Bài giảng Sinh lý động vật thủy sinh: Chương 4 - GV. Nguyễn Bá Mùi

3/29/2010

Ch­¬ng 4. SinhlýnéitiÕt

(Endocrine Land):

§ §¹i c­¬ngvÒnéitiÕt& hocmon 1. §N * TuyÕnnéitiÕt C¸c tuyÕntiÕtc¸c chÊth÷u c¬, ®ætrùctiÕpvµo m¸u, l©m ba, dÞchtæchøc, dÞchTB, cãt/d KT c¸c qu¸tr×nh trongc¬thÓ

T’ ngo¹i tiÕt T’ néitiÕt

-CãTB tiÕt, cãèngdÉn -§ævµo xoang -Kh«ngèngdÉn (gland less duct) -§ætrùctiÕpvµo m¸u -§ÆchiÖu

* Hormon chÊtcñac¸ct/néitiÕttiÕt + Tr­íc®©y: Hormonlµnh÷ng ra®i th¼ng vµo m¸u hay b¹ch huyÕtcãt/d sinhhäccao, ®iÒu hoµh/®chøcn¨ngc¬quanthÝchøng + HiÖnnay: chÊttruyÒntin ho¸häctuÇnhoµn theom¸u, tõ n¬i sinh®Õnc¸c c¬quantiÕpnhËn(®Ých) ph¸t huyt/d sinh häccaotheoph ­¬ngthøc®iÒuhoµng

­îc.

+ N·otiÕtDopamin

2. Nguångèc -Tõc¸c tuyÕnnéitiÕt -TõhÖTK ():vïng d ­íi®åi: oxytoxin; Vazopresin …

+G/c (symphatic): Adrenalin, Noradrenalin +Phãg/c (parasymphatic): Axetylcolin

- Tõt/chøc , TB côcbé: t/d tù®iÒutiÕtc/n tæchøc®ã

+ H¹vÞ(d¹dµy) tiÕt Gastrin (cid:224)tiÕtdÞchvÞ. + TÕ bµo t¸trµngtiÕt Secretin

Nguyễn BáMùi

1

3/29/2010

3. B¶n chÊtcñahocmon (4 nhãm) 3.1. Nhãmpeptid (3(cid:224)200 a.a)

­íid¹ng chuçi - Tænghîp ë l ­íinéichÊtnguyªnsinh d peptiddµi h¬n (pro –hormon) VD: pro-Insulin, pro-glucagon…

-Kh«ngvµo trongTB ®Ýchmµt/d trªnbÒmÆtthôthÓ®Æc hiÖu ëmµng

+ Peptid: Oxytoxingåm9 a. amin + Polypeptid: Insulin (m¹ch 1: 21 a.a; mach 2: 30 a.a. + Protein: STH (t/yªn) gåm188 a.a .

3.2. DÉnxuÊtcñaa.a :

Trong l­îngph©n töthÊp, dÉnxuÊtcñatyrosin • Tænghîpnhanhh¬n so víinhãmH.peptid.

H. tuyÕngi¸p Tyroxin -ChñyÕud¹ng kÕthîp, l ­îngnhátùdo

H. tuûth ­îngthËn (adrenalin, Noradrenalin) tan trong n­íc

3.3. NhãmSteroid (nh©n Cyclopentan–perhydrophenantren )

-T/h tõcholesterol, phÇnlínd¹ng h/®trùctiÕp

h/® Ýt: testosteron (cid:224)sp’ h/®

- D¹ng tiÒn dihydro-testosteron

: t¹o

3.4. NhãmEicosanoid(hîpchÊtcñaa.xÝtbÐo) thµnhtõarachidonat(axÝtÐo20 C, nhiÒuliªnkÕt ®«i): Prostaglandin

• Hormone cñahÖm«

Nguyễn BáMùi

6

Nguyễn BáMùi

2

3/29/2010

- Trongm¸u ëd¹ng k/hîp1 protein ®ÆchiÖuv/c:

+ Steroid 21C (cortisol, corticosteron, progesteron)

CBG (Cortisol -BindingGlobulin)

+ Testosteron, œstradiol: SBG (Sex Hormone Binding Globulin)

- Khit/d k/h Receptor ®ÆchiÖucñanh©n (cid:224) t/d lªn ADN nh©nTB ®Ých (cid:224) nÕuadrenalin t/d ngay(phót), steroid ph¶i sauvµi giê

NhiÒuH. l ­u th«ngtrongm¸u b»ng1 protein v/c ®ÆchiÖu

H-VËtt¶i

Mao qu¶n

4. §ÆctÝnhsinhhäccñahormon

- Kh«ng®Æctr ­ngloµi: HTNC, HCG (Human ChorionicGonadotropin)

(§V g = 10 -3g, 10 -6mol, 10 -12mol = picomol):

- Ho¹t tÝnhsinhhäccao

1g

insulin g©y gi¶m ® ­ênghuyÕt125.000 thá

(tÊtnhiªn¶/h c¸c

- §ÆchiÖuvíic¬quan (cid:224) H. sinhdôc¶/h c¬quans.dôc

­ngkh«ngrâ).

Ph¶i cãReceptor trªnmµng, trongNSC

c¬quankh¸cnh hoÆctrongnh©nTB ®Ých

- T/d qua l¹i, hiÖp®ånghoÆc®èikh¸ng (cid:224) H/®éngc¸c tuyÕnnéitiÕt

®­îc®iÒuhoµnhêTK – TD.

