Bài giảng Những nguyên lý chủ nghĩa Mác-Lênin - ĐH Phạm Văn Đồng

TR<br /> <br /> NG Đ I H C PH M VĔN Đ NG<br /> KHOA LÝ LU N CHÍNH TR<br /> <br /> BÀI GI NG<br /> Môn h c: NH NG NGUYÊN LÝ C<br /> <br /> B N<br /> <br /> C A CH NGHƾA MÁC – LÊNIN<br /> (H C PH N I)<br /> <br /> Giảng viên biên soạn: Huỳnh Kim Hoa<br /> Phạm Thị Minh Lan<br /> <br /> Qu ng Ngãi, tháng 5/2015<br /> <br /> 1<br /> <br /> CH NG M Đ U (1 ti t)<br /> NH P MÔN NH NG NGUYÊN LÝ CÓ B N C A<br /> CH NGHƾA MÁC – LÊNIN<br /> I. KHÁI L<br /> C V CH NGHƾA MÁC- LÊNIN<br /> 1. Ch nghƿa Mác- Lênin và ba bộ ph n c u thành<br /> 1.1. Khái niệm chủ nghĩa Mác-Lênin<br /> Ch nghƿa Mác- Lênin “là hệ th ng quan điểm và h c thuy t” khoa h c c a<br /> C.Mác, Ph.Ĕngghen và sự phát triển c a V.I. Lênin; đ c hình thành và phát triển trên<br /> c s k thừa nh ng giá tr t t ng nhân lo i và tổng k t thực tiễn th i đ i; là th gi i<br /> quan, ph ng pháp lu n phổ bi n c a nh n th c khoa h c và thực tiễn cách m ng; là<br /> khoa h c v sự nghiệp giai c p vô s n, gi i phóng nhân dân lao đ ng kh i ch đ áp<br /> b c, bóc l t và ti n t i gi i phóng con ng i.<br /> 1.2. Ba bộ phận lý luận cơ bản cấu thành chủ nghĩa Mác-Lênin<br /> Ch nghƿa Mác-Lênin đ c c u thành từ ba b ph n lý lu n c b n, có m i<br /> quan hệ th ng nh t biện ch ng v i nhau, đó là: Triết học Mác-Lênin, Kinh tế chính<br /> trị Mác-Lênin và Chủ nghĩa xã hội khoa học.<br /> Tri t h c Mác-Lênin là b ph n lý lu n nghiên c u nh ng quy lu t v n đ ng,<br /> phát triển chung nh t c a tự nhiên, xã h i và t duy; xây dựng th gi i quan và<br /> ph ng pháp lu n chung nh t c a nh n th c khoa h c và thực tiễn cách m ng.<br /> Kinh t chính tr Mác-Lênin nghiên c u nh ng quy lu t kinh t c a xã h i, đặc<br /> biệt là nh ng quy lu t kinh t c a quá trình ra đ i, phát triển, suy tàn c a ph ng th c<br /> s n xu t t b n ch nghƿa và sự ra đ i, phát triển c a ph ng th c s n xu t C ng s n<br /> ch nghƿa.<br /> Ch nghƿa xã h i khoa h c là k t qu t t nhiên c a sự v n d ng th gi i quan,<br /> ph ng pháp lu n Tri t h c và Kinh t chính tr Mác-Lênin vào việc nghiên c u làm<br /> sáng t nh ng quy lu t khách quan c a quá trình cách m ng xã h i ch nghƿa - b c<br /> chuyển bi n l ch s từ ch nghƿa t b n lên ch nghƿa xã h i và ti n t i ch nghƿa c ng<br /> s n.<br /> Ngày nay, có thể có nhi u h c thuy t v i lý t ng nhân đ o v gi i phóng giai<br /> c p, gi i phóng nhân nhân dân lao đ ng và gi i phóng con ng i kh i ách áp b c, bóc<br /> l t nh ng chỉ có ch nghƿa Mác-Lênin m i là h c thuy t khoa h c nh t, chắc chắn<br /> nh t và chân chính nh t để thực hiện lý t ng y.<br /> 2. Khái lược sự ra đời và phát triển c a ch nghƿa Mác-Lênin<br /> 2.1. Những điều kiện, tiền đề của sự ra đời chủ nghĩa Mác<br /> 2.1.1. Điều kiện kinh tế-xã hội<br /> Ch nghƿa Mác ra đ i vào nh ng nĕm 40 c a th kỷ XIX. Đây là th i kỳ<br /> ph ng th c s n xu t t b n ch nghƿa các n c Tây Âu đã phát triển m nh m trên<br /> n n t ng c a cu c cách m ng công nghiệp. Đi u này, làm thay đổi sâu sắc c c diện xã<br /> h i. Mâu thu n gi a giai c p vô s n và giai c p t s n đã d n đ n sự bùng nổ hàng lo t<br /> cu c đ u tranh c a công nhân ch ng l i ch t b n Anh, Pháp, Đ c. Đó là nh ng<br /> <br /> 2<br /> <br /> bằng ch ng l ch s thể hiện giai c p vô s n đã tr thành m t lực l ng chính tr đ c<br /> l p, tiên phong trong cu c đ u tranh cho n n dân ch , công bằng và ti n b xã h i.