Bài giảng Sinh lý động vật thủy sinh: Chương 2

3/29/2010

Ch¬ng2. thÇnkinhtrung ¬ng

• Hệ thần kinh trung ương cấp th ấp do ph ần sau của não bộ điều khiển (tuỷ sống, hành tuỷ...)

•Là h ệ thống th ần kinh có m ối liên h ệ trực ti ếp với cơ quan nhận cảm và cơ quan đáp ứng

• Hệ thần kinh cấp cao không liên hệ trực tiếp với cơ quan nh ận cảm và cơ quan đáp ứng mànó phải thông qua thần kinh cấp thấp.

Nguyễn BáMùi

• Gọi là cấp thấp vìnó đảm nhận các phản xạ đơn giản, PXKĐK

Kh¸iniÖm

(cid:252) TKTW ®iÒukhiÓn : 2 lo¹i p/x¹

+ PXK§K(b¶n n¨ng) ﬁ h/®TK cÊpthÊp +PXC§K ﬁ ván·o ®iÒukhiÓn ˛ h/®TK cÊpcao

(cid:252) §éngvËt(®.b cã x ¬ngsèng) gÇnnh toµn béhÖTK cÊu t¹o tõn¬ron. VÒ c/n 3 lo¹i: nhËnc¶m (truyÒnvµo), v©n ®éng (truyÒnra), liªnl¹c (trunggian) (®/øcñac¬thÓ®èivíiKT tõ (cid:252) H/®c¬b¶n TKTW lµp/x¹ bªn ngoµihoÆcbªn trongth«ngqua TKTW).

Nguyễn BáMùi

(cid:252)Cungph¶n x¹ : ®ênglantruyÒnxungTK tõc¬quannhËn c¶m ®Õnc¬quan®/ø. (gåm6 phÇn)

CungPXK§K (TKTW=Tuûsèng)

C/Q nhËnc¶m

TK híngt©m

C/Q ®¸p øng

TK lit©m

T K T W

liªnhÖng îc

C¬

(cid:252) So s¸nh-HF : -p/øcñatæchøcvíiKT

-P/X¹ : p/ cñac¬thÓ, nhêTKTW

(cid:252) TrungkhuTK? tËptrung1 nhãmth©nn¬ronhÖTKTW thùc

hiÖn1 c/n p/x¹nhÊt®Þnh

Nguyễn BáMùi VD: trungkhuh«hÊp, tuÇnhoµn, tiÕt n

ícbät, ®iÒuhoµnhiÖt …

Nguyễn BáMùi

1 3/29/2010

v Cétsèng, 3 lípmµng: mµngcøng (tr¸nhvach¹m c¬ häc), mµngxèp (mµngnhÖn) , mµngm¸u (dinh dìng)

I. Sinhlýtuûsèng

v 2 C/n

TËptrungth©nTB TK c¶m gi¸c lng

T Ë p

• DÉntruyÒnHF tõthôquan ﬁ n·o ﬁtuûsèng ﬁc¬quan®/

Sõng

S õ n g

t r u n g

T K g i a o

b ª n

• H/®p/x¹ t¬ng®èi®éclËp !

c ¶ m

c ¸ c T B

èngtuû bông Sõng

TuûsèngcãmèiquanhÖtrùc tiÕpgi÷ac¬quannhËnc¶m vµc¬ quan®/ø ( trõvïngmÆt )

Nguyễn BáMùi

TËptrungth©nTB TK V/®éng (rÔbông )

Nguyễn BáMùi

1. Chøcn¨ngrÔ l ngvµrÔbông

TN Bell Magendic

•Huûtoµn bérÔ l ngph¶i ﬁ KT nöath©nph¶i ﬁ mÊt c¶m gi¸c, cßnk/n v/®éng.

