Báo cáo tổng kết đề tài: Nghiên cứu chọn tạo các loại giấm nấm ăn và nấm dược liệu quý ở Việt Nam

ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp Trung t©m C«ng nghÖ Sinh häc Thùc vËt ------------------------------

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

Tªn ®Ò tµi:

Nghiªn cøu chän t¹o c¸c lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý ë ViÖt Nam (§Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc)

- Thêi gian thùc hiÖn: 24 th¸ng tõ 9/2001 - 9/2003 - C¬ quan chñ qu¶n: Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng th«n - C¬ quan chñ tr×: Trung t©m C«ng nghÖ Sinh häc Thùc vËt

(ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp )

- §Þa chØ: §−êng Ph¹m V¨n §ång, Tõ Liªm, Hµ Néi - §iÖn tho¹i: (04)8364296 - 8386632 Fax: 7541159 - Email: ttcnshtv@netnam.vn

Hµ néi, th¸ng 12 n¨m 2003

phÇn I: Më ®Çu

I. §Æt vÊn ®Ò- C¬ së cña viÖc nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm:

Ngµnh s¶n xuÊt nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi tõ hµng tr¨m n¨m nay. Do ®Æc tÝnh kh¸c biÖt víi giíi ®éng vËt vµ thùc vËt vÒ kh¶ n¨ng quang hîp, dinh d−ìng vµ sinh s¶n nªn nÊm ®−îc xÕp vµo mét giíi riªng gäi lµ giíi nÊm trong hÖ thèng ph©n lo¹i sinh giíi (Theo Alexopo lousand, 1979; Rhwhittaker) Giíi nÊm cã nhiÒu loµi theo −íc tÝnh cña c¸c nhµ khoa häc cã kho¶ng 600.000 loµi nÊm trong ®ã 45.000 loµi nÊm ®· ®−îc m« t¶ trong tù nhiªn (TrÞnh Tam KiÖt. 1981 ); trong ®ã kho¶ng 10% lµ c¸c loµi nÊm ¨n ®−îc vµ nÊm d−îc liÖu (4.500 loµi). Tuy nhiªn c¸c loµi nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ®−îc nu«i trång nh©n t¹o chØ cã kho¶ng 100 loµi, trong ®ã cã 20 loµi ®−îc coi lµ quý hiÕm vµ ®−îc nu«i trång cã s¶n l−îng lín vµ phæ biÕn trªn thÕ giíi. §a sè c¸c loµi nÊm ¨n ®Òu sèng ho¹i sinh, mét sè rÊt Ýt sèng céng sinh hoÆc ký sinh. Giíi nÊm ®−îc coi lµ mét m¾t xÝch quan träng trong l−íi thøc ¨n cña hÖ sinh th¸i. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nguån gèc, chñng lo¹i ph¸t sinh, sù h×nh thµnh loµi vµ tiÕn ho¸ cña nÊm cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu vµ lµm s¸ng tá. Nh−ng còng nh− c¸c loµi vËt nu«i, c©y trång kh¸c, c¸c gièng nÊm ®−îc nu«i trång nh©n t¹o hiÖn nay ®Òu cã nguån gèc tõ tù nhiªn. Trong qu¸ tr×nh thu thËp, nu«i trång vµ c¶i tiÕn canh t¸c, chän läc gièng ng−êi ta ®· t¹o ®−îc nh÷ng gièng nÊm thuÇn khiÕt, cã phÈm chÊt tèt cã n¨ng suÊt cao ®Ó s¶n xuÊt ®¹i trµ. LÞch sö nghÒ trång nÊm trªn thÕ giíi ®· ®−îc ghi nhËn nh− ë b¶ng 1: B¶ng 1: Nh÷ng ghi chÐp lÞch sö cña viÖc trång c¸c lo¹i nÊm kh¸c nhau (Chang vµ Miles 1987)

Loµi nÊm trång Nguån t¹i liÖu

Agaricus bisporus Trång nÊm sím nhÊt vµo n¨m 1600 (SCN) Ghi chÐp sím nhÊt 1650

Auricularia auricula Flammulina velutipes 600 800(cid:198) 900

Lentinula edodes 1000- 11000 659 Sau triÒu ®¹i Tèng 1313

Pleurotus ostreatus Pleurotus sajo-caju Tremella fuciformis 1900 1974 1800 917 1974 1866

Do Bonnefous afkins dÉn liÖu (1979) Sofing (So Gung, 659) Han O (618- 907) do L−u Bo dÉn liªu (1958) Wang (Theo Chang Zhang-Shou Cheng 1981) Falok (do Zadrazil dÉn) Fandaik (1974) Hupei Fung-Hjienchil (do Chen Sze-Yue) Yuen-yeken 1822 Volvariella volvacea 1700

1822 Tõ viÖc trång nÊm ban ®Çu lîi dông c¸c hang ®¸ cho ®Õn nay sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p kü thuËt cao, cã kiÓm so¸t, nghÒ trång nÊm ®· ph¸t triÓn nhanh chãng vµ lín m¹nh tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn nay. HiÖn nay cã kho¶ng

80 n−íc trªn thÕ giíi s¶n xuÊt nÊm ¨n, s¶n l−îng nÊm t−¬i ®¹t xÊp xØ 14 triÖu tÊn nÊm c¸c lo¹i/1 n¨m. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt nÊm ë c¸c n−íc, vÊn ®Ò c¶i tiÕn kü thuËt nu«i trång, vÊn ®Ò sö dông gièng nÊm thuÇn khiÕt, chän t¹o gièng lu«n lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Thùc tÕ ng−êi trång nÊm ë n−íc ta ®Òu kh¼ng ®Þnh: ph¶i cã gièng nÊm tèt (thuÇn chñng) ®−îc nh©n gièng vµ s¶n xuÊt ë nh÷ng c¬ së ®Çy ®ñ trang thiÕt bÞ, cã tÝn nhiÖm míi cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶. Trong s¶n xuÊt nghÒ trång nÊm ë n−íc ta ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1970, nguån gièng nÊm chñ yÕu ®−îc di nhËp tõ n−íc ngoµi vµo n−íc ta. §Æc biÖt lµ nh÷ng gièng nÊm chÞu l¹nh nh− NÊm mì (Agaricus sp); NÊm sß (Pleurotus sp). Chóng ta ®· cã nh÷ng thµnh tÝch vÒ c¶i tiÕn c«ng nghÖ nh©n gièng, c«ng nghÖ nu«i trång nÊm thóc ®Èy s¶n xuÊt nÊm ph¸t triÓn, n«ng d©n rÊt phÊn khëi. Mét yªu cÇu ®Æt ra tr−íc ®ßi hái cña thùc tÕ ph¸t triÓn ngµnh nÊm lµ chóng ta ph¶i ®Çu t− nghiªn cøu, chän t¹o gièng nÊm, cã tËp ®oµn gièng nÊm tèt ®¶m b¶o c¶ vÒ chÊt l−îng vµ sè l−îng ®Ó phôc vô kÞp thêi nhu cÇu s¶n xuÊt nÊm cña bµ con n«ng d©n c¸c ®Þa ph−¬ng trong toµn quèc. Thùc hiÖn chØ thÞ cña Phã thñ t−íng chÝnh phñ NguyÔn C«ng T¹n trong c«ng v¨n ngµy 14 th¸ng 3 n¨m 2000, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n cïng víi Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng ®· xÐt duyÖt vµ lùa chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu chän t¹o c¸c lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý ë ViÖt Nam ” giao cho Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt- ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp thùc hiÖn tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 9/2003. §Ò tµi ®· ®−îc thùc hiÖn ®óng môc tiªu, ®¹t kÕt qu¶ tèt theo c¸c néi dung cña ®Ò tµi víi sù tham gia cña tËp thÓ trªn 25 c¸n bé nghiªn cøu cña Trung t©m vµ c¸c c¬ quan nghiªn cøu trong toµn quèc (1 gi¸o s− tiÕn sÜ, 2 tiÕn sÜ, 4 th¹c sÜ...) II/ T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ chän t¹o gièng nÊm trªn thÕ giíi:

Trªn thÕ giíi cã 80 n−íc ®ang trång nÊm víi kho¶ng 100 loµi nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu, trong ®ã 20 lo¹i ®−îc nu«i trång phæ biÕn vµ ®−îc coi lµ nÊm quý (Tµi liÖu: Nu«i trång nÊm ë Phóc KiÕn- Trung Quèc n¨m 2000). S¶n l−îng nÊm nu«i trång trªn thÕ giíi ®−îc xÕp theo thø tù: NÊm mì ( Agaricus bisporus; Agaricus bitorquis); NÊm h−¬ng (Lentinula edodes); NÊm r¬m (V.volvacea); NÊm sß ( Pleurotus spp); Méc nhÜ (A.auricula); NÊm kim ch©m (F.velutipes)... (Tµi liÖu cña FAO.1990). Ngay tõ khi míi tiÕn hµnh trång nÊm ng−êi s¶n xuÊt ®· quan t©m tíi vÊn ®Ò gièng nÊm. B¸o c¸o sím nhÊt vµ lÇn ®Çu tiªn ®Çy ®ñ nhÊt vÒ viÖc trång nÊm ë Ph¸p lµ s¸ch cña Touricforil (1707) «ng ta m« t¶ ph−¬ng ph¸p dïng ph©n ngùa chÕ biÕn råi cÊy vµo ®ã bµo tö lÊy tõ c©y nÊm tr−ëng thµnh. Tõ phÇn ph©n ngùa cã sîi nÊm ng−êi ta cã thÓ dïng ®Ó cÊy vµo nh÷ng l« ph©n ngùa míi. §©y chÝnh lµ ph−¬ng ph¸p chän gièng, nh©n gièng s¬ khai nhÊt (T.H. Qimio; S.T Chang vµ D.J.Royse: Kü thuËt trång nÊm ë vïng nhiÖt ®íi) còng t−¬ng tù nh− vËy ë c¸c n−íc Ch©u ¸ nh− Trung Quèc, Th¸i Lan ng−êi ta dïng c©y cã sîi nÊm h−¬ng, méc nhÜ xÕp chung víi c©y gç míi chÆt råi t−íi n−íc t¹o ra sù l©y nhiÔm sîi vµ ph¸t t¸n bµo tö nÊm gi÷a c¸c khóc gç. Khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn tõ ®Çu thÕ kû 20 vµ nhÊt lµ nh÷ng n¨m 1950 trë l¹i ®©y, ®Ó ®¸p øng cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn, c¸c n−íc

trång nÊm ®· nghiªn cøu vµ ¸p dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p chän t¹o vµ nh©n gièng kh¸c nhau kÓ c¶ ë møc ®é ph©n tö. KÕt qu¶ t¹o ®−îc nhiÒu gièng nÊm míi, n©ng cao n¨ng suÊt, phÈm chÊt cña s¶n phÈm, t¹o ®−îc tÝnh chèng chÞu vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cao cña gièng nÊm. TÊt c¶ c¸c nhµ trång nÊm, ®Òu ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p chän läc c¸ thÓ, chän läc toµn thÓ, ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m«, hÖ sîi ®Ó t¹o ra gièng nÊm thuÇn khiÕt. Tõ nguån gièng gèc c¸c nhµ trång nÊm NhËt B¶n th−êng nh©n gièng hÖ sîi trªn c¸c m«i tr−êng truyÒn thèng. VÝ dô: Gièng nÊm mì nh©n gièng trªn m«i tr−êng Compost trång nÊm mì ®· v« trïng. Gièng nÊm h−¬ng nh©n gièng trªn phoi gç hoÆc mïn c−a cña chÝnh lo¹i c©y gç trång nÊm h−¬ng ( The Biology and cultivation of Edible mushroom S.T chang and W.A.Hayes.1978). C¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt gièng nÊm Ch©u ¢u th−êng t¹o gièng thuÇn khiÕt tõ c¸c ®¬n bµo tö, chän dßng v« tÝnh, chän dßng h÷u tÝnh vµ nh©n gièng nÊm trªn c¸c m«i tr−êng kh¸c nhau nh− m«i tr−êng hçn hîp hoÆc m«i tr−êng h¹t ®¹i m¹ch, h¹t ®Ëu rÊt tiÖn lîi trong s¶n xuÊt vµ ®¹t n¨ng suÊt rÊt cao ( NÊm mì ®¹t 45%; NÊm sß: 120% so víi nguyªn liÖu kh«). ¸p dông c¸c kü thuËt c«ng nghÖ sinh häc tiªn tiÕn, b»ng ph−¬ng ph¸p chän läc tù nhiªn vµ g©y ®ét biÕn nh©n t¹o ( chiÕu x¹ tia X hoÆc dïng ho¸ chÊt axit Nitreut) c¸c nhµ khoa häc §øc ®· t¹o ra gièng nÊm mì tr¾ng n¨ng suÊt cao, gièng nÊm sß kh«ng bµo tö ( ë §øc) gièng NÊm mì tr¾ng (ë §µi Loan). N¨m 1984 t¸c gi¶ Yoo vµ sö dông ph−¬ng ph¸p giao hoµ nguyªn sinh chÊt (protoplast fusion- dung hîp tÕ bµo trÇu) gi÷a loµi Pleurotus ostreatus víi loµi Pleurotus florida. N¨m 1990, Ogawa vµ céng sù ®· tiÕn hµnh ph−¬ng ph¸p dung hîp tÕ bµo trÇn gi÷a hai loµi kh¸c nhau lµ NÊm h−¬ng vµ NÊm sß thµnh c«ng. Trong nh÷ng n¨m 80, 90 b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p lai t¹o nhiÒu dßng, chän läc vµ nu«i cÊy ®¬n bµo tö, ®a bµo tö, dung hîp tÕ bµo trÇn, Trung Quèc ®· t¹o ®−îc mét sè chñng nÊm mì cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt nh−: qu¶ thÓ ch¾c, mäc ®Òu, dÔ thu h¸i, ch©n ng¾n thÝch hîp cho viÖc chÕ biÕn ®ãng hép. T¹o ra mét sè gièng nÊm sß vµng, sß tÝm, sß n©u .v.v... vµ c¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p nu«i trång h¬n 20 loµi nÊm quý ( Fusion mushroom Jounal 2/1991)

Ngoµi viÖc nghiªn cøu chän t¹o thµnh c«ng nh÷ng gièng nÊm ¨n cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt. HiÖn nay trªn thÕ giíi viÖc nghiªn cøu b¶o qu¶n, l−u gi÷ c¸c gièng tèt nh»m chèng tho¸i ho¸ vµ phôc vô th−êng xuyªn cho s¶n xuÊt lµ mét yªu cÇu lín vµ cÇn thiÕt. C¸c c¬ së trång nÊm th−êng xuyªn sö dông mét sè ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ l−u gi÷ gièng nÊm nh−:

1/ B¶o qu¶n gièng nÊm trong dÇu

Sö dông dÇu farafin cã tû träng 0,83(cid:198) 0,89 ®−îc v« trïng ë nhiÖt ®é 1210C trong 15’. Sau ®ã ®Ó nguéi kho¶ng 24 giê. T¸c gi¶ Ly vµ Chen (1981) ®· dïng ph−¬ng ph¸p nµy b¶o qu¶n c¸c lo¹i gièng nÊm mì, gièng nÊm h−¬ng, gièng nÊm sß vµ gièng nÊm r¬m thêi gian b¶o qu¶n tèt ®−îc 7 n¨m (Tµi liÖu Di truyÒn vµ chän gièng c¸c lo¹i nÊm ¨n. 1990)

2/ B¶o qu¶n gièng nÊm b»ng n−íc cÊt v« trïng:

T¸c gi¶ Smith (1991) ®· dïng n−íc cÊt v« trïng ®Ó b¶o qu¶n gièng nÊm

thêi gian 5(cid:198)7 n¨m.

3/ B¶o qu¶n bµo tö gièng nÊm trong c¸t kh«

4/ B¶o qu¶n b»ng ph−¬ng ph¸p ®«ng kh«

HÖ sîi cña c¸c lo¹i gièng nÊm ®−îc b¶o qu¶n trong c¸c ampul ë nhiÖt ®é -1960C trong Nit¬ láng. RÊt nhiÒu c¬ së nghiªn cøu, s¶n xuÊt ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n ®«ng l¹nh kh«, thêi gian b¶o qu¶n hµng vµi chôc n¨m nh−: Trung t©m B¶o qu¶n c¸c chñng vi sinh vËt Hoa Kú (ATCC); Trung t©m Nghiªn cøu vi sinh vËt Hoµng gia Anh (CMI) cã kh¶ n¨ng b¶o qu¶n c¸c chñng gièng nÊm tõ 20(cid:198) 30 n¨m kh«ng bÞ tho¸i ho¸. III/ Nh÷ng nghiªn cøu chän t¹o vµ b¶o qu¶n gièng nÊm trong n−íc:

- Trong nh©n d©n ®· biÕt thu h¸i vµ sö dông nÊm h−¬ng, nÊm méc nhÜ tù nhiªn tõ hµng tr¨m n¨m tr−íc. Tõ thêi Lª Quý §«n vµ H¶i Th−îng L©n «ng Lª H÷u Tr¸c ®· cã viÕt vÒ nÊm nh− lµ: “ Nguån s¶n vËt quý hiÕm cña ®Êt rõng §¹i Nam ” nãi vÒ nÊm Linh chi, nÊm Thæ phôc linh ®Ó lµm thuèc. - Theo c¸c ®iÒu tra, nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc ë ViÖt Nam cã kho¶ng 1200 loµi nÊm lín, trong ®ã cã kho¶ng 200 loµi nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu (TrÞnh Tam KiÖt 1981 “ NÊm lín ë ViÖt Nam ” NXB: KHKT ). C¸c lo¹i nÊm ¨n quý nh−: NÊm h−¬ng, Méc nhÜ, NÊm r¬m, NÊm mèi .v.v... vµ nÊm d−îc liÖu nh−: NÊm linh chi, thæ phôc linh ®Òu cã ë hÇu hÕt c¸c vïng rõng nói miÒn B¾c, miÒn Trung, miÒn Nam. Trong nh÷ng nghiªn cøu vÒ nÊm ®· th«ng b¸o vÒ nhiÒu lo¹i nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu hiÖn cã ë rõng n−íc ta nh−:

+ NÊm Linh chi: ë rõng b¶o tån BÕn En ( Thanh Ho¸) {T¹p chÝ: Sinh häc

ngµy nay 2/2002}

+ NÊm ch©n chim: ( Schizophyllum commune) ë vïng B¾c Hµ- Lµo Cai

( T.S Phan Huy Dôc- §¹i häc Quèc gia Hµ Néi ) - C¸c nghiªn cøu, b¸o c¸o, ®iÒu tra, kh¶o s¸t khu hÖ nÊm lín (Macromyces) ë ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh ë n−íc ta cã kho¶ng 3.000 loµi nÊm tù nhiªn ®· ®−îc m« t¶. Trong ®ã c¸c loµi nÊm ¨n ®−îc vµ nÊm d−îc liÖu mäc tù nhiªn trong rõng cã kho¶ng vµi chôc loµi, nhiÒu loµi thuéc lo¹i nÊm ¨n quý hiÕm ( TrÞnh Tam KiÖt: nÊm lín ë ViÖt Nam NXB. KHKT 1981). Tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX c¸c loµi nÊm ¨n cña vïng «n ®íi nh− nÊm mì, nÊm sß ®−îc di nhËp vµ nu«i trång ë mét sè tØnh phÝa B¾c. C¸c c¬ së nghiªn cøu ®· cã nhiÒu ®ãng gãp vÒ chän t¹o gièng nÊm, nh©n gièng nÊm phôc vô cho s¶n xuÊt nÊm mì xuÊt khÈu, méc nhÜ, nÊm r¬m nh−:

+Trung t©m nÊm ( Tr−êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi ) ®· cã “ Nghiªn

cøu nu«i trång nÊm mì d−íi t¸n c©y chuèi ” nh÷ng n¨m 1980- 1985.

