Bài giảng Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp: Các phương pháp chọn mẫu

CÁC PHƯƠNG PHÁP CHỌN MẪU

Điều tra chọn mẫu

Một số khái niệm  Phần tử (element): đơn vị cần quan sát và thu thập dữ liệu (cá nhân, hộ gia đình, tổ chức,…).  Tổng thể nghiên cứu (study population): tập hợp các phần tử mà thực tế có thể nhận dạng và lấy mẫu. Ví dụ tổng thể nghiên cứu là số hộ gia đình của một địa phương, số doanh nghiệp tại một địa phương, số sinh viên tại một trường đại học, số người tiêu dùng tại một vùng...

Điều tra chọn mẫu

Tổng thể

Mẫu

Tóm tắt các đặc trưng

Suy diễn cho các tham số của tổng thể

Điều tra chọn mẫu

200 bóng đèn được chọn để kiểm tra tuổi thọ

Mẫu

Tóm tắt các đặc trưng

Tổng thể là toàn bộ bóng đèn mới mà công ty A sản xuất (tuổi thọ trung bình của bóng đèn mới chưa biết)

Tính tuổi thọ trung bình của 200 bóng đèn này

Tuổi thọ trung bình của bóng đèn mới

Suy diễn cho các tham số của tổng thể

STT 1 2 3 4

Hộ Nguyễn Văn A Trần Thị B Trần Thị B Lê Văn C

Một số khái niệm Khung mẫu (sampling frame): Danh sách các đơn vị lấy mẫu có sẵn để phục vụ cho việc lấy mẫu.

Dựa trên kết quả thu được từ mẫu, nhà nghiên cứu sẽ suy diễn rộng ra cho tổng thể.

Chọn mẫu (sampling) Là quá trình lựa chọn một bộ phận tương đối nhỏ từ tổng thể với tích cách là đại diện cho tổng thể cần nghiên cứu.

 Trường hợp khi tiến hành điều tra làm biến dạng

hay phá hủy thuộc tính của đơn vị

Vd: thử độ bền của vỏ xe sản xuất

Vì sao phải chọn mẫu?  Để có thông tin nhanh hơn và tiết kiệm hơn. Vd: muốn có số liệu về thu nhập của các hộ gia đình ở Việt Nam thì nên điều tra toàn bộ hay điều tra chọn mẫu?

xác định

Vd: muốn có số liệu về những người bệnh cao huyết áp tại

TPHCM

 Khi muốn so sánh các hiện tượng với nhau mà chưa có thông tin cụ thể hoặc khi muốn kiểm định một giả thuyết đặt ra, người ta thường dùng điều tra chọn mẫu để thu thập dữ liệu.

Vd: kiểm tra tác dụng của một loại thuốc đối với điều trị

tim mạch

Vì sao phải chọn mẫu?  Trường hợp số đơn vị của hiện tượng vô hạn hoặc không

B1: Định nghĩa tổng thể và phần tử

B2: Xác định khung lấy mẫu

B3: Xác định kích thước mẫu

B4: Xác định phương pháp chọn mẫu

B5: Tiến hành lấy mẫu theo phương pháp đã chọn

Quá trình chọn mẫu

Các phương pháp chọn mẫu

1.Chọn mẫu xác suất 2.Chọn mẫu phi xác

suất

vào trong mẫu.

 Quá trình chọn mẫu tuân theo quy luật toán,

không thể tự ý thay đổi.

 Các thông số của mẫu có thể dùng để ước lượng/kiểm nghiệm các thông số của tổng thể.

 Nhược điểm: ?

Chọn mẫu xác suất  Biết trước xác suất xuất hiện của các phần tử

Hạn chế (1) Trong nhiều trường hợp không mang tính khả thi vì không thể có được danh sách tất cả các đối tượng liên hệ, hoặc nhà nghiên cứu không đủ thời gian để tiếp cận các đối tượng khi họ phân tán ở nhiều địa bàn cách xa nhau. (2) Tốn kém nhiều thời gian và công sức

không theo quy luật ngẫu nhiên

 Không biết xác suất xuất hiện của các phần tử.

Chọn mẫu tùy thuộc vào nhà nghiên cứu.

Ví dụ đến siêu thị phỏng vấn các bà nội trợ về

chi tiêu hàng ngày cho lương thực

 Nhược điểm: ?

Chọn mẫu phi xác suất  Nhà nghiên cứu chọn các phần tử vào mẫu

Hạn chế Việc chọn mẫu phải dựa vào kỹ năng của nhà nghiên cứu hay của nhân viên chọn mẫu.

