NGHIÊN CỨ U TRAO Đ ổ l 19
BÀN VỀ V Ă N H O Á
K IN H D O A N H V À V Ă N
H O Á D O A N H N H Ã N
VÕ QUANG TRỌ NG'*1
1 . T r ư ớ c đ â y đ ã có m ộ t th ò i g ia n d à i
n g ư ờ i t a q u a n n iệ m r ằ n g v ă n h o á v à k i n h
d o a n h là h a i l ĩn h v ự c k h á c h iệ t t h ậ m c h í
d ô i lậ p n h a u , g i ữ a c h ú n g h o à n t o à n k h ô n g
có m ô i li ê n h ệ n à o c ả .
N g ư ờ i t a l ậ p l u ậ n r ằ n g , m ụ c d í c h c ủ a
k i n h d o a n h x é t đ ế n c ù n g là lợ i n h u ậ n . K in h
d o a n h k h ô n g c ầ n q u a n t â m v à c ũ n g k h ô n g
có t r á c h n h i ệ m gì k h á c n g o à i m ụ c d íc h s in h
lọ i. C ò n v ă n h o á h ư ớ n g đ ế n g i á t r ị c ủ a
c h á n , t h iệ n , m ĩ x é t t r o n g m ố i q u a n h ệ g iữ a
c o n n g ư ờ i vớ i c o n n g ư ờ i , g i ữ a c o n n g ư ờ i vớ i
giớ i tự n h iê n v à v ớ i b ả n t h â n .
T u y n h i ê n , g ầ n đ â y v ă n h o á đ ư ợ c q u a n
t â m c h ú ý n h i ề u h ơ n . N h i ề u n g ư ờ i d ã n h ậ n
c h â n l ạ i g iá t r ị c ủ a v ă n h o á . N g ư ờ i t a n h ậ n
t h ứ c r ằ n g c h ỉ q u a n t â m đ ế n p h á t t r i ể n
k i n h t ê m à k h ô n g c h ú ý đ ế n v ă n h o á là
p h á t t r i ể n k h ô n g b ể n v ữ n g . V ă n h o á k h ô n g
c h í là " n ề n t ả n g t i n h t h ẩ n " m à c ò n là " d ộ n g
lự c p h á t t r i ể n x ã h ộ i". V ă n h o á , k in h t ê v à
k i n h d o a n h k h ô n g t h ế d ứ n g t á c h b i ệ t, t r á i
lạ i g iữ a c h ú n g có m ộ t m ô i q u a n h ệ h ữ u cơ
g á n b ó m ậ t t h i ế t v à b ố s u n g c h o n h a u . N ó i
c á c h k h á c , g i ũ a c á i d ũ n g , c á i t ó t , c á i d ẹ p v à
c á i lợ i k h ô n g d ứ n g r i ê n g lẻ m à g ắ n b ó vố i
n h a u . V ì v ã n h o á t ồ n t ạ i t r o n g m ọ i h o ạ t
d ộ n g c ủ a d ờ i s ố n g c o n n g u ô i k ê c ả h o ạ t
d ộ n g k i n h tê .
2 . T h ê n à o l à " v ă n h o á k in h d o a n h " ?
T r ư ớ c h ế t c h ú n g t a c ầ n p h ả i t ìm h iể u k h á i
n iệ m " k in h d o a n h " .
P G S . T S . V i ệ n N g h i ê n c ứ u V ă n h o á .
T ừ đ iê n T iế n g V iệ t d o H o à n g P h ê c h ủ
b i ê n đ ã g i ả i th íc h t h u ậ t n g ữ " k i n h d o a n h "
t h e o h a i n g h ĩa : T h ứ n h ấ t " k in h d o a n h " có
n g h ĩ a l à " g â v d ự n g m ở m a n g t h ê m " v à
n g h ĩ a t h ứ h a i c h ỉ " tổ c h ứ c v i ệ c s ả n x u ấ t,
b u ô n b á n , d ị c h v ụ n h ằ m m ụ c đ íc h s i n h
lợ i" '1’-
" K i n h d o a n h " ở đ â y d ư ợ c c h ú n g tô i h i ể u
t h e o n g h ĩa t h ứ h a i . N h ư v ậ y , c á i đ íc h c u ố i
c ù n g c ủ a c á c h o ạ t d ộ n g s ả n x u ấ t , b u ô n b á n ,
d ị c h v ụ là lợ i n h u ậ n . K h ô n g có lợ i n h u ậ n d ể
t h ự c h iệ n t á i đ ầ u t ư v à đ ả m b ả o lợ i í c h c h o
n g ư ờ i q u ả n lí v à n g ư ờ i la o d ộ n g t h ì k in h
d o a n h k h ó m à t ồ n t ạ i . V à m ụ c t iê u c a o
n h ấ t c ủ a h o ạ t đ ộ n g k i n h d o a n h là là m t h o a
m ã n tô i đ a n h u c ầ u h à n g h o á v à cá c d ị c h
v ụ x ã h ộ i.