+XÝ nghiÖp ®Æc s¶n rõng sè 1- Bé L©m nghiÖp ®· “ Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p l−u

gi÷ gièng nÊm mì vµ nh©n gièng nÊm mì trªn c¬ chÊt Compost r¬m r¹ ” tõ 1986- 1991.

+C«ng ty nÊm Hµ Néi thuéc Liªn hiÖp c¸c XÝ nghiÖp thùc phÈm- Vi sinh Hµ Néi ®· nghiªn cøu “ L−u gi÷, b¶o qu¶n vµ nh©n gièng mét sè lo¹i nÊm trªn c¬ chÊt h¹t thãc ”. KÕt qu¶ ®· thµnh c«ng vµ phôc vô kÞp thêi cho s¶n xuÊt nÊm ph¸t triÓn. - HiÖn nay t¹i B¶o tµng gièng chuÈn vi sinh vËt ( VTCC- ViÖt Nam Type culture collection) thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi còng cã mét sè thiÕt bÞ vµ ph−¬ng tiÖn ®Ó b¶o qu¶n l©u dµi vµ qu¶n lý tÊt c¶ c¸c gièng nÊm nu«i trång. - §Ó phôc vô kÞp thêi vµ th−êng xuyªn cho s¶n xuÊt nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cña c¸c ®Þa ph−¬ng trªn toµn quèc cÇn cã c¬ quan nghiªn cøu, chän t¹o nh÷ng lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cã n¨ng suÊt cao, cã phÈm chÊt tèt. Nh÷ng chñng gièng nÊm nµy th−êng xuyªn ®−îc s¶n xuÊt vµ nh©n gièng ®Ó phôc vô cho ng−êi trång nÊm. Tõ n¨m 1996 Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt thuéc ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp ®· ®i s©u nghiªn cøu, chän t¹o 6 lo¹i nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ®¹t hiÖu qu¶ rÊt tèt. Trung t©m ®· ®−a mét sè gièng nÊm míi cã thÓ nu«i trång ë n−íc ta nh− nÊm kim ch©m, nÊm tr©n ch©u. §¸p øng nhu cÇu nghiªn cøu øng dông Trung t©m ®−îc giao thùc hiÖn ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu chän t¹o mét sè lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý ë ViÖt Nam ”. Sau 24 th¸ng thùc hiÖn ®Ò tµi tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 9/2003 ®Ò tµi ®· ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ theo ®óng môc tiªu vµ c¸c néi dung ®Æt ra. IV- Môc tiªu vµ néi dung cña ®Ò tµi: §Ó viÖc s¶n xuÊt nÊm ¨n ®¹t hiÖu qu¶ cao vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, cÇn ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c chän gièng cã chÊt l−îng tèt, cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh vµ cã tÝnh chèng chÞu víi c¸c ®iÒu kiÖn bÊt thuËn cña ngo¹i c¶nh: §Ò tµi ®Æt ra c¸c môc tiªu vµ néi dung nh− sau: 1/Môc tiªu cña ®Ò tµi:

1.1/ Chän t¹o mét sè lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sinh th¸i kh¸c nhau ë ViÖt Nam nh»m ®a d¹ng ho¸ c¸c gièng nÊm.

1.2/ Cung cÊp nguån gièng gèc cã n¨ng suÊt chÊt l−îng æn ®Þnh phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn nÊm hiÖn nay ë c¸c ®Þa ph−¬ng.

2/ Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi:

2.1- §iÒu tra, kh¶o s¸t, thu thËp c¸c gièng nÊm hiÖn cã ë mét sè c¬ së nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt gièng nÊm trong n−íc. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ chñng lo¹i, n¨ng suÊt, chÊt l−îng c¸c lo¹i gièng nÊm ®ang nu«i trång phæ biÕn hiÖn nay ë ViÖt Nam.

edodes); Méc nhÜ ( Auricularia auricula

2.2- S−u tÇm, ph©n lËp, nhËp néi vµ chän t¹o mét sè gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu trong tù nhiªn ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. §¸nh gi¸ vÒ ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ chÊt l−îng cña c¸c chñng gièng nh−: NÊm mì ( Agaricus bisporus, A. bitorquis); NÊm r¬m ( Volvariella spp); NÊm sß ( Pleurotus spp); NÊm h−¬ng ( Lentinula ;

Au.polytricha); NÊm Linh chi (Ganoderma spp); NÊm Kim ch©m (Flammulina velutipes); NÊm Ng©n nhÜ ( Tremella fuciformis) .v.v...

2.3- Nghiªn cøu l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n nguån gen nh»m cung cÊp gièng nguyªn chñng cã n¨ng suÊt, chÊt l−îng cao, kh«ng bÞ tho¸i ho¸ cho c¸c c¬ së nh©n gièng nÊm hiÖn nay.

2.4- Nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm cÊp I, cÊp II, cÊp III ®èi víi c¸c chñng gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o ra, phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn nÊm cña c¸c ®Þa ph−¬ng.

2.5- Nghiªn cøu x©y dùng c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i trång, b¶o qu¶n, chÕ biÕn nÊm thÝch hîp víi c¸c chñng lo¹i gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o, ®¹t n¨ng suÊt, chÊt l−îng nh»m phæ biÕn cho c¸c hé n«ng d©n vµ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh nÊm trong n−íc.

Môc tiªu vµ néi dung cña ®Ò tµi ®−îc thùc hiÖn kh«ng chØ nh»m môc ®Ých nghiªn cøu ®¬n thuÇn. Mçi néi dung ®Òu g¾n víi kÕt qu¶ cuèi cïng phôc vô cho ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi trång nÊm vµ ng−îc l¹i mçi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña ®Ò tµi nh−: ®−a ra mét gièng nÊm ¨n míi, gi¶i quyÕt mét c«ng nghÖ nu«i trång nÊm cã hiÖu qu¶ kinh tÕ ®Òu ®−îc bµ con n«ng d©n tiÕp nhËn nång nhiÖt vµ ¸p dông vµo s¶n xuÊt.

PhÇn II: §Þa ®iÓm, vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

I/ §Þa ®iÓm nghiªn cøu cña ®Ò tµi:

- C¸c thÝ nghiÖm nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm t¹o gièng thuÇn chñng ®−îc tiÕn hµnh t¹i Phßng Nghiªn cøu gièng nÊm cña Trung t©m CNSH Thùc vËt.

- C¸c nghiªn cøu nh©n gièng nÊm cÊp I, cÊp II, cÊp III trªn c¸c lo¹i m«i tr−êng kh¸c nhau ®Ó tiÕn hµnh chän gièng ®−îc thùc hiÖn t¹i Phßng S¶n xuÊt gièng nÊm cña Trung t©m CNSH Thùc vËt.

- ThÝ nghiÖm nu«i cÊy, nu«i trång thö nghiÖm c¸c dßng thuÇn chñng cña sîi nÊm ®Ó chän gièng nÊm ®−îc tiÕn hµnh t¹i nhµ l−íi, nhµ l¹nh cña Trung t©m CNSH Thùc vËt tõ th¸ng 10/2001 ®Õn th¸ng 9/2003.

- C¸c lo¹i gièng nÊm sau khi chän t¹o ®−îc nu«i trång kh¶o nghiÖm víi quy m« vµi tr¨m mÉu ( bÞch nÊm) tíi hµng ngµn tÊn nguyªn liÖu r¬m r¹, mïn c−a t¹i Trung t©m vµ c¸c ®Þa ph−¬ng nh−: x· Thanh L·ng ( VÜnh Phóc), x· Long H−ng ( H−ng Yªn), x· Kh¸nh An ( Ninh B×nh) C«ng ty gièng thøc ¨n ch¨n nu«i Cao B»ng; Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ L¹ng S¬n.

II/ Nguyªn, vËt liÖu vµ thiÕt bÞ nghiªn cøu cña ®Ò tµi:

- §Ò tµi sö dông c¸c nguyªn vËt liÖu cã s½n ë trong n−íc dÔ t×m, dÔ kiÕm, rÎ tiÒn nh−: th¹ch Agar, khoai t©y, ®−êng Glucoza hoÆc Dextosa, thãc, mïn c−a.v.v...

- Nguån gien nÊm ®−îc sö dông lµ c¸c gièng nÊm ®ang ®−îc nu«i trång ë c¸c ®Þa ph−¬ng, gièng ®−îc nhËp néi b»ng c¸c con ®−êng trao ®æi häc tËp, gièng göi biÕu tÆng cña c¸c vÞ l·nh ®¹o hoÆc c¸c chuyªn gia n−íc ngoµi, gièng th−¬ng phÈm cña c¸c n−íc trong khu vùc .v.v.... - Mét sè ho¸ chÊt ®Æc hiÖu sö dông cho nghiªn cøu ®Òu cã b¸n trªn thÞ tr−êng ( N−íc s¶n xuÊt: §øc, Trung Quèc, Nga, ViÖt Nam .v.v...) - ThiÕt bÞ phôc vô nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm ®· ®−îc mua s¾m míi hoÆc ®· cã gåm: - Nåi khö trïng cao ¸p BK-75 cã chÕ ®é ®iÒu khiÓn tù ®éng. - Box cÊy Laminer, tñ Êm, tñ sÊy Memmer ( §øc) - Tñ l¹nh th−êng, tñ l¹nh - 350C - Tñ b¶o qu¶n gièng nÊm ë t0: 0- 150C - Nhµ b¶o qu¶n gièng nÊm dung tÝch 40 m3 - HÖ thèng phßng nu«i gièng nÊm cã ®iÒu hoµ nhiÖt ®é 2 chiÒu (Electrolux)

- ¤n Èm kÕ tù ghi, m¸y ®o nhanh ®é Èm, nhiÖt ®é cÇm tay. - M¸y t−íi, m¸y phun Èm t¹o mï ®iÒu chØnh c¸c yÕu tè sinh th¸i nh− ®é Èm, nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, ®é l−u th«ng kh«ng khÝ. - KiÓm tra hÖ sîi nÊm thuÇn khiÕt b»ng kÝnh hiÓn vi, kÝnh lóp cã ®é phãng ®¹i lín.

III/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi: 1/ §Ò tµi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc nghiÖm cã so s¸nh, ®èi chiÕu vµ chän läc. 2/ Ph−¬ng ph¸p chän t¹o gièng nÊm sö dông ph−¬ng ph¸p chän läc hµng lo¹t ( Mass selection) vÒ c¸c tiªu chuÈn

+ Tèc ®é sinh tr−ëng cña hÖ sîi nÊm, cña qu¶ thÓ nÊm. + Kh¶ n¨ng thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i: nhiÖt ®é, ®é Èm. + N¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm hîp thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng vµ cã

hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.

§èi víi mçi lo¹i gièng nÊm ®Òu tiÕn hµnh chän läc ë tõng giai ®o¹n:

2.1/ Giai ®o¹n ph©n lËp, nu«i cÊy t¹o dßng thuÇn: chän läc hÖ sîi nÊm.

2.2/ Giai ®o¹n nh©n gièng nÊm c¸c cÊp: chän läc hÖ sîi nÊm.

2.3/ Giai ®o¹n nu«i trång, ®¸nh gi¸: chän läc qu¶ thÓ nÊm ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh¸c nhau thÓ hiÖn c¸c −u ®iÓm vÒ n¨ng suÊt, phÈm chÊt. 3/ Dùa trªn ®Æc ®iÓm nÊm lµ sinh vËt dÞ d−ìng ®a sè c¸c loµi nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cã ph−¬ng thøc sèng “ ho¹i sinh ” trªn c¸c gi¸ thÓ thùc vËt ®· chÕt. Chu kú sèng cña nÊm lín khÐp kÝn bëi c¸c thÓ sinh d−ìng ( hÖ sîi) thÓ sinh s¶n (qu¶ thÓ) thÓ bµo tö. §Ó chän t¹o gièng nÊm, ®Ò tµi ¸p dông ph−¬ng ph¸p chñ yÕu: 3.1/ Ph−¬ng ph¸p ph©n lËp gièng nÊm

Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m«: Tõ mét qu¶ thÓ nÊm cã c¸c ®Æc tÝnh −u viÖt ®−îc chän läc nh− ë trªn. Sau khi t¸ch khái gi¸ thÓ, vÖ sinh bªn ngoµi b»ng cån hoÆc dung dÞch HgCl2 0,1%. Dïng dao v« trïng vµ b»ng thao t¸c v« trïng c¾t mét mÈu m« ë mò nÊm råi dïng que cÊy ®−a vµo bÒ mÆt m«i tr−êng chuÈn bÞ s½n lµ ®Üa petri hoÆc èng th¹ch nghiªng. Khi nµo thÊy sîi nÊm mäc ra th× dïng que cÊy ®Çu nhän cÊy c¾m sang èng nghiÖm kh¸c. Theo dâi qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña sîi nÊm, lo¹i bá nh÷ng ®Üa hoÆc èng m«i tr−êng bÞ nhiÔm nÊm t¹p hoÆc sîi nÊm mäc yÕu, th−a. 3.2/ Ph−¬ng ph¸p l−u gi÷, b¶o qu¶n vµ nh©n gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o: - §Ò tµi ¸p dông ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n l¹nh b×nh th−êng vµ th−êng xuyªn cÊy truyÒn:

+ C¸c lo¹i gièng nÊm sau khi ph©n lËp ®−îc l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n gièng trong èng nghiÖm ®Æt trong tñ l¹nh nhiÖt ®é 4(cid:198) 100C, tuú theo tõng lo¹i gièng ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n l¹nh th−êng cã thÓ kÐo dµi hoÆc ng−êi ta ph¶i cÊy truyÒn sang m«i tr−êng míi. §Æc biÖt gièng nÊm r¬m khi l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n ph¶i ®Ó ë nhiÖt ®é lín h¬n 150 C.

+ §ång thêi víi thêi ®iÓm cÊy truyÒn gièng nÊm ®Ò tµi tiÕn hµnh nh©n gièng nÊm vµ nu«i trång kh¶o nghiªm. Tõ kÕt qu¶ nu«i trång tiÕn hµnh chän

läc nh÷ng qu¶ thÓ tèt nhÊt ®Ó ph©n lËp gièng ( S¬ ®å quy tr×nh s¶n xuÊt vµ nh©n gièng nÊm ®−îc tr×nh bµy theo ¶nh minh ho¹ ë Phô lôc ) - Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ cña mÉu theo ph−¬ng ph¸p thèng kª sinh häc. - Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi tËp thÓ c¸c t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm, nghiªn cøu nu«i trång tõng lo¹i gièng nÊm riªng biÖt vµ ®−îc tr×nh bµy kÕt qu¶ theo c¸c ch−¬ng vµ ®Ò môc trong phÇn III.

PhÇn iii: kÕt qu¶ nghiªn cøu

§Ò tµi: “ Nghiªn cøu chän t¹o c¸c lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý ë ViÖt Nam ”

Ch−¬ng I: KÕt qu¶ ®iÒu tra, kh¶o s¸t, thu thËp c¸c gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu hiÖn cã t¹i mét sè c¬ së nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt gièng nÊm trong n−íc. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ chñng lo¹i, n¨ng suÊt, chÊt l−îng c¸c lo¹i gièng nÊm ®ang nu«i trång phæ biÕn hiÖn nay t¹i ViÖt Nam.

1/ Tæng quan vÊn ®Ò: - ë n−íc ta nu«i trång nh©n t¹o nÊm ¨n ®· cã tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc. C¸c ®Þa ph−¬ng ®Òu cã nh÷ng c¬ së nhµ n−íc, t− nh©n s¶n xuÊt gièng nÊm cung cÊp cho ng−êi trång nÊm. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y phong trµo s¶n xuÊt nÊm ph¸t triÓn m¹nh, nhu cÇu nguån gièng nÊm, chñng lo¹i nÊm ¨n t¨ng gÊp hµng chôc, thËm chÝ hµng tr¨m lÇn. Thùc tr¹ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l−îng c¸c lo¹i gièng nÊm ®ang nu«i trång cÇn ®−îc ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ lµm c¬ së so s¸nh ®Ó chän t¹o c¸c gièng nÊm ¨n cã n¨ng suÊt cao cã phÈm chÊt tèt. 2/ KÕt qu¶ ®iÒu tra, kh¶o s¸t nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ë c¸c ®Þa ph−¬ng: 2.1/ C¸c tØnh vïng nói phÝa B¾c: - T¹i L¹ng S¬n, Cao B»ng nh©n d©n cã tËp qu¸n trång vµ thu h¸i nÊm h−¬ng trªn gç.

