Ban ChØ ®¹o c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña ChÝnh phñ
Tæ Th! ký
(Víi sù hç trî cña UNDP)
-----***-----
B¸o c¸o chuyªn ®Ò nhãm 5:
§¸nh gi¸ c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ n!íc
trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi chÝnh c«ng
!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Nhãm tr!ëng: TS. NguyÔn C«ng NghiÖp
C¸c thµnh viªn chÝnh: CN. Ph¹m §×nh C!êng
CN. NguyÔn Minh T©n
Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2000
M
MM
Môc lôc
N«i dung Trang
Më ®Çu 2
PhÇn thø nhÊt : Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ tµi chÝnh c«ng trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr!êng vµ nh÷ng ®Æc tr!ng chñ yÕu cña tµi chÝnh
c«ng ViÖt Nam hiÖn nay
3
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ tµi chÝnh c«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr!êng 3
II. Nh÷ng ®Æc tr!ng chñ yÕu cña tµi chÝnh c«ng ViÖt Nam hiÖn
nay 6
PhÇn thø hai : C¶i c¸ch ng©n s¸ch nhµ n!íc ViÖt Nam vµ mèi
quan hÖ víi c¶i c¸ch hµnh chÝnh 12
PhÇn thø ba : Thùc tr¹ng c¶i c¸ch ng©n s¸ch ë ViÖt nam
15
1. Bèi c¶nh kinh tÕ - x∙ héi 15
2. Néi dung c¶i c¸ch vµ kÕt qu¶ 16
PhÇn thø t! : LuËt ng©n s¸ch nhµ n!íc - Môc tiªu, kÕt qu¶ vµ
c¸c vÊn ®Ò tån t¹i 19
PhÇn thø n¨m : ChÝnh s¸ch tµi chÝnh - nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn
thiÖn chÝnh s¸ch ng©n s¸ch giai ®o¹n 2001 - 2002 26
1. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh ng©n s¸ch giai ®o¹n 2001 - 2002 26
II. §Þnh h!íng bæ sung, söa ®æi LuËt ng©n s¸ch nhµ n!íc 29
PhÇn thø s¸u: KiÓm to¸n Nhµ n!íc - c«ng cô ®Ó t¨ng c!êng kû
luËt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ng©n s¸ch 32
Më ®Çu
Trong khu«n khæ §Ò ¸n “C¶i c¸ch hµnh chÝnh ë ViÖt nam”, nhãm nghiªn
cøu gåm cã c¸c chuyªn gia cña Bé Tµi chÝnh, KiÓm to¸n Nhµ n!íc, cã sù phèi
hîp cña mét sè chuyªn gia trong vµ ngoµi ngµnh tæ chøc ®¸nh gi¸ c¶i c¸ch hµnh
chÝnh trong lÜnh vùc tµi chÝnh c«ng cña ViÖt Nam.
Môc tiªu cña viÖc ®¸nh gi¸ nµy nh»m ph©n tÝch râ mèi quan hÖ gi÷a c¶i
c¸ch hµnh chÝnh nhµ n!íc vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng; kÕt qu¶ vµ c¸c tån t¹i hiÖn
nay trong lÜnh vùc c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng; c¸c khuyÕn nghÞ vÒ chñ tr!¬ng vµ gi¶i
ph¸p tiÕp tôc thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi chÝnh c«ng.
B¶n b¸o c¸o nµy gåm 6 phÇn :
- PhÇn thø nhÊt : Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ tµi chÝnh c«ng trong nÒn kinh tÕ
thÞ tr!êng vµ nh÷ng ®Æc tr!ng chñ yÕu cña tµi chÝnh c«ng ViÖt Nam hiÖn nay
- PhÇn thø hai: C¶i c¸ch ng©n s¸ch nhµ n!íc ViÖt nam vµ mèi quan hÖ víi
c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ n!íc.
- PhÇn thø ba: Thùc tr¹ng c¶i c¸ch ng©n s¸ch ë ViÖt Nam
- PhÇn thø t! : LuËt ng©n s¸ch nhµ n!íc - Môc tiªu, kÕt qu¶ vµ c¸c vÊn ®Ò
tån t¹i.
- PhÇn thø n¨m : ChÝnh s¸ch tµi chÝnh - Nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÝnh
s¸ch ng©n s¸ch giai ®o¹n 2001-2002.
- PhÇn thø s¸u : KiÓm to¸n ng©n s¸ch - c«ng cô ®Ó t¨ng c!êng kû luËt vµ
n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ng©n s¸ch.
