:
- Cơ thể sinh vật có rất nhiều dòng tế bào
- Mỗi dòng tế bào này giữ mật mã di truyền tổng hợp nên một loại KT đặc hiệu tương ứng với một loại KN bất kỳ có trong tự nhiên
(ước lượng cơ thể có 1012 tế bào lymphoit, cứ 106 tế bào mới có một tế bào đột biến tạo dòng Clon thì đã có 106 dòng Clon khác nhau tổng hợp 106 loại KT khác nhau. Con số này có thể đáp ứng được số lượng KN trong tự nhiên).
KT chống lại thành phần của cơ thể đều bị tiêu diệt hoặc ức chế.
Trong thời kỳ bào thai, các dòng tế bào miễn dịch sinh
Cũng vậy, dòng tế bào miễn dịch nào sinh KTchống lại KN lạ rơi vào trong thời kỳ bào thai cũng sẽ bị ức chế hoặc tiêu diệt.
Khi con vật trưởng thành sẽ không sinh ra KT chống lại
Thực chất của dung nạp miễn dịch là sự huỷ hoại hoặc
KN lạ ấy nữa.
ức chế các tế bào miễn dịch
năng chống lại một KN nào đó.
Đối với vi sinh vật, lúc đó cơ thể trở thành một mảnh
Dung nạp miễn dịch làm cho cơ thể hoàn toàn mất khả
đất màu mỡ bỏ ngỏ không phòng thủ.
Tự miễn dịch (Autoimmunity)
Bệnh tự miễn dịch là bệnh lý trong cấu trúc và chức
năng miễn dịch
Cơ thể không nhận ra các thành phần của bản thân
minh
Cơ thể chống lại các thành phần bình thường của mình gây nên những tổn thương thực thể và rối loạn chức năng.
Thực chất của vấn đề:
Tế bào và tổ chức ở trong cơ thể, trong một số hoàn
cảnh và điều kiện cụ thể lại trở thành KN
KN này hinh thành trong cơ thể nên có tên là tự kháng nguyên. Tự KN kích thích cơ thể sinh KT gọi là tự KT
Sự kết hợp của tự KN + tự KT Nếu tổn thương lớn, phản ứng tự miễn dịch sẽ chuyển thành bệnh tự miễn dịch.
Bệnh tự miễn dịch xảy ra do các nguyên nhân sau:
+ Do cấu tạo cơ thể có những tổ chức ở vị trí biệt
lập, không tiếp xúc với hệ thống miễn dịch.
+ Khi tiếp xúc với hệ miễn dịch, chúng được coi là một KN lạ và lập tức cơ thể có đáp ứng miễn dịch chống lại
Trường hợp này hay xảy ra với các tổ chức tuyến
giáp, tinh trùng, thuỷ tinh thể…
Ví dụ:
Bệnh viêm mắt giao cảm
Khi bị chấn thương một mảnh thuỷ tinh thể rơi vào
máu kích thích hình thành KT
KT chống lại thuỷ tinh thể, mống mắt còn lại gây
mù. Bệnh vô sinh do xuất hiện KT kháng tinh trùng.
+ Do tổ chức của cơ thể là tổ chức bệnh lý:
Do nhiễm trùng, nhiễm độc, chấn thương một số tế bào của cơ thể bị tổn thương thay đổi cấu trúc, trở thành lạ với cơ thể.
Ví dụ: Bệnh viêm gan do virus: virus biến đổi cấu trúc tế
bào gan cơ thể chống lại viêm gan mãn tính.
Ví dụ: Trong bệnh thấp tim: chất hexozamin có trong polyoxit của liên cầu cũng có trong gluco protein của van tim KT kháng liên cầu cũng kháng van tim gây tổn thương van tim.
+ Cơ thể chống lại các tổ chức của mình khi vi khuẩn, virus lọt vào có KN chung với thành phần của cơ thể.
+ Do có thiếu sót trong bộ máy kiểm soát miễn dịch
Do một nguyên nhân nào đó, hệ thống kìm hãm dòng bị cấm suy yếu. Các dòng tế bào bị cấm được giải toả, hoạt động mạnh mẽ và sinh ra KT chống lại các tổ chức của chính mình.