Nguån gièng nÊm t¹i L¹ng S¬n do Së Khoa häc c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ cung cÊp, mçi n¨m l−îng gièng nÊm ®ñ trång cho 300 m3 gç ( Kho¶ng 1.000(cid:198) 1.200 kg gièng nÊm ). NÊm h−¬ng ®−îc trång nhiÒu ë c¸c huyÖn B¾c S¬n, B×nh Gia, Léc B×nh. - N¨ng suÊt nÊm kh« ®¹t 9- 10 kg/1m3 gç/1 n¨m. ( c©y gç cã thÓ cho thu nÊm 2(cid:198)3 n¨m). - §iÒu tra nÊm tù nhiªn rõng c©y chÑo t¸i sinh thuéc x· Hång Phong, huyÖn Cao Léc (L¹ng S¬n) cã gièng nÊm ®á (tªn ®Þa ph−¬ng gäi lµ Booc phia, BiÕc phÌo).

+ Tªn khoa häc: Russula sp + Thuéc Bé nÊm xèp: Russulatacea. ( Tµi liÖu TrÞnh Tam KiÖt: nÊm lín

ë ViÖt Nam )

+ Ph©n bè: mäc d−íi rõng c©y chÑo t¸i sinh vµo mïa hÌ nãng Èm tõ

th¸ng 6 ®Õn th¸ng 8 hµng n¨m.

+ §Æc ®iÓm: lµ lo¹i nÊm rÔ ký sinh trªn rÔ c©y chÑo trong vßng ®êi sinh

tr−ëng.

+ T¸c dông vµ ý nghÜa kinh tÕ: nh©n d©n ®Þa ph−¬ng thu h¸i ®Ó ¨n, b¸n, nÊm ngät, th¬m. C¸c chî vïng thÞ x· L¹ng S¬n ®Òu cã b¸n nÊm t−¬i. Mét sè

th−¬ng nh©n Trung Quèc ®Æt mua gi¸ 30.000- 40.000®/kg nÊm t−¬i. S¶n l−îng mçi n¨m vµi ba tÊn.

+ KÕt qu¶ ph©n lËp vµ nu«i cÊy: ®©y lµ lo¹i nÊm rÔ, khã nu«i trång nh©n

t¹o (¶nh phô lôc). - T¹i Cao B»ng: nÊm h−¬ng ®−îc trång nhiÒu trªn gç t¹i c¸c huyÖn Trïng Kh¸nh, Hoµ An, B¶o L¹c.

+ Nguån gièng nÊm h−¬ng, nÊm sß, nÊm méc nhÜ do Trung t©m s¶n xuÊt gièng nÊm (thuéc C«ng ty gièng, thøc ¨n ch¨n nu«i tØnh Cao B»ng) cung cÊp. Mçi n¨m s¶n xuÊt 6,0(cid:198) 7 tÊn gièng nÊm ®ñ cung cÊp cho nu«i trång 1.000(cid:198)1.200 m3 gç cµnh ngän.

+ N¨ng suÊt nÊm h−¬ng ®¹t 10- 11 kg nÊm kh« trªn 1m3 gç, nÊm cã chÊt

l−îng tèt gi¸ b¸n 100.000 ®(cid:198) 120.000 ®/kg nÊm kh«. - T¹i Yªn B¸i: ph¸t triÓn nu«i trång nhiÒu lo¹i nÊm ¨n nh− nÊm h−¬ng, méc nhÜ, nÊm sß.

+ Trung t©m øng dông tiÕn bé KHKT thuéc Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ tØnh Yªn B¸i lµ ®Çu mèi chuyÓn giao kü thuËt vµ cung cÊp gièng nÊm cho n«ng d©n nh−ng s¶n l−îng vµ n¨ng suÊt ch−a æn ®Þnh. 2.2/ C¸c tØnh vïng ®ång b»ng S«ng Hång vµ MiÒn Trung. - NghÒ trång nÊm ph¸t triÓn réng, nhiÒu lo¹i nÊm nh−: nÊm mì, nÊm sß, nÊm r¬m, méc nhÜ, Linh chi - Nguån gièng nÊm chñ yÕu do Trung t©m CNSH Thùc vËt cung cÊp. Ngoµi ra cã mét sè c¬ së s¶n xuÊt gièng nÊm t¹i ®Þa ph−¬ng nh−: Th¸i B×nh, VÜnh Phóc, Ninh B×nh, H¶i D−¬ng, B¾c Giang.... - N¨ng suÊt t−¬ng ®èi æn ®Þnh nh−ng cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi n¨ng suÊt cña thÕ giíi còng nh− c¸c n−íc trong khu vùc. 2.3/ C¸c tØnh MiÒn Trung vµ Nam bé: - C¸c tØnh Trung vµ Nam bé chñ yÕu trång nÊm r¬m vµ méc nhÜ. Cã rÊt nhiÒu c¬ së nhµ n−íc, t− nh©n s¶n xuÊt gièng nÊm cung cÊp cho n«ng d©n. Gi¸ gièng nÊm rÎ (dïng c¬ chÊt lµ r¬m b¨m) nh−ng s¶n xuÊt vµ nu«i trång qu¶ng canh. - N¨ng suÊt nÊm r¬m ®¹t 6(cid:198)8% nÊm t−¬i trªn nguyªn liÖu kh« (Trung Quèc ®¹t 12(cid:198)15%) - Gièng nÊm xuÊt xø tõ nhiÒu nguån khã kiÓm so¸t vÒ chÊt l−îng vµ mÇm bÖnh. §Ò tµi ®· s−u tËp h¬n 10 mÉu gièng nÊm r¬m cña c¸c tØnh phÝa Nam nh−: §µ N½ng, Qu¶ng Nam, Kh¸nh Hoµ, Sãc Tr¨ng, Bµ RÞa Vòng Tµu .v.v... ®Ó nu«i trång, chän gièng (¶nh phô lôc: phÇn nÊm r¬m) - S¶n l−îng nÊm r¬m ®¹t h¬n 40.000 tÊn nÊm muèi mét n¨m ( Tµi liÖu thÞ tr−êng- Gi¸ c¶ th¸ng 8/2002) 3/ KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ: - KÕt qu¶ ®iÒu tra, kh¶o s¸t s¬ bé ë mét sè tØnh trång nÊm cho thÊy.

+ NghÒ trång nÊm ch−a ®−îc coi lµ nghÒ s¶n xuÊt trong chØ ®¹o n«ng

l©m nghiÖp, s¶n xuÊt cßn nhá lÎ mang tÝnh hµng hãa thÊp.

+ C¸c c¬ së s¶n xuÊt gièng nÊm cßn yÕu, thiÕu ch−a æn ®Þnh vÒ chÊt

l−îng, sè l−îng vµ cung øng kÞp thêi vô cho ng−êi s¶n xuÊt. - KhuyÕn nghÞ:

+ Nhanh chãng x©y dùng c¸c trung t©m, x−ëng s¶n xuÊt gièng nÊm th−¬ng phÈm (gièng cÊp III) ®Ó chñ ®éng cung øng ®ñ nhu cÇu gièng nÊm cho n«ng d©n mét c¸ch tiÖn lîi nhÊt.

+ CÇn cã tiªu chuÈn ho¸ gièng nÊm, kiÓm so¸t nguån gièng nÊm cã chÊt

l−îng, ®¶m b¶o kh«ng g©y thiÖt h¹i cho ng−êi s¶n xuÊt nÊm.

Ch−¬ng II: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o mét sè lo¹i nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu.

§Ò môc 1: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän gièng nÊm mì Al1

1/ Tæng quan vÊn ®Ò:

- NÊm mì ( Tªn khoa häc: Agaricus bisporus) lµ lo¹i nÊm ¨n vïng «n ®íi ®−îc di nhËp vµo nu«i trång ë n−íc ta tõ nh÷ng n¨m 1970. NÊm mì chØ trång ®−îc vµo mïa ®«ng tõ th¸ng 10 n¨m tr−íc tíi th¸ng 4 n¨m sau ë c¸c tØnh phÝa B¾c, MiÒn Nam ®−îc trång ë §µ L¹t. Nguån gièng nÊm tr−íc ®©y ®−îc nhËp tõ c¸c n−íc Italia, NhËt B¶n, Hµ Lan gièng nguyªn chñng ®−îc nh©n thµnh gièng c¸c cÊp t¹i ViÖt Nam ®Ó phôc vô cho nu«i trång nÊm xuÊt khÈu. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c c¬ së s¶n xuÊt gièng trong n−íc ®· tù chñ nguån gièng nÊm mì b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt nu«i cÊy m«, ph©n lËp gièng nÊm, l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n gièng nÊm tõ vô nµy sang vô kh¸c. HiÖn nay, c¸c lo¹i gièng nÊm mì ®ang nu«i trång cã nguån gèc tõ nhiÒu n−íc nh−ng ®Òu thuéc hai loµi chÝnh lµ Agaricus bisporus vµ Agaricus bitorquis cã ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ tÝnh thÝch nghi víi nhiÖt ®é kh¸c nhau. 1.1/ Gièng nÊm Agaricus bisporus. Lange. Sing

- Loµi nµy ®−îc trång chñ yÕu ë Ch©u ¢u - Qu¶ thÓ cña gièng nµy mò nÊm th−êng ph¼ng, th«. Gièng cã n¨ng suÊt cao, qu¶ nÊm cã mµu tr¾ng ®Ñp ch©n nÊm ng¾n, mäc thµnh côm. Nh÷ng lo¹i cã mµu n©u nh¹t qu¶ nÊm ch¾c. - A.bisporus thÝch nghi víi nhiÖt ®é l¹nh vµ kÐo dµi. Cã tÝnh ®Ò kh¸ng ®èi víi mét sè lo¹i virut ( P.J.C Vedder: 1978) 1.2/ Gièng nÊm: Agaricus bitorquis ( Syn.edulis; Rodmanii vµ peronata). - Qu¶ thÓ A.bitorquis th−êng th« vµ ch¾c h¬n qu¶ thÓ A.bisporus, cã mµu tr¾ng b¹c, mò nÊm h¬i lâm. - A.bitorquis cã thÓ ph¸t triÓn sîi ë nhiÖt ®é 300C cã kh¶ n¨ng chÞu ®−îc nång ®é CO2 cao h¬n rÊt nhiÒu so víi A.bisporus. cã søc ®Ò kh¸ng ®èi víi virut. Thêi gian gi÷a c¸c løa nÊm kÐo dµi h¬n ( P.J.C Vedder: 1978). - HiÖn nay ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nÊm cã nhiÒu tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ nu«i trång, vÒ chän t¹o gièng thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i. §Æc biÖt ë miÒn B¾c n−íc ta chÞu ¶nh h−ëng cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, trong thêi gian nh©n gièng cÊp I; cÊp II ( th¸ng 8, th¸ng 9) thêi tiÕt cßn rÊt nãng, trong thêi gian nh©n gièng cÊp III vµ nu«i trång (th¸ng 10, th¸ng 11) thêi tiÕt lu«n thay ®æi thÊt th−êng ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu tíi sù sinh tr−ëng, chÊt l−îng gièng nÊm vµ n¨ng suÊt nÊm. V× vËy c«ng t¸c chän t¹o gièng nÊm mì cã tÝnh n¨ng thÝch nghi víi biªn ®é chÞu nhiÖt réng, chèng chÞu ®−îc víi thay ®æi thêi tiÕt, cã

n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt lµ môc tiªu chän t¹o gièng nÊm mì cña ®Ò tµi. Trong tËp ®oµn gièng nÊm mì hiÖn cã cña Trung t©m CNSH Thùc vËt cã 3 chñng gièng nÊm mì cã nguån gèc kh¸c nhau ®¹i diÖn cho ®a sè gièng nÊm mì ®ang nu«i trång ë n−íc ta. §Ò tµi tiÕn hµnh chän t¹o mét gièng nÊm mì −u viÖt nhÊt ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt.

2/ VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.1/ VËt liÖu vµ nguån gièng

- Nguån gièng: trong c¸c chñng gièng nÊm mì ®−îc l−u gi÷ t¹i Trung t©m chän 4 chñng ®Ó chän läc gièng ( B¶ng 1)

B¶ng 1: Danh môc 4 chñng gièng nÊm mì ®Ó chän gièng

STT Ký hiÖu Tªn th−êng gäi Tªn khoa häc

1 2 3 4 NÊm mì NÊm mì NÊm mì NÊm mì Agaricus bisporus A. bisporus A. bisporus A. bisporus Nguån gèc xuÊt xø Trung Quèc Italia Th¸i Lan Trung Quèc Thêi gian thu thËp 11/1997 10/2000 10/2000 12/2000 A2 AI Az Al1

Bèn chñng nÊm mì trªn ®ang ®−îc nu«i trång vµ míi di nhËp vµo n−íc ta qua con ®−êng trao ®æi hîp t¸c vµ gièng nÊm biÕu tÆng cña tiÕn sÜ. Federico Zani ( chuyªn gia tæ chøc FAO thùc hiÖn Dù ¸n VIE/0065 ë Th¸i B×nh). 2.2/ Nguyªn vËt liÖu:

- M«i tr−êng nh©n gièng cÊp I: sö dông m«i tr−êng PDA cã bæ sung n−íc chiÕt gi¸ ®ç. - M«i tr−êng nh©n gièng cÊp II, cÊp III m«i tr−êng h¹t thãc cã ®iÒu chØnh PH b»ng CaCO3 - M«i tr−êng nu«i trång ®Ó tuyÓn chän gièng dïng Compost tõ nguyªn liÖu r¬m r¹ ñ ®èng theo quy tr×nh cã bæ sung ph©n v« c¬. 2.3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

- Dïng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc nghiÖm so s¸nh, ®èi chiÕu.

- Chän gièng theo ph−¬ng ph¸p chän läc hµng lo¹t (T¸c gi¶: PGS.TS TrÇn Duy Quý; TS. KhuÊt H÷u Thanh) tõ kh©u nh©n gièng cÊp I; cÊp II; cÊp III.

- Nu«i trång nÊm theo c«ng thøc chÕ biÕn Compost cña NhËt B¶n cã mét sè c¶i tiÕn trong ph−¬ng ph¸p t¹o luèng nÊm, cÊy gièng nÊm

- So s¸nh n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n l−îng nÊm thu ho¹ch (n¨ng suÊt sinh häc- h×nh d¹ng qu¶ thÓ).

- TÝnh to¸n, xö lý sè liÖu b»ng ph−¬ng ph¸p thèng kª sinh häc.

3/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ nhËn xÐt: 3.1 So s¸nh tèc ®é ph¸t triÓn hÖ sîi cña c¸c chñng gièng nÊm mì trªn m«i tr−êng cÊp I; cÊp II; cÊp III ( B¶ng 2)

B¶ng 2: §¸nh gi¸ tèc ®é sinh tr−ëng cña c¸c chñng gièng nÊm mì:

Chñng gièng

Az A2 AI Al1

34- 35 40- 45 40- 45 26- 28 30- 32 30- 33 25- 26 28- 30 28- 30 35-37 40- 42 40- 45

CÊp gièng Gièng C1(ngµy) Gièng C2(ngµy) Gièng C3(ngµy) NhËn xÐt: - Trong ®iÒu kiÖn nu«i gièng nÊm c¸c cÊp ë ®iÒu kiÖn phßng tèi, nhiÖt ®é trung b×nh 250C ± 10C, ®é Èm t−¬ng ®èi trong phßng 70% ± 5% chóng ta nhËn thÊy:

+ §èi víi c¸c chñng gièng nÊm cÊy trªn m«i tr−êng èng th¹ch nghiªng (m«i tr−êng cÊp I) cã thêi gian sinh tr−ëng kÝn èng th¹ch. max lµ 37 ngµy vµ min lµ 25 ngµy thêi gian chªnh lÖch cùc ®¹i lµ 12 ngµy. Trong ®ã gièng Al1 cã thêi gian sinh tr−ëng nhanh nhÊt: 25- 26 ngµy.

+ §èi víi c¸c chñng gièng nÊm cÊp II vµ cÊp III cïng cÊy trªn m«i tr−êng h¹t thãc cã thêi gian sinh tr−ëng sîi nÊm ¨n kÝn m«i tr−êng max- 45 ngµy; min- 28 ngµy. Thêi gian chªnh lÖch cùc ®¹i lµ 17 ngµy. Trong ®ã sîi gièng nÊm mì chñng Al1 cã thêi gian sinh tr−ëng æn ®Þnh nhÊt vµ ng¾n nhÊt 28÷ 30 ngµy. 3.2/ Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña yÕu tè nhiÖt ®é t¸c ®éng ®Õn sîi nÊm vµ sù h×nh thµnh qña thÓ nÊm (B¶ng 3).

B¶ng 3: ¶nh h−ëng cña yÕu tè nhiÖt ®é tíi sù sinh tr−ëng cña sîi nÊm vµ sù h×nh thµnh qu¶ thÓ nÊm.

AI

Az

A2

Chñng

Al1

HÖ sîi

Qu¶ thÓ

HÖ sîi

Qu¶ thÓ

HÖ sîi

NhiÖt ®é- < 150C

ChËm

15- 180C 18- 210C 21- 230C 23- 260C

Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt

Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt Sîi yÕu

Qu¶ thÓ Trung b×nh Tèt Tèt Tèt Tèt

Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt Sîi th−a

Qu¶ thÓ Trung b×nh Tèt Tèt Tèt Tèt

26- 290C

Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt Tr¾ng tèt M¶nh th−a M¶nh yÕu Xèp s©u

Xèp s©u bÖnh

Trung b×nh Tèt Tèt Tèt Xèp s©u bÖnh Kh«ng ra nÊm

Sîi chuyÓn mµu vµng

bÖnh

Trung b×nh Tèt Tèt Tèt Xèp s©u bÖnh Kh«ng ra nÊm

¨n Sîi s©u xuèng mÆt ®Êt ChÕt

ChÕt

> 290C

ChÕt

Qu¶ non chÕt

- §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña nhiÖt ®é tíi sù sinh tr−ëng cña hÖ sîi nÊm vµ sù h×nh thµnh qu¶ thÓ nÊm ta thÊy:

+ C¶ 4 chñng nÊm mì ®Òu ph¸t triÓn sîi vµ h×nh thµnh qu¶ thÓ tèt ë nhiÖt ®é tõ 150(cid:198) 230C. §©y lµ ®iÓm ®Æc tr−ng nhÊt cña nÊm mì, cµng l¹nh dµi n¨ng suÊt cµng cao.