Do tÝnh phøc t¹p cña lÜnh vùc nghiªn cøu, sù thiÕu ®ång nhÊt vÒ quan ®iÓm
còng nh! sù h¹n chÕ vÒ thêi gian nªn ch¾c ch¾n sÏ cßn khiÕm khuyÕt trong viÖc
®¸nh gi¸, nhËn ®Þnh hay ®Ò xuÊt.
Nhãm nghiªn cøu mong nhËn ®!îc ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia
trong vµ ngoµi n!íc ®Ó bæ sung, hoµn thiÖn b¸o c¸o nµy./.
Hµ néi, th¸ng 4 n¨m 2000
TM/Nhãm nghiªn cøu
GS,TS NguyÔn C«ng NghiÖp
Vô tr!ëng Vô ng©n s¸ch nhµ
n!íc
P
PP
P
hÇn thø nhÊt
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ tµi chÝnh c«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr!êng
vµ nh÷ng ®Æc tr!ng chñ yÕu cña tµi chÝnh c«ng ViÖt Nam hiÖn nay
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ tµi chÝnh c«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr!êng.
1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña tµi chÝnh
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x∙ héi loµi ng!êi còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x∙ héi. Theo ®µ ph¸t triÓn ®ã, s¶n xuÊt vµ trao ®æi
hµng ho¸ tõ chç chØ lµ trao ®æi mang tÝnh chÊt ngÉu nhiªn, trùc tiÕp b»ng hiÖn vËt
sang h×nh thøc trao ®æi gi¸n tiÕp th«ng qua vËt ngang gi¸ chung - ®ã lµ tiÒn tÖ.
ChÝnh sù xuÊt hiÖn cña tiÒn tÖ ®∙ t¹o nªn mét cuéc c¸ch m¹nh trong c«ng nghÖ
ph©n phèi, chuyÓn tõ ph©n phèi b»ng hiÖn vËt (ph©n phèi phi tµi chÝnh) sang ph©n
phèi b»ng gi¸ trÞ (ph©n phèi tµi chÝnh) vµ tµi chÝnh b¾t ®Çu ra ®êi tõ ®©y. §Õn khi
nhµ n!íc ra ®êi, th× ®ång thêi nhµ n!íc còng cã nh÷ng nhu cÇu chi tiªu vÒ : qu©n
®éi, nhµ tï, bé m¸y qu¶n lý... nh»m duy tr× quyÒn lùc cña nhµ n!íc. Nh÷ng
kho¶n nµy ng!êi d©n ph¶i g¸nh chÞu d!íi c¸c h×nh thøc thuÕ, c«ng tr¸i... Tõ ®©y
ph¹m trï tµi chÝnh nhµ n!íc (state finance) hay tµi chÝnh c«ng (public finance)
b¾t ®Çu xuÊt hiÖn.
Tõ thÕ kû XIX trë vÒ tr!íc, trong c¸c nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n cho ®Õn chñ
nghÜa t! b¶n, tµi chÝnh c«ng ®!îc h×nh thµnh trªn nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ tù
cung, tù cÊp vµ nÒn kinh tÕ tù do c¹nh tranh. Nhµ n!íc lóc bÊy giê t¸ch biÖt chøc
n¨ng chÝnh trÞ cña m×nh víi ho¹t ®éng kinh tÕ. Do ®ã, tµi chÝnh c«ng chØ lµ ®Ó
phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng ®¬n thuÇn vÒ mÆt chÝnh trÞ cña nhµ n!íc. Sau chiÕn
tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt vµ ®Æc biÖt lµ tõ sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ 1929 -
1933, vai trß cña nhµ n!íc ®∙ ®!îc thay ®æi, chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ ngµy
cµng ®!îc chó träng song song víi chøc n¨ng chÝnh trÞ vèn cã cña nã. Tµi chÝnh
c«ng lóc nµy kh«ng cßn lµ yÕu tè trung lËp mµ lµ mét c«ng cô ®Ó nhµ n!íc can
thiÖp vµo nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, néi dung, ph!¬ng ph¸p t¸c ®éng tuú thuéc vµo
ph!¬ng thøc s¶n xuÊt, chÕ ®é x∙ héi mµ nhµ n!íc ®ã theo ®uæi vµ cã kh¸c nhau
trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn, phï hîp víi hoµn c¶nh cña tõng quèc gia . Nh!
vËy, tµi chÝnh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, sù ra ®êi vµ tån t¹i cña tµi chÝnh g¾n liÒn
víi sù ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Cßn tµi chÝnh c«ng ra ®êi vµ
tån t¹i g¾n liÒn víi sù ra ®êi vµ tån t¹i cña nhµ n!íc.