•Huûtoµn bérÔbôngtr¸i ﬁ KT nöath©nph¶i ﬁ mÊt k/n v/®, cßnc¶m gi¸c

(cid:224) RÔ lngcã c/n c¶m gi¸c, rÔbôngcãc/n vËn®éng hay rÔ lng: sîic/gi¸c(truyÒnvµo), rÔbông: sîiv/® (truyÒnra)

Nguyễn BáMùi

2 3/29/2010

2. Chøcn¨ngdÉntruyÒntrongtuûsèng

(®êngtruyÒnlªn, truyÒnxuèngvµ ® êngnèic¸c ®èttuû)

Ván·o

a, §êngtruyÒnlªn

3

Bã Goll, Burdach, Flechsig, Gowers

§åithÞ

& ®êngtuû-®åi

2 TiÎun·o

Hµnhtuû

Tuûsèng

• BãGoll& bãBurdach: - Burdach truyÒnxungc¶m gi¸ctõchi tr íc vµnöath©ntr íchµnhtuû, ®åithÞvµn·obé -Goll truyÒnxungc¶mgi¸ctõnöath©nsau vµhaichi saulªnhµnhtuû(tËptrungthµnh nh©nGoll áhµnhthuû), ®åithÞvµn·o

1

Nguyễn BáMùi

v BãGowersvµFlechsig

(bãtuû ﬁtiÓun·o )

+ Gowers: tõsõngbôngt/s, b¾t chÐotuûsènglªn tiÓun·o + Flechsig tõsõng l ng ﬁ tiÓun·o

Ván·o

§åithÞ

-c¶2 bãtruyÒnxungc¶m gi¸clªn tiÓu ¬nglùcc¬ n·o gi÷th¨ngb»ngvµtr

TiÎun·o

-V xungbãtuû–tiÓun·o > tuû ﬁvá n·o v Bãtuû-®åithÞ

Hµnhtuû

ngtuû

Tuûsèng

c¶m

Flechsig

Gowers

Nguyễn BáMùi

Bông

Lng

Tõh¹ch c¶m gi¸cvµo phÝa l sèng, b¾t chÐongaytuûsèng, thay n¬ronthø2 lªn ®åithÞ(truyÒn gi¸c®au vµnhiÖt®é )

b, §êngtruyÒnxuèng

Ván·o

TB th¸p

Th¸pchÐo

§åithÞ

- DÉnxung®éngtõTK v/® ëvá®¹i n·o ﬁ th¸pth¼ng , th¸p nhãmv/®tuûsèng: bã chÐo, ®êngnh©n®á tuû vµ tiÒn®×nh - tuû

TiÎun·o

• Bãth¸pth¼ng : tõTB th¸p(ván·o) ﬁ xuèngsõngbông ﬁ b¾t chÐo ët/s tiÕpxóc víirÔbông (®iÒukhiÓnv/®cñac¬thÓ

)

H µ n h t u û

b¾t

• Bãth¸pchÐo : tõTB th¸p(ván·o) chÐo ëhµnhtuû xuèngrÔbôngcñat/s.

Tuûsèng

C¬

Nguyễn BáMùi

(cid:224) Khi c¸c trungkhuv/® ë1 b¸n cÇun·o bÞtænth ¬ng ﬁ g©y b¹i liÖtnh thÕnµo?

Nguyễn BáMùi

3 3/29/2010

3. Chøcn¨ngph¶n x¹

Nguyễn BáMùi

+ Tính hưng phấn của tổ chức tuỷ sống ở cá cũng giống như ở động vật hằng nhiệt. + Trong tuỷ sống có rất nhiều trung khu liên quan đến hoạt động của da và cơ. + Kích thích rễ vận động của thần kinh tuỷ sống sẽ thấy được phản ứng của tế bào sắc tố ở da và sự vận động cuả cơ. Hoặc cắt rời tuỷ sống của cákh ỏi não, rồi dùng nến, đèn hoặc điện kích thích ở da thì đuôi cáqu ẫy ra. + Holst (1937) đã thínghi ệm như sau: cắt hết neuron cảm giác ở tuỷ sống của cáTinca, cá v ẫn bơi lội bình thường, phá hoại hoàn toàn tuỷ sống của cáchình, cá v ẫn hoạt động bình thường

• Từ đóông k ết luận rằng: các cơ quan vận động của cálàdo do trung khu v ận động điều khiển, • Sự bơi lội không cần cơ quan cảm giác tham gia, còn các kích thích với cơ quan cảm giác làlàm tăng hay giảm hoạt động của trung khu vận động, làm cho các cơ quan vận động hoạt động thích ứng với sự biến đổi của điều kiện môi trường. •Tu ỷ sồng truyền dẫn các xung cảm giác từ bên

Nguyễn BáMùi

ngoài đến các trung khu của thần kinh trung ương • Tủy sống truyền các xung động thần kinh (mệnh lệnh) được phát ra từ trung khu thần kinh cao cấp đến các cơ quan đáp ứng.