<br /> Sự th t b i c a giai c p vô s n trong các cu c đ u tranh giai c p đã đặt ra yêu<br /> c u khách quan là nó ph i đ c soi sáng bằng lý lu n khoa h c. Ch nghƿa Mác ra đ i<br /> là sự đáp ng yêu c u khách quan đó; đ ng th i chính thực tiễn cách m ng đó cũng tr<br /> thành ti n đ thực tiễn cho sự khái quát và phát triển không ngừng lý lu n c a ch<br /> nghƿa Mác.<br /> 2.1.2.Tiền đề lý luận<br /> Ch nghƿa Mác ra đ i còn là k t qu c a sự k thừa tính hoa di s n lý lu n c a<br /> nhân lo i, đó là tri t h c cổ điển Đ c; kinh t chính tr cổ điển Anh; ch nghƿa xã h i<br /> không t ng Pháp.<br /> Tri t h c cổ điển Đ c, đặc biệt là tri t h c c a G.W.Ph.Hêghen và L.Phoi bắc<br /> đã nh h ng sâu sắc đ n sự hình thành th gi i quan và ph ng pháp lu n tri t h c<br /> c a ch nghƿa Mác. Trên c s phê phán tính ch t duy tâm, th n bí trong phép biện<br /> ch ng c a Hêghen, C.Mác và Ph.Ĕngghen đã k thừa để xây dựng nên phép biện<br /> ch ng duy v t.<br /> Chắt l c nh ng y u t khoa h c trong lý lu n v giá tr lao đ ng và nh ng t<br /> t ng ti n b c a các nhà kinh t chính tr cổ điển Anh, C.Mác đã gi i quy t nh ng b<br /> tắc mà b n thân các nhà kinh t chính tr cổ điển Anh đã không thể v t qua đ c để<br /> xây dựng nên lý lu n v giá tr thặng d , lu n ch ng khoa h c v b n ch t bóc l t c a<br /> ch nghƿa t b n và ngu n g c kinh t d n đ n sự diệt vong t t y u c a ch nghƿa t<br /> b n cũng nh sự ra đ i t t y u c a ch nghƿa xã h i.<br /> Ch nghƿa xã h i không t ng thể hiện đ m nét tinh th n nhân đ o, phê phán<br /> m nh m ch nghƿa t b n. Song, ch nghƿa xã h i không t ng đã không lu n ch ng<br /> đ c m t cách khoa h c v b n ch t, không phát hiện đ c quy lu t phát triển c a ch<br /> nghƿa t b n và cũng không nh n th c đ c vai trò, s mệnh c a giai c p công nhân.<br /> Tuy nhiên, tinh th n nhân đ o và đặc tr ng c a xã h i t ng lai đã tr thành m t trong<br /> nh ng ti n đ lý lu n quan tr ng cho sự ra đ i c a lý lu n khoa h c v ch nghƿa xã<br /> h i trong ch nghƿa Mác.<br /> 2.1.3.Tiền đề khoa học tự nhiên<br /> Nh ng thành tựu khoa h c tự nhiên là nh ng ti n đ , lu n c và nh ng minh<br /> ch ng khẳng đ nh tính đúng đắn v th gi i quan và ph ng pháp lu n c a ch nghƿa<br /> Mác.<br /> Quy lu t b o toàn và chuyển hoá nĕng l ng, thuy t ti n hoá và thuy t t bào là<br /> nh ng thành tựu khoa h c bác b t t ng duy siêu hình và quan điểm th n h c v vai<br /> trò c a Đ ng Sáng t o; khẳng đ nh tính đúng đắn c a quan điểm duy v t biện ch ng v<br /> th gi i v t ch t là vô cùng, vô t n, tự t n t i, tự v n đ ng, tự chuyển hoá; khẳng đ nh<br /> tính khoa h c c a t duy biện ch ng trong nh n th c và thực tiễn.<br /> Nh v y, sự ra đ i c a ch nghƿa Mác là hiện t ng h p quy lu t; nó vừa là s n<br /> phẩm c a tình hình kinh t - xã h i đ ng th i, c a tri th c nhân lo i, vừa là k t qu<br /> c a nĕng lực t duy và tinh th n nhân vĕn c a nh ng ng i sáng l p ra nó.