181
1. Vai trò của văn hóa kinh doanh đối
với sự phát triển của doanh nghiệp
Văn hóa kinh doanh là hệ thống các
giá trị tinh thần và chuẩn mực chi
phối mọi hoạt động kinh doanh.
Ai khi bước vào hoạt động kinh doanh cũng
đều khao khát làm giàu nhưng không phải
ai cũng biết đạo làm giàu. Đạo làm giàu có
nghĩa là không phải làm giàu bằng mọi giá
mà phải có chuẩn mực định hướng đó là tìm
cách tối đa hóa lợi nhuận cho mình nhưng
vẫn phải tuân thủ pháp luật và các giá trị đạo
đức chung. Một doanh nghiệp, doanh nhân có
văn hóa kinh doanh có nghĩa là biết hài hòa
giữa lợi ích của bản thân, doanh nghiệp với
lợi ích của cộng đồng, vừa làm giàu cho mình
nhưng sự giàu có đó không làm tổn hại đến
môi trường, phải đảm bảo an toàn lao động,
quyền lợi lao động, trả lương công bằng, đào
tạo và phát triển nhân viên, đảm bảo lợi ích
và an toàn cho người tiêu dùng. Với nội hàm
khái niệm văn hóa kinh doanh như vậy, chúng
ta thấy văn hóa kinh doanh có vai trò quan
trọng đối với sự phát triển của doanh nghiệp
như Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong bức thư
gửi Trung tâm văn hóa doanh nhân Việt Nam
từng viết “Đội ngũ doanh nhân Việt Nam, với
tinh thần yêu nước – đoàn kết – đổi mới –
sáng tạo, có trách nhiệm lớn xây dựng một
nền văn hóa kinh doanh Việt Nam, vừa phát
huy được bản sắc và truyền thống nhân văn
của dân tộc, vừa tiếp cận được trình độ khoa
học và quản lý tiên tiến của thời đại. Nền văn
hóa kinh doanh ấy chính là động lực làm cho
doanh nghiệp Việt Nam không ngừng phát
triển, trở thành những doanh nghiệp có uy tín
và tầm cỡ quốc tế trong tiến trình hội nhập
toàn cầu, đưa nước ta phát triển nhanh, bền
vững”1. Văn hóa kinh doanh góp phần thúc
đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp,
thể hiện cụ thể như sau:
* Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đi hội đi biểu
ton quốc lần thứ X, Nxb CTQG, HN, 2006, tr. 213
1. Tạp chí văn hóa doanh nhân Việt Nam, số 1 và 2,
tháng 9 -2005, tr 5
GIẢI PHÁP ĐỂ XÂY DỰNG VĂN HA KINH DOANH
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
ThS. TrịNh XUâN ThắNg
Hc viện chính trị khu vực IV
TM TT
Xây dng văn ha kinh doanh l mt ch trương ln ca Đng v Nh nưc ta.
Đng ta ch trương lm cho văn ha thm sâu vo mọi lnh vc ca đi sng x hi
“nâng cao tính văn ha mọi hoạt đng kinh t, chính tr, x hi v mọi sinh hoạt ca
nhân dân”*. Sở d Đng v Nh nưc ta rt coi trọng xây dng văn ha kinh doanh v
n c vai tr quan trọng đi vi s pht triển bn vng ca doanh nghip cũng như
nn kinh t. Chnh v vy, tm kim cc gii php hiu qu để xây dng văn ha kinh
doanh trong điu kin pht triển kinh t th trưng v hi nhp kinh t quc t ở Vit
Nam hin nay l rt cần thit v cp bch.
T kha: Kinh doanh, văn ha, ni sinh, hiu qu, kinh t
ThS. TrịNh XUâN ThắNg
Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
182
Thứ nhất, văn hóa kinh doanh góp phần
gia tăng nguồn lực con người cho sự phát
triển của doanh nghiệp.