N h iề u n h à n g h i ê n c ứ u d ã c h ỉ r a r ằ n g ,
t r ê n t h ự c t ê v i ệ c k i ê m t i ề n đ ã d iễ n r a t h e o
n h i ề u c á c h k h á c n h a u . C ó c á c h t h ứ c k i ê m
lò i b ằ n g s ự b ó c lộ t q u á m ứ c s ứ c l a o d ộ n g
c ủ a n g ư ờ i là m c ô n g . K h ô n g í t t r ư ờ n g h ợ p
k i ê m lói b ằ n g n h u n g th ủ đ o ạ n g i a n t r á . lừ a
d a o , b u ô n l ậ u , đ ầ u cơ , tr ô n t h u ế ... V à c ũ n g
có c á c h k i ê m lòi b ấ t c h ấ p m ọ i h ậ u q u ả b ằ n g
c á c h k h a i t h á c b ừ a b ã i , t ậ n d ụ n g tô i d a
n g u ồ n tà i n g u y ê n t h i ê n n h i ê n k h i ế n c h o t à i
n g u y ê n th i ê n n h iê n bị c ạ n k i ệ t, m ô i t r ư ờ n g
bị ô n h iễ m n ặ n g n ề v à s i n h t h á i tự n h iê n
m ấ t c â n b ằ n g n g h i ê m t r ọ n g .
Đ ã có n h i ề u tô c h ứ c , q u ố c g ia p h ả i t r ả
g i á c h o v iệ c p h á t t r i ể n k in h t ê k h ô n g c h ú ý
đ ế n m ôi t r ư ờ n g s ô n g , k h ô n g c h ú ý đ ế n v ă n
h o á . N ă m 2 0 0 0 , t r o n g m ộ t c h u y ê n c ô n g tá c
v à k h a o s á t t ạ i N h ậ t B à n , n ơ i c h ú n g tô i
đ ế n là t h à n h phô* T o y o ta , m ộ t t r u n g t â m
s ả n x u ấ t õ tô c u a x ứ s ỏ h o a a n h d à o . N g u ô i
t a c h o c h ú n g tô i b i ê t , t ạ i t h à n h p h ô n à y .
tr ư ớ c đ â y v ì c h ạ y t h e o k in h tế , n h i ề u c á n h
r ừ n g đ ã b ị k h a i t h á c v ô tộ i v ạ , bị t r i ệ t p h á
v à h ậ u q u ả l à t h à n h phô* b ị ô n h i ễ m n ặ n g
n ề . Đ ế n lú c n à y , n g u ô i ta m ớ i ý t h ứ c đ ư ợ c
r ằ n g n ê u c h ỉ q u a n t â m đ ế n lợ i íc h k i n h tê
20 VÕ Q UANG TRỌ NG
m à b ỏ q u a v ấ n đ ê m ô i t r ư ờ n g , v ă n h o á là
s a i l ầ m , h ậ u q u ả p h ả i g á n h c h ị u là k h ô n
lư ờ n g , v à n g ư ờ i t a đ ã h ắ t t a y v à o v iệ c t r ồ n g
lạ i r ừ n g . P h ả i m ấ t n h i ề u n ă m m ớ i g â y l ạ i
đ ư ợ c n h ữ n g c á n h r ừ n g b ị p h á t r ư ỏ c đ â y .
V ề v ấ n đ ê n à y , P a u l H a w K e n đ ã v i ế t
n h ư s a u : " M ụ c đ í c h t ô i t h ư ợ n g c ủ a k i n h
d o a n h k h ô n g p h ả i h a y k h ô n g n ê n c h ỉ đ ò n
g i ả n là k iê m t i ề n . N ó c ũ n g k h ô n g đ ơ n
t h u ầ n là h ộ t h ô n g s ả n x u ấ t v à h á n c á c lo ạ i
h à n g h o á . K in h d o a n h h ứ a h ẹ n l à m tă n g
p h ú c lợ i c h u n g c h o lo à i n g ư ờ i t h ô n g q u a
h o ạ t d ộ n g d ị c h v ụ , h o ạ t đ ộ n g s á n g t ạ o v à
t r i ế t lí d ạ o đ ứ c . K iê m t i ề n b ả n t h â n n ó n ó i
c h u n g là v ô n g h ĩ a v à c h u ố c lấ y p h ứ c t ạ p v à
là m s u y t à n t h ê g iớ i m à c h ú n g t a đ a n g
s ô n g "-.