Chọn mẫu xác suất Ngẫu nhiên đơn giản

Chọn mẫu phi xác suất Lấy mẫu thuận tiện

(simple random)

(convenience)

Hệ thống

Lấy mẫu phán đoán

(systematic)

(judgment)

Phân tầng

Lấy mẫu theo lớp

(stratified random)

(quota)

Theo nhóm (cụm,

Lấy mẫu theo mầm

chùm)

(snow ball)

(cluster)

Phân loại

đơn vị mẫu

 Số lượng các đơn vị (cỡ mẫu).  Chọn ngẫu nhiên các đơn vị

trong danh sách

Ví dụ: Khảo sát thực trạng hiểu biết về luật giao thông đường bộ trong 1000 học sinh tại một trường phổ thông trung học, chọn mẫu ngẫu nhiên 100 học sinh để khảo sát.

Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản Quy trình:  Cần danh sách của tất cả các

Câu hỏi Theo danh sách chọn mẫu, người thu thập dữ liệu phải phỏng vấn sinh kế của hộ A. Nhưng hộ A đi vắng, hộ B (không có trong danh sách mẫu) sẵn sàng cung cấp dữ liệu sinh kế của gia đình mình (hộ B) . Người thu thập dữ liệu nên chờ hộ A về phỏng vấn hay phỏng vấn hộ B?

20 phần tử.  Thực hiện  1. Tạo một danh sách số thứ tự từ 1 đến 20 (giả sử đây

là khung mẫu)

 2. Tại cột mới (cột Ngẫu nhiên) dùng hàm RAND()  3. Sắp xếp theo thứ tự cột mới  4. Chọn 10 phần tử đầu tiên vào mẫu.

Thực hành trên Excel  Cần lấy mẫu ngẫu nhiên 10 phần tử từ khung mẫu có

Chọn mẫu hệ thống Chọn ngẫu nhiên một điểm xuất phát, dựa vào bước nhảy để xác định các phần tử tiếp theo

Chọn mẫu hệ thống

Chọn mẫu phân tầng (stratified random)

 Tổng thể được chia ra nhiều tầng theo nguyên tắc: “cùng tầng

(strata) đồng nhất, khác tầng dị biệt”.

 Để chọn phần tử trong mỗi tầng: có thể

dùng p.p. hệ thống.

 Số phần tử trong mỗi tầng được xác định theo tỷ lệ hoặc không theo tỷ lệ với kích thước tổng thể.

Ví dụ về các tầng: Theo địa lý: bắc, trung, nam, 7 vùng kinh tế; Tôn giáo/sắc tộc; mức thu nhập; giới tính, nghề nghiệp…

Chọn mẫu phân tầng

Các phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên

c. Chọn mẫu phân tầng

nhiên để tạo thành mẫu

Ví dụ: Chọn mẫu điều tra cá nhân hộ gia

lựa chọn ngẫu nhiên một số

đình Bước 1: huyện.

Bước 2: các hộ gia đình được lựa chọn

trong các huyện vừa được chọn.

Bước 3: Tất cả cá nhân từ hộ được chọn.

Chọn mẫu theo nhóm/cụm (cluster)  Tổng thể được chia làm nhiều nhóm (mỗi nhóm mang tính đại diện cho tổng thể) và tuân theo nguyên tắc: “cùng nhóm dị biệt, khác nhóm đồng nhất”.  Các nhóm sẽ được chọn một cách ngẫu

Các phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên

d. Chọn mẫu theo nhóm

tìm hiểu món ăn nào được đặt nhiều nhất.

 B1: Chọn ngẫu nhiên một vài cửa hàng  B2: Hỏi ý kiến tất cả khách hàng tại các cửa

hàng được chọn.

Chọn mẫu theo nhóm (cluster)  Ví dụ 2: Chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh muốn

Ví dụ Một nhà phân tích thị trường ô tô khảo sát mức độ hài lòng của những người mới mua ô tô. Danh sách có tên của 10.000 chủ xe, trong đó 2.500 người mua Ford, 2.500 người mua Honda, 2.500 người mua Toyota, 2.500 người mua GM. Nhà phân tích này lấy một mẫu danh sách 400 chủ xe bằng cách chọn ngẫu nhiên 100 chủ xe ở mỗi nhãn hiệu. Nhà phân tích đang sử dụng phương pháp chọn mẫu nào? Giải thích.

