1
BÀI GIẢ NG
THỐ NG KÊ TÀI CHÍNH
Chủ biên: PGS. TS Bùi Đứ c Triệ u
2
Mụ c lụ c
Tên đề mụ c
Trang
Lờ i nói đầ u
1
Chư ơ ng 1.
Nhữ ng vấ n đề chung củ a thố ng kê tài chính
4
1.1
Mộ t số khái niệ m cơ bả n
4
1.2
Thự c trạ ng Thố ng kê tài chính quố c tế và trong nư ớ c
7
1.3
Nhữ ng luồ ng tài chính trong Hệ thố ng tài khoả n quố c gia
9
Chư ơ ng 2.
Thố ng kê tài chính công và tài chính doanh nghiệ p
15
2.1
Thố ng kê ngân sách nhà nư ớ c
15
2.1.1
Mộ t số khái niệ m và phân loạ i cơ bả n
15
2.1.2
Hệ thố ng chỉ tiêu chủ yế u
16
2.2
Thố ng kê tài chính doanh nghiệ p
22
2.2.1
Mộ t số vấ n đề chung
22
2.2.2
Hệ thố ng chỉ tiêu thố ng kê tài chính doanh nghiệ p
23
Chư ơ ng 3.
Thố ng kê các thể chế tài chính
29
3.1
Thố ng kê ngân hàng
29
3.1.1
Hệ thố ng chỉ tiêu thố ng kê ngân hàng
29
3.1.2
Phư ơ ng pháp phân tích thố ng kê hoạ t độ ng ngân hàng
33
3.2
Thố ng kê thịtrư ờ ng chứ ng khoán
37
3.2.1
Mộ t số khái niệ m cơ bả n
37
3.2.2
Hệ thố ng chỉ tiêu thố ng kê thị trư ờ ng chứ ng khoán
39
3.3
Thố ng kê bả o hiể m
44
3.3.1
Nhữ ng vấ n đề chung củ a thố ng kê bả o hiể m
44
3.3.2
Hệ thố ng chỉ tiêu thố ng kê bả o hiể m
46
Chư ơ ng 4.
Thố ng kê thị trư ờ ng tài chính
58
4.1
Thố ng kê tiề n tệ và lư u chuyể n tiề n tệ
58
4.1.1
Hệ thố ng chỉ tiêu thố ng kê tiề n tệ và lư u thông tiề n tệ
58
4.1.2
Phư ơ ng pháp xác đị nh khố i tiề n và phân tích tố c độ chu chuyể n
tiề n tệ
61
4.2
Thố ng kê giá cả và lạ m phát
63
4.2.1
Nhữ ng vấ n đề chung
63
4.2.2
Hệ thố ng chỉ tiêu thố ng kê giá cả và lạ m phát
64
4.2.3
Phư ơ ng pháp tính và phân tích chỉ số giá
68
4.2.4
Phư ơ ng pháp tính chỉ số giá tiêu dùng
73
4.2.5
Phân tích mứ c độ vàả nh hư ở ng củ a lạ m phát
75
4.3
Thố ng kê lãi suấ t và tỷ giá hố i đoái
78
4.3.1
Thố ng kê lãi suấ t
78
4.3.2
Thố ng kê tỷ giá hố i đoái
81
3
LỜ I NÓI ĐẦ U
Tấ t cả các quan hệ củ a đờ i số ng kinh tế , xã hộ i luôn thông qua các quan hệ tài
chính. Trong cơ chế kinh tế kế hoạ ch các quan hệ tài chính đơ n giả n vìvậ y thố ng kê
tài chính cũng theo đó không đư ợ c chú trọ ng. Hiệ n nay trong cơ chế kinh tế thị
trư ờ ng, các hoạ t độ ng tài chính phát triể n phong phú, đa dạ ng và phứ c tạ p. Đả m bả o
nhu cầ u thông tin cho các hoạ t độ ng đó, cũng như yêu cầ u về quả n lý nhà nư ớ c, vai
trò củ a thố ng kê tài chính ngày càng trở nên quan trọ ng và cụ thể .
Thự c trạ ng nghiên cứ u và hoạ t độ ng thự c tiễ n về thố ng kê tài chính ở nư ớ c ta còn
phân tán và lạ c hậ u. Ở các cơ quan quả n lý nhà nư ớ c, thông tin thố ng kê tài chính
nằ m rả i rác ở các cơ quan như Bộ Tài chính, Ngân hàng TW, Tổ ng cụ c thố ng kê...
Trong các trư ờ ng đạ i họ c và cao đẳ ng khố i kinh tế và quả n trị kinh doanh còn thiế u
vắ ng mả ng kiế n thứ c này. Cụ thể là chư a có cơ sở đào tạ o nào giả ng dạ y môn họ c
“Thố ng kê tài chính”.