+ ë nhiÖt ®é lín h¬n 290C kÐo dµi th× c¶ sîi nÊm vµ qu¶ thÓ non ®Òu bÞ

chÕt ®èi víi c¶ 4 chñng nÊm mì.

+ Hai chñng nÊm mì A2 vµ Al1 cã søc chèng chÞu vµ thÝch nghi víi nhiÖt ®é t−¬ng ®èi gièng nhau. Tuy nhiªn sîi Al1 cã søc chÞu nhiÖt cao h¬n ë nhiÖt ®é tõ 26- 290C sîi cã xu h−íng ¨n xuèng mÆt ®Êt Èm vµ m¸t.

+ Trong nu«i trång kh¶o nghiÖm, thêi tiÕt mïa ®«ng tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 2 cã nh÷ng ngµy giã ®«ng nam, n¾ng, nãng nh− mïa hÌ 1(cid:198) 2 ngµy sau ®ã cã giã mïa ®«ng b¾c th× gièng nÊm Al1 cã søc phôc håi vµ ra qu¶ thÓ nhanh h¬n A2. 3.3/ So s¸nh tèc ®é sinh tr−ëng trong nu«i trång vµ n¨ng suÊt gi÷a c¸c chñng nÊm mì (B¶ng 4)

B¶ng 4: So s¸nh thêi gian sîi tr−ëng thµnh (cã nÊm bãi) vµ n¨ng suÊt cña c¸c chñng nÊm mì.

Chñng AI Az A2 Al1

33- 35 34- 35 32- 35 29- 30

22- 25 21- 23 26- 28 26- 30

C¸c chØ sè - Thêi gian sîi thµnh thôc ( Tõ khi cÊy gièng ®Õn lóc cã nÊm bãi (ngµy)) N¨ng suÊt (%nÊm t−¬i/nguyªn liÖu kh«)

NhËn xÐt: - C¸c chñng nÊm mì ®−îc nu«i trång kh¶o nghiÖm trªn Compost tõ r¬m r¹ ®Òu ph¸t triÓn tèt. - Khi chuyÓn ra nu«i trång trong c¸c nhµ x−ëng l¸n tr¹i ®iÒu kiÖn sinh th¸i cã nhiÒu biÕn ®æi, thêi tiÕt ¶nh h−ëng râ rÖt tíi thêi gian tr−ëng thµnh cña sîi nÊm (cã nÊm bãi) vµ n¨ng suÊt. - Thêi gian tõ khi cÊy gièng tíi khi cã nÊm bãi max lµ 35 ngµy vµ min lµ 29 ngµy. - Chñng gièng Al1 cã n¨ng suÊt cao nhÊt cã thÓ ®¹t tíi 30% (300 kg nÊm t−¬i/1 tÊn r¬m r¹ kh«) 4/ KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ: * Nghiªn cøu chän läc trªn bèn chñng gièng nÊm mì AI; Az; A2; Al1 qua c¸c giai ®o¹n l−u gi÷ b¶o qu¶n gièng, nh©n gièng vµ nu«i trång kh¶o nghiÖm ®Ò tµi ®· kh¼ng ®Þnh: - Chñng gièng nÊm mì ký hiÖu Al1 cã nhiÒu ®Æc tÝnh −u viÖt nh−: + Thêi gian sinh tr−ëng nhanh nhÊt.

+ Sîi nÊm cã sù thÝch nghi vµ chèng chÞu tèt nhÊt víi sù thay ®æi cña

thêi tiÕt theo h−íng chÞu ®−îc nhiÖt cao h¬n 3 chñng cßn l¹i.

+ N¨ng suÊt nÊm cao nhÊt.

- §Ò tµi ®Ò nghÞ cÇn nhanh chãng ®−a gièng nÊm mì Al1 vµo s¶n xuÊt vµ x©y dùng tiªu chuÈn gièng nÊm ®Ó ®−a gièng nÊm Al1 khu vùc ho¸ vµ c«ng nhËn lµ gièng quèc gia. - Trong thùc tÕ s¶n xuÊt hai vô: vô ®«ng 2002- 2003 vµ 2003÷ 2004. Bµ con n«ng d©n c¸c tØnh VÜnh Phóc, Ninh B×nh, B¾c Ninh, B¾c Giang, H−ng Yªn v.v... ®· sö dông gièng nÊm mì Al1 chiÕm 80% l−îng gièng, nu«i trång trªn hµng ngh×n tÊn r¬m r¹ ®¹t kÕt qu¶ rÊt tèt. ( ¶nh minh ho¹ phÇn phô lôc)

§Ò môc 2: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång gièng nÊm sß:

I/ Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu - NÊm sß thuéc líp nÊm ®¶m (Basidiomycetes), bé nÊm mò (Agaricales), hä Tricholomataceae, chi (genus) Pleurotus (Ainsworth vµ céng sù, 1973). TÊt c¶ c¸c lo¹i nÊm thuéc gièng nµy ®Òu cã thÓ ¨n ®−îc, cã thÓ trång ë vïng nhiÖt ®íi, ¸ nhiÖt ®íi vµ «n ®íi. Cã nhiÒu chñng nÊm sß cã gi¸ trÞ kinh tÕ nh−: Pleurotus ostreatus; P. Sajor-Caju; P. eryngii; P. cystidiosus; P.Sapidus.... Theo tµi liÖu cña §ç Tù C−êng (1980) nÊm sß thuéc 3 hÖ nhiÖt ®é: hÖ nhiÖt ®é thÊp, hÖ nhiÖt ®é trung b×nh vµ hÖ nhiÖt ®é cao. Còng nh− nhiÒu lo¹i nÊm kh¸c, Pleurotus spp cã thÓ mäc trªn nhiÒu lo¹i phÕ liÖu n«ng nghiÖp - l©m nghiÖp kh¸c nhau. Nã sinh tr−ëng tèt trªn vËt liÖu cã chøa Xenlulo, lignin, chuyÓn ®æi chóng thµnh chÊt dÔ tiªu ho¸, giµu Protein. Pleurotus spp cã thÓ trång trªn c¸c hçn hîp nguyªn liÖu nh−: b«ng phÕ th¶i + mïn c−a; mïn c−a + c¸m g¹o; mïn c−a + lâi ng«; .... NhiÒu vËt liÖu kh¸c nh− cá, th©n gç, vá l¹c .... còng lµ c¬ chÊt tèt ®Ó trång nÊm (Quinio- 1986). Yªu cÇu chän läc gièng nÊm sß cã n¨ng suÊt cao, cã phÈm chÊt ngon lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt ®Ó phôc vô s¶n xuÊt vµ thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng. II/ VËt liÖu nghiªn cøu

1/ Nguån gièng: Sö dông 3 chñng gièng nÊm sß Pleurotus Florida ( Ký hiÖu: F); Pleurotus ostreatus ( Ký hiÖu: Os) vµ P. eryngii ( Ký hiÖu ENH) ®ang l−u gi÷ t¹i Trung t©m CNSH Thùc vËt (ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp ) 2/ M«i tr−êng nu«i cÊy: - M«i tr−êng nu«i cÊy gièng gèc vµ gièng cÊp 1: khoai t©y + Glucoza + th¹ch + N−íc cÊt + Phô gia kh¸c.

- M«i tr−êng nu«i cÊy gièng cÊp 2: thãc h¹t + phô gia kh¸c. - M«i tr−êng nu«i trång: phÕ th¶i tõ n«ng - l©m nghiÖp + phô gia kh¸c.

ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh t¹i Trung t©m CNSH Thùc vËt - ViÖn Di

3/ §Þa ®iÓm nghiªn cøu truyÒn N«ng nghiÖp III/ Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1/ Néi dung nghiªn cøu - M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cÊu t¹o qu¶ thÓ. - M« t¶ ®Æc ®iÓm vµ tèc ®é sinh tr−ëng cña hÖ sîi 3 chñng gièng nÊm sß trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t. - Nghiªn cøu kü thuËt nu«i trång 3 chñng gièng nÊm trªn. 2/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1/ §Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ thÓ: Quan s¸t h×nh th¸i qu¶ thÓ: mµu s¾c qu¶, mò, cuèng ... 2.2/ Theo dâi sù sinh tr−ëng cña hÖ sîi trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t:

- Quy tr×nh s¶n xuÊt m«i tr−êng th¹ch:

Röa s¹ch §−êng Khoai t©y Phô gia Th¹ch

N−íc chiÕt §un s«i

Thanh trïng (115- 1210C; thêi gian: 60’) §æ vµo èng nghiÖm (hoÆc b×nh tam gi¸c)

Nu«i cÊy sîi nÊm vµo èng nghiÖm hoÆc ®Üa Petri ( m«i tr−êng tõ b×nh

tam gi¸c ®æ ra ®Üa), ghi tèc ®é t¨ng tr−ëng cña sîi, ®Æc ®iÓm sîi. - Quy tr×nh s¶n xuÊt m«i tr−êng h¹t:

Ng©m Luéc chÝn

Thãc (lo¹i tèt) Trén víi CaCO3 (1,2(cid:198)1,5%) ®·i s¹ch

§ãng chai

Thanh trïng (115- 1210C; 100- 120’)

Theo dâi sù sinh tr−ëng cña sîi nÊm trong m«i tr−êng h¹t: ghi tèc ®é

t¨ng tr−ëng cña sîi (Thêi gian kÝn 50% chai; thêi gian kÝn 100% chai)

+ Thêi gian kÝn 50% bÞch, 100% bÞch. + Thêi gian ra qu¶ thÓ + N¨ng suÊt nÊm t−¬i.

2.3/ Kü thuËt nu«i trång nÊm sß: Quy tr×nh: c¸c nguyªn liÖu ®−îc t¹o Èm b»ng n−íc v«i, ®é Èm 62-65%, thêi gian ®¶o ñ tuú theo lo¹i c¬ chÊt. TiÕn hµnh phèi trén c¬ chÊt theo c¸c c«ng thøc sau: C«ng thøc 1: 40% b«ng phÕ th¶i + 40% mïn c−a + 18% c¸m g¹o + 2% CaCO3 C«ng thøc 2: 98% b«ng phÕ th¶i + 2% CaCO3 C«ng thøc 3: 75% mïn c−a + 10 % c¸m g¹o + 3% c¸m ng« + 2 % CaCO3 C«ng thøc 4: 98% r¬m + 2% CaCO3. C«ng thøc 1 vµ 3 cã bæ sung c¸m ng«, c¸m g¹o nªn cÇn ph¶i thanh trïng tr−íc khi cÊy gièng. - Mçi c«ng thøc tiÕn hµnh lÆp l¹i 3 lÇn nu«i cÊy, víi c¸c chØ tiªu theo dâi: IV/ KÕt qu¶ nghiªn cøu

1/ §Æc ®iÓm qu¶ thÓ 3 chñng nÊm sß:

B¶ng 1: §Æc ®iÓm qu¶ thÓ 3 chñng nÊm sß

Chñng gièng ENH F Os

§Æc ®iÓm Mµu s¾c qu¶ thÓ §Æc ®iÓm thÞt nÊm ChiÒu dµi cuèng nÊm (cm) §−êng kÝnh cuèng nÊm (cm) Tr¾ng Dµy 4- 10 2- 4 Tr¾ng Máng 2- 4 1-2 TÝm Trung b×nh 1- 3 1- 3

NhËn xÐt: qu¶ thÓ 3 chñng gièng nÊm sß t−¬ng ®èi kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i chñng ENH vµ Os lµ −u viÖt h¬n c¶. 2/ Sù sinh tr−ëng cña hª sîi 3 chñng gièng nÊm sß trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t.

Nu«i cÊy 3 chñng gièng nÊm sß trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t, theo dâi sù

ph¸t triÓn cña hÖ sîi, ghi ®−îc kÕt qu¶ ë b¶ng 2.

B¶ng 2: Sù sinh tr−ëng cña gièng nÊm sß trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t:

Chñng gièng

M«i tr−êng

F

Os

ENH

20- 220C 7 - 10 15- 20 10- 12 18- 20

ChØ tiªu theo dâi - NhiÖt ®é thÝch hîp nu«i sîi (0C) - Thêi gian sîi lan 50% èng ngiÖm (ngµy) - Thêi gian lan 100% èng (ngµy) - Thêi gian sîi lan 50% chai (ngµy) - Thêi gian sîi lan 100% chai (ngµy) - §Æc ®iÓm sîi khi giµ

M«i tr−êng th¹ch M«i tr−êng h¹t

Th−êng hiÖn

24- 270C 5- 6 10- 13 7- 8 12- 14 - ChuyÓn mµu vµng

- xuÊt qu¶ thÓ

22- 250C 6 - 8 12- 15 8- 9 14- 17 - Sîi ¨n b«ng lªn kho¶ng kh«ng cã nguyªn liÖu

NhËn xÐt: C¶ 3 chñng gièng nÊm sß ®Òu thÝch hîp trªn m«i tr−êng PDA vµ thãc h¹t, chóng sinh tr−ëng ë kho¶ng nhiÖt ®é chªnh nhau kh«ng ®¸ng kÓ nh−ng thêi gian kh¸c nhau. Chñng ENH cã thêi gian sinh tr−ëng chËm h¬n c¶ (20 ngµy) 3/ Sù sinh tr−ëng cña 3 chñng nÊm sß (ENH; F; Os) trªn m«i tr−êng nu«i trång. - Nu«i trång 3 chñng gièng nÊm sß trªn c¸c hçn hîp nguyªn liÖu kh¸c nhau. KÕt qu¶ nghi ë B¶ng 3.

B¶ng 3: §Æc ®iÓm cña nÊm sß trong qu¸ tr×nh nu«i trång

Chñng gièng F Os ENH

28- 32 7- 10 4- 8 13- 18 85- 95 18- 22 4- 6 2- 3 20- 28 85- 90 18- 22 6- 8 2- 4 14- 20 85- 90 §Æc ®iÓm Thêi gian nu«i sîi (ngµy) Thêi gian h×nh thµnh qu¶ thÓ (ngµy) Thêi gian qu¶ thÓ ph¸t triÓn (ngµy) NhiÖt ®é thÝch hîp (0C) Èm ®é kh«ng khÝ (%)

Chóng t«i tiÕn hµnh nu«i trång 3 chñng gièng ENH, F, Os trªn c¸c c¬

NhËn xÐt: C¶ 3 chóng nÊm sß ®Òu cã thÓ nu«i trång ë ®iÒu kiÖn n−íc ta. §èi víi chñng ENH vµ Os chØ thÝch hîp vµo mïa ®«ng ë vïng nói cao, chñng F cã thÓ nu«i trång quanh n¨m. 4/ N¨ng suÊt nÊm sß chän läc nu«i trång trªn c¸c lo¹i c¬ chÊt kh¸c nhau: chÊt phèi trén kh¸c nhau. KÕt qu¶ thu ®−îc ë b¶ng 4.

B¶ng 4: N¨ng suÊt c¸c chñng nÊm sß/nÒn c¬ chÊt ®· phèi trén:

F Os ENH

N¨ng suÊt theo m«i tr−êng (% n¨ng suÊt nÊm t−¬i/ nguyªn liÖu kh«) C«ng thøc 1 C«ng thøc 2 C«ng thøc 3 C«ng thøc 4 60- 70 45- 50 35- 40 25- 30 115- 125 110- 115 60- 65 80- 85 120- 130 115- 125 65- 70 90- 95

NhËn xÐt: - Chñng ENH cho n¨ng suÊt cao nhÊt ë c«ng thøc 1. - Chñng F vµ Os cho n¨ng suÊt ë c«ng thøc 1 vµ c«ng thøc 2 nh−ng ®Ó nu«i trång s¶n xuÊt nªn chän c«ng thøc 2 v× c«ng thøc 1 ph¶i bæ sung thªm c¸m vµ c«ng hÊp, v× vËy chi phÝ ®Çu vµo sÏ cao. - Nãi chung nÊm sß cã thÓ sinh tr−ëng trªn c¸c lo¹i c¬ chÊt cho n¨ng suÊt kh¸c nhau. Tuú thuéc vµ nguån nguyªn liÖu cña tõng ®Þa ph−¬ng mµ cã thÓ lùa chän c¬ chÊt trång nÊm sß cho thÝch hîp.

V. KÕt luËn: - §Ò tµi nghiªn cøu chän ra 3 chñng gièng nÊm sß ENH, F, Os phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam - Nghiªn cøu ®−îc c«ng nghÖ nu«i trång 3 chñng nÊm sß trªn. - §Ò nghÞ: cÇn ®Çu t− kinh phÝ ®Ó chän t¹o ra nh÷ng chñng nÊm sß cho n¨ng suÊt cao nh−ng sinh Ýt bµo tö ®Ó khái g©y ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ

§Ò môc 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm r¬m (Volvariella volvacea)

I/ Tæng quan vÊn ®Ò: - Cã nhiÒu lo¹i nÊm ¨n ®−îc trång trªn nguyªn liÖu r¬m r¹ nh− nÊm mì, nÊm sß nªn ng−êi ta th−êng gäi lµ nÊm r¬m. Tuy nhiªn nÊm r¬m cã tªn khoa häc Volvariella volvacea (Bull exFr) lµ lo¹i nÊm phæ biÕn nhÊt ë §«ng Nam ¸. NÊm r¬m chÞu ®−îc nhiÖt ®é cao tõ 28- 370C. ViÖc trång nÊm r¬m ®· b¾t ®Çu ë Trung Quèc gÇn 300 n¨m nay, nh−ng tõ kho¶ng 1932- 1935 nÊm nµy ®−îc ®−a vµo c¸c n−íc kh¸c nh− Philipin, Malaysia vµ c¸c n−íc §«ng Nam ¸ kh¸c nhau (Chang 1982). - Cã nhiÒu lo¹i nÊm r¬m kh¸c nhau hiÖn ®ang ®−îc nu«i trång lµm thùc phÈm. Trong ®ã ®¸ng chó ý nhÊt lµ nÊm r¬m: lo¹i mµu ®en l«ng chuét (Volvariella volvacea ) vµ lo¹i mµu tr¾ng Volvariella bombycina, Sing vµ V.Diplasia (Berk vµ Br) nhiÒu t¸c gi¶ cßn ch−a thèng nhÊt vÒ c¸c loµi nµy. ViÖc nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ chän läc c¸c gièng nÊm r¬m nµy ®Ó phôc vô s¶n xuÊt lµ vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt vµ rÊt ®¸ng quan t©m, v× nÊm r¬m tr¾ng cã ®Æc tÝnh thÝch nghi víi nhiÖt ®é thÊp h¬n (®Çu vµ cuèi mïa hÌ). NÊm r¬m ®en hoµn toµn thÝch nghi víi nhiÖt ®é cao, nãng Èm liªn tôc trong c¸c th¸ng mïa hÌ. §Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu chän t¹o ®èi víi 2 chñng gièng nÊm r¬m. II/ Môc tiªu nghiªn cøu:

Nghiªn cøu chän t¹o 2 chñng gièng nÊm r¬m cã chÊt l−îng cao, cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, m«i tr−êng ë n−íc ta vµ cung cÊp nguån gièng gèc cã chÊt l−îng æn ®Þnh phôc vô nhu cÇu cña c¸c c¬ së trång nÊm.