Câu hỏi Giống và khác giữa chọn mẫu phân

tầng và chọn mẫu theo nhóm?

trong tầng

Nhóm: Khi lấy mẫu thì chọn tất cả quan sát trong

nhóm

Trả lời  Giống: Chia tổng thể thành nhiều nhóm (tầng)  Khác: Phân tầng: Khi lấy mẫu thì chọn một vài quan sát

Bài tập cá nhân Tình huống: Có một NC cần quy mô mẫu 500 SV năm một của 5 trường đại học. Tổng số SV năm một của 5 trường là 10.000 với số lượng từng trường 1, 2, 3, 4, 5 là 2000, 2000, 1000, 2500, 2500. Sinh viên hãy cho biết cụ thể cách chọn mẫu của phương pháp 500 SV theo 4 cách chọn mẫu xác suất.

Số liệu giả định về số hộ gia đình nông thôn có vốn đầu tư cho sản xuất, kinh doanh phân theo vùng của địa bàn “Y”. Sv cho biết cách chọn mẫu 20 hộ.

TT bản

Số hộ Vùng(*) TT bản

Số hộ Vùng

Tên bản A I D B K Y C L V M

9 10 11 11 12 12 9 10 11 10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Tên bản N E P F G Q Z J H S

1 2 3 1 1 2 3 2 1 1

2 1 3 2 1 3 2 1 1 2

10 13 11 11 12 9 10 8 13 14 216

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Tổng số

(*)Ghi chú: 1: Vùng cánh đồng; 2: Vùng khe dọc; 3: vùng cao

 Chọn phần tử dựa trên sự thuận tiện, dễ tiếp

cận, dễ lấy thông tin.

 Nhược điểm: Không xác định được sai số lấy mẫu và không thể kết luận cho tổng thể từ kết quả mẫu.

 Sử dụng phổ biến khi bị giới hạn về thời gian

và chi phí.

Vd: phỏng vấn các bà nội trợ tại các siêu thị để tìm hiểu về hành vi tiêu dùng của người nội trợ.

Chọn mẫu thuận tiện (convenience)

 Nhà nghiên cứu tự phán đoán sự thích hợp của

các phần tử để mời họ tham gia vào mẫu.

 Đặc điểm giống như chọn mẫu thuận tiện, nhưng nếu khả năng/kinh nghiệm phán đoán tốt sẽ cho mẫu tốt hơn thuận tiện.

Ví dụ muốn tìm hiểu thói quen tiêu dùng của phụ nữ thành đạt, nhà nghiên cứu theo phán đoán sẽ chọn những phụ nữ ăn mặc sang trọng để phỏng vấn.

Chọn mẫu phán đoán (judgment)

 Có thể dùng 1 hoặc nhiều thuộc tính kiểm soát như

tuổi, giới tính, thu nhập, loại hình DN…

Vd. Cần phỏng vấn 800 người có tuổi trên 18 tại 1 thành phố. Phân tổ theo giới tính và tuổi như sau: chọn 400 người (200 nam và 200 nữ) có tuổi từ 18 đến 40, chọn 400 người (200 nam và 200 nữ) có tuổi từ 40 trở lên.

Chọn mẫu theo lớp (quota)  Dựa vào một số thuộc tính kiểm soát xác định một số phần tử sao cho chúng đảm bảo tỷ lệ của tổng thể và các đặc trưng kiểm soát.

Chọn ngẫu nhiên những người phỏng vấn ban đầu, những người tiếp theo được chọn dựa trên sự giới thiệu của người trước

Chọn mẫu theo mầm (snow ball)

Sai lệch liên quan đến việc chọn mẫu  Sai lệch do chọn mẫu (do tính đại diện của

mẫu)

 Sai lệch không do chọn mẫu (xảy ra trong quá trình phỏng vấn, hiệu chỉnh, nhập dữ liệu,..).

ngẫu nhiên đơn giản không?

 b. Nếu không phải thì bộ phận này đang lấy mẫu theo

phương pháp nào?

Bài tập  Một công ty có ba nhà máy A, B, C cùng sản xuất linh kiện điện tử với số lượng lần lượt tại các nhà máy là 20%, 50% và 30%. Bộ phận quản lý chất lượng của công ty muốn kiểm tra ngẫu nhiên chất lượng 100 linh kiện ở ba nhà máy nên yêu cầu mỗi nhà máy gửi số lượng linh kiện như sau: A gửi 20, B gửi 50, C gửi 30.  a. Bộ phận quản lý chất lượng có phải đang lấy mẫu

 a. Tổng thể mà A quan tâm là gì?  b. Phương pháp thu thập dữ liệu như vậy là phương

pháp gì?

 c. Anh chị cho rằng kết quả phân tích việc sử dụng ngân hàng điện tử của mẫu này có phản ánh đúng tổng thể không?