Trong hoạt động sản xuất kinh doanh hiện
nay, người ta nói nhiều đến vai trò của công
nghệ, của thông tin về kinh tế và kỹ thuật
nhưng để biến nó thành sản phẩm có chất
lượng phải thông qua con người. Con người
là một nguồn lực quan trọng đối với sự phát
triển của doanh nghiệp. Văn hóa kinh doanh
chính là nhân tố thúc đẩy mạnh mẽ nguồn
lực con người cho sự phát triển của doanh
nghiệp. Ông Takahiro Sekimoto, Tổng giám
đốc Nec nhấn mạnh “Trên thực tế, trong thời
đại toàn cầu hóa, tầm quan trọng của nền
văn hóa công ty có thể được coi như người
quản lý thứ năm, đứng sau những nhân tố
con người, sở hữu, tiền tệ và thông tin”. Sự
tăng trưởng thần kỳ của Nhật Bản thu hút rất
nhiều sự quan tâm của thế giới. Giải thích về
sự tăng trưởng thần kỳ của Nhật Bản, một
điều tra xã hội học ở một số xí nghiệp với
câu hỏi vì sao anh chị liên tục tăng năng suất
như vậy, câu trả lời nêu 4 nguyên nhân: Vì tổ
quốc, vì Nhật hoàng; Vì tinh thần trách nhiệm
với công ty; Vì lương tâm người thợ; Vì tiền
thưởng. Như vậy chính những giá trị tinh thần
trong bản thân mỗi nhân viên trong công ty, xí
nghiệp đã thúc đẩy mạnh mẽ họ tìm mọi cách
để phát triển doanh nghiệp. Nói cách khác,
một trong những nguyên nhân giải thích sự
phát triển thần kỳ của Nhật Bản chính vì các
doanh nghiệp Nhật Bản đã xây dựng được
văn hóa kinh doanh cho mình.Văn hóa kinh
doanh trong mỗi doanh nghiệp chính là bầu
không khí hoạt động, môi trường bên trong
của doanh nghiệp do các thành viên của nó
tr ước hết là ban lãnh đạo tạo ra, nó ảnh h ưởng
trực tiếp đến tinh thần, thái độ, lao động của
mỗi thành viên và lòng trung thành của họ
đối với doanh nghiệp. Trong môi trường văn
hoá doanh nghiệp lành mạnh, các giá trị và
lòng tin được khẳng định nhân viên được tôn
trọng, thấy sự cống hiến của mình có ích nên
gắn bó với doanh nghiệp, vì vậy thu hút nhân
tài, giữ chân được nhân tài vì củng cố lòng
trung thành của nhân viên với doanh nghiệp.
Các nhân viên, người lao động trong doanh
nghiệp thấy mình có cơ hội khẳng định mình
và thăng tiến, vì vậy hăng say hào hứng hoạt
động độc lập và đề ra sáng kiến, để đạt đư ợc
nhiều lợi ích cho bản thân và doanh nghiệp.
Đồng thời, trong một môi trường văn hóa kinh
doanh lành mạnh sẽ khuyến khích tinh thần
hợp tác giữa người lao động cùng hướng tới
mục tiêu chung là phát triển doanh nghiệp.
Thứ hai, văn hóa kinh doanh góp phần xây
dựng thương hiệu và uy tín của doanh nghiệp
với người tiêu dùng. Doanh nghiệp chỉ có
thể tồn tại bền vững và làm ăn phát đạt khi
khẳng định được uy tín, thương hiệu dựa trên
chất lượng sản phẩm. Chất lượng sản phẩm
và sự cam kết đảm bảo chất lượng sản phẩm
đối với người tiêu dùng chính là nơi kết tinh
những giá trị văn hóa kinh doanh của doanh
nghiệp. Một doanh nghiệp có văn hóa kinh
doanh nghĩa là có triết lý kinh doanh đúng
đắn định hướng cho toàn bộ hoạt động của
họ. Một doanh nghiệp có văn hóa kinh doanh
luôn theo đuổi giá trị mà mình đã xác định bất
chấp sự tác động từ hoàn cảnh bên ngoài. Giá
trị đó chính là xây dựng lòng tin của người
tiêu dùng bằng chất lượng sản phẩm. Một
doanh nghiệp có văn hóa kinh doanh trong
khi tối đa hóa lợi nhuận cho mình luôn biết
tôn trọng lợi ích và sự an toàn cho người
tiêu dùng bằng chính chất lượng sản phẩm.