-TiÕttheonhÞpsinhhäc: ngµy®ªm (coctizon); th¸ng(estrogen);

Mïa(tyroxin: ®«ngnhiÒu, hÌÝt)

5. C¬chÕt¸c dôngcñahormon

3 c¬chÕ(H – mµng, H–EnzimevµH-gen)

5.1. C¬chÕ H –Mµng: (hÇuhÕtH. cãträng l ­îngph©n tölín)

• T/d lªn mµnglµm biÕn®æitÝnhthÊmvµxóct¸c cho vËnchuyÓntÝchcùc

• H. (The first messenger): mangtin TK ®ÕnTB

• TiÕptheoho¹t ho¸Adenylcyclaza: ATP (cid:224) AMPvßng (The second messenger)

Nguyễn BáMùi

9

Nguyễn BáMùi

3

3/29/2010

ATP

NH2

N

N

NH2

N

N

N

N

H

N

O

CH2

O

N

Adenylcyclaza

O

H

C H

H C

O

P

HH C OH

O

C H

OH

HH CC OHOH

AMPvßng

O

OH

H

P

C O

O O ~ P OH

O O ~ P OH

OH

a. T¸c dôngcñaAdrenalin vµglucagon

H

ChÊtT.T1

R

MµngTB

ho¹t ho¸ Adenylcyclaza

ATP AMPvßng (chÊtT.T 2)

ho¹t ho¸

KINAZA

Æ ®­ênghuyÕt Vµo m¸u

Photphorylaza b (v«ho¹t)

Photphorylaza a ( ho¹t ®éng)

Glycogen

Glucose-1 P

G.6.photphataza

Glucose

Glucose-6 P

b. T¸c dôngH lªn trao®æilipitqua AMPc

(lipocain, tiroxinliÒucao ….)

H

ChÊtT.T1

R

MµngTB

ho¹t ho¸

Adenylcyclaza

ATP AMPvßng (chÊtT.T 2)

ho¹t ho¸

triglyxerit-lipaza

Lipit Glyxªrin+ AxÝtbÐo

Nguyễn BáMùi

4

3/29/2010

5.2. C¬chÕ H –gen: (H. ph©n töbÐ –steroid)

v C¬chÕchung :

(cid:216) C¸c H. nµy rÊtkþ n ­íc, dÔtan trongm¸u, l ­u th«ng d­íi d¹ng H-vËtt¶i tíiTB ®Ých

(cid:216) T¹i TB ®Ých, H. t¸chvËtt¶i, khuyÕcht¸n tùdo qua mµngkÕt hîpR trongnh©n (hoÆctrongbµo t ­¬ng) t¹o phøcH-R. C¸c R nµy 1 vïngliªnkÕtvíiH vµ1 vïngvíiADN nh©nTB

v C¬chÕt¸c ®énglªn ADN

(cid:216) PhøcH-R kÕthîp®ÆchiÖulªn 1 vïngADN (vïngnh¹y c¶m víi H =HRE:HormonResponsive Element ). ChÝnhkÕthîpnµy KT, khëi®éngtænghîpprotein míi®.hiÖu ëbµo t ­¬ng

T/h protein: ADN ARN-polymeraza mëxo¾n kÐp

O -Gen t/h protein trªnAND chØh/®khigentiÒnkhëi®éng më (Operator -vËnhµnh) t¸chxo¾n kÐp (cid:224) ˛ sù®ãngmëgen O

-Gen O l¹i ® ­îc®/khiÓnbëiR-G (Regular Gene): qua viÖc sinhchÊtøcchÕR ( 2 ®Çu: R & R ’)

+ NÕuH b¸m vµo R ’(cid:224)mëgenO (cid:224)tænghîp P + NÕub¸m vµo R (cid:224)®ãnggen O fikh«ngt/h P

ADN

R-G

P

O

ADN

ARNm

chÊtøcchÕ

R

Ribxom

R’

Protein

Hormon

5.3. C¬chÕ H –men

-T/d nh ­ Co-enzim: t¨nghoÆcø/c enzyme

VD: men NADF-transhydrogenazaxóctiÕnsùv/c hydro tõ NADFH2 ®ÕnNAD d ­íi¶/h cñaOestrogen ëm«s.dôc:

Oestrol+ NADFH 2 fi Oestradiol+ NADF Oestradiol+ NAD fi Oestul+ NADH 2 NADF: NicotinamitAdenosylDinucleotitFotfat

-HiÖuqu¶nµy rÊtq/träng, xóct¸c choq/tr×nhchuyÓn®iÖntö vµhydro trongh«hÊp, t¨ngchuyÓnho¸E, t¨ngh«hÊpm« bµo (cid:224) gi¶ithÝchHF m¹nh khi®éngdôc

Nguyễn BáMùi

5

3/29/2010

5.4. Hormondo Phermon

• HormontiÕtram«itr ­êngqua vÞgi¸c, khøugi¸c¶nh

Nguyễn BáMùi

16

h­ëng®ÕntËptÝnhcïngloµi • + §/khiÓnx·héiloµi: ong, kiÕn • + §¸nhdÊul·nh®Þa: hæ, b¸o, s ­ tö • + QuyÕnrò®éngvËtkh¸cgiíi: c«ntrïng, c¸, dª, lîn®ùc, chuétchï

­íi®åi

6. Sù®iÒuhoµnéitiÕtvïng d - Trungt©m TK, cÇunèiTK -néitiÕt, cãc/n néitiÕt - TiÕtc¸c H. quanträng®iÒukhiÓnh/®c¸c tuyÕnnéitiÕt ®ÆcbiÖttuyÕnyªn -H. vïng d ­íi®åigåm2 nhãm:

Nhãmgi¶iphãng NhãmøcchÕ

RF: Releasing Factor t¨ng c­êngh/®c¸c tuyÕn

IF: inhibiting Factor øcchÕh/®c¸c tuyÕn

C¸c Hocmonvïng d ­íi®åicãt¸c dông®iÒuhoµnéitiÕt

§iÒuhoµbµi tiÕthocmon

›fi sÏ ø/c

- [H] rÊtthÊp, nÕuthay®æi (cid:224) bÖnh (­u, nh­îcn¨ng ) (cid:224)c¬chÕ®iÒuhoµ ( TK-TD, feed-back)

- Feed-back: khi[H] tuyÕnyªn trongm¸u tiÒnyªn tiÕtH. t/øvµø/c tiÕtRF (Feed-back ©m tÝnh)

-Feed-back + lµsù t¨ng H. tuyÕn®Ýchg©y kÝchthÝch tiÒnyªn vµhypothalamus, kh«ngøcchÕ.