Vì vậ y việ c nghiên cứ u hoàn thiệ n mộ t cách cơ bả n, toàn diệ n phư ơ ng pháp thố ng kê
Tài chính ở Việ t Nam đáp ứ ng yêu cầ u củ a hộ i nhậ p quố c tế là cầ n thiế t và cấ p bách.
Để đáp ứ ng yêu cầ u củ a việ c đổ i mớ i, nâng cao chấ t lư ợ ng đào tạ o, Bộ môn
Thố ng kê Kinh tế xã hộ i, khoa Thố ng kê, trư ờ ng Đạ i họ c Kinh tế quố c dân Hà Nộ i
đã tiế n hành biên sọ an và giả ng dạ y môn họ c Thố ng kê tài chính từ năm 2006, vớ i
mụ c tiêu:
- Làm rõ sự cầ n thiế t, vị trí, vai trò củ a Thố ng kê Tài chính
-Xác đị nh đố i tư ợ ng và phạ m vi nghiên cứ u củ a Thố ng kê Tài chính
- Trang bị cho họ c viên phư ơ ng pháp luậ n xây dự ng hệ thố ng chỉ tiêu và phân
tích thố ng kê tài chính.
- Phả n ánh bứ c tranh toàn cả nh về nề n tài chính quố c dân, hoạ t độ ng củ a các
thể chế tài chính, thị trư ờ ng tài chính, phư ơ ng pháp hạ ch toán, phân tích và ý nghĩa
củ a các chỉ tiêu thố ng kê tài chính.
Do nguồ n lự c hạ n chế , môn họ c đang trong quá trình hòan thiệ n nên bài giả ng
này đư ợ c tạ m thờ i biên soạ n thành 4 chư ơ ng:
-Chư ơ ng 1. Nhữ ng vấ n đề chung về thố ng kê tài chính
-Chư ơ ng 2. Thố ng kê tài chính công và tài chính doanh nghiệ p
-Chư ơ ng 3. Thố ng kê các thể chế tài chính
-Chư ơ ng 4. Thố ng kê thị trư ờ ng tài chính
Trong tư ơ ng lai gầ n bài giả ng sẽ hòan thiệ n hơ n khi xuấ t bả n thành giáo trình.
4
Chư ơ ng 1. NHỮ NG VẤ N ĐỀ CHUNG VỀ THỐ NG KÊ TÀI CHÍNH
1.1. Mộ t số khái niệ m cơ bả n
- Bả n chấ t và chứ c năng củ a tiề n tệ
Tiề n tệ là mộ t phạ m trù kinh tế khách quan ra đờ i cùng vớ i sự phát triể n củ a nề n
kinh tế hàng hóa. Về bả n chấ t tiề n tệ là vậ t ngang giá chung, làm phư ơ ng tiệ n trao
đổ i và thanh toán. Về chứ c năng tiề n tệ là đơ n vị đo lư ờ ng giá trị ; là phư ơ ng tiệ n trao
đổ i và là phư ơ ng tiệ n dự trữ về mặ t giá trị .
- Bả n chấ t và chứ c năng củ a tài chính
Hoạ t độ ng kinh tế củ a con ngư ờ i trong nề n sả n xuấ t hàng hóa vớ i sự xuấ t hiệ n
củ a tiề n tệ làm vai trò trung gian thanh toán và cấ t trữ tạ o nhu cầ u thành lậ p các quỹ
tiề n tệ để đáp ứ ng nhu cầ u tiêu dùng và đầ u tư sả n xuấ t. Các quỹ đó đư ợ c tạ o lậ p và
sử dụ ng bở i các tổ chứ c kinh tế , tổ chứ c xã hộ i hay cá nhân. Các quan hệ kinh tế đó
đã làm xuấ t hiệ n phạ m trù tài chính. Sự ra đờ i củ a nhà nư ớ c làm cho hoạ t độ ng tài
chính càng phát triể n.
Về bả n chấ t tài chính là các quan hệ trong phân phố i tổ ng sả n phẩ m xã hộ i dư ớ i
hình thứ c giá trị , thông qua đó tạ o lậ p và sử dụ ng các quỹ tiề n tệ nhằ m đáp ứ ng yêu
cầ u ttích luỹ và tiêu dùng củ a các chủ thể trong nề n kinh tế .
Chứ c năng củ a tài chính bao gồ m :chứ c năng phân phố i bao hàm cả phân phố i
lầ n đầ u và phân phố i lạ i nhằ m tạ o lậ p các quỹ và sử dụ ng chúng vào các mụ c đích
khác nhau. Chứ c năng giám đố c (giám đố c bằ ng tiề n) củ a tài chính là qua đó kiể m
tra quá trình vậ n độ ng củ a các nguồ n tài chính để tạ o lậ p và sử dụ ng các quỹ tiề n tệ .
-Nguồ n tài chính là tiề n tệ đang vậ n độ ng vớ i chứ c năng phư ơ ng tiệ n thanh toán
và cấ t trữ trong quá trình phân phố i để tạ o lậ p và sử dụ ng các quỹ tiề n tệ .