N l ũ í n g c á c h k iê m lờ i t r ê n rõ r à n g c h ỉ
d ơ n t h u ầ n c h ạ y t h e o lợ i n h u ậ n , íc h k ỉ , n h ỏ
n h e n , x e m t h ư ờ n g d ạ o đ ứ c , n h â n c á c h , b i ể u
h i ệ n sự k in h d o a n h v ô d ạ o d ứ c v à t h i ế u v ă n
h o á b ị ,\ã h ộ i lê n á n v à k h ô n g t h e tồ n tạ i
lâ u d à i.
D o v ậ y , q u a n t á m đ ô n v ă n h o á , k ế t h ợ p
v ă n h o á v ớ i k i n h d o a n h l à m c h o c á i lợ i g ắ n
hớ c h ạ t c h ẽ vó i c á i c h á n , c á i t h i ệ n , c á i m ĩ là
x u h ư ớ n g c h u n g c ủ a c á c d o a n h n g h i ệ p
m u ố n t ồ n t ạ i v à p h á t t r i ể n lâ u d à i . Đ ó là
b i ê u h iệ n c ù a k i n h d o a n h có v ă n h o á . K iê m
loi c h â n c h í n h , có v ă n h o á là d ự a v à o t r í
t u ệ , t à i n ă n g v à s ứ c lự c c ủ a m ìn h t h ô n g
q u a v iệ c n h a n h n h ạ y n ắ m h ắ t t h ô n g ti n v à
n h u c ầ u c ủ a t h ị tr u ồ n g , k h ô n g n g ừ n g c ả i
ti ê n k ĩ t h u ậ t , c ô n g n g h ệ , k i ể u d á n g s á n
p h à m , b iê t t í n h t o á n đ ị n h m ứ c t i ê u h a o
n g u y ê n v ậ t l iệ u , n h i ê n liệ u , t r á n h s ự l ã n g
p h í... N g o à i r a , d o a n h n g h iệ p c ò n p h ả i b iế t
q u a n t â m đ ế n lợ i íc h v ậ t c h ấ t v à t i n h t h ầ n ,
k h ô n g n g ừ n g h ồ i d ư ỡ n g , k h u y ế n k h í c h tà i
n ă n g s á n g t ạ o c ủ a n g ư ờ i l a o d ộ n g d ê tạ o r a
n h u n g s ả n p h ẩ m h à n g h o á v à d ị c h v ụ có
c h ấ t l ư ợ n g n g à y c à n g c a o , h ìn h th ứ c d ẹ p .
g iá cả h ợ p lí, g iư d ư ợ c c h ữ " tín " đ á p ứ n g
n h u c ầ u c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g .
N h ư v ậ y , n ó i v ă n h o á k i n h d o a n h là d ề
c ậ p đ ế n c á i đ ẹ p , c á i đ ú n g , c á i t ố t vớ i c á i lợ i.
M ụ c đ íc h k i ế m t i ề n p h ả i h ư ớ n g d ê n c á c gitá
t r ị c ủ a v ă n h o á . N ó i c á c h k h á c n g o à i lợ i ích
k i n h tô c ò n có s ự g ia o tiế p , ủ n g x ử g i ữ a c o n
n g ư ờ i vớ i co n n g ư ờ i.
N h iề u n h à n g h i ê n c ứ u c h o r ằ n g , k h i
n ó i v ă n h o á k in h d o a n h c ủ n g c ó n g h ĩa là
k i n h d o a n h có v ă n h o á . V à b ả n c h ấ t c ù a
v ă n h o á k i n h d o a n h là g a n v ớ i v ă n h o á d ạ o
đ ứ c .
T r o n g h o ạ t d ộ n g s ả n x u ấ t , b u ô n h á n v à
d ị c h v ụ c ẩ n p h ả i t r u n g th ự c . N ó i c á c h k h á c ,
k i n h d o a n h có v ă n h o á là k i n h d o a n h t r u n g
th ự c , n g a y t h a n g d á p ú n g d õ i h ỏ i c ủ a c u ộ c
s ô n g , k h ô n g c h ạ y t h e o lợ i íc h c ủ a c á n h â n
h a y c ủ a m ộ t n h ó m n g ư ờ i đ ể là m ă n dô'i t r á ,
lừ a d ả o , " c h ụ p g i ậ t" , " đ á n h q u ả " ,... B ấ t kì
lo ạ i h ì n h k in h d o a n h n à o c ủ n g p h ả i có
t r á c h n h i ệ m x ã h ộ i. T r á c h n h iệ m x ã h ộ i t r ơ
t h à n h n h â n tô ' q u a n t r ọ n g h à n g d ầ u c ủ a
d ạ o d ứ c k in h d o a n h , p h ù h ợ p vó i t r u y ề n
t h ố n g v ă n h o á c ủ a d â n tộ c.