VD: tiªmoestrogenchochuéttøct¨ngH. sinhdôc tuyÕnyªn (cid:224)rôngtrøng: chøngtá®·g©y t¨ngtiÕtLH tiÒnyªn.

Nguyễn BáMùi

6

3/29/2010

Ngo¹i c¶nh (to, a/s, ®éÈm …)

KÝchthÝchtõ bªn trong

Hypothalamus

RF +

IF-

n ¾ g n g n ß v k c a b - d e e F

sau

thu útr­íc

a gi÷ ú u th thu ú

i µ d g n ß v k c a b - d e e F

(MiÒnváTT, SD, Gi¸ptr¹ng, Gan)

TuyÕn®Ých

Thamkh¶o

Hocmon

Nguyễn BáMùi

19

C¬quan®Ých

B. SInhlýc¸c tuyÕnnéitiÕt § 1-TuyÕnyªn (Hypophyse)

(3 thuú) I. §Æc®iÓmcÊut¹o -“D­íi®åi-tuyÕnyªn ” t¹o 1 ®¬n vÞc/n quanträng -TuyÕnyªnc¸chÐpbædäc

II. C¸c kÝchtètuyÕnyªn 1. Hormonthuútr ­íc, t­¬ngt¸cthÇnkinhnéitiÕt ëc¸

1.1. H. sinhtr ­ëng (STH –SomatoTropin Hormone

GH - Growth Hormone)

- Protein, 2 LK disulfur. Kh«ngc¬quan®Ých (duynhÊt)

Nguyễn BáMùi

7

3/29/2010

v Chøcn¨ngsinhlý

“chuyÓnho¸ ”

KT ph¸ttriÓnm«sôn

KT c¬thÓsinhtr ­ëng

KT biÖthãaTB sôn

GH

KT tænghîpProtein

KT ph©n gi¶iLipit

KT t¹o glucose

T¨ng ®­ênghuyÕt

Gi¶ms/d glucose

(nhêSTH v/chuyÓna.a dÔdµngvµo TB)

-KT tænghîpprotein -KT t¹o sôn -KT gant¹o Somatomedink/thÝchsulfatho¸canxi(cètho¸)

-G©y ›®­ênghuyÕt(øcchÕHexokinaza)gi¶mt/hglycogen -KT tho¸iho¸lipitcungcÊpE (cid:224)›axÝtbÐotùdo huyÕt t ­¬ng

v KiÓmso¸t : th«ngqua GRH & GIH (d­íi®åi) (Thamkh¶o)

vRèilo¹n

(cid:216) ThiÕuhôt (nh­îc) Tr­ícdËyth× fi chønglïn, tÝhon (bÊtth ­ênggentænghîp

STH)

(cid:216) ThõaGH (­u)

Tr­ícdËyth× fi chøngkhænglå SaudËyth× fi chøngto cùc

1.2. KÝchgi¸p tè (TSH: Thyroid Stimulating H.)

glycoprotein, tuyÕn®Ých: tuyÕngi¸p

v Chøcn¨ngsinhlý

(nhÞptim, h«

-Qua H. t ’ gi¸p › chuyÓnho¸c¬b¶n

2 m¸u t/h tiroxinvµthóc®Èy

hÊp), ›chuyÓnho¸gluxitvµnit¬. -KT trùctiÕpqu¸tr×nhtho¸iho¸lipit ëm«mì -T¨ng c ­ênghÊpthu I ho¹t tÝnhmen ph©n gi¶itireoglobulint¹o tiroxin

v KiÓmso¸t

-RF-TSH (d ­íi®åi) (cid:224) tiÕtTSH

-øcchÕb»ngfeed-back tõc¸c H. tuyÕngi¸p

(T3, T4)

Nguyễn BáMùi

8

3/29/2010

1.3. KÝchváth ­îngthËntè (ACTH:Adenocorticotropin H.) -Polypeptid39 a.a, vÞtrÝ25 (cid:224)39 thay®æi ˛ loµi -TuyÕn®Ých: váth ­îngthËn

v T¸c dông -§iÒutiÕttrao®æi ® ­êngqua KT tiÕtglucocorticoid -§iÒutiÕttrao®æikho¸ngqua Mineralocorticoid

-§iÒuhoµho¹t ®éngnéitiÕtcñavátuyÕntrªnthËn

-§iÒutiÕtnhãmk/tès/dôc: Androgenic steroid

-T¨nghÊpthumuèivµ n ­íc ëèngthËn

• KiÓmso¸t: CRH: CorticotropinR.H (d ­íi

•

®åi) vµc¸cH. váth ­îngthËnqua feed-back Stress g©yt¨ngtiÕtACTH fi t¨ngtiÕtH.

váth ­îngthËn

• ­u n¨ng:héichønggi·ns¾c tèCushing hay

Addison

• -GÇn®©y ph¸thiÖnACTH ¶/h ®Õnn·o, trÝ

nhí, hµnhvi

Nguyễn BáMùi

26

-Giópc¬thÓchèngstress (cid:224) thÝchnghi

1.4. KÝchdôctè (GSH: Gonado Stimulin Hormone)

LH: Luteino Stimulin H. (kÝchhoµngthÓtè)

FSH: Folliculo Stimulin H. (kÝchno·n tè)

§Òulµglycoprotein

C¸i: KT chÝn& rôngtrøng (cid:224)

thÓvµng (cid:224) tiÕt progesteron

C¸i: KT baono·n ph¸t triÓn fi tiÕtoestrogen fi t/dông lªn ®­êngsinhdôc

§ùc: KT s¶n xuÊttestosteron cñatÕbµo kÏ(Leydig)

§ùc:KTèngdÉntinh, sinhtinh ph¸t triÓn fi KTt¹o tinh

v KiÓmso¸t : do GnRH (GonadotropinRH.) & H. sinhdôcc¸i

Nguyễn BáMùi

9

3/29/2010

• Ở các loại cá đẻ mùa xuân trong não thuỳ chứa nhiều

hormon hướng sinh dục, nhất là trước lúc sinh sản. Sau khi đẻ trứng lượng hormon hướng sinh dục giảm rõ rệt và thường đạt mức thấp nhất

• Đối với các loài cá đẻ nhiều đợt trong năm thì sự phát triển vàphân ti ết cuả các tế bào não thuỳ không đồng đều với nhau về thời gian.