Ở trong giai đoạn bào thai, các dòng tế bào chống KN của bản thân bị thủ tiêu hoặc ức chế , tạo thành các dòng bị cấm.
Suy giảm miễn dịch (immuno deficiency) Khái niệm Suy giảm miễn dịch là tình trạng của cơ thể sống trong đó hệ thống miễn dịch hoạt động yếu, không đáp ứng được với yêu cầu của cuộc sống bình thường, Dẫn đến không chống lại được với các vi sinh vật gây bệnh
Hậu quả là cơ thể bị nhiễm trùng nặng đi đến tử vong. Phân loại Suy giảm miễn dịch được chia làm hai loại: Suy giảm miễn dịch bẩm sinh: Suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay tiên phát là do những bất thường mang tính di truyền, tạo ra những khuyết tật trong hệ thống miễn dịch, có thể là:
Suy giảm miễn dịch ngay từ tế bào gốc
Trường hợp này được gọi là suy giảm miễn dịch phối hợp (SCID - Severed Combined Immuno Deficiency).
Loại suy giảm miễn dịch này chung cho cả hai dòng tế bào lympho B và T.
Có 2 trường hợp:
- Do sự suy giảm tuyến ức làm dòng lympho T không trưởng thành và biệt hoá được, kết quả là không có miễn dịch qua trung gian tế bào. Hiện tượng này gọi là hội chứng George.
- Do rối loạn hoạt hoá của tế bào lympho T đã
Suy giảm miễn dịch bẩm sinh dòng T:
trưởng thành.
Suy giảm miễn dịch bẩm sinh dòng B:
hoá dòng B
- Do rối loạn quá trình hoạt hoá của lympho B đã
trưởng thành gây rối loạn sự tổng hợp KT dịch thể.
- Do tổn thương tuỷ xương, túi F mà không có biệt
+ Suy giảm miễn dịch bẩm sinh dòng tế bào thực bào và sản xuất bổ thể gây giảm tế bào thực bào và thiếu hụt bổ thể.
Suy giảm miễn dịch mắc phải
Suy giảm miễn dịch mắc phải là một trạng thái bệnh lý
Là một hiện tượng thứ phát sau nhiều bệnh
rất hay gặp
Nhất là các bệnh gây suy dinh dưỡng, nhiễm độc, ảnh
hưởng của một số thuốc gây ức chế miễn dịch...
+ Do nhiễm virus.
- ở người là nhiễm virus HIV
- ở gia cầm là bệnh Gumboro
+ Do suy dinh dưỡng
Khi cơ thể bị suy dinh dưỡng sẽ xuất hiện trạng thái suy
Ví dụ:
giảm miễn dịch cả không đặc hiệu lẫn đặc hiệu
tổng hợp các chất.
Cơ chế bệnh sinh ra là do thiếu nguyên liệu trong sinh
Suy giảm miễn dịch thứ phát là do nhiễm trùng
Trong tất cả các trường hợp nhiễm khuẩn (virus, vi
khuẩn, nấm hay ký sinh trùng).
Nếu kéo dài dẫn đến suy dinh dưỡng suy giảm
miễn dịch.
Nhiễm vi rút dẫn đến rối loạn đáp ứng miễn dịch và làm suy giảm miễn dịch dẫn đến các bội nhiễm khác.
Nhiễm khuẩn mạnh, đặc biệt là nhiễm vi khuẩn nội tế bào như hủi thi bao giờ cũng gây ra suy giảm miễn dịch tế bào
Ở người, nhiễm Retrovirus HIV-I và HIV-II, chúng
có ái tính đặc biệt với CD4 của lympho T
Số lượng tế bào TCD4 giảm trầm trọng ở người
nhiễm HIV
- Binh thường
TCD4/TCD8 là 2/1
- Khi nhiễm HIV
TCD4/TCD 8 là
0,5/1).
Từ giảm sút Th dẫn đến suy giảm miễn dịch trầm
trọng.
Ở gà: Virut Gumboo làm tổn thương túi Fabricius do đó rối loạn sự biệt hoá B lympho dãn đến suy giảm miễn dịch dịch thể trầm trọng.