II. Sinhlýhµnhtuû(H ÀNH NÃO, NÃO CÙNG)

Nguyễn BáMùi

+ Não cùng là bộ phận rất quan trọng của não bộ. + Các dây th ần kinh phát ra t ừ não cùng phân bố đến và chi phối hoạt động của các c ơ quan quan tr ọng nhất của cơ thể như: hô hấp, tim, dạ dày, ruột, mê lộ của tai trong và cơ quan cảm giác của da. 1. Chức năng phản xạ + Não cùng là nơi xuất của 6 đôi dây thần kinh nào, từ dây V –X

Nguyễn BáMùi

4 3/29/2010

NÃO BỘ CÁCHÉP C ẮT DỌC

Nguyễn BáMùi

• Những hoạt động phản xạ của não cùng cóý nghĩa quyết định đối với hoạt động sống của cơ thể

• Não cùng cónhi ều trung khu của nhiều phản

xạ quan trọng

• Trung khu hô hấp: nếu pháhu ỷ một bên cuả

não cùng của cáchép, ho ặc các loài cá xương khác thìho ạt động hô hấp của nắp mang tương ứng sẽ ngừng

Nguyễn BáMùi

•Trung khu hô h ấp của cánhám cóliên h ệ mật thiết với nhánh tim của thần kinh phế vị. • Hưng ph ấn tự động qua đường máu, do các t ế bào thần kinh ở hành não nhận cảm được nồng độ oxy và CO2 trong máu. •Trung khu điều ti ết tế bào sắc tố: trung khu hoá sáng nằm ở phần trước não cùng. •Dùng dòng điện cảm ứng kích thích não cùng c ủa các Phocinus laevis thìtoàn b ộ tế bào sắc tố đen, hồng, vàng đều co lại. •Nếu kích thích ở dưới trung khu hoásáng m ột chút thìcác t ế bào sắc tố lại nở ra, làm cho thân cácó màu sẫm.

Nguyễn BáMùi

• Não cùng còn là cầu nối giữa hệ thống thần kinh cấp cao với tuỷ sống, về nguyên tắc, cơ chế thìcác ph ản xạ của não cùng cũng giống như tuỷ sông.

Nguyễn BáMùi

5 3/29/2010

•Trung khu th ăng bằng: não cùng cótác d ụng điều

khiển sự thăng bằng của cơ thể cá.

• Nếu phá một bên não cùng thìcách ỉ bơi xoay về phíbên não b ị phá, nếu cáng ừng bơi thì đầu cá cũng quay về phía đó. Nguyên nhân do bên não cùng bị pháthì cơ ở phần thân bên đó bị giãn ra trong khi đó cơ quan phía bên kia vẫn co.

•Coi hành tu ỷ là“nút s ống”hay “trung khu sinh

mệnh” của cơ thể. Mọi tổn thương ở hành tuỷ có thể gây chết, trước hết vìlàm ng ừng hoạt động hô hấp.

Nguyễn BáMùi

2. Chức năng dẫn truyền

•Các đường truyền từ tuỷ sống lên não vàcác đường truyền từ não xuống tuỷ sống đều phải đi qua hành tuỷ

• Đường truyền riêng: • đường tiền đình –tu ỷ sống •Các đường nối hành tuỷ – cầu não với

tiểu não

Nguyễn BáMùi

III. NÃO SAU

• Sự phát triển của não sau cóquan h ệ mật thiết với phương thức sống của động vật. •Nh ững loài động vật chỉ dựa vào cơ phần thân để vận động thìnão sau ch ỉ lành ững mấu tròn nhỏ, nếu vận động nhờ vây hoặc các chi của cơ thể thìnão sau phát tri ển hơn.

•Não sau c ủa cáphát tri ển to hay nhỏ cũng tuỳ thuộc vào khả năng vận động của cá

Nguyễn BáMùi

6 3/29/2010

Nguyễn BáMùi

•Cánhám v ận động chủ yếu nhờ cơ ở thân, khi não sau bị pháho ại sẽ làm giảm sự co cơ ở thân, do đố bơi lội kém đi.

•Các loài cá xương như cáchép, cádi ếc

khi não sau bị phákhông ch ỉ ảnh hưởng đến vận động màcòn ảnh hưởng đến giữ thăng bằng, làm cho toàn thân cá uốn cong, nằm nghiêng và bơi vòng tròn.