• Trong nước tiểu của phụ nữ cóthai, ch ứa hormon nhau thai HCG (Human Chorionicgonadotropin Hormon) thường gọi làprolan A và đặc biệt trong huyết thanh ngựa chửa hàm lượng prolan A rất cao.

• Trong thực tiễn cho cá đẻ nhân tạo người ta thường dùng prolan A làm chất kích thích thay cho não thuỳ. Riêng đối với trắm cỏ thìdùng hormon não thu ỳ có kết quả tốt hơn. • Các hormon FSH vàLH có s ự khác nhau rõ rệt theo các

lớp động vật có xương sống. Tuyến yên của động vật cóvú không làm cho cá rụng trứng. 28

Nguyễn BáMùi

* FSH vàLH c ủa cá thay đổi rõ rệt theo mùa sinh sản

2. Hormonthuúgi÷a (thïysaun·othïy) -KÝchh¾c tè ( MSH: Melanocyte Stimulating H.) - Õch, nh¸i, c¸thuúgi÷ap.triÓn fithay®æimµu davíim«i tr ­êng

3. Hormonthuúsau(thïytr ­ícn·othïy) Oxytoxin& Vazopressin -Peptit(9 a.a), tõTB TK nh©ntrªnthÞ& nh©nc¹nh n·o thÊt -Oxytoxin „ ADH ë2 a.a (sè8: Leu, sè3: Isoleu)

(NeurophysinIchooxytoxin,

cho ADH). Phøc oxytoxin-neurophysinI &

-Tõ1 peptitdµi c¾t thµnh2 peptit(Neurophysin). Mçi Neurophysin®ÆchiÖucho1 H. NeurophysinII vazopressin-neurophysinII theosîitrôcvµo hËuyªn. Thùc chÊtNeurophysinlµtiÒnH. oxytoxin& ADH

2.1. T¸c dông ­íc ëthËn. §ång v ADH: chènglîiniÖu, t¨ngt¸i hÊpthu n thêico m¹ch fi›Pa

- C¬chÕ : ho¹t ho¸hyaluronidazaph©n gi¶ihyaluronic(dÝnhkÕt TB th­îngb×èngthËn) fi hÊpthu n ­ícèngthËn

­¬ng d­íi®åi) fi ®¸i th¸onh¹t (®¸i nhiÒu,

-KhithiÕu(tænth kh¸t n­ícfi uèngnhiÒu). Sùt¨ngtiÕt fi ø n­íc, t¨ngPa nh ­ng nhanhchãngnhÊtthêi

v Oxytoxin: › tóimËt& nhu®éngruét

­/c tiÕtoxytoxin

-Co c¬tr¬ntöcung fi thóc®Î -KT co bãpc¬tr¬ntuyÕnvó fi KT tiÕts÷a -LócchöaprogesteronthÓvµng - ø/d: Thôtinhnh©nt¹o fi KT nhu®éngt/c ® ­a nhanhtinhtrïng gÆptrøng fi t¨ngtûlÖthôthai. Thóc®Î

Nguyễn BáMùi

10

3/29/2010

§ 2. tuyÕngi¸ptr¹ng (Thyroid gland)

Tuyến giáp trạng của cábao g ồm nhiều bọc nhỏ nằm giải rác, ở cá sụn nằm ở phần trước chủ động mạch bụng và hàm dưới, ở cá xương phân bố ở động mạch bụng vàcung mang thứ nhất.

Ngoài ra, ở hốc mắt của một số loài cá cũng phát hiện được tế bào tuyến giáp.

Quátrình ti ết kích tố tuyến giáp ở cá sụn vàcá xương khác nhau.

Ở cá sụn chất tiết được tiết vào các xoang bạch huyết, còn ở cá xương chúng được tiết vào máu. •Hocmon của tuyến giáp làTiroxin (T3 &T4) •Sự sinh tổng hợp hocmon tuyến giáp Tiroxin (T4)

1. Sinhtænghîp T 3 & T4 -DÉnxuÊtcñaa.a tirozin.

- T3, T4 + globulin(cid:224) Tireoglobulindùtr÷ëxoangbao tuyÕn. D­íit/d cñaTSH tiÒnyªn fi thyroxin

Iod (ngo¹i sinh, néisinh) & protein -TænghîpcÇn2 yÕutè: tuyÕngi¸p thyroglobulin. Qua 4 b­íc:

B1: TB tuyÕngi¸pthunhËn, c«®ÆcIodur

Iod(T.¨n, n ­íc) hÊpthu ëruét d ­íid¹ng Iodur(I -) ®ÕntuyÕn gi¸p ®­îcgi÷l¹i

B2: Oxy ho¸iod : 2I- peroxydaza 2e-+ I 2

COOH

COOH

B3: G¾n Iodlªn a.a tirozint¹o MIT vµDIT I

HO

CH

CH2

CH

HO

CH2

I2 +

Iodinaza

MIT

NH2

Tirozin

NH2

COOH

I

CH

HO

CH2

NH2

I DIT

B4: T¹o T3 vµ T4

COOH

I

I

HO

O

CH

CH2

* MIT + DIT (cid:224) T3

I

NH2

I

I

O

HO

CH2

* DIT + DIT (cid:224) T4

I

I

COOH CH NH2

Nguyễn BáMùi

11

3/29/2010

2. T¸c dôngcñaThyroxin

TB ®Ých: c¸c TB c¬thÓ, ®/b c¬, TK, gan, phæi, thËn

v T¸c dôngchuyÓnho¸

(nh­îcn¨ng fi chèngrÐt

(oxy ho¸) sinhnhiÖt

- T¨ngdÞho¸ kÐm, th©nnhiÖtgi¶m)