Suy giảm miễn dịch thứ phát do một số bệnh khác.
Các bệnh ác tính như ung thư, bệnh máu ác tính và các bệnh về thận như suy thận, thận nhiễm mỡ ... đều dẫn đến suy giảm miễn dịch
Ngoài ra ở các cơ thể già, do có những thay đổi trong hoạt động miễn dịch, người ta thấy có những suy giảm miễn dịch rõ rệt.
Ở người già thường thấy tăng khả năng mhiểm khuẩn, hay bị ung thư, mắc bệnh tự mẫn chính là do suy giảm miễn dịch.
II. Miễn dịch bệnh lý Giai đoạn cuối cùng của qúa trinh đáp ứng miễn dịch là sự kết hợp giữa KN và KT hoặc sự kết hợp giữa KN và lympho mẫn cảm.
+ Trong điều kiện tính phản ứng của cơ thể có những thay đổi thi sự kết hợp ấy sẽ làm tổn thương thực thể hoặc gây ra trạng thái bệnh lý cho cơ thể và được gọi là miễn dịch bệnh lý.
Biểu hiện đặc trưng của miễn dịch bệnh lý là Quá mẫn
Ở đây xảy ra hai trường hợp: + Trong điều kiện sinh lý binh thường: KT + KN sẽ làm KN mất tác dụng gây bệnh, tạo ra trạng thái miễn dịch cho cơ thể.
(Hypersencitivity):
Khái niệm về quá mẫn :
Là sự phản ứng quá mức của một cơ thể đã miễn dịch đối với KN khi chúng xâm nhập vào lần sau.
Sự tương tác giữa KN và kháng thể, giữa KN và lympho T mẫn cảm dẫn đến tổn thương và rối loạn hoạt động cho cơ thể từ mức độ nhẹ đến nặng và có thể tử vong.
Phân loại:
Có hai loại quá mẫn:
- Quá mẫn nhanh
- Quá mẫn muộn.
Quá mẫn nhanh hay quá mẫn tức khắc:
Là phản ứng xảy ra tức khắc hoặc không muộn hơn 6h kể từ khi có sự tương tác giưa KN và KT đặc hiệu.
Quá mẫn tức khắc bao gồm phản vệ và dị ứng
Phản vệ (Anaphylaxia):
Phản vệ là một phản ứng miễn dịch bệnh lý trái
ngược với miễn dịch bảo vệ
Nó có thể xuất hiện ở tất cả các loài động vật có vú
Phản vệ gây tổn thương nặng nề cho cơ thể
Phản vệ có thể chia ra làm 2 loại :
tốc độ nhanh
+ Phản vệ toàn thân: Xuất hiện khi KN vào cơ thể bằng đường tĩnh mạch với
Cơ thể thường bị truỵ mạch, tăng hô hấp, khó thở, tăng tính thấm thành mạch, co cơ trơn, rối loạn tuần hoàn, tiêu hoá, bài tiết, có thể co giật rồi chết.
+ Phản vệ cục bô: Hay xảy ra tại da, khi đưa KN vào cơ thể qua da và niêm
Những biểu hiện trên là do chất amin hoạt mạch như Histamin, serotamin thoát từ tế bào mast, bạch cầu ái kiềm
mạc
Do KN và KT kết hợp ngay trên bề mặt tế bào tổ chức, hinh thành phản ứng viêm cục bộ do các chất hoạt mạch được tiết ra ồ ạt tại cục bộ.
Cơ chế của phản vệ:
Có hai lớp KT gây phản ứng là IgE và IgG.
KN kết hợp với các KT này trên bề mặt các tế bào trên
gây ra tín hiệu làm thay đổi hoạt động màng tế bào
Các KT này khi xuất hiện, dù ở nồng độ thấp cũng bám rất mạnh lên tế bào Mast và tế bào bạch cầu ái kiềm.
Làm các tế bào này giải phóng ra các bọng chứa các
- Histamin
- Serotamin.
Các chất này trực tiếp tác động lên tế bào ở các cơ quan
chất hoá học trung gian là các amin hoạt mạch:
phủ tạng gây ra các tổn thương nghiêm trọng.