Nguyễn BáMùi

• Đại đa số các loài cásau khi b ị phánão sau thìph ạm vi cảm giác thu hẹp, sự nhạy bén với kích thích kém đi, khóhình thành ph ản xạ có điều kiện đối với ánh sáng, thính giác vàth ị giác bị rối loạn.

•Nh ư vậy não sau là cơ quan điều khiển cơ năng của cơ quan thị giác, thính giác vàcác cơ quan cảm giác khác, đồng thời cũng là trung khu co cơ vàgi ữ thăng bằng của cơ thể.

Nguyễn BáMùi

•Nh ững loài cá vận động kém, như cá mồm tròn, não sau rất nhỏ. Những loài cá vận động nhiều như cánhám, cátrích... cónão sau r ất phát triển. •Não sau là trung khu điều tiết sự vận động của cá, nócótác d ụng duy trì sự thăng bằng và tư thế của cá, điều tiết năng lực vận động của cơ và sự vận động nhịp nhàng của cơ thể •Não sau điều khiển sự vận động của khối cơ ở thân và vây. • Đối với cá vận động bằng vây, khi phá một bên não sau sẽ làm cho vây bên đó yếu đi.

Nguyễn BáMùi

7 3/29/2010

IV. Não giữa •Não gi ữa của cá gồm cóph ần đáy tương đối lớn vàph ần nắp. Phần nắp có một rãnh nhỏ chia não giữa làm hai thuỳ, gọi làthu ỳ thị giác.

•Pháhu ỷ phần nắp não giữa sẽ làm cho mắt cá bị mờ, vùng nhìn của mắt thu hẹp lại.

• Bề mặt thuỳ thị giác bị tổn thương sẽ làm cho vận động của cá bị rối loạn, không giữ được tư thế bơi lội bình thường. Nếu chỉ một thuỳ thị giác bị tổn thương thìph ần cơ thể phía bên kia sẽ vận động lắc lư, phản xạ của đồng tử giảm sút.

Nguyễn BáMùi

• Vậy não giữa là nơi có trung khu điều tiết các hoạt động co cơ, vận động cuả thân vàgi ữ thăng nằng cơ thể cá. •Ngoài ra não gi ữa còn làtrung khu cao c ấp điều khiển thị giác của cá.

V. N·o trunggian(d íi®åi) Vïng®åi (kh©un·o) vµ díi®åi (hypothalamus)

+ Ở đa số các loài cá não trung gian đều rất nhỏ và bị não gữa che lấp, não trung gian có ảnh hưởng rõ rệt nhất đối với tế bào sắc tố

+ Kích thích não trung gian sẽ làm màu sắc cábi ến đổi, tác dụng này ngược với não cùng.

ần kinh làm cácó

Nguyễn BáMùi

+Tức lànão trung gian cótrung khu th màu sẫm. + Ở động vật bậc cao, não trung gian làtrung khu cao c ấp sau vỏ não

VI. HÖthÇnkinhthùcvËt

TKTV TK§V

-Chi phèih/®c¬v©n -§iÒukhiÓnh/®theoý muèn díichØhuyván·o -Chi phèih/®c¬tr¬n, tim m¹ch, néit¹ng, h/®T§C, d 2 -§iÒukhiÓnh/®kh«ngtheoý muèn (cid:224) hÖTK d 2.

Nguyễn BáMùi

1. H×nhth¸ivµchøcn¨ng(so s¸nhvíihÖTK§V) nh÷ngn¬i nhÊt®Þnh cñahÖ (cid:216) TrungkhuhÖTKTV n»m ë TK (n·o gi÷a, hµnhn·o & tuûsèng). CßnhÖTK§V r¶i r¸c trongtoµn bé hÖTK

Nguyễn BáMùi

8 3/29/2010

(cid:216)Sùng¾t ®o¹n cñasîilyt©m: -TK§V: d©y TK ®i th¼ng tíic¬(c¬quan®/øng) -TKTV: d©y TK ®Õnh¹ch råimíitíic¬quan®/øng

Sîitr ích¹ch (®o¹n ®i ®Õnh¹ch), sîisauh¹ch (®o¹n tõh¹ch ®Õnc¬ quan®/øng)