- › ph©n gi¶igluxit, lipit, protein (cid:224) n¨ng l­îng (­u n¨ng fi con vËtgÇy, fl thÓträng)

+ Gluxit: fi› hÊpthuglucoze ëruét

fi › chuyÓnglycogen fi glucoze ëgan

+ Protein: fi› dÞho¸, bµi xuÊtnit¬, c©n b»ngprotein

+ Lipit: fi › huy®éngaxÝtbÐotùdo

+ N­íc: ø/c t¸i hÊpthu n ­ícèngthËn fi n­íctiÓunhiÒu

v T¸c dôngsinhtr ­ëngph¸t dôc

- ¶/h dinh d­ìngcñada, l«ng. KT sônliªnhîp (cid:224) sinh x­¬ng

-G©y biÕnth¸inßngnäc

-Tuyến giáp ảnh hưởng đến các tế bào sắc tố của cá. TN nuôi cávàng và cádi ếc bạc trong môi trường cóch ế phẩm tuyến giáp, sau một thời gian cá bị nhạt màu, sắc tố màu vàng vàmàu đen biến mất.

­¬ngbµo thai ( thiÕu ë

-KT sinhtr ­ëng, ph¸t dôcbµo thai. KT hÖTK, x thêikúbµo thai fi®Çn®én, kÐmph¸t triÓn )

›tænghîpprotein, mìs÷a

-KT ph¸t triÓnbiÓum«tuyÕnvó, ®ångthêi (cid:224) › s¶n l­îngs÷a

- ¶/h TKTW & thùcvËt (c¾t tuyÕngi¸p fikh«nglËp ® ­îcPXC§K)

§ 4. TuyÕntuþ (pancreas)

Ngo¹i tiÕt NéitiÕt

Hocmon (3TB tiÓu®¶o Langerhans) DÞchtuþ (tiªuho¸)

TB d (D) (Somatostatin )

TB a (A) (Glucagon)

TB b (B) (Insulin)

›®­ênghuyÕt

fl®­ênghuyÕt

-Ngoµi ra, cßncãTB F (PP) tiÕt1 polypeptidcãt/d lªn ®

­êngruét

Nguyễn BáMùi

12

3/29/2010

• Ở cá sụn, các tế bào của đảo tuỵ cũng vùi

trong tổ chức của tuỵ.

•Nh ưng ở cá xương chúng lại phân tán ở túi

mật, lálách, manh tràng vàru ột

•Tính theo t ỷ lệ khối lượng cơ thể, thìcá

biển cónhi ều hormon của đảo tuỵ hơn so với động vật cóvú,

•Nên ng ười ta thường dùng cábi ển làm

nguyên liệu tinh chế insulin dùng trong y học.

Nguyễn BáMùi

37

1. C¸c hormontuyÕntôy 1.1. Insulin

• Polypeptid

M¹ch b 30 a.a

M¹ch a 21 a.a

• T¸c dông: fl ®­ênghuyÕt(2 h ­íng)

fl t¹o ®­êng

› ph©n gi¶i& södôngglucose

flT¹o glucose míi

›o.x.h glucose m« bµo

› V/c glucose vµo c¬, m«

fl qu¸tr×nh glycogen(cid:224) glucose

›Ch.ho¸ glucose(cid:224) mì + a.bÐo

›T/h glycogen ëgan

= Ho¹t ho¸photpho- diesterazachuyÓnAMP fiATP

Hexokinaza InsulinHexokinaza*

Nguyễn BáMùi

39

Glucose Hexokinaza* Glycogen

Nguyễn BáMùi

13

3/29/2010

C¸c t¸c dôngchÝnhcñaInsulin

• Gi¶mglucose huyÕt •› dùtr÷glycoge ëTB

•› hÊpthuglucose ënhiÒuTB •› tænghîpglycogen ëgan • Gi¶mt¹o glucose

Insulin

›tænghîptriglyceride

•› dùtr÷triglyceride TB • fl [axÝtbÐotùdo ] huyÕt t­¬ng

fl [a.a] huyÕt t­¬ng

•› hÊpthua.a ënhiÒuTB •› tænghîpprotein

Nguyễn BáMùi

40

1.2. Glucagon - Polypeptit(29 a.a) do TB a , l­u th«ngd¹ng tùdo - T/d:› [glucose] huyÕt (cïngchiÒuAdrenalin)

›glycogen fi glucose

tho¸iho¸ protein

ChuyÓn a.afiglucose

ø/chÕt/h lipit ë gannh ­ng KT t¹o cetomic

KT tuû th/thËntiÕt Adrenalin

2. §iÒuhoµbµi tiÕt • [glucose] huyÕtcao fi KT d©y Xfi tôyfi tiÕtinsulin • STH tuyÕnyªn, [a.a] › m¸u (cid:224) tiÕtc¶hai

3. Rèilo¹n

• ¦u n¨ng: (u) thõainsulin (cid:224)fl®­ênghuyÕt¸c tÝnh (cid:224)måh«i, fl Pa

• Nh­îcn¨ng :›®­ênghuyÕt (cid:224)®¸i ®­êng(cid:224) ®ãi, kh¸t, sótc©n (cid:224) mÊtG (cid:224)c¹n dùtr÷hydratcarbon (cid:224) oxhlipitt¹o E (cid:224) xªton niÖu

Lipit oxy ho¸ a.axeticfi AxetylCoA (cid:224) axªto axÝtfi axªtonfi thÓxªton

- Xªton k/hîpkiÒmdùtr÷ fi fl[kiÒm] fi mÊtc©n b»ngacid-baz¬ fi tróng®éc, h«n mª, chÕt