III/ VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1/ VËt liÖu nghiªn cøu gièng nÊm 1.1/ Sö dông m«i tr−êng nh©n gièng nÊm c¸c cÊp. - M«i tr−êng gièng cÊp I (P.G.A) cã bæ sung n−íc chiÕt gi¸ ®ç, n−íc chiÕt qu¶ thÓ nÊm. - M«i tr−êng gièng cÊp II: m«i tr−êng h¹t thãc cã ®iÒu chØnh PH= 7,5- 8,0 b»ng CaCO3 tõ 1,5(cid:198) 2,0% - M«i tr−êng gièng cÊp III: H¹t thãc + r¬m b¨m vµ CaCO3 1.2/ Gièng nÊm: - C¸c chñng gièng nÊm r¬m ®−îc thu thËp ë c¸c ®Þa ph−¬ng ®ang s¶n xuÊt vµ gièng nhËp néi - Ký hiÖu vµ xuÊt xø nh− sau:

Nguån gèc- xuÊt xø

Gièng nhËp néi tõ Trung Quèc Gièng nhËp néi tõ §µi Loan Gièng thu thËp tõ Qu¶ng Nam Gièng thu thËp tõ Sãc Tr¨ng Gièng ®ang l−u gi÷ vµ s¶n xuÊt t¹i MiÒn B¾c Gièng nhËp néi tõ Th¸i Lan Ký hiÖu gièng V1 (P2) V2 V3 V4 V5 (Vt) V6

STT 1. 2. 3. 4. 5. 6. - Dùa trªn h×nh th¸i, ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i cã thÓ x¸c ®Þnh tªn loµi cña c¸c chñng gièng.

+ Chñng V1 (P2) tªn loµi: Volvariella bombycina + Chñng V2, V3, V4, V5 (Vt), V6: tªn loµi: Volvariella volvacea - Gièng c¸c cÊp ®Òu ®−îc sö dông ®óng tuæi gièng khi tiÕn hµnh nh©n gièng vµ nu«i trång (CÊp I: 7- 8 ngµy; CÊp II, cÊp III: 10- 12 ngµy). 1.3/ §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu: - NÊm r¬m cã chu kú s¶n xuÊt ng¾n: 1 th¸ng 1 ®ît nu«i trång. Cã thÓ s¶n xuÊt tõ 15/4(cid:198) 15/10 hµng n¨m. - §Ò tµi tiÕn hµnh t¹i khu s¶n xuÊt thùc nghiÖm cña Trung t©m CNSH Thùc vËt vµ c¸c ®Þa ph−¬ng nh− Ninh B×nh, VÜnh Phóc. - Thêi gian tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 9/2003 1.4/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - §Ò tµi sö dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc nghiÖm theo s¬ ®å sau: Thu thËp nguån gen

Chän läc, ®¸nh gi¸ hÖ sîi Ph©n lËp gièng nguyªn chñng

Nh©n chuyÓn gièng cÊp I

Chän läc, ®¸nh gi¸ hÖ sîi Nh©n chuyÓn gièng cÊp I

Nh©n chuyÓn gièng cÊp II Chän läc, ®¸nh gi¸ hÖ sîi

Nh©n chuyÓn gièng cÊp III Chän läc, ®¸nh gi¸ hÖ sîi

Nu«i trång thùc nghiÖm, kh¶o nghiÖm - Theo dâi n¨ng suÊt. - §¸nh gi¸ tÝnh æn ®Þnh vµ thÝch nghi.

IV/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn:

1/ KÕt qu¶ theo dâi vÒ thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c lo¹i gièng nÊm r¬m khi nh©n gièng vµ nu«i gièng trªn c¸c lo¹i m«i tr−êng cÊp I, cÊp II, cÊp III ®Òu kh«ng cã sù sai kh¸c nhiÒu. - Trªn m«i tr−êng cÊp I ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 280C ± 20C sau 7- 8 ngµy sîi gièng cña c¶ 6 lo¹i gièng ¨n kÝn bÒ mÆt èng th¹ch nghiªng. - Trªn m«i tr−êng cÊp II; cÊp III: lµ m«i tr−êng h¹t thãc ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 280C ± 20C sau 10- 12 ngµy sîi nÊm cña 6 lo¹i gièng mäc kÝn sinh khèi c¬ chÊt. 2/ KÕt qu¶ thêi gian sinh tr−ëng, ra qu¶ thÓ vµ kÕt thóc mét chu kú s¶n xuÊt:

B¶ng 1: Theo dâi thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c gièng nÊm r¬m.

Gièng V1 (P2) V2 V3 V4 V5 (Vt) V6

8- 10 10,0 12,0 12,0 12,0 11 Thêi gian Thêi gian tõ khi cÊy gièng ®Õn lóc cã qu¶ thÓ (ngµy)

17,0 19 20 21,0 21,0 20 KÕt thóc mét chu kú s¶n xuÊt (ngµy )

NhËn xÐt: - Thêi gian sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn qu¶ thÓ cña c¶ 6 lo¹i gièng nÊm r¬m cã sù kh¸c nhau chñng V1 (P2) cã thêi gian sîi thµnh thôc vµ ra qu¶ thÓ sím nhÊt: 8 ngµy vµ chñng V5, V6 lµ 12,0 ngµy. - T−¬ng øng víi thêi gian sinh tr−ëng trong mçi ®ît s¶n xuÊt thêi gian kÕt thóc 1 chu kú lµ 17,0(cid:198) 20,6 ngµy. Tuy nhiªn thêi gian ®Ó nÊm mäc, thu h¸i lµ t−¬ng ®èi tËp trung 7,0(cid:198) 9,0 ngµy.

3/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i qu¶ thÓ c¸c lo¹i gièng nÊm: B¶ng 2: KÕt qu¶ so s¸nh mét sè chØ tiªu: ®−êng kÝnh qu¶ thÓ, träng l−îng vµ mµu s¾c cña c¸c chñng gièng nÊm r¬m:

Mµu s¾c vµ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i

Ký hiÖu chñng gièng

§−êng kÝnh qu¶ thÓ (cm)

Träng l−îng trung b×nh 100 qu¶ thÓ (g)

V1 (P2)

1,5(cid:198) 3,5

1.756.0

0,8(cid:198) 1,8

564,0

0,8(cid:198) 2,0

650,0

- Mµu tr¾ng ®ôc. Hay bÞ nøt gèc bao - PhÇn mò cña bao h¬i x¸m, mäc thµnh côm - X¸m l«ng chuét, bao nÊm dÇy - MËt ®é ph©n bè ®Òu - X¸m tro - Mäc ®Òu thµnh côm lín

- Mµu x¸m tro, qu¶ thÓ ph©n bè ®Òu

0,8(cid:198) 3,0

606,0

- Mµu x¸m tro, mäc thµnh côm, qu¶ thÓ ®ång ®Òu

V5(Vt)

1,0(cid:198) 2,5

788,0

1,5(cid:198) 3,0

872,0

- Qu¶ thÓ x¸m nh¹t, nh½n bãng. - Mäc thµnh côm lín, ®ång ®Òu trªn bÒ mÆt m«.

NhËn xÐt: - Trong 6 chñng gièng nÊm r¬m, chñng V1 cã kÝch th−íc qu¶ thÓ lín nhÊt vµ träng l−îng trung b×nh cao nhÊt: 1.756 gam/100 qu¶ thÓ gÊp 3 lÇn chñng V2. - KÝch th−íc qu¶ thÓ cña c¸c chñng gièng cã sù thay ®æi nhiÒu, trong ®ã chñng V2 cã kÝch th−íc vµ träng l−îng thÊp nhÊt. - Chñng Vt cã kÝch th−íc, mµu s¾c qu¶ thÓ ®ång ®Òu nhÊt hîp thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng, trong s¶n xuÊt mäc thµnh côm dÔ thu h¸i. 3/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ n¨ng suÊt cña c¸c chñng gièng nÊm r¬m:

B¶ng 3: KÕt qu¶ so s¸nh n¨ng suÊt 6 chñng gièng nÊm r¬m trång trªn nguyªn liÖu r¬m r¹: V2 V1(P2) V3 V4 V5 (Vt) V6

25,2 22,0 19,2 18,1 20,0 22,8 Chñng gièng N¨ng suÊt trung b×nh (% nÊm t−¬i/ nguyªn liÖu kh«)

NhËn xÐt: - So s¸nh 6 chñng nÊm r¬m ®· chän t¹o vµ nu«i trång kh¶o nghiÖm chñng V1 (P2) cã n¨ng suÊt cao nhÊt: 25,2%, chñng V4 cã n¨ng suÊt thÊp nhÊt: 18,1%. - Qua s¶n xuÊt, nu«i trång kh¶o nghiÖm vµ tiÕp thÞ chñng V5 (Vt) tuy cã n¨ng suÊt trung b×nh 20,0 nh−ng qu¶ nÊm mäc ®ång ®Òu, ch¾c, chÊt l−îng ¨n ngon, gißn, ng−êi tiªu dïng −a thÝch nhÊt. V/ KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ; * KÕt luËn: 1/ Trong 6 chñng nÊm r¬m ®−îc nu«i trång vµ chän läc, ®Ò tµi chän ra 2 chñng gièng V1(P2) vµ V5(Vt) cã nhiÒu −u ®iÓm nhÊt ®Ó nh©n gièng phôc vô s¶n xuÊt. 2/ Chñng nÊm r¬m Vt n¨ng suÊt tuy kh«ng cao nh−ng cã chÊt l−îng tèt, qu¶ nÊm ch¾c ®ång ®Òu hîp thÞ hiÕu ng−êi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. * §Ò nghÞ: 1/ NÊm r¬m rÊt thÝch hîp trång vµo mïa hÌ vèn Ýt, nhanh thu ho¹ch, ®Ò nghÞ nhµ n−íc cã kinh phÝ ®Ó tiÕp tôc nghiªn cøu nhiÒu lo¹i gièng nÊm r¬m ®Ó phôc vô cho c¸c ®Þa ph−¬ng

§Ò môc 4: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm méc nhÜ (Auricularia sp)

I/ Tæng quan vÊn ®Ò: - NÊm Méc nhÜ thuéc vÒ nhãm nÊm hä Tremellales cã ®Æc tÝnh lµ qu¶ thÓ cã gelatin. C¸c dÉn liÖu sím nhÊt vÒ méc nhÜ lµ tõ 200- 300 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, ë Trung Quèc ng−êi ta thu h¸i lµm thùc phÈm trong mïa m−a vµ ®−îc ph¬i kh« (Chang vµ Tu 1978). Hai lo¹i nÊm méc nhÜ chñ yÕu ®−îc trång hiÖn

nay thuéc 2 loµi lµ: Auricularia auricula vµ A. polytricha. Loµi Au. auricula máng vµ cã mµu s¸ng h¬n. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng loµi méc nhÜ mµu tr¾ng. Méc nhÜ th−êng mäc trªn c©y th©n c©y gç nªn ®−îc gäi lµ Wood ear (tai gç). Ngµy nay ng−êi ta dïng nhiÒu kü thuËt míi ®Ó trång nÊm méc nhÜ nh©n t¹o: nh−: trång trªn gç khóc, trång trªn tói mïn c−a ®−îc khö trïng, trång trªn c¸c lo¹i nguyªn liÖu kh¸c nh− b· mÝa, r¬m r¹. Dï trång trªn nguyªn liÖu nµo th× méc nhÜ ®Òu sö dông c¸c dinh d−ìng h÷u c¬ nh−: licnin, pectin, xenluloza. Nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm méc nhÜ tõ nhiÒu nguån gèc kh¸c nhau ®Ó chän gièng cã n¨ng suÊt cao, cã kh¶ n¨ng thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn nu«i trång nh− m«i tr−êng, thêi tiÕt ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. §Ò tµi tiÕn hµnh chän läc gièng méc nhÜ tõ 5 nguån gèc kh¸c nhau. II/ Môc tiªu nghiªn cøu

MTQ: Gièng nhËp tõ Trung Quèc M§L: Gièng méc nhÜ nhËp tõ §µi Loan. MTL: Gièng méc nhÜ nhËp tõ Th¸i Lan. MN(T6): Gièng gèc tõ miÒn Nam ViÖt Nam

Chän läc ®−îc 2 chñng gièng méc nhÜ cã n¨ng suÊt cao, cã phÈm chÊt tèt hîp thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng ®Ó cung cÊp cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt nÊm ë c¸c ®Þa ph−¬ng. III/ VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1- VËt liÖu - Sö dông m«i tr−êng PDA ®Ó ph©n lËp vµ nh©n gièng cÊp I - Sö dông m«i tr−êng r¾n: h¹t thãc, mïn c−a, que s¾n ®iÒu chØnh PH= 7,5; ®é Èm 55 ÷ 60%, hÊp khö trïng lµm m«i tr−êng nh©n gièng cÊp II vµ cÊp III. 2/ Nguån gièng nÊm - Sö dông 5 lo¹i gièng méc nhÜ cã ký hiÖu vµ xuÊt xø. - Ký hiÖu: Au: Gièng ph©n lËp tõ tù nhiªn miÒn B¾c. 3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - §Ò tµi dïng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy thùc nghiÖm tiÕn hµnh chän läc hµng lo¹t c¸c giai ®o¹n hÖ sîi, qu¶ thÓ nÊm theo c¸c ®Æc tÝnh vÒ:

+ N¨ng suÊt + H×nh th¸i qu¶ thÓ: mµu s¾c, kÝch th−íc.

- Sè liÖu xö lý theo thèng kª sinh häc. 4/ Thêi gian, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu - Tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 9/2003. - Nu«i trång thùc nghiÖm t¹i Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt, Th¸i Thuþ, Th¸i B×nh sè l−îng 35 tÊn nguyªn liÖu mïn c−a.

IV/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn: 1/ KÕt qu¶ theo dâi gièng cÊp I:

B¶ng 1: Thêi gian sinh tr−ëng vµ h×nh th¸i sîi gièng méc nhÜ cÊp I : ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 250C ± 20C.

C¸c chØ tiªu

Gièng méc nhÜ

Thêi gian sîi phñ kÝn bÒ mÆt èng th¹ch (ngµy) 10,0

M§L 11,0

MTQ 10,0

MTL 13,0

MN(T6) 10,0

C¸c biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i sîi gièng nÊm - HÖ sîi mµu tr¾ng, mËt ®é dµy, dËm. - Sau 30 ngµy chuyÓn dÇn mïa n©u. - HÖ sîi mµu tr¾ng hång, mËt ®é th−a. - Sau 35 ngµy chuyÓn dÇn mµu hång. - HÖ sîi mµu tr¾ng, mËt ®é dµy. - Sau 32 ngµy chuyÓn dÇn mµu n©u - HÖ sîi mµu tr¾ng, mËt ®é th−a. - Sau 35 ngµy chuyÓn dÇn mµu n©u - HÖ sîi mµu tr¾ng, mËt ®é dµy, dËm. - Sau 35 ngµy chuyÓn dÇn mµu n©u

NhËn xÐt: - Thêi gian sîi gièng cÊp I cña 5 lo¹i gièng méc nhÜ ph¸t triÓn t−¬ng ®èi ®ång ®Òu: sau 10(cid:164) 13 ngµy kÝn mÆt th¹ch. Sau 30(cid:164) 35 ngµy sîi thµnh thôc, chuyÓn mµu. - HÖ sîi cña 2 chñng Au vµ T6 cã mËt ®é dµy, ®Ëm. 2/ KÕt qu¶ nghiªn cøu thêi gian ph¸t triÓn cña hÖ sîi trªn m«i tr−êng cÊp II, cÊp III vµ n¨ng suÊt cña c¸c chñng gièng méc nhÜ:

B¶ng 2: Thêi gian sinh tr−ëng cña gièng vµ n¨ng suÊt:

Chñng Au M§L MTQ MTL MN(T6)

C¸c chØ tiªu Thêi gian sîi cÊp II (ngµy) 18,0 19,0 18,0 20,0 18,0

Sîi cÊp III trªn que s¾n (ngµy) 14,0 15,0 14,0 16,0 15,0

N¨ng suÊt (% t−¬i/nguyªn liÖu kh«) 88,0 79,0 89,0 61,2 81,1

NhËn xÐt: - Thêi gian sinh tr−ëng cña hÖ sîi gièng trªn m«i tr−êng cÊp II (h¹t thãc) cña 5 chñng gièng lµ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu tõ 18 ®Õn 20,0 ngµy. - Thêi gian nh©n gièng cÊp III trªn m«i tr−êng que s¾n (thÓ tÝch 1000ml) ng¾n h¬n nh©n gièng cÊp II tõ 14(cid:164) 16,0 ngµy. - N¨ng suÊt méc nhÜ t−¬i cao nhÊt lµ chñng gièng MTQ (89,0%), sau ®ã tíi chñng Au vµ chñng MN (T6). Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh nu«i trång nhiÒu ®ît

chóng t«i thÊy gièng MTQ cã n¨ng suÊt kh«ng æn ®Þnh, h×nh th¸i c¸nh nÊm phô thuéc nhiÒu vµo thêi tiÕt. Løa thø 2 hoÆc thø 3 th−êng nh¹t mµu. - Trong 5 chñng gièng méc nhÜ ®−îc nghiªn cøu ®Ò tµi chän ra 2 chñng Au vµ T6 lµ 2 chñng méc nhÜ cã n¨ng suÊt æn ®Þnh, phÈm chÊt tèt, mµu s¾c hîp víi thÞ hiÕu cña ®a sè ng−êi tiªu dïng. V/ KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ: * KÕt luËn:

1/ §Ò tµi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu chän läc 2 chñng gièng méc nhÜ Au, T6 cã n¨ng suÊt cao phÈm chÊt tèt ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt vµ l−u gi÷, b¶o qu¶n gièng.