Dị ứng là một danh từ để chỉ một trạng thái phản ứng khác thường của cơ thể với KN lạ khi vào cơ thể lần 2
Dị ứng và các bệnh dị ứng.
Đây là một phản ứng miễn dịch bệnh lý xảy ra do hiện tượng phản vệ toàn thân hay cục bộ do KT IgE kết hợp với KN gây nên.
KN gây nên dị ứng gọi là dị ứng nguyên (allurgen
KT IgE gây ra dị ứng được gọi là KT dị ứng (reagin).
Ở người, dị ứng là một bệnh khá phổ biến với các cơ thể có đáp ứng miễn dịch tạo IgE trội khi có dị nguyên xâm nhập.
Những cơ thể này chỉ cần tiếp xúc với một lượng dị nguyên nhỏ thi cũng tạo ra một lượng IgE đủ gây ra các biểu hiện phản vệ. Các dị nguyên có thể xâm nhập vào cơ thể bằng nhiều đường khác nhau, nhưng chủ yếu qua da và hô hấp.
Dị ứng có 2 loại: + Dị ứng toàn thân: Biểu hiện giống như phản vệ toàn thân, thường xảy ra ở
Điển ứng penicilin, đặc biệt là
người, rất nguy hiểm dị là hinh benzympenicilin.
Một biểu hiện nữa là tai biến khi dùng huyết thanh điều trị nhiều lần. Một số cơ thể có thể sinh IgE gây dị ứng.
dị ứng...
+ Dị ứng cục bộ: Hay gặp các trường hợp: hen mề đay,eczema, viêm mũi
chết rất nhanh.
Phòng và chống dị ứng: Điều trị tai biến dị ứng có tính chất cấp cứu vi có thể
- Dùng thuốc đối lập với tác dụng của các amin
- Giải mẫn: Tiêm dị nguyên trong một thời gian dài với liều tăng
hoạt mạch như Epinephrin, Isoproterenol _ Dùng thuốc kháng Histamin.
Làm như vậy cơ thể sẽ sinh ra IgG nhiều hơn, ngăn cản
sự kết hợp giữa dị nguyên và IgE bám trên tế bào
dần.
Quá mẫn muộn.
Xảy ra khi lympho bào T mẫn cảm với KN
Quá mẫn muộn chỉ xảy ra ở cơ thể có đáp ứng tế
bào.
Gọi là muộn bởi phản ứng xảy ra chậm, sau khi đưa KN vào cơ thể từ 6 - 8h và cường độ cao nhất sau 24 - 48h hoặc hàng tuần.
Quá mẫn muộn thường khu trú cục bộ dưới dạng một phản ứng viêm đặc trưng với sự thâm nhiễm của đại thực bào và lympho T.
Quá mẫn muộn với VSV hay dị ứng nhiễm
trùng:
Điển hinh là quá mẫn muộn với vi khuẩn lao.
Thí nghiệm của Koch:
Tiêm vi khuẩn lao vào chuột lang đã mẫn cảm
Sự kết hợp giữa vi khuẩn lao với lympho T mẫn cảm đã khu trú được vi khuẩn nhưng lại gây ra một phản ứng viêm tại nơi tiêm tạo ra các u hạt.
Cơ chế của quá mẫn muộn:
Là sự kết hợp giữa KN với lympho T
T tiết ra lymphokin có tác dụng tập trung đại thực
bào và bạch cầu hạt đến để thực bào vi khuẩn.
Tại đây đại thực bào và bạch cầu tiết ra các enzym làm tổn thương tổ chức, các lymphokin gây huỷ hoại tế bào.
Hiện tượng trên được ứng dụng trong chẩn đoán để phát hiện một số bệnh có miễn dịch tế bào như bệnh lao....
Quá mẫn muộn do tiếp xúc:
Một số hoá chất, một số kim loại nặng
Khi tiếp xúc, xâm nhập qua da vào cơ thể Chúng kết hợp với protein của cơ thể tạo ra dị nguyên
Kích thích cơ thể sinh ra miễn dịch tế bào. Nếu tiếp xúc lần sau sẽ gây tổn thương cục bộ: nổi mụn, sưng cứng....