(cid:216) So s¸nhc¸c ®Æc®iÓmkh¸c

Nguyễn BáMùi

TKTV 1-30m/s 5-7mm TK§V 60-120 m/s 2R = 12-14mm V dÉntruyÒn f Vábäc Miªlinﬁ truyÒn nhanh, chÝnhx¸c phÇnlín K 0 vá ﬁ chËm, k0 chÝnhx¸c TÝnhHF TÝnhHF cao ThÊph¬n

2. HÖthÇnkinhgiaoc¶m vµphãgiaoc¶m H/®ng îcchiÒunh ngkh«ng®èilËpvÒc/n mµhiÖp®ång díisù®iÒukhiÓncñatrungkhucÊpcaoTKTW ë d íi®åi (Xemb¶ng)

øngdông Södôngc¸c chÊtg©y t¨ng c ênghay øcchÕhÖTKTV VÝ dô: Atropingi¶m®au bông ( /c HF hÖphãg/c) ……

./.

Nguyễn BáMùi

ChØtiªu

ThÇnkinhgiaoc¶m

T/K phãgiaoc¶m

Trungkhu

Tõtuûsèngvïngngùc®Õnvïng đu«i

Tõn·ogi÷a, tõhµnhtuûvµ tuûsèngvïng®u«i

H¹ch TK

+ H¹ch c¹nh sèng nèivíinhau t¹o thµnhchuçiTK giaoc¶m + H¹ch tríct¹ng xacétsèng h¬n, t¹o thµnhc¸c®¸m rèi (®¸m rèimµngtreoruét …)

C¸ch¹ch n»mgÇnhoÆc thËmchÝngaytrongc¬quan ®/ (TK chi phèih/®cñatimn»m trongtim)

SîiTK

Sîi trích¹ch ng¾n -Sîi sau h¹ch dµi, ph©nnh¸nhnªnHF ®îckhuyÕcht¸n

Sîi trích¹ch dµi Sîi sauh¹ch ng¾n , K0 ph©n nh¸nhﬁHFkh«ngkhuyÕch t¸n

ChÊttiÕtTK

Nguyễn BáMùi

Sympating©yHF gièng Adrenalin -Ecgotoxing©yøcchÕ

Axetylcolin ﬁ HF (trõc¬ tim) -Atropin ﬁ øcchÕ

Nguyễn BáMùi

9 3/29/2010

3. Chức năng sinh lý

* Điều hoàho ạt động các cơ quan nội tạng •Các c ơ quan nội tạng nói chung đều chịu sự

chi phối của TKTV.

• Sự chi phối kiểu hai tầng này phù hợp với

yêu cầu của cơ thể hoàn chỉnh.

•Tác d ụng của thần kinh giao cảm chủ yếu là tăng năng lượng cho cơ thể, tăng cường sự hoạt động cuả cơ thể

Nguyễn BáMùi

•Tác d ụng của thần kinh phógiao c ảm chủ

yếu là điều chỉnh, tàng trữ vàgi ảm bớt năng lượng bị tiêu hao, có lợi cho sự duy trìho ạt động lâu dài của cơ thể.

* Tác dụng dinh dưỡng •Th ần kinh thực vật còn cótác d ụng điều hoà

trao đổi chất của tổ chức cơ thể.

•Theo Pavlov khi th ần kinh giao cảm chi

phối tim bị kích thích sẽ làm tăng hoạt động co bóp của tim

Nguyễn BáMùi

•Ông cho r ằng trong thần kinh chi phối tim này có “sợi tăng cường”có t ắc dụng thúc đẩy quátrình trao đổi chát của cơ tim, do đónâng cao tính h ưng phấn và sức co bóp của tim.

•Lo ại TK cótác d ụng tăng cường năng lực hoạt động của cơ quan đáp ứng gọi làth ần kinh dinh dưỡng. * Quan hệ giữa tác dụng của TKg/c vàTK phógiao cảm •TK g/c vàphóg/c cótác d ụng trái ngược nhau.