Nó không bao giờ chấp nhận lối làm ăn chụp
giật, chạy theo lợi nhuận trước mắt mà làm
hại đến cộng đồng. Người tiêu dùng hiện
nay đang có xu hướng ngày càng trở thành
“người tiêu dùng thông thái”, họ luôn quan
tâm để lựa chọn những sản phẩm có chất
lượng, an toàn đối với mình. Chính vì vậy,
các doanh nghiệp có văn hóa kinh doanh chắc
chắn sẽ là sự lựa chọn của người tiêu dùng,
luôn được người tiêu dùng tin tưởng. Sự tin
tưởng và ủng hộ của người tiêu dùng đối với
doanh nghiệp chính là nguồn nuôi dưỡng sức
183
mạnh của doanh nghiệp. Chúng ta còn nhớ
sự kiện công ty Vedan có hàng hóa tràn ngập
thị trường Việt Nam nhưng vì chạy theo lợi
nhuận mà gây thiệt hại về môi trường, làm
ảnh hưởng đến cuộc sống của nhiều người
dân sống xung quanh, vì vậy mà người tiêu
dùng quay lưng lại với sản phẩm. Đó là “hình
phạt”đáng sợ nhất với doanh nghiệp, còn hơn
cả những chế tài của nhà nước khiến doanh
nghiệp này phải chấp nhận đền bù cho những
người bị thiệt hại.
Văn hóa kinh doanh có vai trò quan trọng
đối với sự phát triển của doanh nghiệp, thế
nhưng hiện nay nhiều doanh nghiệp Việt Nam
vẫn chưa nhận thức rõ vai trò này của văn hóa
kinh doanh, họ chưa quan tâm nhiều đến việc
xây dựng văn hóa kinh doanh trong doanh
nghiệp mình. Có tới 92% doanh ngiệp được
xếp loại văn hóa kinh doanh bình thường và
kém2. Nhiều doanh nghiệp, hoạt động kinh
doanh còn mang tính chụp giật, còn nhiều
hiện tượng gian lận thương mại, buôn lậu,
trốn thuế, vô trách nhiệm với môi trường sinh
thái, đối xử với bạn hàng theo tư tưởng cá lớn
nuốt cá bé… vẫn tồn tại trong không ít các
doanh nghiệp. Thậm chí có một bộ phận chủ
doanh nghiệp đối xử thô bạo với người lao
động làm thuê, nợ lương của người lao động
2 - 3 tháng, tìm mọi cách trốn tránh nghĩa vụ
nộp bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Những
doanh nghiệp chỉ chạy theo lợi ích trước mắt
mà quên đi lợi ích lâu dài của cộng đồng như
vậy không thể thúc đẩy sự phát triển kinh tế
nhanh và bền vững ở Việt Nam, không thể
xây dựng được các thương hiệu Việt đủ sức
cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện
nay. Có rất nhiều nguyên nhân giải thích cho
sự yếu kém của văn hóa kinh doanh ở Việt
Nam hiện nay như chúng ta mới phát triển
kinh tế thị trường được một số năm, các thể
chế, chính sách về kinh tế thị trường còn chưa
hoàn thiện, chưa tạo được môi trường thuận
2. PGS.TS Đào duy Quát (chủ biên): Văn hóa doanh
nghiệp văn hóa doanh nhân trong quá trình hội nhập,
Nxb CTQG, 2007, tr 177
lợi để doanh nghiệp phát triển một cách bền