- C¬thÓmÊt n ­íc fi ph¸ho¹i tuÇnhoµn n·o, h«n mª, chÕt

Nguyễn BáMùi

14

3/29/2010

§ 5: TuyÕnth ­îngthËn (Adrenal gland)

Tuû

+ Ở cátuy ến trên thận lành ững đám tế bào tương ứng với phấn vỏ vàtu ỷ của động vật bậc cao, nhưng vị trí của chúng cách nhau kháxa + Ở cá sụn phần tuỷ nằm giữa thân, phần vỏ lành ững đám tế bào nằm sát với đốt thân kinh giao cảm và mạch máu + Ở cá xương thì tổ chức tuyến trên thận rất phức tạp, gồm có tổ chức kẽ, hậu thận vàti ền thận. + Mỗi một rễ của tế bào biểu mô tuyến luồn vào trong mô liên kết, trong đócónhi ều mao mạch, lưới mao mạch này nối với tĩnh mạch. + Các tế bào biểu mô vàcác r ễ của nó thường kéo dài ra, trong nhân có một hoặc vài hạch tiểu nhân

I. Vá th­îng thËn ®Òulµsteroid (3 nhãm)

Nhãmglucocoticoid (oxycocticoid) Nhãmmineracocticoid (Deoxycocticoid)

C©n b»ngion, ch/ ho¸kho¸ng Deoxycocticosteron(DOC) Aldosteron

• ChuyÓnho¸gluxit, protein vµsinh ® ­êngmíi (Cocticosteron, Coctisol)

NhãmH. sinhdôc

Androgen, Oestrogen, Progesteron.

Chøcn¨ngc¸c nhãm ( xems¬®å )

CH2OH

CH3

O

C

C

25 C

21 CH3

CH3

C

CH3

20

C

CH3

CH3

Enzyme P-450scc

11

17 d

OH

c

1

19 CH3

Ho¹t ho¸bëi ACTH

Pregnenolone

3

a

OH

b 6

5 Cholesteron

Androgen (líp l­íi)

Glucocorticoids (lípbã)

O

Dehydroepiandrosterone

CH2OH

O

C

OH

OH

OH

O

Cortisol

Tænghîp Androgen & Glucocorticoid ëmiÒnvá

O

Androstenedione

CH2OH

O

C

O

OH

OH

Testosteron

CH3

C17

O

CH3

Nguyễn BáMùi

45

Corticosterone

O

Nguyễn BáMùi

15

3/29/2010

• Trao®æichÊt(glucococticoit) • + ChuyÓnho¸gluxit: ›hÊpthu ® ­êng-> › ®­ênghuyÕt • + ChuyÓnho¸lipit: › ph©ngi¶ilipit (cid:224) a.bÐotùdo & cholesteron

trongm¸u

• + ChuyÓnho¸protein: ph©ngi¶ipr (cid:224) a.amin (cid:224) th¶init¬qua n ­íc

tiÓu

• Trao®æiion Na, K, n ­íc(aldosteron) • + §iÒutiÕthÊpthuèngthËn: gi÷Na, th¶i K • + §iÒutiÕtt¸ihÊpthu ë n

­ícèngth©n

Nguyễn BáMùi

46

T¸cdông

T¸cdông(tiÕp)

• Hormone sinhdôc(andresteron) • + H. sinhdôc®ùc: androgen (Testosteron): duytr×tÝnh®ùc,

Nguyễn BáMùi

47

• H. sinhdôcc¸i: estrogen, progesteron: • ­u n¨ngthµnhthôcvÒtÝnhsím • Nh­îcn¨ngchËmsinhs¶n • ThiÕngµvÉncßntiÕngg¸y ?

T¸cdông(tiÕp)

• Chèngstress (coctiron) • + T¨ngsøc®Ò kh¸ngcñac¬thÓ • + ChèngdÞøng • + Chèngviªm • * Nh­îcn¨ng: mÖtmái, sótc©n, Pa gi¶m, • * ­u n¨ng: tiÕtnhiÒualdosteron (cid:224) tÝchnhiÒu n ­íc

vµmuèi; nhiÒucocticoit (cid:224) › ®­ênghuyÕt • TiÕtnhiÒuandrogen ph¸tdôcsímëcon ®ùc, ®ùc

Nguyễn BáMùi

48

ho¸ ëcon c¸i

Nguyễn BáMùi

16

3/29/2010

II. Tuûth ­îngthËn -B¶n chÊt: Catecholamintænghîptõa.a tyrosin -CßncãëtËncïngd©y TK g/c. -CÊut¹o vµc¬chÕt/d biÕtrâ (cid:224) lµm m«h×nhn/c c¸c H. kh¸c

NH

HO

OH CH

OH CH

CH3

HO

CH2

CH2

NH2

OH

OH

Adrenalin

Noradrenalin (Nor –No radical )

- Sinht/h: Phenylalaninefi Tyrosinefi Dihydroxyphenylalanine

(Dopa) fi Dopamine fi Noradrenalin fi Adrenalin (sgk)

a. T¸c dôngcñaAdrenalin, Noradrenalin

• M«®Ých : gan, c¬tr¬n, tim, m¹ch

• T/d nh­ TKg/c& cãt/d ch/ho¸ (noradrenalin kh«ngrâ)

• MµngTB ®Ýchcã 2 Receptor a, b (khik/h H. t/d ng ­îcnhau) -Adrenalin + a ëTB da fi co m¹ch (sîh·i lµm mÆtt¸i nhît) -Adrenalin + b fi ›nhÞptim, ›huyÕt¸p

• Tim m¹ch: ›h/®, tim (gi·nm¹ch vµnh) fi can thiÖptruþtimm¹ch

• C¬tr¬n : gi·nc¬tr¬nd¹dµy, ruét, tóimËt, bµngquang, co c¬ vßngp/x¹ fi gi·n®ångtö