2/ Còng nh− gièng nÊm r¬m, gièng nÊm méc nhÜ còng cã nguån gèc ph¸t sinh tõ c¸c vïng nhiÖt ®íi v× vËy c¸c gièng b¶n ®Þa cã −u thÕ h¬n vÒ tÝnh thÝch nghi vµ æn ®Þnh phÈm chÊt tuy n¨ng suÊt cã kÐm h¬n chót Ýt so víi gièng nhËp néi (nhanh bÞ tho¸i ho¸). * §Ò nghÞ

§Ò tµi ®−îc cÊp kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng nghÖ cao trong c«ng t¸c

lai t¹o gièng nÊm, chän läc c¸c ®Æc tÝnh −u viÖt cña gièng méc nhÜ.

§Ò môc 5 KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm h−¬ng

Lentinula edodes (Lt)

I/ Tæng quan vÊn ®Ò:

NÊm h−¬ng ®−îc nh©n d©n sö dông tõ rÊt l©u trªn thÕ giíi, ®−îc coi nh− lo¹i thùc phÈm cao cÊp ®Æc s¶n. ë Trung Quèc nÊm h−¬ng ®−îc gäi lµ “Shiang-gu” vµ ë NhËt B¶n lµ “ Shiitake”. ViÖc trång nÊm h−¬ng ®−îc b¾t nguån tõ Trung Quèc vµo kho¶ng n¨m 1000÷ 1100 sau C«ng nguyªn (Chang vµ Miles).

ë ViÖt Nam nÊm h−¬ng ®−îc nh©n d©n thu h¸i trong rõng tù nhiªn ë c¸c tØnh vïng nói phÝa B¾c nh− Cao B»ng, L¹ng S¬n, Lao Cai, Yªn B¸i. Tõ n¨m 1972 nÊm h−¬ng ®· ®−îc nu«i trång nh©n t¹o trªn gç khóc ë Sapa (Lµo Cai) theo c«ng nghÖ vµ gièng NhËt B¶n (Bé Ngo¹i th−¬ng cò). §Õn nay trªn thÞ tr−êng n−íc ta cã nhiÒu chñng lo¹i gièng nÊm h−¬ng kh¸c nhau cã nguån gèc tõ nhiÒu n−íc. Chóng ta cã gièng nÊm h−¬ng Cao B»ng, Sapa mäc trªn gç giÎ th¬m ngon næi tiÕng. §Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu chän gièng nÊm h−¬ng tù nhiªn cña ViÖt Nam ®Ó phôc vô s¶n xuÊt.

II/ VËt liÖu, ph−¬ng ph¸p vµ néi dung nghiªn cøu 1/ VËt liÖu nghiªn cøu 1.1/ Nguån gièng: NÊm h−¬ng cã tªn khoa häc: Lentinula edodes.Berk Pegler víi 4 chñng cã nguån gèc vµ ký hiÖu.

Lt: NÊm h−¬ng tù nhiªn cña ViÖt Nam Lth: Gièng nÊm nhËp tõ Th¸i Lan. LNH: Gièng nÊm xuÊt xø tõ NhËt B¶n. L§L: Gièng nÊm nhËp tõ §µi Loan.

Ký hiÖu: 1.2/ VËt t−, ho¸ chÊt ®Ó s¶n xuÊt m«i tr−êng cÊy gièng cÊp I, cÊp II, cÊp III: - Th¹ch Agar, ®−êng Glucosa, c¸c muèi kho¸ng cÇn thiÕt, thãc tÎ, CaCO3. - C¬ chÊt nu«i trång nÊm h−¬ng dïng mïn c−a ®ãng trong tói polyethylen chÞu nhiÖt hoÆc trªn gç khóc. - C¸c dinh d−ìng bæ sung nh− c¸m g¹o, bét ng« .v.v... 2/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc nghiÖm:

- ¸p dông ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« tÕ bµo vµ nu«i cÊy hÖ sîi nÊm. - Qu¸ tr×nh nh©n gièng, nu«i trång tiÕn hµnh c¸c ph−¬ng ph¸p chän läc gièng hµng lo¹t dùa trªn c¸c ®Æc tÝnh. + Sinh tr−ëng tèt. + Cã tÝnh chèng chÞu vµ tÝch nghi cao. + Cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt. III/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn: 1/ KÕt qu¶ chän läc, nh©n gièng cÊp II, cÊp III c¸c chñng gièng nÊm h−¬ng: B¶ng 1: Thêi gian sinh tr−ëng cña c¸c cÊp gièng nÊm h−¬ng vµ ®Æc ®iÓm hÖ sîi ®Ó chän läc (®iÒu kiÖn nhiÖt ®é: 250C ± 20C).

Thêi gian vµ ®Æc ®iÓm

§Æc ®iÓm hÖ sîi gièng ®Ó chän läc

Thêi gian nu«i gièng C3 (ngµy)

Thêi gian nu«i gièng C1 (ngµy) 14,0

Thêi gian nu«i gièng C2 (ngµy) 55,0

30,0

33,0 15,0 58,0

33,0 16,0 59,0

31,0 14,0 54,0

Ký hiÖu gièng nÊm Lt Lth LNH L§L

- Sîi ¨n ®Òu, m−ît ¨n s¸t mÆt th¹ch cÊp I + Trªn m«i tr−êng cÊp II sîi ph¸t triÓn ®Òu, ®Ëm. + Trªn m«i tr−êng cÊp III sîi tr¾ng m−ît, ®Ëm, sîi ¨n ®Õn ®©u mïn c−a chuyÓn mµu vµng nh¹t, xèp. + TuyÖt ®èi kh«ng bÞ nhiÔm nÊm t¹p.

NhËn xÐt: - Thêi gian gièng nÊm h−¬ng c¸c lo¹i sinh tr−ëng trªn c¸c lo¹i m«i tr−êng cÊp I, cÊp II kh«ng cã sù kh¸c biÖt nhau nhiÒu. Trªn m«i tr−êng cÊp II lµ m«i tr−êng h¹t thãc cã sù kh¸c biÖt nhau râ rÖt, min: 54 ngµy, Max: 59 ngµy. - Cã cïng l−îng c¬ chÊt nh−ng sîi cÊp III sinh tr−ëng trªn m«i tr−êng mïn c−a nhanh h¬n thêi gian chØ b»ng 2/3 trªn m«i tr−êng cÊp II lµ m«i tr−êng h¹t thãc.

- Thêi gian nh©n gièng vµ nu«i gièng tõ cÊp I ®Õn cÊp II víi 2 chñng Lt vµ L§L lµ nhanh nhÊt: 99 ngµy. 2/ KÕt qu¶ nghiªn cøu nu«i trång vµ ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt, phÈm chÊt c¸c lo¹i gièng nÊm h−¬ng.

B¶ng 2:Theo dâi thêi gian sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ h×nh th¸i c¸c chñng gièng nÊm h−¬ng (®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 220C ± 10C).

Ký hiÖu chñng gièng Lt Lth LNH L§L STT

65,0 78,0 80,0 70,0 1

95,0 86,0 80,0 105,0 C¸c chØ tiªu Thêi gian nu«i sîi tõ khi cÊy gièng ®Õn xuÊt hiÖn qu¶ thÓ (ngµy) 2 N¨ng suÊt nÊm t−¬i/ nguyªn

liÖu kh« (%)

3 §−êng kÝnh mò nÊm (cm)

3,0- 6,0 3- 6,0 - Ch©n nhá - Ch©n to Vµng s¸ng Vµng sÉm 2,0- 5,0 - Ch©n to N©u 5,0- 15,0 - Ch©n to N©u 4 Mµu s¾c

Chó thÝch: NÊm h−¬ng cã thÓ trång trªn tói mïn c−a vµ gç khóc tù nhiªn. §Ò tµi chØ tiÕn hµnh b¸o c¸o n¨ng suÊt trång trªn tói mïn c−a. Thu ho¹ch trªn gç kÐo dµi 2(cid:164) 4 n¨m nªn ch−a cã sè liÖu cuèi cïng. NhËn xÐt: - NÊm h−¬ng cã thÓ trång trªn tói mïn c−a vµ gç khóc tù nhiªn. §Ò tµi chØ tiÕn hµnh b¸o c¸o n¨ng suÊt trång trªn tói mïn c−a (0,5 kg/tói) thêi gian sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña chñng Lt lµ ng¾n nhÊt: 65 ngµy. - N¨ng suÊt chñng nÊm h−¬ng L§L cao nhÊt 105%, chñng LNH cã n¨ng suÊt thÊp nhÊt 80% - §¸nh gi¸ tæng quan vÒ thêi gian nu«i trång, n¨ng suÊt nÊm vµ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ thÓ nÊm hîp thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng th× 2 chñng gièng nÊm h−¬ng Lt vµ Lth cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n 2 chñng cßn l¹i. IV/ KÕt luËn: - §Ò tµi ®· nghiªn cøu chän läc vµ so s¸nh gi÷a c¸c chñng nÊm h−¬ng nhËp néi vµ chñng nÊm h−¬ng tù nhiªn ViÖt Nam (Lt) cho thÊy chñng Lt vµ Lth cã nhiÒu −u ®iÓm ®Ó ®−a ra s¶n xuÊt, nu«i trång, l−u gi÷ gièng. - Gièng nÊm h−¬ng §µi Loan cã n¨ng suÊt cao nh−ng qu¶ thÓ lín, khi sö dông ph¶i c¾t nhá, th¸i miÕng cÇn ®−îc tiÕp thÞ vµ nghiªn cøu thªm. - Gièng nÊm h−¬ng thÝch hîp nu«i trång ë c¸c vïng nói cao nh−ng dÔ g©y n¹n ph¸ rõng v× vËy cÇn nghiªn cøu sö dông c¸c lo¹i phÕ phô liÖu nh−: mïn c−a, b· nghiÒn cña c©y th©n th¶o ®Ó trång nÊm nh−: Trung Quèc ®· sö dông khuÈn th¶o ®Ó trång nÊm. - §Ò tµi khuyÕn nghÞ ®−îc nghiªn cøu c¸c thiÕt bÞ nghiÒn nguyªn liÖu thùc vËt ®Ó trång nÊm h−¬ng.

§Ò môc 6: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ s¶n xuÊt

chñng gièng nÊm linh chi Dt

I- §Æt vÊn ®Ò.

NÊm linh chi lµ mét lo¹i d−îc liÖu quý ®−îc nhiÒu tµi liÖu ë trong n−íc vµ ngoµi n−íc nãi ®Õn. HÇu hÕt trong c¸c tµi liÖu khi ®Ò cËp ®Õn t¸c dông cña nÊm linh chi ®Òu ®· kh¼ng ®Þnh: linh chi lµ lo¹i “th−îng d−îc” ®−îc xÕp trªn c¶ nh©n s©m, cã t¸c dông phßng ch÷a ®èi víi nhiÒu lo¹i bÖnh, nhÊt lµ c¸c bÖnh vÒ huyÕt ¸p, tim m¹ch, gan, thËn, suy nh−îc thÇn kinh, suy nh−îc c¬ thÓ. Ngoµi ra linh chi víi xu h−íng sö dông nguån d−îc liÖu th¶o méc Linh chi cßn cã t¸c dông n©ng ®ì c¬ thÓ, båi bæ c¬ thÓ, kÐo dµi tuæi thä. ChÝnh v× vËy ngµy nay trªn thÕ giíi ngµy cµng cã nhiÒu n−íc ®Æc biÖt quan t©m ®Õn nu«i trång, chÕ biÕn d−îc liÖu quý nµy, ®Ó phôc vô cho viÖc ch¨m sãc søc kháe con ng−êi.

ë MiÒn B¾c tõ n¨m 1997, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh nu«i trång, chÕ biÕn c¸c lo¹i nÊm ¨n, chóng t«i cßn ®Æc biÖt chó ý ®Õn viÖc nghiªn cøu øng dông, hoµn chØnh c«ng nghÖ nu«i trång nÊm d−îc liÖu linh chi phï hîp víi ®iÒu kiÖn tõng ®Þa ph−¬ng vµ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu ®¸ng khÝch lÖ. Qua con ®−êng trao ®æi, hîp t¸c, häc tËp vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô, chóng t«i ®· cã mét sè chñng gièng nÊm linh chi. §Õn nay ®· cã thÓ chñ ®éng tæ chøc s¶n xuÊt nÊm linh chi ë qui m« hµng hãa. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i nghiªn cøu chän t¹o ®−îc 1 chñng gièng nÊm linh chi cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt t¹o ra c¸c d¹ng s¶n phÈm chÕ biÕn phôc vô ch¨m sãc søc kháe cho nh©n d©n.

Linh chi cã tªn khoa häc: Ganoderma lucidum Tªn tiÕng Anh: Lingzhi Thuéc líp nÊm ®¶m: Basidiomycota. Bé nÊm lç: Poriales Hä linh chi: Ganodermataceae

Linh chi lµ tªn 1 lo¹i nÊm ho¹i sinh trªn gç vµ lµ vÞ thuèc ®−îc ghi ®Çu tiªn trong s¸ch thÇn n«ng b¶n th¶o c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m, Ýt cã loµi nÊm nµo cã nhiÒu loµi (h¬n 200 loµi) vµ nhiÒu thø (Ganoderma lucidum) ®· cã 45 thø nh− nÊm linh chi vµ ch¾c ch¾n mçi loµi sÏ cã d−îc tÝnh kh¸c nhau, b»ng chøng Lý Thêi Tr©n (1595) ®· chia nÊm lµm s¸u lo¹i víi ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu trÞ còng kh¸c nhau. Do ®ã cÇn cã tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ ®Ó cã thÓ s−u tÇm vµ bæ sung thªm nhiÒu chñng, gièng míi.

B¶ng 1: §Æc ®iÓm cña nÊm linh chi theo Lý Thêi Tr©n (1595)

Tªn gäi Mµu s¾c §Æc tÝnh chung TT

Thanh chi Xanh 1

§á 2

Vµng Hång chi (xÝch chi, ®¬n chi) 3 Hoµng chi (kim chi)

- VÞ chua tÝnh b×nh kh«ng ®éc, chñ trÞ s¸ng m¾t, bæ gan khÝ, an thÇn t¨ng - VÞ ®¾ng tÝnh b×nh kh«ng ®éc, t¨ng trÝ nhí, d−ìng tim, bæ trung, ch÷ trÞ tøc ngùc. - VÞ ngät tÝnh b×nh kh«ng ®éc, an thÇn, Ých t× khÝ.

B¹ch chi (ngäc chi) 4

§en 5 H¾c chi (huyÒn chi)

Tö chi TÝm 6

Tr¾ng VÞ cay tÝnh b×nh kh«ng ®éc, Ých phæi th«ng mòi c−êng ý chÝ, an thÇn, ch÷a ho nghÞch h¬i. VÞ mÆn tÝnh b×nh kh«ng ®éc, trÞ chøng bÝ tiÓu, Ých thËn khÝ. VÞ ngät, tÝnh «n kh«ng ®éc, trÞ ®au nhøc khíp x−¬ng g©n cèt.

Thùc hiÖn ®Ò tµi, chóng t«i nghiªn cøu chñng hång chi Dt (mµu s¾c ®á)

cã nguån gèc tõ rõng tù nhiªn ë ViÖt Nam ký hiÖu Dt.

II- VËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

1- VËt liÖu - thêi gian - ®Þa ®iÓm nghiªn cøu.

1.1- §èi t−îng vµ nguån gèc nÊm linh chi.

C¸c chñng gièng nÊm linh chi (Ganoderma lucidum) cã nguån gèc trong

n−íc vµ n−íc ngoµi.

B¶ng 2: Nguån gèc-ký hiÖu mét sè chñng nÊm linh chi t¹i Trung t©m C«ng nghÖ Sinh häc Thùc vËt.

Nguån gèc Thêi gian s−u tÇm

TT Chñng gièng nÊm linh chi vµ ký hiÖu D Dt NhËp néi th¸ng 10/1997 Thu thËp th¸ng 5/1999 1 2

DNH D1 NhËp néi th¸ng 9/2000 Thu thËp th¸ng 6/2001 3 4

T5 Trung quèc Qu¶ng Ninh, MiÒn B¾c NhËt B¶n B¶o Léc, L©m §ång MiÒn Nam Trung Quèc NhËp néi th¸ng 11/2001 5

Trong c¸c chñng nÊm linh chi trªn ®Ò tµi tiÕn hµnh tuyÓn chän gièng thuÇn chñng æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ cã tÝnh chèng chÞu víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn tèt.

1.2- Nguyªn liÖu

- M«i tr−êng ph©n lËp, m«i tr−êng cÊp I lµm trªn èng nghiÖm gåm: Th¹ch agar,

khoai t©y, ®−êng gluc«, n−íc, c¸m g¹o, c¸m ng«.

- M«i tr−êng nh©n gièng cÊp II vµ cÊp III: Thãc tÎ, bét nhÑ CaCO3, chai thñy tinh. - M«i tr−êng nu«i trång: Mïn c−a, bét nhÑ CaCO3, c¸m g¹o, c¸m ng«, tói nilon 25 x 35cm, b«ng kh«ng thÊm n−íc.