Bài tập  Công ty A muốn khảo sát việc sử dụng ngân hàng điện tử của những người trong độ tuổi từ 18 trở lên. Ở gần địa bàn của công ty A có năm công ty khác nên A đến phỏng vấn các nhân viên của năm công ty này.

1. Lấy các mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên đơn giản, mỗi mẫu chọn 10 công ty. 2. Tính trung bình sản lượng của các công

ty ở các mẫu.

01/04/2017

BÀI TẬP Cho danh sách 100 công ty được đánh số thứ tự từ 0 đến 99 và sản lượng sản xuất năm qua. (ĐTV: 10.000 bảng Anh)

3. Giả sử trung bình tổng thể là 66,08900 bảng Anh. Trung bình mẫu so với trung bình tổng thể có sai lệch không?

01/04/2017

BÀI TẬP Cho danh sách 100 công ty được đánh số thứ tự từ 0 đến 99 và sản lượng sản xuất năm qua. (ĐTV: 10.000 bảng Anh)

đơn vị

 Phần 2: 10 tờ thăm đánh số từ 0 đến 9 biểu thị cho hàng

chục

 Bốc ngẫu nhiên hàng chục trước, ví dụ số 1.  Bốc ngẫu nhiên hàng đơn vị, ví dụ số 3  Vậy công ty thứ 13 được chọn vào mẫu. Làm tiếp tục để có thêm các công ty khác vào mẫu. Nếu thăm bốc trùng thứ tự công ty thì bốc lại.

701014 chuong 5- Thiết kế nghiên cứu và các phương pháp lấy mẫu43

01/04/2017

Hướng dẫn  Lấy giấy cắt thành 20 tờ thăm.  Chia đôi thành 2 phần  Phần 1: 10 tờ thăm đánh số từ 0 đến 9 biểu thị cho hàng

chọn theo phương pháp hệ thống

5. Tính trung bình cho mẫu này. 6. So sánh với trung bình tổng thể là 660,8900 thì trung bình mẫu này cho kết quả tốt hơn hay tệ hơn so với trung bình hai mẫu trên?

01/04/2017

BÀI TẬP 4. Chọn quy mô mẫu là 10% so với tổng thể và

01/04/2017

701014 chuong 5- Thiết kế nghiên cứu và các phương pháp lấy mẫu45

 Giả sử trung bình tổng thể là 660.89. Trung bình mẫu

so với trung bình tổng thể có sai lệch không?

 Trung bình bàn 1: 825.05  Trung bình bàn 2: 593.8  Trung bình bàn 3: 706.35  Trung bình bàn 4: 632.6  Trung bình thứ 5: 989.6

như dưới đây. Hãy chọn mẫu 10% theo quota

01/04/2017

701014 chuong 5- Thiết kế nghiên cứu và các phương pháp lấy mẫu47

BÀI TẬP  Tổng thể có 111376 dân phân bố theo tuổi và giới tính

 Xác định cỡ mẫu (số đơn vị mẫu) chính là xác định số lượng đơn vị điều tra trong tổng thể mẫu để tiến hành thu thập số liệu. Yêu cầu của cỡ mẫu là vừa đủ để vừa đảm bảo độ tin cậy cần thiết của số liệu điều tra vừa đảm bảo phù hợp với điều kiện về nhân lực và kinh phí và có thể thực hiện được, tức là có tính khả thi.

XÁC ĐỊNH CỠ MẪU

 Khi điều tra chọn mẫu để suy rộng số bình quân theo

một tiêu thức nào đó

 Khi điều tra chọn mẫu để suy rộng tỷ lệ theo một tiêu

thức nào đó

Trong đó: - N là số đơn vị tổng thể chung. - S2 và p (1- p) là phương sai của tổng thể chung với chỉ tiêu bình quân và chỉ tiêu tỷ lệ. - t là hệ số tin cậy - ε là phạm vi sai số chọn mẫu.

XÁC ĐỊNH CỠ MẪU

t 1 1,5 2 2,5 3

0,6826 0,8663 0,9545 0,9875 0,9973

hệ số tin cậy và xác suất tin cậy

XÁC ĐỊNH CỠ MẪU  Các thông tin trên đây cần có từ khi chuẩn bị điều tra để xây dựng và quyết định phương án điều tra. Trong đó, số đơn vị tổng thể chung (N) lấy từ số liệu thống kê; xác xuất tin cậy (pt) và phạm vi sai số chọn mẫu (ε) do người tổ chức điều tra yêu cầu cho từng cuộc điều tra. Riêng phương sai của tổng thể chung (S2 và p(1-p)) thì phải dựa và kết quả của các cuộc điều tra trước đó;