K i n h d o a n h có v ă n h o á t ạ o r a m ố i q u a n
h ệ m ậ t t h i ế t g i ữ a n h à s ả n x u ấ t , n h à k i n h
d o a n h v à n g ư ờ i t i ê u d ù n g t h e o n g u y ê n tắ c
c á c h ê n d ế u có lợ i. N é t d ẹ p t r o n g h o ạ t d ộ n g
k i n h d o a n h có v ă n h o a c ò n k h u y ế n k h íc h
c ạ n h t r a n h là n h m ạ n h đ ể c ù n g t ồ n t ạ i v à
p h á t t r i ể n c h u k h ô n g lo ạ i t r ừ n h a u . V iệ c
s ả n x u â t tạ o r a c á c s ả n p h ẩ m t ố t d á p ứ n g
n h u c ầ u c ù n g n h ư th ị h i ế u l a n h m ạ n h v à
c h ín h t ừ c h à t l ư ợ n g s a n p h ẩ m s ẽ t ạ o r a u v
t í n c h o v iệ c k in h d o a n h v à c h o d o a n h
n g h i ệ p .
N h iề u d o a n h n g h i ệ p d ã đ ư a r a n h ũ n g
n g u y ê n t ắ c q u a n t r ọ n g t r o n g h o ạ t d ộ n g
k i n h d o a n h n h ằ m tạ o r a m ộ t h ì n h ; i n h tố i
u'u d ê n â n g c a o u y t í n c ủ a m in h . N h u n g
n g u y ê n t ắ c n à y d ư ợ c x á c l ậ p q u a q u á t r ì n h
NGHIÊN CỨ U TRAO Đ ổ l 2 1
h o ạ t đ ộ n g k i n h d o a n h , đ ư ợ c co i n h ư là
n h ữ n g " tí n đ i ề u " , là " b iể u tư ợ n g " c ủ a d o a n h
n g h i ệ p . T o à n b ộ c á c n g u y ê n t ắ c đ ư ợ c x â y
d ự n g t h à n h m ộ t h ệ t h ô n g v à đ ư ợ c c o i là
" t r i ê t lí k i n h d o a n h " . C ô n g ti s ả n x u ấ t k ĩ
t h u ậ t d i ệ n t ử n ô i t i ế n g I B M c ủ a M ĩ đ ã c oi
b a n g u y ê n tắ c s a u d â y l à n h ữ n g n g u y ê n tắ c
q u a n t r ọ n g n h â t t r o n g hocỌ t đ ộ n g s ả n x u ấ t
k i n h d o a n h :
T h ứ nhât'. T ấ t c ả m ọ i n g ư ờ i đ ê u x ứ n g
đ á n g đ ư ợ c tô n t r ọ n g .
T h ứ hai'. K h á c h h à n g n à o c ũ n g có
q u y ề n đ ư ợ c p h ụ c v ụ t ô t n h ấ t tr o n g m ọ i k h ả
n ă n g có t h ể .
T h ứ ha'. H o à n h ả o t r o n g m ọ i t h ủ .
T r o n g c á c n g u y ê n t ắ c đ ư ợ c n ê u r a ,
n g ư ờ i t a n h ấ n m ạ n h n g u y ê n t ắ c cơ b ả n
n h ấ t có g i á t r ị c ô t y ê u v à đ ư ợ c b i ể u h i ệ n cô
đ ọ n g n h ấ t .
IB M d ã l ấ y n g u y ê n t ắ c t h ứ h a i c ủ a
m ì n h l à m n g u y ê n t ắ c q u a n t r ọ n g n h á t v à
n g ắ n g ọ n n h ấ t , đ ó là " IB M có n g h ĩ a hà p h ụ c
v ụ ". C ò n c ô n g t i G e n e r a l m o t o r tr ư ớ c n ă m
1 9 8 3 t u y ê n bô : " M ụ c đ í c h c h ín h c ủ a c ô n g ti
là l à m r a ti ề n " . N h ư n g d ầ n d ầ n n g ư ờ i t a t i n
c h ắ c r ằ n g k h ô n g p h ả i b ấ t k ì m ụ c đ í c h n à o
c ũ n g có t h ể t h ú c d ẩ y m ọ i n g ư ờ i n ỗ lự c l à m
v iệ c v à t ạ o r a đ ộ n g cơ s â u s ắ c tr o n g lò n g
m ọ i n g ư ờ i. N g u ô i t a ý t h ứ c r õ r ằ n g , la o
đ ộ n g d ể đ ạ t d ư ợ c n h ữ n g ch i’ t i ê u t à i c h ín h
n à o đ ó là m ộ t c h u y ệ n , n h ư n g l à m v iệ c v ớ i ý
th ứ c m ìn h đ a n g d e m l ạ i lợ i íc h c h o n g ư ờ i
k h á c l ạ i là c h u y ệ n k h á c h a n . V à t ừ n ă m
1 9 8 3 , c ô n g t i n à y t u y ê n bô': " M ụ c đ íc b c h ín h
c ủ a G e n e r a l m o to r là s ả n x u ấ t s ả n p h ẩ m
v à d ị c h v ụ v ớ i c h ấ t lư ợ n g k h i ế n k h á c h h à n g
h à i lò n g n h ấ t '" .