vững, có văn hóa. Thêm vào đó, do tệ tham
nhũng trong bộ máy nhà nước ta thời gian qua
cũng chưa được đẩy lùi nên cũng tác động
tiêu cực đến văn hóa kinh doanh của doanh
nghiệp. Bản thân những nhà lãnh đạo doanh
nghiệp do mới hoạt động, chưa có nhiều kinh
nghiệm, kiến thức và bản lĩnh, còn ảnh hưởng
của lối sản xuất tiểu nông hàng ngàn năm nay
của dân tộc nên chưa có được tầm nhìn, chiến
lược dài hạn, còn làm ăn một cách manh mún,
nhỏ lẻ, chủ yếu quan tâm đến lợi ích trước
mắt nên cũng chưa thật sự coi trọng việc xây
dựng văn hóa kinh doanh...Chính vì vậy,
xây dựng văn hóa kinh doanh cho các doanh
nghiệp Việt Nam để góp phần xây dựng được
những doanh nghiệp Việt Nam mạnh, đủ sức
cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập kinh tế
quốc tế cũng như thúc đẩy sự phát triển nhanh
và bền vững ở Việt Nam đang là một yêu cầu
cấp bách hiện nay.
2. Một số giải pháp để xây dựng văn hóa
kinh doanh ở Việt Nam hiện nay
Thứ nhất, xây dựng môi trưng kinh doanh
lnh mnh
Môi trường kinh doanh là yếu tố có ảnh
hưởng lớn nhất tới việc xây dựng văn hóa kinh
doanh của doanh nghiệp. Cũng giống như
mỗi cá nhân, nếu sống trong một tập thể tốt,
một môi trường xã hội lành mạnh thì cá nhân
đó có nhiều khả năng hình thành nhân cách
tốt. Một môi trường kinh doanh công bằng,
bình đẳng cũng tạo điều kiện thuận lợi cho
việc xây dựng văn hóa kinh doanh của doanh
nghiệp. Nếu một môi trường kinh doanh thiếu
lành mạnh, những doanh nghiệp làm ăn chộp
giật, chỉ chạy theo lợi nhuận đơn thuần mà
không bị trừng trị, thậm chí vẫn phát triển
tốt, thu lợi nhuận nhiều hơn là những doanh
nghiệp làm ăn chính đáng, nghiêm túc, có
nhiều đóng góp cho cộng đồng và xã hội thì
chắc chắn sẽ không thể khuyến khích văn hóa
kinh doanh phát triển. Vì vậy, Nhà nước trước
hết phải xây dựng được khung hành lang pháp
ThS. TrịNh XUâN ThắNg
Hội thảo Văn hóa kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
184
lý chặt chẽ, công bằng đảm bảo những doanh
nghiệp thiếu văn hóa kinh doanh như gây ô
nhiễm môi trường, làm hàng giả, hàng kém
chất lượng gây ảnh hưởng đến người tiêu
dùng, những doanh nghiệp không tôn trọng
lợi ích của người lao động, trốn thuế… đều
bị xử lý một cách công minh, nghiêm khắc.
Ngược lại, pháp luật cũng cần có những quy
định có tính chất khuyến khích, động viên, ưu
đãi những doanh nghiệp làm đúng pháp luật,
có nhiều đóng góp cho cộng đồng và xã hội.
Chỉ có một khung khổ pháp lý hoàn chỉnh tạo
nên một môi trường kinh doanh lành mạnh
mới là “mảnh đất màu mỡ” để nuôi dưỡng
và phát triển văn hóa kinh doanh trong mỗi
doanh nghiệp.