Nguyễn BáMùi

VD g/c hưng phấn làm tim đập nhanh, ngược lại phógiao c ảm hưng phấn sẽ làm tim đập chậm lại • Ở cátác d ụng trái ngược của hai loại thần kinh này biểu hiện rất yếu

Nguyễn BáMùi

10 3/29/2010

VII.THẦN KINH TRUNG ƯƠNG CẤP CAO 1, Đặc điểm cấu tạo (Sơ đồ cắt ngang não bộ cávàng)

Nguyễn BáMùi

hệ thầnkinh

•N·olµphÇnnon trÎnhÊttrong •CÊut¹o cñan·orÊtphøct¹p, gåmnhiÒutû

tÕbµoTK vµTB dinh d ìng

•CãhµngtûmèiquanhÖtrªnn·o •TrÝnhíkh«ngcãvïngcôthÓ, ëtoµnbévá

n·o(ë®éngvËtcãvó)

•TN : trÝnhí¶nh h ëngbëiKL n·obÞc¾t ®i

mµkh«ngphôthuécvµovïngnµobÞc¾t

Nguyễn BáMùi

Quan hệ gữa KL cơ thể với KL của não

Loµi®éngvËt KL c¬thÓ Khèi lîngn·o

C¸voi 5.500 kg 3,0 kg

Voi 1.650 kg 4,3 kg

KhØd¹ng ng êi 150 kg 600 g

Ngêi 70 kg 1370 g

Nguyễn BáMùi

Chã 15 kg 200 g

Nguyễn BáMùi

11 3/29/2010

Broca®·c©nn·o30 danhnh©nlçil¹c

+ Tourgueniev: 2012 g + Cuvier: 1830 g + Kant: 1600 g + Byry: 1807 g + Dante: 1420 g + Mory: 1520 g +Paplop: 1653 g (bétr ëngcñaNapoleon)

Nguyễn BáMùi

îngoxy cñac¬thÓ + Mendeleep: 1571 g + Broca: 1485 g Tãml¹i: KL n·oTB lµ1400 g =2% KL c¬thÓ •NhËn1/6 l u lîngm¸utõtim •Tiªuthô1/5 tæng l •Quátrình ho ạt động của vỏ não cơ bản là hưng phấn và ức chế + Hưng phấn là TĐC ở đó tăng cường, phát ra các xung động + ức chế làquátrình T ĐC giảm

2. PXC§K vµqu¸tr×nhHF trongn·o

2.1 PXK§K •

ìiﬁ

CãKT lµ®/ kh«ng®ßiháimét®iÒukiÖnnµo: TA ch¹m l tiÕt 3 lo¹i: P/x ¨n uèng, tùvÖ, s.dôc. -BÈmsinh, m¸ymãc.

• • 2.2 PXC§K TËpnhiÔm, h×nhthµnhtrongqu¸tr×nhsèng • • TN Paplop: p/x¹c¸næitrªnmÆt n íc ®Ó®ãi,vçtay ﬁ cho¨n ﬁ c¸næilªn¨n. LÆpl¹i nhiÒulÇn • • ﬁ vçtay, kh«ngcho¨n c¸vÉnnæi (cid:224) thµnhlËpPXC§K næi

• •

trªnmÆt n íc Vçtay(KT C§K), TA (KT K§K) TÝnhiÖuPXC§K ë®éngvËt ˛ hÖthèngtÝnhiÖuthønhÊt. Riªng ﬁ ? ngêicãhÖthèngthø2 lµng«nng÷. VD: khinãichanh

Nguyễn BáMùi

2.3. §iÒukiÖnthµnhlËpPXC§K

•KÕthîpKTC§K, KTK§K nhiÒulÇn, th êngxuyªn (cñngcèPXC§K, t¸cnh©nK§K cãt/dcñngcè) • KTC§K trícKTK§K (cid:224) PXC§K thµnhlËpdÔ, bÒn v÷ng -KTC§K & KTK§K ®ångthêi (cid:224) khãthµnhlËp, kh«ng bÒn

Nguyễn BáMùi

h¬ndo KTC§K (c¸®ãi, TA ngon ﬁ trungkhu¨n HF m¹nh h¬n) • N·o, hÖTK vµc¸cgi¸cquan ëtr¹ng th¸ib×nhth êng • TiÕnhµnhtrong®iÒukiÖnyªntÜnh, tr¸nhkÝchthÝchl¹