 - Khi điều tra nghiên cứu chỉ tiêu bình quân thì phải

điều tra mẫu nhỏ để xác định phương sai

Hoặc

 - Khi điều tra nghiên cứu chỉ tiêu tỷ lệ thì sẽ lấy

phương sai lớn nhất: p(1-p) = 0,5 x (1-0,5) =0,25

XÁC ĐỊNH CỠ MẪU  Trường hợp không có các cuộc điều tra trước tương tự hoặc có nhưng không tính được phương sai thì sẽ xử lý như sau:

VÍ DỤ XÁC ĐỊNH CỠ MẪU Hãy xác định số hộ (cỡ mẫu) để điều tra thu nhập 1 năm của hộ nông dân trên địa bàn tỉnh “Y” có 200.000 hộ gia đình (N = 200.000), với xác xuất tin cậy là 0,9875 (tức là t = 2,5), phạm vi sai số chọn mẫu (ε) không vượt quá 2,52 triệu đồng/năm trong điều kiện có phương sai về thu nhập của hộ: S2=61,52.

Xác định cỡ mẫu trong nghiên cứu

 Nghiên cứu mô tả:

tùy thuộc vào số phần tử của

đám đông (N)  N< 10.000 phần tử: chọn cỡ mẫu 10%  N từ 10.000 đến 100.000: chọn từ 1%-5%  N từ 100.000 đến 1.000.000: chọn 1%  N trên 1.000.000: chọn 0.1% đến 0.5%

01/04/2017

Xác định cỡ mẫu trong nghiên cứu

 Nghiên cứu giải thích

 Theo yêu cầu xử lý thống kê:

 Cỡ mẫu n = bậc của thang đo x số câu hỏi  Nếu phân tích nhiều nhóm: n= bậc thang đo x số câu

hỏi x số nhóm

01/04/2017

THANG ĐO LIKERT

Là thang đo thường có 5 (hoặc 7,9) mức độ Ví dụ: “Xin đọc kỹ các phát biểu sau. Sau mỗi phát biểu, vui lòng trả lời bằng cách khoanh tròn vào con số tương ứng với chọn lựa của Anh/Chị, với qui ước: Số 1: Rất không đồng ý với câu phát biểu Số 2: Không đồng ý với câu phát biểu Số 3: Trung hoà với câu phát biểu Số 4: Đồng ý với câu phát biểu Số 5: Rất đồng ý với câu phát biểu”

Công ty có chế độ phúc lợi tốt Công ty thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội tốt Công ty thực hiện chế độ bảo hiểm y tế tốt

VÍ DỤ: TÍNH QUY MÔ MẪU

1. Hãy xác định số hộ (cỡ mẫu) để xác định mức thu nhập trung bình hàng năm của các hộ gia đình biết

a. xác xuất tin cậy là 0,9875 (tức là t = 2.5), b. phạm vi sai số chọn mẫu không vượt quá 20 ngàn

đồng

c. Độ lệch chuẩn về thu nhập của hộ 160 ngàn

VÍ DỤ: TÍNH QUY MÔ MẪU

1. Hãy xác định số hộ (cỡ mẫu) để xác định mức thu nhập

trung bình hàng năm của các hộ gia đình biết xác xuất tin cậy là 0,9875 (tức là t = 2.5),

b. phạm vi sai số chọn mẫu (ε) không vượt quá 20 ngàn đồng c. Độ lệch chuẩn về thu nhập của hộ: S= 160 (S2= 1602 ) Nếu xác xuất tin cậy là 0,9875

Nếu xác xuất tin cậy là 0,95 (t=2)

(hộ)

VÍ DỤ: TÍNH QUY MÔ MẪU

1. Ở 1 tỉnh người ta tổ chức điều tra để xác định tỷ lệ mù

chữ ở độ tuổi lớn hơn 8 tuổi biết a. xác xuất tin cậy là 0,95 (tức là t = 2), b. phạm vi sai số chọn mẫu ( ε) là 1% c. Ở cuộc điều tra năm trước đã xác định tỷ lệ mù chữ ở

tỉnh này là 9%

Tính quy mô mẫu cho cuộc điều tra mù chữ năm nay

VÍ DỤ: TÍNH QUY MÔ MẪU

1. Ở 1 tỉnh người ta tổ chức điều tra để xác định tỷ lệ mù

chữ ở độ tuổi lớn hơn 8 tuổi biết a. xác xuất tin cậy là 0,95 (tức là t = 2), b. phạm vi sai số chọn mẫu ( Δ) là 1% c. Ở cuộc điều tra năm trước đã xác định tỷ lệ mù chữ ở

tỉnh này là 9%

Tính quy mô mẫu cho cuộc điều tra mù chữ năm nay

(người)