Thứ hai, nâng tầm văn hóa của đội ngũ
cán bộ, công chức các cơ quan công quyền
Chúng ta có một pháp luật hoàn chỉnh
nhưng những người thi hành pháp luật lại luôn
tìm cách để “bẻ cong” pháp luật phục vụ cho
những mục đích cá nhân thì pháp luật đó cũng
không được thực thi trong cuộc sống. Chính
vì vậy, cùng với việc hoàn thiện pháp luật thì
cần phải chống tiêu cực trong bộ máy quyền
lực, loại bỏ những phần tử thoái hóa, biến chất
ra khỏi bộ máy Đảng và Nhà nước từ Trung
ương đến các địa phương, các ngành, các cấp,
làm cho bộ máy Đảng, Nhà nước trong sạch,
thực sự công minh trong thi hành pháp luật
mới có thể thực sự có được môi trường kinh
doanh công bằng, bình đẳng, mới có thể thực
sự xây dựng được văn hóa kinh doanh. Bởi
lẽ, không thể đòi hỏi doanh nghiệp trong sạch
nếu bộ máy nhà nước tham nhũng, cũng như
không thể đòi hỏi doanh nghiệp phải có văn
hóa trong khi viên chức nhà nước lại ứng xử
tư lợi và thiếu văn hóa. Nếu trong đội ngũ cán
bộ, công chức có một bộ phận tham nhũng,
khi được chi tiền sẵn sàng bao che cho những
hành động thiếu văn hóa của doanh nghiệp
như làm hàng giả, hàng lậu, trốn thuế, bóc lột
người lao động, gây ô nhiễm môi trường…
thì không thể khuyến khích các doanh nghiệp
quan tâm đến việc xây dựng văn hóa kinh
doanh. Bởi lẽ, khi mà sự thiếu văn hóa kinh
doanh lại mang đến cho người ta nhiều lợi ích
hơn là có văn hóa thì việc kêu gọi họ phải có
văn hóa kinh doanh chỉ là những điều không
tưởng. Diễn đàn kinh tế thế giới đưa ra chỉ số
tổng hợp xếp hạng của các nước, trong đó chỉ
ra các doanh nghiệp phải chi tiền ngoài pháp
luật trong xuất nhập khẩu của Việt Nam xếp
100/104, chi tiền ngoài pháp luật trong thu
thuế là 97/104, chi tiền ngoài pháp luật trong
sử dụng dịch vụ công là 91/104. Với tình trạng
tham nhũng vẫn đang là “quốc nạn” chưa thể
đẩy lùi hiện nay thì thật khó có thể xây dựng
được văn hóa kinh doanh ở Việt Nam. Vì vậy,
vấn đề cấp bách chính là phải đẩy lùi tham
nhũng, làm trong sạch bộ máy. Chỉ có như thế
chúng ta mới có thể tạo điều kiện cho sự phát
triển của văn hóa kinh doanh.
Thứ ba, tuyên truyền, giáo dục, đo to,
nâng cao nhận thức về văn hóa kinh doanh
Thực tế thì không chỉ trong xã hội mà
bản thân mỗi doanh nghiệp ở Việt Nam cũng
chưa nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của
văn hóa kinh doanh. Khi chưa thấy được tầm
quan trọng của nó thì sẽ không có quyết tâm
để xây dựng văn hóa kinh doanh. Chính vì
vậy, báo chí cần làm tốt hơn nữa việc nâng
cao nhận thức về văn hóa kinh doanh trong
các doanh nghiệp cũng như toàn xã hội. Báo
chí cần đấu tranh chống những hành vi gian
lận, làm ăn phi văn hóa của các doanh nghiệp
để người tiêu dùng biết và quay lưng, khiến
doanh nghiệp đó không thể phát triển, đồng
thời là một lời cảnh tỉnh để các doanh nghiệp
khác phải giật mình có những điều chỉnh hợp
lý, để không đi vào vết xe đổ. Đồng thời,
báo chí cũng quảng bá và tuyên truyền mạnh
mẽ, sâu sắc hơn nữa những doanh nghiệp có
văn hóa, làm giàu chính đáng, làm rạng rỡ
thương hiệu Việt, cổ vũ cái đúng, cái tốt, cái
đẹp trong văn hóa kinh doanh, từ đó nâng cao
niềm tin và sự ủng hộ của người tiêu dùng đối
với các doanh nghiệp này để họ tiếp tục phát
185
triển. Tuy nhiên, báo chí chỉ thực sự khuyến
khích được văn hóa kinh doanh phát triển khi
nó thực sự là “người phản ánh” công minh,
trung thực, khách quan, chính xác. Khi báo
chí bị lợi dụng, trở thành “công cụ” để cho
các doanh nghiệp đánh bóng thương hiệu
hay hạ gục đối thủ thì sẽ không còn tác dụng,
thậm chí còn tác động tiêu cực đến văn hóa
kinh doanh.