• ThËn: › t¹o renin(cÇuthËn) fi › Pa fi phïnÒ (viªm thËnfi tuÇnhoµn cÇuthËntrëng¹i, TB §M cÇuthËntiÕtrenin)

• ›trao®æi ® ­êng: KT ph©n gi¶iglycogen ëgan, ø/c s/d glucose

- X­¬ng: t/d ph©n gi¶iglycogen yÕmkhÝ, gi¶iphãnglactat

- M«mì, c¬v©n : kh«ngcãG-6 phosphatase fi ph©n huû glucogenkh«ngdõngl¹i ëglucose mµlµlactat)

• TKTW: › c­êngHF

: fl®­ênghuyÕt, flh/¸p, stress lµnh©ntè

• Váth ­îngthËn : ›tiÕtACTH (Adre& Nor chèngstress th«ng qua sùtiÕtc¸c H. miÒnvá fi›®Ò kh¸ng)

b.§iÒuhoµbµi tiÕt KT tiÕtH. miÒntuû ./.

Nguyễn BáMùi

17

3/29/2010

$ 6: TuyÕnsinhdôc

A. TuyÕnsinhdôc®ùc (tinhhoµn-Testiculus ) TiÕtH. s/d ®ùc(TB kÏn»m gi÷ac¸c tinhsµo)

1. H. sinhdôc®ùc (Androgen -tÝnh®ùc)

TB kÏtiÕt95%

Váth/thËn: 5%

OH

CH3

C17

• C/yÕu Testosteron ngoµira Androsteron, dehydroepiandrosteron

CH3

• Steroid 19C, cãnhãmOH ë C 17

O

Testosteron

2. T¸c dôngsinhlý s/d • §ÆctÝnhs/d s¬cÊp , duytr×vµKT ›c¬quans/d & tuyÕn phô (cid:224) c¾t tinhsµo (cid:224) teo

• §ÆctÝnhSD thøcÊp : giängnãi, r©u, c¬b¾p (mµo, cùa, …)

• KT T§C, ›®ångho¸, t¹o m¸u (H/c, Hb ♂>♀), t/h protitc¬, › ph©n gi¶ilipit fi c¬ ›

• › Melanin dùtr÷ fi dadµy vµ®en h¬n

• KT chøcn¨ng ngo¹i tiÕt c¬quans/d ♂

• KT TK g©y ph¶n x¹s/d

• KT tuyÕnnhên, tuyÕnb· ›tiÕtfi VK dÔx©m nhËp fi môn

• KT sinhc¸c feromon, kÓc¶ng ­êi fi mïihÊpdÉn

B.TuyÕnsinhdôcc¸i

No·nsµo Oestrogen

No·nsµo Progesteron

1. HormonNOAN SAO a. Oestrogen:

OH

Oestradiol

O

OH

OH

Oestrone

OH

Oestriol

OH

OH

Nguyễn BáMùi

18

3/29/2010

trøng, (cid:224)›kÝchth ­íc)

v T¸c dông + §ÆctÝnhs/d s¬cÊp : KT c¬quans/d ♀ ph¸t triÓn: èngdÉn

+KT x ­¬ng›, ®ÆcbiÖt x ­¬ngchËu(h¶icÈu) chuÈnbÞsinhcon + › t/h protein nh ­ngthÊph¬n so víiH. s/d ♂, › m¹ch m¸u d­íida fi Êmh¬n, ®øttaych¶ym¸u nhiÒu + TÝch n­íc, muèikho¸ng fi dac¨ng, ®Çy®Æn + Quy®Þnh®ÆctÝnhSD thøcÊp(mµo, l«ng, tiÕngkªu …)

+ › ®énh¶yc¶m cñac¬tr¬ntöcungvíioxytoxinkhi®Î + T¨ngh/thuca, cètho¸ x ­¬ng. M·nkinh —Lo·ng x­¬ng

• + T¨ngtænghîplipit, lípmì d ­íi

dadµy

• + G©y h­ngphÊnvân·o, xuÊthiÖn

®éngdôc

• + KT hÖthèngtuyÕnvóph¸ttriÓn • + KT tuyÕnyªntiÕtLH vµ

prolactin

v §iÒuhoµbµitiÕt

: theochukúdo t/dcñaGSH tiÒnyªn

Nguyễn BáMùi

56

b. Progesteron: (streroid21 C) • Trøngrông fi thÓvµng fi progesteron

-Chöa fi tånt¹i gÇnhÕtthêigianchöa -NÕukh«ng fi 1 thêigian fi teo (bß:16-18 ngµy) fi chöagi¶?

* T¸c dông

› tiÓumao (néim¹c t¨ngsinh, ›tiÕtdinh d ­ìng) • KT c¬quans/d ♀ ›, ®ÆcbiÖtmÆttrongèngdÉn (t¹o sãng)fi chuÈnbÞ®ãnthai • KT tuyÕnvóph¸t triÓn: baotuyÕn • §ÆctÝnhs/d thøcÊp: b¶n n¨nglµm mÑ, ®i ®øngcÈnthËn

­êngs/d ♀ nãichung fi an thai • ¦/c co bãpc¬tr¬nt/cung, ® (ø/c oxytoxin). CãthainÕuthiÕu fi sÈythai

Nguyễn BáMùi

19

3/29/2010

T¸cdông(tiÕp)

• + Xóctݪnsùlµmtæcñahîptö • + KT sùh×nhthµnhnhauthai, duytr×sùPT

cñathai

• + U/c tiÕtFSH & LH cñat/yªn (cid:224) cãchöa

kh«ng®éngdôc.