Nguyễn BáMùi

12 3/29/2010

2.4. C¬chÕthµnhlËpPXC§K

a. C¬chÕkinh®iÓnPaplop : ®êngliªnhÖt¹m thêi

Vçtay, KT tai trong ﬁ KT TK thÝnhgi¸c (cid:224) trungkhuthÝnh gi¸c ën·oHF ﬁ sîilyt©m ﬁ c¬ ﬁ c¸quay ®Çu(®Þnh híng) •Cho¨n, TA KT n.m l ìiﬁ trungkhu¨n n·oHF ﬁ xuèng hµnhtuû ﬁ tiÕtdÞch(PXK§K)

•Trungkhu¨n HF m¹nh h¬ntrungkhuthÝnhgi¸c, trënªn ®iÓm u thÕthuhótsãngHF vÒphÝam×nh. SaunhiÒulÇn h×nhthµnh ® êngliªnhÖt¹m thêivµthµnhlËpnªn PXC§K. • ﬁ Ph¶nx¹nµom¹nh th×sÏx¶yra: Õchtrongmïagiao

Nguyễn BáMùi

phèinÕucãkÝchthÝch ﬁ kh«ngt/d(p/xgiaophèim¹nh h¬n)

Trung khu thÝnh gi¸c

Trungkhu¨n

d©y TK

C¬

Hµnhtuû

Niªm m¹c lìi

TuyÕn

Tai trong

Quay l¹i

tiÕtdÞch

Vçtay

TA

êngliªnhÖt¹m thêi

(quanniÖmhiÖn®¹i)

+ SãngHP lanto¶vµgiaothoavµonhau, c¸cnh¸nhgai liªnhÖvíinhauh×nhthµnh ® + CãÝtnhÊt2 cungpXK§K b. B¶n chÊtliªnhÖt¹m thêi + ThµnhlËpPXC§K trªn§V ®¬n bµo: ®lhttlµmèiliªnhÖ néibµo vµtånt¹i ngaytrong1 tÕbµo

Nguyễn BáMùi

(cid:252) * N¨m1960, Haiden®· ® a ras¬®åvÒPXC§K (cid:252) PXK§K: chÊtm«igiíi, béphËntiÕpnhËn cãs½n (cid:252) PXC§K: sùlÆpl¹i KTC§K, KTK§K (cid:224) tænghîp chÊtm«igiíi & vµbéphËn tiÕpnhËnmíi (cid:252) KhiHF (cid:224) xungTK n¬ron h íngt©mKT mµng (adrenalin or trícsynapg/phãngchÊtm«igiíi axetylcolin) (cid:252) MµngsaucãbéphËntiÕpnhËncãb¶nchÊtlµ

Nguyễn BáMùi

13 3/29/2010

nhívµ®¸p øng )

a thµnhlËpPXC§K ¨n (cid:224) chØcÇn40 lÇn

ThÝnghiÖmConnell, Thompson (1962) trªn®ØaphiÕn + ChovµobÓ n íc (cid:224) bËt®Ìn (cid:224) ®iÖngiËt (cid:224) ®Øaco róm + LÆpl¹i 150 lÇn (cid:224) chØbËt®Ìn, kh«ngKT ®iÖn (cid:224) ®Øaco róm PXC§K ®îcthµnhlËp(®Øa®· + NghiÒn®Øa®ãcho®Øach lÆpl¹i ®·thµnhlËp ® îc. -G/thÝch: do ¨n ARN m (cid:224) k/nTH protein tiÕpnhËnnhanhh¬n

muènthµnhlËpmÊt150 lÇnnh

+ TN2: nghiÒn®Üa (®·cãPXC§K) chiÕtdÞchARNmtiªmcho®Øa

kh¸c(cid:224) chØmÊt40 lÇn

nªnc¸cprotein tiÕpnhËnmíido ARNm®iÒukhiÓn

Nguyễn BáMùi

2.5 So s¸nhPXKDK vµPXCDK

PXK§K

PXC§K

BÈmsinh, ®/tr ngloµi (c¾n, bó …)

TËpnhiÔm, luyÖntËp, c¸thÓ

æn®Þnhc¶khim«i tr êngthay ®æi, ditruyÒn, t¹o b¶n n¨ngloµi

Thay®æitheom«i tr êngt¹o tËptÝnh(kh«ngcñngcèsÏmÊt)

-Cungph¶n x¹cè®Þnh, cãc¬së gi¶iphÉu

Cungph¶n x¹t¹m thêi (®êngliªnhÖt¹m thêi)

ThùchiÖn ëTKTW (t/s)