Thứ tư, nâng tầm văn hóa cho đội ngũ
doanh nhân Việt Nam
Mọi việc đều do người làm ra. Mọi sự
thành bại của doanh nghiệp đều do doanh
nhân tốt hay kém. Muốn doanh nghiệp có
văn hóa kinh doanh thì trước hết bản thân
mỗi doanh nhân, ngưi thuyền trưởng đứng
đầu con thuyền doanh nghiệp phải có văn hóa
kinh doanh. Nếu anh muốn tác động đến hành
vi của người khác thì anh phải luôn luôn hoàn
thiện nhân cách, không thể đòi hỏi người lao
động có văn hóa khi chính các nhà quản lý
của doanh nghiệp lại không thể hiện được
văn hóa tương xứng. Doanh nhân chính là
người xác định rõ những giá trị và chuẩn mực
trong hoạt động kinh doanh ngay từ khi thành
lập doanh nghiệp và định hướng cho mọi
người cùng nhận thức rõ và tôn trọng tuân
thủ. Chính vì vậy, để xây dựng văn hóa kinh
doanh thì bản thân mỗi doanh nhân phải có ý
thức trách nhiệm của một công dân trước đất
nước, có tầm nhìn chiến lược, dài hạn vượt
qua sự nhỏ mọn, manh mún, vượt qua sự
kiếm tìm lợi nhuận đơn thuần, mạnh mẽ và
dũng cảm trên thương trường trong nước và
quốc tế. Để làm được điều này thì cùng với
việc thực hiện tốt các giải pháp trên, công tác
giáo dục và đào tạo trong nhà trường có một
vai trò rất quan trọng. Văn hóa kinh doanh,
đạo đức kinh doanh phải trở thành môn học
bắt buộc và có thời lượng phù hợp trong các
chương trình đào tạo ngành kinh tế. Ngoài ra,
các ngành, các cấp cấp, các hiệp hội khi xây
dựng các chương trình bồi dưỡng, tập huấn,
các buổi tọa đàm, hội nghị… cần chú ý lồng
ghép nội dung văn hóa kinh doanh.
Văn hóa kinh doanh có vai trò quan trọng,
làm cho sự phát triển kinh tế hướng tới mục
tiêu nhân văn, tiến bộ, vì con người, vì cộng
đồng, hoàn toàn phù hợp với mục tiêu xây
dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Không chỉ vậy,
văn hóa kinh doanh còn góp phần nâng tầm,
nâng cao sức cạnh tranh của bản thân mỗi
doanh nghiệp cũng như cả nền kinh tế. Xây
dựng văn hóa kinh doanh trong nền kinh tế ở
nước ta là một yêu cầu cần thiết và cấp bách.
Những giải pháp đưa ra tuy chỉ mang tính
định hướng nhưng nếu thực hiện tốt thì chắc
chắn chúng ta sẽ thực hiện tốt chính sách văn
hóa trong kinh tế ở nước ta, khắc phục những
khuyết tật của nền kinh tế thị trường.
ThS. TrịNh XUâN ThắNg