• øngdông: chÕthuèctr¸nhthai * Ở cátác d ụng của progesteron chưa được

nghiên cứu kỹ

Nguyễn BáMùi

58

2 . Hormonnhauthai

• ProlanA, Prolan B : t­¬ngtùFSH, LH

Prostagladin: › co T/c, cïngoxytoxxin (cid:224) g©y®Î

+ Progesteron: tiÕtg/®chöacuèi(c¾t t/vµngkúchöa®Çu fi sÈythai) +Oestrogen : kúcuèitiÕtnhiÒu fi›mÉnc¶m c¬T/C víioxytoxin

• Relaxin: cuèikúchöa fi gi·nd©y ch»ngx/chËu, mëcæ t/cung, g©y ®Î. Ngoµi ra, lµm t¨ngsinhtruëngtuyÕns÷a

ThµnhthôcvÒtÝnh, H. B.trøng+ t/vµngqui ®Þnhph¸t triÓn

(cid:216) KÝchdôctè (c¸c H. tiÕttrong k úchöa)

• HTNC (PMS-Pregnant Mare Serum ): prolan A, prolan B. Ngµy 40-45 (HT)fi ®Ønh70-75 fi gi¶m& mÊth¼n ngµy150

s/d c¸i. Chöafi trøngngõng, t/vµngvÉntiÕt fi an thai. Sùph¸ t triÓn ®­êngs/d c¸i vÉncÇn fi nhauthaitiÕtthaythÕ. Cuèikú chöa, T/vµngteo fi hÕtprogesteron fi ph¶n x¹®Î

• HCG (Human ChorionicGonadotropin) fiprolanA, prolan B. Ngµy thø8 (n ­íctiÓu) fi ®Ønh(50-60) fi gi¶m®Õnngµy 80 vµduytr×®Õnkhi®Î

• T/d: KT ®éngdôc, rôngtrøng, siªubµi no·n (nu«icÊy ph«i) (khichöatrøng, ungth ­ nhaufi [HCG] rÊtcao)

Nguyễn BáMùi

20

3/29/2010

3. øngdôngH. sinhdôc

• VçbÐo : dïngstilboestroltænghîp: cho¨n, tiªmhoÆcghÐp d­íida. ( dõngtr ­ícgiÕtthÞt3-5 ngµy )

, • HTNC + HCG (cid:224) ®éngdôcnh©nt¹o, kh¾c phôcchËmsinh v«sinh, siªubµi no·n.

• Sinh®ÎKH : s/d progesteron (­/c rôngtrøng) (cid:224) phèi®ånglo¹t

• Södông FSH, LH kÝchthÝchrôngtrøng

• Prostaglandin fi g©y tho¸iho¸thÓvµng

• r cãthai

VSVHfiÕch®ùc (tiªm d­íida®ïi, dÞchlçhuyÖtsoi)

MD ®ÞnhtÝnh

§Þnh l­îngprogesteron

4.CHẤT NGOẠI TIẾT VÀ VAI TRÒ ĐIỀU CHỈNH SINH HỌC

Hiệu suất nhóm sinh h ọc trong quần thể • Hiệu suất nhóm là một yếu tố « tập tính sinh thái » cực kỳ quan trọng, đã lâu trở thành đối tượng nghiên cứu của các nhàsinh thái. Nhi ều nghien cứu đã xác nhận đối với động vật thuỷ sinh, ‘ nước đàn’là m ột đặc trưng sinh học.

• Các chất ngoại tiết ức chế sinh trưởng vàphát tri ển của ấu trùng làm tăng các pha phát triển, làm thay đổi cường độ trao đổi chất.

• Phản ứng của các loài lên các chất ngoại tiết rất khác nhau. Nếu đối với Aedes polynesionsis kích thích phát triển, thì đối với loài A. albopietus lại ức chế. Khi tăng mật độ quần thể, cáchép vàcánheo châu M ỹ giảm nhịp điệu sinh trưởng, đôi khi tập tính cũng thay đổi theo mật độ.

Nguyễn BáMùi

62

Phản ứng của các loài khi sống chung • Các quần thể tương tác với nhau theo những mức độ khác nhau: quan hệ hội sinh, quan hệ cộng sinh, quan hệ cạnh tranh, quan hệ ký sinh - vật chủ, quan hệ thiên địch với nhau.

• Trong tất cả các mối quan hệ đều tồn tại cơ chế điều chỉnh hai chiều. VD: ấu trùng muỗi Aedes caspius sống chung với loài Culux piensmolatus thìkìm hãm sinh tr ưởng của loài này. Các tín hiệu trao đổi chất điều hoàquátrình phát triển, còn xác suất tiếp xúc của chúng ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng.

• Khi sống chung các loài điều chỉnh nhịp điệu và mức độ

trao đổi chất. Đối với cátr ắm cỏ vàcáchép ở giải đoạn cá bột (7 ngày sau nở) thìkhi s ống chung chúng tăng cường tích luỹ nitơ.

Nguyễn BáMùi

63

Nguyễn BáMùi

21

3/29/2010

• Hormon điều chỉnh các quátr ỉnh trao đổi chất trong cơ thể thì Phermon vàcác ch ất ngoại tiết điều chỉnh quần thể vàqu ần xã. • Về mặt di truyền, nó đảm tính đa dạng của di truyền quần thể, về sinh thái, nó đảm bảo hoạt động sống cao nhất cho quần thể khi bị khủng hoảng về số lượng. Cóch ế này cóý nghĩa tiến hoá rất lớn.

• Ở tảo đơn bào, thuỷ nấm, cơ chế diều hoàhoá h ọc của quátrình

sinh sản đạt đến mức hoàn hảo.

• Mới đay người ta đã tách được chất ‘dẫn dụ sinh học’ từ các

giao tử cái của tảo Eectocarpus silueulosus.

• Cho đến ngày nay người ta chưa nghiên cứu được đặc trưng

ảnh hưởng của vật chất tín hiệu của nhứng sinh quần phức tạp. Cótài li ệu đã chứng minh làcáth ể của một loài phân biệt được tín hiệu đồng loại với tín hiẹu của loài khác

• Tính đặc hiệu của chất ngoại tiết tương ứng với tính đặc hiệu

của trao đổi chất bên trong do genotyp quy định.

Nguyễn BáMùi

64

Cơ chế điều chỉnh sinh học bằng chất ngoại tiết

Nguyễn BáMùi

22