N h ư v ậ y , v ă n h o á k in h d o a n h n g o à i
m ụ c đ íc h s i n h lợ i t h ì t í n h t r u n g t h ự c , lò n g
n g a y t h ẳ n g d ư ợ c coi là m ộ t t r o n g n h ữ n g
n h â n tô ' q u a n t r ọ n g t h ể h i ệ n t r o n g c á c m ô i
q u a n h ệ g i ũ a n h à d o a n h n g h i ệ p v à n g ư ờ i
la o đ ộ n g , n g ư ờ i s ả n x u ấ t v à n g ư ờ i t i ê u
d ù n g , n g ư ờ i m u a v à n g ư ờ i b á n , n g ư ờ i p h ụ c
v ụ v à n g ư ờ i đ ư ợ c p h ụ c v ụ
N g o à i v iệ c đ á p ứ n g n h u c ầ u c ủ a t h ị
tr ư ờ n g , k i n h d o a n h có v ă n h o á g ó p p h ầ n
t ạ o r a c u ộ c s ô n g l à n h m ạ n h c h ứ k h ô n g l à m
t ổ n h ạ i đ ế n t r u y ề n t h ô n g v à t ậ p q u á n tố t
đ ẹ p c ủ a n h â n d â n b ằ n g n h ữ n g h à n h v i v à
h à n g h o ả k é m c h á t lư ợ n g . Đ ạ o đ ứ c , n h â n
p h ẩ m có v a i tr ò h ế t s ứ c q u a n t r ọ n g t r o n g
k in h d o a n h có t á c d ụ n g n u ô i d ư ỡ n g , t ạ o
n i ề m t i n v à u y t í n n h ằ m c ủ n g cô h o ạ t đ ộ n g
k in h d o a n h p h á t t r i ể n .
3 . V ă n h o á d o a n h n h â n c ũ n g có th ô
d ư ợ c h iể u là v ă n h o á c ủ a n g ư ờ i l à m n g h ê
k i n h d o a n h . Đô'i v ó i m ộ t d o a n h n h â n , p h ẩ m
c h ấ t q u a n t r ọ n g h à n g đ ầ u đ ó l à t r í t u ệ v à
t à i n ă n g .
T r í t u ệ , t à i n ă n g c ủ a n h à d o a n h n g h i ệ p
t h ể h i ệ n t r o n g v i ệ c c h i ê m l ĩn h t r i th ứ c ,
k i n h n g h i ệ m , n ắ m b ắ t c á c t h à n h t ự u k h o a
h ọ c k ĩ t h u ậ t v à c ô n g n g h ệ , v ậ n d ụ n g c h ú n g
m ộ t c á c h s á n g t ạ o v à o t r o n g q u y t r ì n h S iin
x u ấ t n h ằ m n â n g c a o c h ấ t l ư ợ n g s ả n p h à m ,
t i ế t k i ệ m n g u y ê n v ậ t l i ệ u , n ă n g lư ợ n g v à
g i á t h à n h h ạ .
T r í t u ệ , t à i n ă n g c ủ a n h à d o a n h n g h i ệ p
t h ể h iệ n s ự n ă n g d ộ n g , n h a n h n h ạ y t r o n g
v iệ c đ á n h g iá t h ự c t r ạ n g t h ị t r ư ờ n g , n h u
c ầ u t h ị h i ế u c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g đ ể có k ê
h o ạ c h p h ù h ợ p t r o n g c h iế n lư ợ c k i n h d o a n h
c ủ a m ìn h .
T r í t u ệ , t à i n ă n g c ủ a d o a n h n h â n c ò n
t h ể h iệ n t r o n g v iệ c q u ả n lí v à h u y d ộ n g
n g u ồ n v ô n d ể k i n h d o a n h có h iệ u q u ả n h á t .
N g o à i t r í tu ệ , t à i n ă n g , p h à m c h â t
h à n g đ ầ u đ ả m b ả o c h o v i ệ c k in h d o a n h có
h i ệ u q u ả , n h à d o a n h n g h iệ p c ò n p h ả i có
n h â n c á c h , d ạ o d u e . C ó t h ể n ó i t í n h t r u n g
t h ự c m à cô 't lõ i là c á i t â m c ủ a n h à d o a n h
n g h i ệ p p h ả i đ ư ợ c t h ổ h iệ n t r o n g c á c h o ạ t
đ ộ n g s ả n x u ấ t, b u ô n b á n v à d ị c h v ụ .