1.3- Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu. - ThÝ nghiÖm nu«i trång, chän t¹o gièng nÊm linh chi ®−îc thùc hiÖn t¹i Trung t©m C«ng nghÖ Sinh häc Thùc vËt - ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp. - Kh¶o nghiÖm gièng triÓn khai réng t¹i x−ëng s¶n xuÊt nÊm ë c¸c ®Þa ph−¬ng:

+ X· Long H−ng, huyÖn V¨n Giang, H−ng Yªn + X· Thanh L·ng, huyÖn B×nh Xuyªn, VÜnh Phóc. + Ngoµi ra cßn s¶n xuÊt ë c¸c tØnh Hµ T©y, Hßa B×nh, B¾c Giang, Yªn

B¸i, S¬n La, Qu¶ng Nam, Bµ RÞa Vòng Tµu. - VÒ phÇn ph©n tÝch hãa sinh thùc hiÖn t¹i ViÖn c«ng nghÖ sinh häc, ViÖn y häc cæ truyÒn Hµ T©y. - Thêi gian nghiªn cøu ®Ò tµi tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 9/2003. Mçi n¨m s¶n xuÊt trªn 2 vô: thu ®«ng tõ T8-T12, xu©n hÌ tõ T1-T5.

2) Néi dung nghiªn cøu.

2.1- Ph©n lËp gièng nÊm tõ qu¶ thÓ b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« tÕ bµo, s¶n xuÊt gièng ®em nu«i trång, tõ ®ã chän t¹o chñng gièng tèt nhÊt cã n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt, phï hîp víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ë ViÖt Nam.

2.2- Theo dâi tèc ®é mäc sîi cña 5 chñng nÊm linh chi trªn m«i tr−êng C1, C2.

2.3- Theo dâi ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é tíi tèc ®é sinh tr−ëng cña sîi nÊm t×m ra ®−îc nhiÖt ®é tèi −u vµ thêi vô nu«i trång.

2.4- Nu«i trång kh¶o nghiÖm, triÓn khai s¶n xuÊt nÊm thö nghiÖm t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng.

2.5- So s¸nh kÕt qu¶ ph©n tÝch hãa sinh: thµnh phÇn hãa häc qu¶ thÓ chñng gièng Dt ®· ®−îc chän t¹o víi s¶n phÈm cña Hµn Quèc, Trung Quèc. 3- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ sö dông trong nghiªn cøu.

3.1- TÊt c¶ c¸c chñng gièng nÊm linh chi chóng t«i ®Òu tiÕn hµnh nu«i trång thùc nghiÖm, thÝ nghiÖm ®−îc lµm theo cïng 1 thêi gian, ®Þa ®iÓm, lÆp l¹i 3 lÇn. - Xö lý sè liÖu theo ph−¬ng ph¸p thèng kª sinh häc.

3.2- C¸c quy tr×nh c«ng nghÖ sö dông trong nghiªn cøu

3.2.1- Quy tr×nh c«ng nghÖ chän t¹o gièng nÊm.

S¬ ®å quy tr×nh c«ng nghÖ chän t¹o gièng nÊm

Qu¶ thÓ nÊm t−¬i

Chän nguån gen gèc cã −u thÕ sinh häc

§¸nh gi¸, tuyÓn chän hÖ sîi nÊm

Gièng gèc, b¶o qu¶n, l−u gi÷ nguån gen Cã kiÓm tra ®Þnh kú Ph©n lËp theo ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy m« tÕ bµo

§¸nh gi¸, tuyÓn chän hÖ sîi nÊm

Nh©n gièng C1, C2, C3 trªn m«i tr−êng ®Æc tr−ng Chän t¹o chñng gièng nÊm cã n¨ng suÊt, chÊt −îng tèt

§¸nh gi¸, tuyÓn chän hÖ sîi nÊm

- Nu«i trång kh¶o nghiÖm - S¶n xuÊt t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng

Theo dâi, ®¸nh gi¸, tuyÓn chän dßng qu¶ thÓ, hiÖu qu¶ kinh tÕ

- §¸nh gi¸ n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm

Sau khi ph©n lËp t¹o ®−îc gièng gèc trong m«i tr−êng th¹ch, chóng t«i tiÕn hµnh nh©n gièng ®Ó t¹o gièng C1, C2 vµ nu«i trång råi ghi tèc ®é t¨ng tr−ëng cña hÖ sîi tõng ngµy b»ng c¸ch ®o sù kÐo dµi cña sîi theo thêi gian. 3.2.2- Qui tr×nh s¶n xuÊt gièng gèc, gièng C1 trong èng nghiÖm.

Khoai t©y gät vá röa s¹ch c¾t nhá ®un s«i kho¶ng 7’, röa s¹ch gi¸ ®ç cho vµo xoong vµ ®un tiÕp 5-7’ läc lÊy n−íc chiÕt råi bæ sung th¹ch agar vµ ®−êng theo tû lÖ, khuÊy ®Òu ®un s«i cho tan th¹ch, ®æ ra èng nghiÖm, hÊp thanh trïng nhiÖt ®é 110-1150C víi ¸p lùc 0,9÷1,1at, thêi gian 90’, ®Æt nghiªng, ®Ó nguéi, cÊy gièng.

3.2.3- Quy tr×nh s¶n xuÊt gièng cÊp 2.

Thãc tÎ lo¹i tèt, ®·i s¹ch ng©m n−íc l· tõ 12-16 h, luéc s«i në chÝn 2/3 h¹t thãc, vít ra ®Ó nguéi trén bét nhÑ 1,2-1,4%, tiÕn hµnh ®ãng chai, buéc ®Çu råi hÊp thanh trïng = autoclave 1,2-1,5at t−¬ng ®−¬ng nhiÖt ®é 120-1260C, thêi gian lµ 90-100’, kÓ tõ khi ¸p lùc ®¹t ®−îc, ®Ó nguéi råi cÊy gièng, nu«i sîi, b¶o qu¶n. 3.2.4- Qui tr×nh nu«i trång nÊm linh chi trªn mïn c−a.

Mïn c−a t¹o Èm b»ng n−íc v«i pH = 11÷12, ®é Èm nguyªn liÖu tõ 62- 65%, ñ l¹i ®èng lªn men hiÕu khÝ, thêi gian ñ 3 ngµy råi ®¶o ®èng ñ, chØnh ®é Èm, t¹o ®é xèp, chØnh pH = 8-8,5 ñ l¹i ®èng thêi gian ñ 2-3 ngµy, bæ sung phô gia vµ dinh d−ìng (bét nhÑ, bét ng«, bét c¸m g¹o) ®ãng bÞch, thanh trïng ®Ó tiªu diÖt mÇm mèng bÖnh, t¹o ra chÊt dÔ tiªu, ®Ó nguéi cÊy gièng thµnh 1 líp trªn bÒ mÆt, ®Þnh l−îng 10÷ 15 gam gièng/1 bÞch, nu«i sîi chØnh nhiÖt ®é, ®é Èm, ®é th«ng tho¸ng, ¸nh s¸ng, mËt ®é bÞch trong nhµ nu«i sîi, thêi gian nu«i sîi tõ 20-25 ngµy, ch¨m sãc thu h¸i chØnh nhiÖt ®é, ®é Èm, ®é th«ng tho¸ng, ¸nh s¸ng, thêi gian 3-3,5 th¸ng. - Nu«i trång bÞch nÊm ë c¸c ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kh¸c nhau tõ 15 - 350C, ghi nhËn tèc ®é ¨n sîi, mËt ®é sîi , mµu s¾c cña sîi vµ theo dâi kÕt qu¶ n¨ng suÊt cña tõng chñng nÊm.

III- KÕt qu¶ vµ nhËn xÐt 1-Víi ph−¬ng ph¸p ®o chiÒu dµi hÖ sîi nÊm trªn èng nghiÖm chøa m«i tr−êng dinh d−ìng PDA, ta cã kÕt qu¶ cô thÓ nh− sau:

Thêi gian

ngµy

B¶ng 3: Tèc ®é mäc cña hÖ sîi nÊm linh chi trªn m«i tr−êng cÊp 1, ( cm tÝnh theo chiÒu dµi mÆt th¹ch trong èng nghiÖm 2x 20cm).

Chñng

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

D1 0,9 2,0 3,1 5,5

0,6 1,5 2,6 3,6 4,5 5,5 Dt

D 0,25 0,5 1,25 1,85 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5

DNH 0,5 1,25 2,0 2,7 3,5 4,1 4,8 5,5

T5 0,1 0,45 0,8 1,2 1,5 1,9 2,3 2,6 3,0 3,4 3,8 4,2 4,6 5,0 5,5

Qua kÕt qu¶ b¶ng trªn ta thÊy sù kh¸c nhau vÒ sinh tr−ëng cña sîi ë c¸c chñng gièng cã sù kh¸c biÖt, chñng D1 cã hÖ sîi sinh tr−ëng nhanh nhÊt, sau ®ã ®Õn chñng Dt... DNH, D, T5. TÝnh trung b×nh 1 ngµy hÖ sîi cña c¸c chñng sinh tr−ëng.

Chñng D1: tõ 1,0-1,1cm

Chñng Dt: tõ 0,9-1,1cm Chñng DNH: tõ 0,6-0,8cm Sè ngµy hÖ sîi mäc kÝn bÒ mÆt th¹ch trong èng nghiÖm (cã chiÒu dµi

th¹ch nghiªng lµ 11 cm)

Chñng D1: ngµy thø 6

Chñng Dt: ngµy thø 7 Chñng DNH: ngµy thø 9 Chñng D: ngµy thø 12

Chñng T5: ngµy thø 16

2- KÕt qu¶ theo dâi vÒ thêi gian sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c chñng gièng

nÊm linh chi trong qu¸ tr×nh chän t¹o gièng.

B¶ng 4: So s¸nh tèc ®é mäc kÝn sîi trªn èng th¹ch nghiªng vµ c¬ chÊt

nu«i trång cña c¸c chñng gièng nÊm linh chi.

HÖ sîi gièng nu«i trång trªn mïn

HÖ sîi gièng C1 trªn m«i tr−êng th¹ch

HÖ sîi gièng vµ thêi gian sinh tr−ëng

HÖ sîi gièng C2, trªn m«i tr−êng chai thãc

Chñng gièng

Thêi gian xuÊt hiÖn qu¶ thÓ

Thêi gian thu h¸i qu¶ thÓ

(Ngµy) (Ngµy) (Ngµy) (Ngµy)

6 16 18 60 D1

7 20 21 64 Dt

9 20 22 80

12 21 18 80 DNH D

16 22 22 68 T5

NhËn xÐt: - Trªn m«i tr−êng èng th¹ch nghiªng c¸c chñng gièng ph¸t triÓn cã sù kh¸c nhau râ rÖt: chñng D1 ph¸t triÓn nhanh nhÊt (6 ngµy) chñng T5 chËm nhÊt (16 ngµy). - Trªn m«i tr−êng nh©n gièng C2: tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ sîi c¸c chñng gièng t−¬ng ®èi ®ång ®Òu. - Trªn m«i tr−êng nu«i trång b»ng mïn c−a thêi gian sîi nÊm thµnh thôc (xuÊt hiÖn qu¶ thÓ) lµ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu (tõ 18 ®Õn 22 ngµy). Tuy nhiªn thêi gian hoµn chØnh qu¶ thÓ ®Ó thu h¸i cã sù kh¸c nhau râ rÖt. Chñng D1 ph¸t triÓn nhanh nhÊt, chñng DNH vµ D cã thêi gian chËm nhÊt: 80 ngµy.

- Tèc ®é vµ mËt ®é cña hÖ sîi trong tÊt c¶ c¸c lo¹i m«i tr−êng ®Òu liªn quan chÆt chÏ tíi sù xuÊt hiÖn qu¶ thÓ, hÖ sîi ph¸t triÓn cµng nhanh th× qu¶ thÓ xuÊt hiÖn cµng sím. - HÇu hÕt qu¶ thÓ xuÊt hiÖn khi hÖ sîi ®· ph¸t triÓn thµnh thôc trªn m«i tr−êng nu«i trång. C¸c chØ tiªu vÒ thêi gian sinh tr−ëng cña hÖ sîi lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng ®Ó nghiªn cøu chän t¹o gièng, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt gièng, bè trÝ thêi vô s¶n xuÊt. HÖ sîi ph¸t triÓn tèt dµy, kÝn tr¾ng hoµn toµn bÞch sÏ h×nh thµnh qu¶ thÓ tèt vµ cho n¨ng suÊt cao. - Chñng gièng Dt cã thêi gian sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn lµ t−¬ng ®èi phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt.

3- ¶nh h−ëng cña yÕu tè nhiÖt ®é tíi h×nh th¸i qu¶ thÓ, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng c¸c chñng gièng nÊm linh chi (b¶ng 5). Qua kÕt qu¶ b¶ng 5 ta thÊy: - NhiÖt ®é cã t¸c ®éng lín vµ râ rÖt ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c chñng gièng nÊm. Mçi chñng gièng cã ®Æc ®iÓm thÝch nghi riªng.

+ NÕu thêi tiÕt qu¸ l¹nh nhiÖt ®é d−íi 20 0C kÐo dµi th× qu¶ thÓ nÊm ph¸t triÓn kh«ng ®Çy ®ñ cuèng dµi, c¸nh nÊm rÊt nhá (thËm chÝ cã gièng kh«ng h×nh thµnh qu¶ thÓ) nªn nhiÒu ng−êi cho r»ng ®ã lµ loµi kh¸c: Linh chi sõng h−¬u ( Ganoderma boinensis).

+ NÕu thêi tiÕt nãng nhiÖt ®é trªn 28- 30 0C kÐo dµi liªn tôc th× hÖ sîi ph¸t triÓn kÐm, qu¶ thÓ th−êng máng, ch©n nÊm chia nhiÒu thuú vµ ®Æc biÖt lµ nÊm hay bÞ s©u bÖnh hoÆc bÞ mèc xanh ë mÆt d−íi cña t¸n nÊm.

+C¸c chñng gièng ®Òu sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt ë nhiÖt ®é tõ 20-280C (Mïa xu©n hoÆc mïa thu), trong ®ã chñng Dt cã n¨ng suÊt cao nhÊt (4% tÝnh trªn nguyªn liÖu kh«). Qu¶ thÓ cã träng l−îng lín nhÊt (c¸nh nÊm to, ch©n võa ph¶i). - Chñng Dt lµ chñng gièng linh chi ph¸t triÓn tèt nhÊt : HÖ sîi ph¸t triÓn kháe, mËt ®é dÇy, thÝch øng biªn ®é nhiÖt réng tõ 18-28 0C, kh«ng bÞ nhiÔm bÖnh, cã thÓ s¶n xuÊt ®¹i trµ ë c¶ 2 vô: xu©n hÌ vµ thu ®«ng. - Thêi vô nu«i trång nÊm linh chi tèt nhÊt lµ vµo ®Çu mïa xu©n Th¸ng 2, th¸ng 3 hµng n¨m, nhµ nu«i trång nÊm cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu tho¸ng m¸t nh− d−íi t¸n c©y ë trong rõng. - Khi nÊm ph¸t triÓn xung quanh t¸n nÊm hÕt viÒn mµu tr¾ng, mò nÊm vµ ch©n nÊm cã mµu ®ång nhÊt (mµu n©u ®á hoÆc n©u bãng) th× tiÕn hµnh thu h¸i.

B¶ng 5: So s¸nh ¶nh h−ëng cña yÕu tè nhiÖt ®é tíi sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c chñng gièng linh chi.

NhiÖt ®é

Tõ 20-280

Trªn 280C

D−íi 200C

§Æc ®iÓm c¸c chñng

H×nh th¸i sîi, qu¶ thÓ

- Sîi mäc th−a, m¶nh, qu¶ thÓ nhá, cã s©u bÖnh - HÖ sîi mäc chËm, th−a. - Qu¶ thÓ nhá - Sîi ph¸t triÓn nhanh. - Qu¶ thÓ to, xèp D1

2,0 3,1 1,6

N¨ng suÊt nÊm kh«/nguyªn liÖu (%)

H×nh th¸i hÖ sîi, qu¶ thÓ

- HÖ sîi ph¸t triÓn chËm, ®Ëm sîi. - Qu¶ thÓ cã cuèng dµi, mò nhá Dt - HÖ sîi ph¸t triÓn nhanh, m¶nh sîi qu¶ nhiÒu thÓ cuèng, nhiÒu thïy, cuèng to - HÖ sîi ph¸t triÓn tèt, ®Ëm dµy sîi. - Qu¶ thÓ ph¸t triÓn ®Òu, ®Ñp, h×nh thËn ®Æc tr−ng

2,9 4,0 3,0

N¨ng suÊt nÊm kh«/nguyªn liÖu (%)

H×nh th¸i hÖ sîi, qu¶ thÓ

-HÖ sîi ph¸t triÓn thÓ ra tèt, qu¶ ®Òu, ®Ñp

DNH - HÖ sîi ph¸t triÓn tr¾ng chËm, mµu ®Æc, sau ng¶ mµu vµng, thÓ qu¶ kh«ng h×nh thµnh - HÖ sîi ph¸t triÓn yÕu, hay bÞ chÕt, sîi nhiÔm mèc xanh - Kh«ng ra qu¶ thÓ

2,4

N¨ng suÊt nÊm kh«/nguyªn liÖu (%)

H×nh th¸i sîi, qu¶ thÓ

- HÖ sîi ph¸t triÓn tèt, qu¶ thÓ t−¬ng ®èi ®Òu, ®Ñp D - HÖ sîi ph¸t triÓn chËm, mµu tr¾ng ®Æc, qu¶ thÓ kh«ng t¹o t¸n nÊm - HÖ sîi ph¸t triÓn chËm, hay bÞ mèc xanh do chÕt sîi, kh«ng h×nh thµnh qu¶ thÓ

2,1

N¨ng suÊt nÊm kh«/nguyªn liÖu (%)

H×nh th¸i sîi, qu¶ thÓ

T5 -HÖ sîi ph¸t triÓn rÊt tr¾ng chËm, mµu ®Æc, kh«ng h×nh thµnh qu¶ thÓ -HÖ sîi ph¸t triÓn tèt, dµy sîi, qu¶ thÓ, kh«ng cã cuèng, h×nh qu¹t -HÖ sîi ph¸t triÓn chËm, sîi th−a, dÔ bÞ s©u ký sinh ë mÆt d−íi qu¶ thÓ

N¨ng suÊt nÊm kh«/nguyªn liÖu (%) 1,0 1,3

5-KÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn sinh hãa vµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng mÉu nÊm linh chi Dt nu«i trång so s¸nh víi mÉu nÊm linh chi Trung Quèc vµ Hµn Quèc. Chóng t«i ®· x¸c ®Þnh thñy phÇn, nit¬ tæng sè, protein tæng sè, polysaccharid tæng sè, thµnh phÇn axit amin, polyphenol, alcaloid, saponozit ë 3 lo¹i nÊm linh chi nãi trªn. KÕt qu¶ hµm l−îng c¸c hîp chÊt kÓ trªn ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 6.