<br /> 2.2 C.Mác, Ph.Ĕngghen với quá trình hình thành và phát triển chủ nghĩa Mác<br /> <br /> 3<br /> <br /> Giai<br /> đo n<br /> C. Mác<br /> và<br /> Ĕngghen<br /> xây<br /> dựng<br /> phát<br /> triển<br /> tri t<br /> h c<br /> c a<br /> mình<br /> <br /> 184<br /> 2<br /> 184<br /> 3<br /> 184<br /> 4<br /> 184<br /> 8<br /> <br /> C. Mác ho t đ ng<br /> báo sông Ranh<br /> Thực tiễn Pháp<br /> và Anh<br /> Từ thực tiễn phong<br /> trào đ u tranh c a giai<br /> c p vô s n các n c<br /> t b n Tây Âu.<br /> <br /> C. Mác và Ph. Ĕngghen<br /> chuyển từ<br /> CNDT sang CNDVBC<br /> từ DCCM sang CNCS.<br /> C. Mác, Ph. Ĕngghen<br /> đ xu t các nguyên lý<br /> c a CNDVBC và<br /> CNDVLS<br /> <br /> C. Mác, Ph. Ĕngghen<br /> 184<br /> Đ a lý lu n vào phong<br /> bổ sung, phát triển<br /> 9<br /> trào GCVS và tổng k t<br /> CNDVBC và<br /> kinh nghiệm thực tiễn<br /> 189<br /> CNDVLS<br /> 5<br /> 2.3. Lênin với việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác trong điều kiện lịch sử mới<br /> Nh ng nĕm cu i th kỷ XIX - đ u th kỷ XX, ch nghƿa t b n đã phát triển<br /> sang giai đo n ch nghƿa đ qu c. B n ch t bóc l t và th ng tr c a ch nghƿa t b n<br /> ngày càng b c l rõ nét; mâu thu n giai c p gi a vô s n và t s n ngày càng sâu sắc<br /> Trong giai đo n này, khoa h c tự nhiên phát triển m nh m , đặc biệt trong lƿnh<br /> vực v t lý h c. Đi u này đã làm cho m t s nhà khoa h c tự nhiên r i vào tình tr ng<br /> kh ng ho ng v th gi i quan, do b p bênh v ph ng pháp lu n tri t h c duy v t. Sự<br /> kh ng ho ng này b ch nghƿa duy tâm l i d ng, gây nh h ng trực ti p đ n nh n<br /> th c và hành đ ng c a các phong trào cách m ng.<br /> Đây cũng là th i kỳ ch nghƿa Mác đ c truy n bá r ng rãi vào n c Nga. Để<br /> b o vệ đ a v và l i ích c a giai c p t s n, nh ng trào l u t t ng nh ch nghƿa kinh<br /> nghiệm phê phán, ch nghƿa thực d ng, ch nghƿa xét l i, v.v… đã mang danh đổi m i<br /> ch nghƿa Mác để xuyên t c và ph nh n ch nghƿa Mác.<br /> Trong b i c nh nh v y, thực tiễn m i đặt ra nhu c u ph i thực hiện cu c đ u<br /> tranh lý lu n để ch ng sự xuyên t c và ti p t c phát triển ch nghƿa Mác trong đi u<br /> kiện l ch s m i.<br /> Ho t đ ng c a Lênin đã đáp ng đ c nhu c u l ch s này.<br /> - Vai trò c a V.I. Lênin đ i v i việc b o vệ và phát triển ch nghƿa Mác :<br /> Quá trình V.I. Lênin b o vệ và phát triển ch nghƿa Mác có thể chia thành 3<br /> th i kỳ:<br /> 1) Th i kỳ từ 1893 đ n 1907: V.I. Lênin t p trung ch ng phái dân tuý. Thể hiện<br /> trong m t lo t tác phẩm “Những người bạn dân là thế nào và họ đấu tranh<br /> chống những người dân chủ - xã hội ra sao? ” (1894), “Làm gì?” (1920), “Hai<br /> sách lược của đảng dân chủ- xã hội trong cách mạng dân chủ” (1905).