22 VÕ QUAN G TRỌ NG
Tác giá dan g trinh b à y tham luậ n
G S . P h ạ m X u â n N a m đ ã p h â n tíc h k h á
s â u s ắ c v ế p h ẩ m c h ấ t n à y n h ư s a u : " T r u n g
th ự c t r o n g v iệ c c h ấ p h à n h l u ậ t p h á p c ủ a
N h à n ư ớ c đ ể k h ô n g đ i v à o c o n d ư ờ n g t r ô n
t h u ê , l ậ u t h u ế , b u ô n b á n n h ữ n g đ ồ q u ố c
c ấ m , h o ặ c t i ế n h à n h n h ữ n g đ ị c h v ụ có h ạ i
c h o t h u ầ n p h o n g m ĩ t ụ c c ủ a d â n tộ c , n h ư
d u lị c h t ì n h d ụ c ( s e x t o u r ) c h ẳ n g h ạ n . Đ ô i
vó i n h ữ n g k ẻ k h ô n g l ư ơ n g t h iệ n , có t h ể d ó
là c o n đ ư ờ n g đ ế " h á i " r a t i ề n , n h ư n g c ũ n g
là c o n đ ư ờ n g n g ắ n n h ấ t d ê d i tớ i n h à t ù v à
p h á s ả n ! T r u n g t h ự c t r o n g g ia o t i ế p vở i b ạ n
h à n g v à n g ư ờ i t i ê u d ù n g đ ể d á m h a o c h á t
lư ợ n g h à n g h o á v à d ị c h v ụ d ũ n g n h ư n h ữ n g
d iế u g iở i t h iệ u v à q u ả n g c á o . K h ô n g t h ể
d ù n g c á i b ó n g h a y , h à o n h o á n g b ề n g o à i d ể
c h e d ậ y c á i g i ả d ô ’i, t h ậ m c h í c á i d ộ c h ạ i ở
b ê n t r o n g , m iễ n s a o t h u d ư ự c n h i ê u lờ i th e o
k i ể u " s ố n g c h ế t m ặ c b a y , t i ề n t h a y b ỏ tú i" .
T r u n g t h ự c n g a y c ả b ả n t h â n d ể k h ô n g
t h a m ô, t h ụ t k é t , " c h iê m c ô n g vi tư ", d ù
h à n g n g à y h à n g g iờ v a c h ạ m v ố i t i ế n v à
h à n g , lạ i có q u y ề n q u y ế t đ ị n h t r o n g t a y v à
c ũ n g có t h ể k h ô n g có a i b i ế t đ ư ợ c n g o à i
lư ơ n g t â m c ủ a m ì n h " 1.
N g o à i t í n h t r u n g t h ự c , m ộ t tr o n g
n h u n g h iể u h i ệ n d ạ o d ứ c c ủ a n h à d o a n h
n g h i ệ p có v ă n h o á l à t h á i đ ộ ứ n g x ử đ ô i v ố i
d ồ n g n g h i ệ p , n g u ô i l a o đ ộ n g .. . N h ữ n g b iể u
h i ệ n t r o n g c á c h th ứ c d i ễ n
đ ạ t t ư tư ở n g c ũ n g có ý n g h ĩa
q u a n t r ọ n g . N g a y c ả c á c h nó i
c ủ a n h à d o a n h n g h i ệ p đ ô i
v ố i c ộ n g s ự n h ư : " cá c đ ồ n g
n g h i ệ p c ủ a tô i" , "c á c n h â n
v i ê n c ủ a tô i" , "c á c t h à n h v i ê n
t r o n g ê k í p c ủ a tô i" ... b i ể u
h i ệ n n h ữ n g c u n g b ậ c , s ă c
t h á i k h á c n h a u t r o n g t h á i đ ộ
d ô i v ổ i n h â n v i ê n v à ở m ộ t
c h ừ n g m ự c n h ấ t d ị n h n à o dó
x á c đ ị n h v ị t h ê c ủ a c á c n h â n
v i ê n . Đ ằ n g s a u n h ữ n g lò i
n ó i đ ó l à ẩ n c h ứ a
t r á c h n h i ệ m lớ n h o ặ c n h ỏ c ũ n g n h ư m ú c độ
t h a m g ia v à o n h ữ n g c ô n g v i ệ c c h u n g h a y s ự
đ ộ n g v i ê n , k h u y ê n k h íc h t í n h s á n g tạ o c ủ a
c á c c ộ n g s ự , n h ữ n g n g ư ờ i la o d ộ n g . N g a y c ả
c á c s ắ c t h á i b iể u c ả m n h ư g iọ n g n ó i, c á c h
x u n g h ô h o ặ c r a lệ n h .. . c ũ n g t h ể h i ệ n
n h ữ n g k h ía c ạ n h v ă n h o á c ủ a n h à d o a n h
n g h i ệ p . X é t O m ộ t p h ư ơ n g d iệ n n à o d ó , c á c
s ắ c t h á i b i ể u c ả m c ò n có ý n g h ĩ a lỏ n h ò n cả
n h ữ n g lờ i t u y ê n b ô l o n g t r ọ n g . N ó p h ả n
á n h t h á i đ ộ t ô n t r ọ n g đ ô i v ố i n g ư ờ i đ ư ờ i
q u y ề n , n h â n v i ê n c ủ a m ì n h .