-Các quỹ tiề n tệ là mộ t lư ợ ng nhấ t đị nh các nguồ n tài chính đư ợ c dùng cho mộ t
mụ c đích nhấ t đị nh.
-Hệ thố ng tài chính là tổ ng thể các luồ ng vậ n độ ng củ a các nguồ n tài chính khác
nhau củ a nề n KTQD, có quan hệ hữ u cơ vớ i nhau về việ c hình thành và sử dụ ng các
quỹ tiề n tệ ở các chủ thể kinh tế xã hộ i hoạ t độ ng trong các lĩnh vự c đó.
- Hệ thố ng tài chính quố c gia là mộ t thể thố ng nhấ t do nhiề u khâu tài chính hợ p
thành. Đư ợ c coi là mộ t khâu tài chính nế u ở đó có các quỹ tiề n tệ đặ c thù đư ợ c tạ o
lậ p và sử dụ ng và gắ n liề n vớ i mộ t chủ thể nhấ t đị nh. Hoạ t độ ng tài chính có cùng
tính chấ t đặ c điể m thì xế p cùng vào mộ t khâu.
5
-Các khâu tài chính củ a hệ thố ng thố ng tài chính nư ớ c ta hiệ n nay là: Tài chính
nhà nư ớ c; Tài chính doanh nghiệ p; Bả o hiể m; tín dụ ng; Tài chính các tổ chứ c xã hộ i
và tài chính hộ gia đình.
-Trong điề u kiệ n kinh tế thị trư ờ ng các khâu nói trên vừ a quan hệ trự c tiế p vớ i
nhau vừ a có quan hệ vớ i nhau thông qua thị trư ờ ng tài chính.Thị trư ờ ng tài chính
không phả i là mộ t khâu tài chính mà là môi trư ờ ng cho sự hoạ t độ ng củ a các khâu
tài chính và cho sự vậ n độ ng củ a các nguồ n tài chính. Thị trư ờ ng tài chính là nơ i
diễ n ra việ c mua bán trong lĩnh vự c tài chính. Trên thị trư ờ ng tài chính các tổ chứ c
trung gian tài chính (ngân hàng thư ơ ng mạ i, công ty tài chính, công ty bả o hiể m, . . )
giữ vai trò quan trọ ng. Do điề u kiệ n, tính chấ t, thờ i gian sử dụ ng và hình thứ c vậ n
độ ng thị trư ờ ng tài chính phân ra các bộ phậ n chuyên môn hóa là thị trư ờ ng tiề n tệ
(vố n ngắ n hạ n), thị trườ ng vố n (vố n dài hạ n) và thị trư ờ ng chứ ng khoán. Thị trư ờ ng
chứ ng khóan chuyên môn hóa việ c mua bán chuyể n quyề n sử dụ ng các nguồ n tài
chính (gọ i là chứ ng khoán) cả dài hạ n (cổ phiế u, trái phiế u) cũng như ngắ n hạ n (tín
phiế u, giấ y nhậ n nợ ).
- Phân loạ i hệ thố ng tài chính: theo các tiêu thứ c khác nhau có thể phân hệ
thố ng tài chính thành các tổ , nhóm khác nhau.
Theo mụ c đích sử dụ ng cho lợ i ích công hay tư , hệ thố ng tài chính đư ợ c phân
thành Tài chính công và tài chính tư .
Theo quan hệ sở hữ u các nguồ n tài chính, hệ thố ng tài chính đư ợ c phân thành Tài
chính nhà nư ớ c và Tài chính phi nhà nư ớ c .
Theo phạ m vi hoạ t độ ng tài chính, lấ y quố c gia làm chủ thể , hệ thố ng tài chính
đư ợ c phân thành Tài chính nộ i đị a và Tài chính quố c tế .
-Đố i tư ợ ng nghiên cứ u củ a thố ng kê tài chính
Thố ng kê tài chính là mộ t ngành khoa họ c như tên gọ i truyề n thố ng là thố ng
kê kinh tế–xã hộ i . Sự phát triể n củ a thố ng kê họ c cũng như các môn khoa họ c xã
hộ i khác gắ n liề n vớ i sự phát triể n củ a xã hộ i, vớ i các tổ chứ c và nhữ ng tiế n b ộ khoa
họ c kỹ thuậ t, cơ sở củ a phư ơ ng pháp luậ n và công cụ kỹ thuậ t củ a nghiên cứ u thố ng
kê. Tấ t cả đề u quan hệ chặ t chẽ vớ i thố ng kê tài chính.
Theo phân loạ i các môn họ c thố ng kê kinh tế–xã hộ i thì thố ng kê tài chính
vừ a có thể là mộ t môn họ c độ c lậ p, vừ a có thể là mộ t bộ phậ n củ a bấ t kỳ mộ t thố ng
kê ngành nào.