Tµi chÝnh c«ng hiÖn ®¹i ngµy nay lµ mét ph¹m trï kinh tÕ mang tÝnh lÞch
sö, v× cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, tµi chÝnh c«ng
®∙ tham gia vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý nÒn kinh tÕ, tøc lµ nhµ n!íc ®∙ khai th¸c, vËn
dông c«ng cô tµi chÝnh ®Ó ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ - x∙ héi, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ -
x∙ héi ph¸t triÓn.
2. B¶n chÊt, vai trß vµ chøc n¨ng cña tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr!êng
a, B¶n chÊt cña tµi chÝnh :
Kinh tÕ thÞ tr!êng lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë ®ã thÞ tr!êng lµ trung t©m
cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã môc ®Ých trùc tiÕp lµ phôc vô thÞ
tr!êng, thÞ tr!êng x¸c ®Þnh sè l!îng, chÊt l!îng s¶n phÈm, trao ®æi, ph©n phèi,
tiªu dïng ®Òu th«ng qua thÞ tr!êng hay nãi c¸ch kh¸c nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ lín
(s¶n xuÊt c¸i g×, nh! thÕ nµo, cho ai) ®Òu ®!îc gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ tr!êng.
§©y lµ nÒn kinh tÕ më, lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao h¬n cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸,
lµ s¶n phÈm ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng!êi ®∙ tr¶i qua nhiÒu thêi ®¹i.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr!êng, mäi ho¹t ®éng kinh tÕ ®Òu ®!îc tiÒn tÖ ho¸,
do vËy t!¬ng øng víi chu tr×nh tuÇn hoµn cña nÒn kinh tÕ ®∙ h×nh thµnh nªn c¸c
luång chuyÓn dÞch kh«ng ngõng gi¸ trÞ c¸c nguån lùc tµi chÝnh. Tõ ®ã t¹o ra
hµng lo¹t c¸c mèi quan hÖ qua l¹i d!íi h×nh thøc gi¸ trÞ cña c¸c nguån lùc ®ã.
Chóng diÔn ra ë mäi khu vùc : hµnh chÝnh nhµ n!íc, ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh, ®êi sèng d©n c! . Nguån lùc tµi chÝnh kh«ng chØ bã hÑp ë d¹ng tiÒn tÖ vËn
®éng qua 2 kªnh ng©n s¸ch vµ ng©n hµng trong ph¹m vi ho¹t ®éng kinh tÕ cña
nhµ n!íc, mµ cßn bao gåm gi¸ trÞ cña c¶i x∙ héi, tµi s¶n quèc gia, tæng s¶n phÈm
quèc héi ë c¶ d¹ng vËt chÊt vµ d¹ng tiÒm n¨ng lu©n chuyÓn theo nhiÒu kªnh kh¸c
nhau cña nÒn kinh tÕ. Chóng h×nh thµnh, vËn ®éng vµ chuyÓn dÞch xoay quanh thÞ
tr!êng tµi chÝnh ®Ó t¹o lËp nªn c¸c quü tiÒn tÖ vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ vµo môc
®Ých g¾n liÒn víi c¸c chñ thÓ kinh tÕ, x∙ héi.
VËy b¶n chÊt cña tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr!êng lµ tæng thÓ (hÖ
thèng) nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c thùc thÓ tµi chÝnh ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh.
b. Vai trß cña tµi chÝnh
XÐt ë gãc ®é kinh tÕ vÜ m«, tµi chÝnh cã nh÷ng vai trß chñ yÕu sau ®©y :
b1. Ph©n phèi s¶n phÈm quèc d©n : tµi chÝnh tiÕn hµnh ph©n phèi s¶n
phÈm quèc d©n ®Ó h×nh thµnh c¸c nguån vèn tÝch luü vµ tiªu dïng. Th«ng qua
c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô tµi chÝnh, nhµ n!íc thùc hiÖn ph©n phèi tæng s¶n phÈm
quèc d©n theo h!íng !u tiªn cho tÝnh luü ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. §ång
thêi, cung cÊp c¸c nguån vèn ®Ó tho¶ m∙n c¸c yªu cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô
c«ng céng mµ tµi chÝnh cña khu vùc t! nh©n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®!îc. Ngoµi ra,
ph©n phèi cña tµi chÝnh cßn ®¶m b¶o duy tr× ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n!íc vµ
®¶m b¶o an ninh, quèc phßng.