C h í n h t h á i đ ộ t ô n t r ọ n g c u ộ c s ô n g ,
p h ẩ m g iá , s ự h à i h o à g iữ a lọ i íc h c h u n g v à
r i ê n g , k ê c ả q u y ề n lọ i v ậ t c h ấ t c ũ n g n h ư
t i n h t h a n đ ô i v ở i n g ư ờ i d ư ớ i q u y ế n v à c á c
c ộ n g s ự s ẽ g i ú p n h à d o a n h n g h iệ p đ ạ t đ ư ợ c
t h à n h c ô n g n h ấ t d ị n h . N ắ m h ắ t t â m lí,
h i ế u b i ô t d ư ợ c t â m t ư n g u y ệ n v ọ n g , b iế t
k h ơ i d ạ y v à p h á t h u y d ư ợ c t i n h t h ầ n t r á c h
n h i ệ m , ý t h ứ c t ự g iá c , n i ề m s a y m ê s á n g
t ạ o c ủ a n h ữ n g n g ư ờ i l a o d ộ n g , ứ n g x ử h à i
h o à n h ư t h ê n g ư ờ i n h à h a y a n h e m tr o n g
m ộ t c ộ n g d ồ n g s ẽ t ạ o c h o d o a n h n g h i ệ p
p h á t t r i ể n v ữ n g c h ắ c .
N h ữ n g n g h i t h ứ c t i ê p n h ậ n t h à n h v iê n
m ó i, t h á i đ ộ c ủ a d o a n h n h â n t r o n g d iề u
h à n h c ô n g v iệ c h a y lễ t i ễ n n h ữ n g n h â n
v i ê n đ ê n t u ổ i n g h ỉ h ư u v ó i n h ữ n g b ó h o a
NGHIÊN CỨ U TRAO Đ ổ l 23
k è m t h e o t ặ n g p h ẩ m v à n h ữ n g lò i p h á t
b i ê u t r a n g t r ọ n g t h ấ m đ ư ợ m t ì n h c ả m c ũ n g
đ ê lạ i t r o n g l ò n g m ọ i n g ư ờ i n h ữ n g ấ n tư ợ n g
k h ó q u ê n .
T ấ t c ả d iề u d ó t ạ o c h o m ỗ i n g ư ờ i c ả m
g iá c là t h à n h v i ê n c ủ a m ộ t g ia d i n h , tậ p
t h ể lở n v à t ạ o n g u ồ n lự c đ ộ n g v i ê n d ể h ọ
la o d ộ n g c ô n g h i ê n t r í t u ệ v à s ứ c lự c c h o s ự
p h á t t r i ê n b ê n v ữ n g c ủ a d o a n h n g h i ệ p . B ê n
c ạ n h đ ó , lễ t i ễ n n g ư ờ i đ ế n tu ổ i v ê n g h ỉ h ư u
d ó n g v a i t r ò q u a n t r ọ n g t r o n g v iệ c g i á o d ụ c
lò n g t r u n g t h à n h v ỏ i d o a n h n g h i ệ p . S ự
d ó n g g ó p t ậ n t â m c ủ a m ỗ i c á nhcâ n d ô i v ớ i
d o a n h n g h iệ p lu ô n đ ư ợ c t ô n t r ọ n g v à d ư ợ c
đ á n h g iá ca o .
K h ô n g í t n h à d o a n h n g h i ệ p t h ư ờ n g tô
c h ứ c n h ũ n g b ữ a ă n c h u n g v à o c á c k ì n g h ỉ
c u ố i t u ầ n h o ặ c h ằ n g t h á n g v ớ i s ự t h a m g ia
c ủ a b a n l ã n h d ạ o v à m ộ t sô’ n h â n v i ê n h o ặ c
t ổ c h ứ c n h ữ n g c u ộ c c h i ê u d ã i h a n g n ă m vớ i
m ụ c d íc h t h ổ h iệ n s ự t h ô n g n h ấ t c ủ a t ấ t cả
c á c t h à n h v i ê n t r o n g d o a n h n g h i ệ p .
V iệ c h à n g t u ầ n h o ặ c h ằ n g t h á n g tr a o
c h o n h ữ n g n g ư ờ i la o đ ộ n g có d ó n g g ó p x u ấ t
s ắ c n h ữ n g p h ầ n t h ư ở n g h a y b i ể u tư ợ n g c ủ a
d o a n h n g h i ệ p ... c ủ n g b iê u h i ệ n t h á i đ ộ tô n
t r ọ n g c ủ a d o a n h n h â n dô'i v o i n h â n v iê n . T ấ t
c á n h ữ n g p h ư ơ n g t i ệ n tá c d ộ n g t i n h t h ầ n v à
d ạ o d u e k e t r ê n t ạ o r a s ứ c m ạ n h k h ô n g n h ỏ
d ố i vố i h o ạ t d ộ n g c ủ a d o a n h n g h iệ p , đ ể ch o
c á c n h à n v i ê n bộ c lộ s ứ c lự c v à k h ả n ă n g
s á n g t ạ o c ủ a m ì n h d ó n g g ó p t h ậ t n h i ề u c h o
s ự lo n m ạ n h c ủ a d o a n h n g h iệ p .