ThùchiÖn ëván·o

ChØcÇntÝnhiÖu (®Ìn, chu«ng)

Ph¶i cãkÝchthÝchtrùctiÕpvµo thôquan (TA ch¹m n.m lìi)

MangtÝnh t ¬ng®èiv×1 sètr

ênghîpPXC§K quanträng ®

îc di

truyÒn: gµlogo kh«ngÊp(PXC§K) ﬁ trëthµnhPXK§K

Nguyễn BáMùi

Sùgiaophèitheomïa, §ÇutiªnlµPXC§K dÇndÇnthµnhPXK§K

2.6 PXCĐK ở cá

•Cákhông cóvõ não phát tri

ển như động vật

có xương sống bậc cao, song nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả cho thấy, cá cũng cóho ạt động phản xạ có điều kiện.

•Cákhó b ảo vệ các PXCĐK do con người

huấn luyện

• Rất khó tạo cho cá PXCĐK về dấu vết, nếu

có cũng không duy trì được lâu

Nguyễn BáMùi

14 3/29/2010

•Thành l ập PXCDDK về thức ăn ở cá cũng nhanh như ở động vật bậc cao. VD: vỗ tay, cho ăn từ 5- 25 lần làhình thành được PXCĐK để cá nổi trên mặt nước.

•Cákhông nh ững phân biệt được đặc tính chung của tác nhân kích thích (như âm thanh hoặc ánh sáng) màcòn phân bi ệt được quan hệ của các loại tác nhân kích thích để hình thành PXCĐK.

Nguyễn BáMùi

•Ví d ụ: dùng vật cóhình vuông l ớn để kích thích cá + TA lặp lại nhiều lần, sau đưa vật cóhình vuông lớn ra, cá sẽ đến gần vật đó. • Nếu đưa vật cóhình vuông nh ỏ ra, cá lại có PXCĐK âm tính (K quay lại hoặc không đến gần) (cid:224) Như vậy cá cũng cóth ể phân biệt được 2 vật có hình dáng khác nhau

ể hình thành PXCĐK về thời gian

•Cácóth •VD: cách 2-3 phút cho ăn một lần, nhiều lần như vậy sẽ hình thành được PXCĐK vào cuối mỗi thòi gian đócá v ận động đến nơi cho ăn. •Tuy nhiên PXC ĐK về thời gian ở cá không được bền vững như ở động vật bậc cao. •Trong điều kiện luyện tập bình thường cákhông

Nguyễn BáMùi

ả năng hình thành PXCĐK về từ hình thành được phản xạ bắt chước như ở động vật bậc cao •Cácòn cókh trường...

2.7. ý nghÜavµøngdôngPXC§K

a. ý nghÜa

-Linhho¹t, thÝchøngcao -TÝnhchÊttÝnhiÖu ﬁ nh¹y c¶m, linhho¹t p/ l¹i c¸c thay®æi

hay nguyhiÓm ﬁ tr¸nhnguyhiÓm, ph¸t hiÖnmåinhanh … VD: mïifermoncon ®ùc, mïihæ, kiÕnkhitrêis¾p m aﬁ thay®æi ®éÈm ﬁ dichuyÓntr¸nh m a

b. øngdông (trongCNTY) -HuÊnluyÖngiasóc®ùcnh¶ygi¸lÊytinh -§Ættªn bß, chã … -DïngkÎnglµm hiÖulÖnhch¨nth¶ -V¾t s÷a (cè®Þnhng êiv¾t, ®Þa®iÓm, dôngcô, thêigian …) -Cè®Þnh®Çuvócholîncon -Cè®Þnhgiê, kh«nggian … ®éngvËt¨n ﬁ t¨nghiÖuqu¶tiªu Nguyễn BáMùi

ho¸…

Nguyễn BáMùi

15 3/29/2010

a th

•Trongan ninhquècphßng •HuÊnluyÖnchãgi÷nhµ •HuÊnluyÖnchãtruyt×mthñph¹m •HuÊnluyÖnchãph¸thiÖnma tuý •Chimbåc©u ® •TrongnghÖthuËt •ThóbiÓudiÔn •ChimbiÕtnãi •C¸næitrªnmÆt n

íc

Nguyễn BáMùi

Bài giảng Sinh lý động vật thủy sinh: Chương 2 - GV. Nguyễn Bá Mùi