<br /> 2) Th i kỳ từ 1907 đ n 1917: Đây là nh ng nĕm trong nghiên c u v t lý h c diễn<br /> ra cu c kh ng ho ng v th gi i quan..V.I.Lênin đã tổng k t toàn b thành tựu<br /> <br /> 4<br /> <br /> khoa h c tự nhiên cu i th kỷ XIX, đ u th kỷ XX; tổng k t nh ng sự kiện l ch<br /> s giai đo n này để vi t tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm<br /> phê phán (1909). V i đ nh nghƿa kinh điển v v t ch t, m i quan hệ gi a v t<br /> ch t và ý th c, gi a t n t i xã h i và ý th c xã h i, nh ng nguyên tắc c b n<br /> c a nh n th c, v.v.., V.I. Lênin đã không chỉ b o vệ r t thành công mà còn phát<br /> triển ch nghƿa Mác lên m t t m cao m i. Đi u này còn thể hiện trong tác phẩm<br /> Ba nguồn gốc và ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác (1913), v phép biện<br /> ch ng trong Bút ký triết học (1914- 1916), v nhà n c chuyên chính vô s n,<br /> b o lực cách m ng, vai trò c a Đ ng C ng s n và con đ ng xây dựng ch<br /> nghƿa xã h i trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng (1917), v.v…<br /> 3) Th i kỳ từ 1917(Cách m ng xã h i ch nghƿa Tháng M i Nga thành công)<br /> đ n 1924 Lênin từ tr n): Cách m ng Tháng M i Nga nĕm 1917 thành công<br /> m ra m t th i đ i m i - th i kỳ quá đ từ ch nghƿa t b n đi lên ch nghƿa xã<br /> h i trên ph m vi toàn c u. Sự kiện này làm n y sinh nh ng nhu c u m i v lý<br /> lu n mà th i C.Mác v Ph.Ĕngghen ch a đ c đặt ra. V.I. Lênin đã tổng k t<br /> thực tiễn cách m ng c a qu n chúng nhân dân, ti p t c b o vệ phép biện ch ng<br /> mácxit, đ u tranh không khoan nh ng v i ch nghƿa chi t trung, thuy t ng y<br /> biện đ ng th i phát triển ch nghƿa Mác v nhân t quy t đ nh thắng l i c a<br /> m t ch đ xã h i, v giai c p, v hai nhiệm v c b n c a giai c p vô s n, v<br /> chi n l c và sách l c c a các Đ ng vô s n trong đi u kiện l ch s m i, v<br /> th i kỳ quá đ , v k ho ch xây dựng ch nghƿa xã h i theo chính sách kinh t<br /> m i (NEP), v.v… qua m t lo t tác phẩm nổi ti ng nh : Bệnh ấu trĩ “tả<br /> khuynh” trong phong trào cộng sản (1920), Lại bàn về công đoàn, về tình hình<br /> trước mắt và về những sai lầm của các đồng chí Tơrốtxki và Bukharin(1921),<br /> Về chính sách kinh tế mới (1921), Bàn về thuế lương thực (1921),v.v…<br /> V i nh ng c ng hi n to l n c ba b ph n lý lu n c u thành ch nghƿa Mác, tên<br /> tuổi c a V.I. Lênin đã gắn li n v i ch nghƿa Mác, đánh d u b c phát triển toàn diện<br /> c a ch nghƿa Mác và tr thành ch nghƿa Mác- Lênin.<br /> 2.4 Chủ nghĩa Mác – Lênin và thực tiễn phong trào cách mạng thế giới<br /> Ch nghƿa Mác ra đ i đã nh h ng l n lao đ n phong trào c ng s n và công<br /> nhân qu c t . Cu c cách m ng tháng 3 nĕm 1871 Pháp có thể coi là sự kiện kiểm<br /> nghiệm vƿ đ i đ i v i t t ng c a ch nghƿa Mác. L n đ u tiên trong l ch s nhân<br /> lo i, m t nhà n c kiểu m i - nhà n c chuyên chính vô s n (Công xã Pari) đ c<br /> thành l p.<br /> Tháng Tám nĕm 1903, Chính đ ng vô s n đ u tiên c a giai c p vô s n đ c xây<br /> dựng theo t t ng c a ch nghƿa Mác- Đ ng Bônsêvích Nga. Đ ng đã lãnh đ o cu c<br /> cách m ng 1905 Nga nh thực hiện m t cu c diễn t p đ i v i sự nghiệp lâu dài c a<br /> giai c p vô s n.<br /> Tháng M i nĕm 1917, cu c cách m ng xã h i ch nghƿa c a giai c p vô s n<br /> thắng l i m ra m t kỷ nguyên m i cho nhân lo i, ch ng minh tính hiện thực c a ch<br /> nghƿa Mác- Lênin trong l ch s .<br /> <br /> 5<br /> <br />