V ă n h o á d o a n h n h â n h a y v ă n h o á c ù a
n h à d o a n h n g h iệ p là s ự k ê t h ợ p g i ữ a t r í
t u ệ , t à i n ă n g v à n h â n c á c h d ạ o d ứ c m à c á i
t â m l à cô't lõ i t h ổ h i ệ n t r o n g t o à n b ộ c á c
m ó i q u a n b ộ d a c h i ề u c ủ a m ọ i h o ạ t d ộ n g
k i n h d o a n h .
V ă n h o á k in h d o a n h v à v ă n h o á d o a n h
n h â n t u y có n h ữ n g đ i ể m k h á c b i ệ t , n h ú n g
c h ú n g c ù n g n h ằ m n u ô i d ư ỡ n g , n â n g c a o
p h à m c h ấ t , t í n h c á c h c ủ a c o n n g ư ờ i v à d ề u
h ư ớ n g tó i g iá t r ị c ủ a lò n g n h â n á i, c á i t h i ệ n ,
c á i d ẹ p v à c á i c h â n c h í n h . S ự lị c h lã m , lỗ dộ ,
t h á i dộ n h ã n h ặ n , lò n g b a o d u n g , b i ế t tô n
t r ọ n g q u y ề n lợ i c ủ a n h a u t r o n g g ia o tiế p ,
ứ n g x ử ... tạ o n i ề m t i n v à u y t í n k h ô n g c h ỉ
dô’i vớ i d o a n h n h â n m à c ò n đô’i v ớ i c ả h o ạ t
d ộ n g k in h d o a n h c ù a d o a n h n g h iệ p .
S ự n g h i ệ p c ô n g n g h iệ p h o á - h i ệ n d ạ i
h o á ở n ư ớ c t a d õ i h ỏ i c á c n h à d o a n h n g h i ệ p
v à h o ạ t đ ộ n g k i n h d o a n h q u a n t â m h ơ n
n ữ a đô’i v ớ i v ă n hocá, d ư a v ă n h o á v à o l ĩ n h
v ự c k in h d o a n h . S ự k ế t h d p g i ữ a k i n h
d o a n h v à v ă n h o á đ ả m b ả o c h o s ự p h á t
t r i ể n b ê n v ữ n g c ủ a c á c d o a n h n g h i ệ p ở
n ú ở c t a h i ệ n n a y . o
V .Q .T
1. H o à n g P h ê (chủ b iê n ), Từ điên tiế ng Việ t,
N xb Đ à N a n g - T r u n g tâ m từ đ iể n bọ c xb, Đ à
N a n g . 2 002 . tr.5 2 9 .
2. D a n th e o S b a la r d c b a i K a m ita n o n d h
"M ộ t vài k h á i n iệ m vế s ự k ế t hợ p v ă n h o á vói
k in h d o a n h th eo h ư ớ n g p h á t t riê n hôn vữ ng",
tro n g sách " Văn hoá và k in h doanh, N xb K hoa
họ c xã hộ i, I l à N ộ i, 1996, tr .9 9 .
3. A .A .R a d u g h in (ch u hiê n). Vein hoct họ c,
nhữ ng bài giả ng. V iệ n V ăn h oá th ô n g tin xb. H à
Nộ i. 2 001, tr. 15 7-158 .
•1. P h ạ m X u â n N a m (chú h iên), Văn hoá và
kinh doanh, N xb K h oa họ c x ã h ộ i. H à N ộ i. 199(5.
t r 3 8-3 9
TỔ NG QUAN VỂ ...
(T iế p th e o t r a n g 1S)
9. V iệ n N g h iê n cứ u V ă n h o á d â n g ia n . Văn
hoá dân gian các làng ven biên, N xb. V ă n h o a
d â n tộ c, H à N ộ i. 1999.
10. Ngô D ứ c T h ị n h , Sinh thái tộ c ngư ờ i và
các ván dề p h á t triể n xã hộ i - "M ộ t sô v á n dề
p h át tric n k in h tê - xã hộ i các tin h m iế n núi
p h ía Bác”. Nxh. K h o a họ c xã hộ i. H à N ộ i. 1987.
11. Ngô Đứ c T h ị n h . “Đ a d ạ n g v ã n h oá và sự
p h á t tr i ể n xã hộ i", T ạ p c h í C ộ ng s a n . sô 15.
1997.