B¶ng 6: KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn sinh hãa cña c¸c mÉu nÊm linh chi (% tÝnh theo träng l−îng kh« tuyÖt ®èi).

TT ChØ tiªu ChØ tiªu

Thuû phÇn N-tæng sè (%) Protein tæng sè (%) Polysaccharid (%) Axit amin (%)

Isoleucine

Polyphenol (%) Alcaloid (%) Saponozit (%)

Linh chi ViÖt Nam 6,58 2,63 15,27 30,51 10,74 0,88 0,81 0,54 0,25 0,40 0,56 2,48 1,48 0,26 0,31 0,48 0,19 0,42 0,41 0,59 0,37 0,31 1,07 Kh«ng cã 0,631

Linh chi Trung quèc 3,76 1,98 11,53 33,54 9.06 0,80 0,77 0,46 0,21 0,44 0,55 1,28 1,56 0,22 0,33 0,42 0,21 0,29 0,26 0,58 0,41 0,27 0,82 Kh«ng cã 0,95 Linh chi Hµn quèc 3,82 10,24 10,24 32,92 9,57 0,80 0,57 0,47 0,21 0,42 0,53 1,65 1,79 0,18 0,31 0,42 0,22 0,31 0,40 0,56 0,46 0,27 0,51 Kh«ng cã 0,16 1 2 3 4 5 5.1 Aspartic acid 5.2 Glutamic acid 5.3 Serine 5.4 Histidine 5.5 Glycine 5.6 Treonine 5.7 Alanine 5.8 Arginine 5.9 Tyrosine 5.10 Cystein + cystine 5.11 Valine 5.12 Methionine 5.13 Phenylalanine 5.14 5.15 Leucine 5.16 Lysine 5.17 Proline 6 7 8

-Tõ kÕt qu¶ b¶ng 6 cho thÊy mét sè nhËn xÐt sau:

+Thµnh phÇn sinh hãa cña mÉu nÊm linh chi Dt nu«i trång t−¬ng ®−¬ng

víi mÉu nÊm linh chi Trung Quèc vµ Hµn Quèc ®ang cã b¸n trªn thÞ tr−êng.

+C¶ 3 mÉu nÊm linh chi ®· ph©n tÝch ®Òu cã thµnh phÇn axit amin t−¬ng

®−¬ng kh«ng kh¸c nhau nhiÒu (tõ 9,06-10,74%).

+C¸c chñng linh chi ®Òu cã chøa nhãm c¸c hîp chÊt tù nhiªn ®−îc xem lµ tÝnh d−îc häc quý, ®ã lµ: flavonoid vµ c¸c dÉn xuÊt cña axit h÷u c¬, c¸c steroid vµ triterpen.

+C¶ 3 mÉu nÊm linh chi ®Òu kh«ng chøa alcanoid, kÕt qu¶ nµy phï hîp víi c¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y cña mét sè t¸c gi¶ n−íc ngoµi. (Lý Qu¶ng Viªn- Trung Quèc).

V- KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ:

1-KÕt luËn:

- Gièng nÊm linh chi Dt ®· chän t¹o ®−îc cã ®Æc tÝnh: Sîi khoÎ, n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt, chèng chÞu ®−îc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng, thÝch øng nhiÖt ®é rÊt réng tõ 18-320C.

-KÕt qu¶ ph©n tÝch hãa sinh cña nÊm linh chi ®· ®−îc chän t¹o Dt so víi chñng nÊm linh chi Hµn Quèc vµ Trung Quèc lµ kh«ng kh¸c biÖt l¾m, gÇn nh− t−¬ng ®−¬ng.

-KÕt qu¶ nghiªn cøu, chän t¹o chñng gièng linh chi Dt nu«i trång kh¶o nghiÖm t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng cho n¨ng suÊt æn ®Þnh, chÊt l−îng s¶n phÈm tèt, hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. ¸p dông kÕt qu¶ ®Ò tµi nghiªn cøu, chóng ta cã thÓ chñ ®éng nguån gièng nÊm vµ cung cÊp ®ñ gièng nÊm linh chi cho s¶n xuÊt quy m« hµng hãa.

Víi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ngµy cµng phong phó vÒ kh¶ n¨ng kú diÖu cña nÊm linh chi, ë ViÖt Nam ta trong thêi gian tíi, s¶n l−îng sÏ t¨ng rÊt nhanh, nhiÒu ng−êi sÏ biÕt ®Õn vµ tiªu dïng nÊm linh chi nh− lµ 1 thøc uèng hµng ngµy ®Ó gi÷ g×n søc kháe.

§Ò môc 7:KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång nÊm kim ch©m (Flammulina velutipes)

I/ Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu:

NÊm kim ch©m lµ lo¹i gièng nÊm nhËp néi tõ Trung Quèc, NhËt B¶n cã tªn khoa häc lµ Flammulina velutipes (Curt ex Fr) Sing, cßn cã tªn gäi lµ nÊm ®«ng, nÊm gi¸, qu¶ thÓ nÊm dµi, tr¾ng muèt. S¶n l−îng nÊm ®øng hµng thø 6 trong s¶n xuÊt nÊm ¨n toµn thÕ giíi (Chang 1987) ë n−íc ngoµi nÊm ph¸t triÓn vµ ®−îc nu«i trång ë ®iÒu kiÖn l¹nh 8(cid:164)100C theo quy m« c«ng nghiÖp trªn gi¸ thÓ lµ mïn c−a. §Ó gãp phÇn ®a d¹ng c¸c chñng lo¹i gièng nÊm ¨n ®−îc nu«i trång, ®Ò tµi nghiªn cøu chän läc gièng nÊm kim ch©m thÝch nghi víi c¸c ®iÒu kiÖn nu«i trång vµ thêi tiÕt ë miÒn B¾c n−íc ta.

II/ Môc tiªu nghiªn cøu

1/ Nghiªn cøu chän gièng nÊm nhËp néi vµ nh©n gièng nu«i trång thö

nghiÖm.

2/ Nghiªn cøu quy tr×nh nh©n gièng nÊm vµ c«ng nghÖ nu«i trång ®Ó

phôc vô s¶n xuÊt.

III/ VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

1/VËt liÖu nghiªn cøu

1.1/ M«i tr−êng cÊp I

B¶ng 1: Sö dông m«i tr−êng truyÒn thèng PGA cã bæ sung n−íc chiÕt gi¸ ®ç, dïng c¸c c«ng thøc m«i tr−êng nh− sau.

Ký hiÖu m«i tr−êng N1 N2 N3 N4 STT

Thµnh phÇn Khoai t©y + + + + 1

Glucosa + + + + 2

Th¹ch Agar + + + + 3

C¸m g¹o + + 4

+ + 5

+ +

+ + Gi¸ ®ç KH2PO4 6 7 MgSO4.7H2O 8

Vitamin B1 N−íc cÊt ®ñ 1000 ml + + 9

1.2/ M«i tr−êng cÊp II nh©n gièng nÊm cho s¶n xuÊt nu«i trång

B¶ng 2: Sö dông c¸c c«ng thøc m«i tr−êng ®Ó chän gièng nÊm kim ch©m

Ký hiÖu m«i tr−êng

C1 C2 C3 C4 STT Thµnh phÇn m«i tr−êng (Tû lÖ % khèi l−îng)

42,0 40,0 18,0 8,0 0,5 1,5 + 42,0 40,0 0,5 1,5 16,0 + 50,0 0,5 1,5 48,0 + 1,5 98,5 + 1 Mïn c−a cao su 2 Vá h¹t b«ng C¸m g¹o 3 Bét ng« 4 5 V«i bét CaCO3 6 Thãc luéc 7 8 N−íc ®ñ Èm 60(cid:164) 62%

1.3/ M«i tr−êng nu«i trång NÊm kim ch©m

B¶ng 3: Thµnh phÇn m«i tr−êng nu«i trång NÊm kim ch©m trong tói PE

M1 Ký hiÖu m«i tr−êng STT Thµnh phÇn m«i tr−êng M2 M3 M4 (Tû lÖ % theo m«i tr−êng ®ñ Èm)

78,0 40,0 40,0 78,0 1 Mïn c−a gç mÒm (ñ nhanh) 2 Mïn c−a gç mÒm (ñ chËm cã bæ sung phô

12,0 8,0 0,5 1,5 + 38,0 12,0 8,0 0,5 1,5 + 38,0 12,0 8,0 0,5 1,5 + 12,0 8,0 0,5 1,5 + gia) B«ng phÕ th¶i 3 C¸m g¹o 4 Bét ng« 5 6 V«i bét CaCO3 7 8 §é Èm nguyªn liÖu 65%

2/ Nguån gièng nÊm kim ch©m:

- Gièng nÊm nhËp tõ NhËt B¶n, ký hiÖu KCN.

+ Tªn khoa häc: Flammulina velutipes; thuéc hä: Tricholomataccae + §−êng kÝnh mò nÊm: 1,5(cid:164) 4 cm + KÝch th−íc ch©n nÊm: 0,2(cid:164) 0,5 x 5- 12 cm

3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

- Dïng ph−¬ng ph¸p nu«i trång thùc nghiÖm. TiÕn hµnh chän läc gièng trªn hÖ sîi, qu¶ thÓ tr−ëng thµnh.

- So s¸nh thêi gian sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt nÊm theo ph−¬ng ph¸p thèng kª sinh häc.

IV/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn:

1/ KÕt qu¶ nghiªn cøu sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña gièng cÊp I

Thêi gian

STT

Tr¹ng th¸i hÖ sîi trªn m«i tr−êng

M«i tr−êng sö dông

B¶ng 4: Thêi gian sîi sinh tr−ëng vµ chuyÓn mµu trªn m«i tr−êng cÊp I (nhiÖt ®é 200C± 10C) Thêi gian sîi ph¸t triÓn kÝn mÆt th¹ch (ngµy) 9,0 9,0 9,0 8,0

Thêi gian sîi chuyÓn mµu sau khi cÊy (ngµy) 20,0 22,0 22,0 25,0

Sîi mµu tr¾ng mäc ®Òu HÖ sîi mµu tr¾ng mäc ®Òu HÖ sîi mµu tr¾ng mäc ®Òu HÖ sîi mµu tr¾ng, ®Òu N1 N2 N3 N4 1 2 3 4

NhËn xÐt:

- Thêi gian sîi nÊm kim ch©m sinh tr−ëng trªn 4 c«ng thøc m«i tr−êng t−¬ng ®èi ®ång ®Òu: 9 ngµy víi m«i tr−êng N4 nhanh h¬n.

- ë m«i tr−êng N4 sîi cã thêi gian sinh tr−ëng vµ sö dông l©u h¬n: 17 ngµy. M«i tr−êng N4 cã thµnh phÇn dinh d−ìng phong phó nhÊt ®−îc chän ®Ó b¶o qu¶n vµ nh©n gièng kim ch©m.

2/ KÕt qu¶ nh©n gièng vµ chän läc gièng cÊp II nÊm kim ch©m.

Thêi gian

STT

B¶ng 5: Thêi gian sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña gièng nÊm kim ch©m trªn m«i tr−êng cÊp II (nhiÖt ®é 200C ± 10C) Thêi gian xuÊt hiÖn ®inh ghim (ngµy) 20,0 20,0 22,0 22,0

Sîi nÊm sinh tr−ëng kÝn MT c¬ chÊt (ngµy) 16,0 17,0 17,0 18,0

Ký hiÖu m«i tr−êng C1 C2 C3 C4

Thêi gian h×nh thµnh qu¶ thÓ (ngµy) 30,0 32,0 34,0 35,0

1 2 3 4

NhËn xÐt:

- Thêi gian sîi nÊm sinh tr−ëng kÝn m«i tr−êng cÊp II vµ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn ®inh ghim lµ t−¬ng ®èi ®ång ®Òu 18 vµ 22,0 ngµy.

- Víi m«i tr−êng C1 thµnh phÇn dinh d−ìng phong phó nhÊt th× sîi nÊm sinh tr−ëng nhanh nhÊt 16 ngµy vµ sím ra qu¶ thÓ nhÊt (30,0 ngµy)

- Muèn b¶o qu¶n, l−u gi÷ sîi gièng cÊp II nªn sö dông m«i tr−êng C3 vµ C4.

3/ KÕt qu¶ nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè nhiÖt ®é vµ m«i tr−êng tíi n¨ng suÊt nÊm kim ch©m.

B¶ng 6: T¸c ®éng cña nhiÖt ®é, m«i tr−êng tíi sù sinh tr−ëng, h×nh th¸i

vµ n¨ng suÊt nÊm kim ch©m

Ký hiÖu m«i tr−êng TT M1 M2 M3 M4

C¸c chØ tiªu Thêi gian sinh tr−ëng c¸c sîi nÊm kÝn bÞch (ngµy) 36,0 33,0 40,0 35,0 31,0 40,0 36,0 32,0 41,0 34,0 29,0 41,0 12-16oC 16-28oC 28-32oC

H×nh th¸i qu¶ thÓ ë c¸c ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 2 < 12oC 12-28oC > 28oC

Cuèng nÊm Cuèng nÊm Cuèng nÊm Cuèng nÊm 10(cid:164) 12 cm 10(cid:164) 12 cm 10(cid:164) 12 cm 9(cid:164) 12 cm 7(cid:164) 9 cm 5(cid:164) 7 cm 3(cid:164) 5 cm 3(cid:164) 5 cm Qu¶ thÓ Qu¶ thÓ vµng vµng 24,8 12,2 6(cid:164) 8 cm 3(cid:164) 4 cm Qu¶ thÓ vµng 14,7 7(cid:164) 9 cm 3(cid:164) 5 cm Qu¶ thÓ vµng 15,2 3 N¨ng suÊt nÊm (% nÊm t−¬i trªn nguyªn liÖu kh«)

NhËn xÐt:

1/ ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é cã t¸c ®éng râ rÖt tíi sù sinh tr−ëng cña sîi

nÊm nh−ng kh«ng theo mét chiÒu thuËn:

Tõ: 12oC (cid:164) 16oC sîi ph¸t triÓn chËm. Tõ: 16oC(cid:164) 28oC sîi ph¸t triÓn nhanh. Trªn 28oC sîi ph¸t triÓn chËm.

§iÒu kiÖn ®Ó nu«i sîi nÊm tèt nhÊt lµ ë nhiÖt ®é 20(cid:164) 25 oC

2/ Giai ®o¹n ra qu¶ thÓ b¾t buéc ph¶i ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp tõ 10(cid:164) 12 oC: nÊm ®Ñp, cuèng dµi tr¾ng (nÊm kim ch©m sö dông phÇn lín lµ ch©n nÊm.)

3/ N¨ng suÊt nÊm cao nhÊt ë m«i tr−êng M4 thµnh phÇn chñ yÕu lµ mïn c−a ñ cã bæ sung thªm dinh d−ìng v« c¬ nh−: urea, ®¹m Sulfat, l©n, muèi magie. V/ KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ:

1/ Gièng nÊm kim ch©m Flammulina velutipes chñng gièng ký hiÖu KCN cã tÝnh thÝch nghi cao, cã n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt tèt ®· ®−îc nu«i trång cã kÕt qu¶ t¹i Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt - ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp.

2/ §Ò tµi b−íc ®Çu hoµn thiÖn quy tr×nh ph©n lËp, nh©n gièng cÊp I, cÊp

II, vµ nu«i trång l−u gi÷ b¶o qu¶n gièng nÊm.

3/ §Ò tµi ®Ò nghÞ ®−îc nghiªn cøu tiÕp vµ më réng s¶n xuÊt thµnh hµng

hãa.

§Ò môc 8: KÕt qu¶ nghiªn cøu ®¸nh gi¸, tuyÓn chän vµ thö nghiÖm nu«i trång nÊm hÇu thñ (Hericium erinaceum)

I/ Më ®Çu

NÊm hÇu thñ (Hericium erinaceum) cßn ®−îc gäi lµ NÊm tua, Long tu hay B¹ch long tu .v.v... thuéc líp nÊm §¶m (Basidiomicetes), bé Aphyllophorales, hä Hydraceace, chi Hericium (TrÞnh Tam KiÖt, 1981) lµ lo¹i nÊm ®−îc ph©n bè réng r·i trªn c¸c vïng l·nh thæ thuéc Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Ngoµi tù nhiªn, nÊm HÇu thñ mäc trªn nhiÒu lo¹i c©y gç ®ang cßn sèng hay ®· bÞ môc n¸t nh− hä Såi, DÎ, c¸c lo¹i c©y l¸ réng ..vv. NÊm HÇu thñ ®−îc nghiªn cøu vµ nu«i trång thµnh c«ng tõ nh÷ng n¨m 1960 (Chen, 1960; Xu vµ Li 1984) vµ hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ ë Trung Quèc, NhËt b¶n, §µi loan vµ Hång K«ng. NÊm HÇu thñ cã thÓ thu h¸i t−¬i lµm thùc phÈm, ¨n rÊt mÒm, m¸t vµ bæ. S¶n phÈm ®−îc sö dông chñ yÕu lµ d¹ng sÊy kh« nh−: bét pha trµ, qu¶ thÓ ng©m trong r−îu thµnh Kim töu (r−îu vµng), hoÆc ®−îc chÕ biÕn thµnh n−íc t¨ng lùc ®ãng chai cã t¸c dông m¹nh tú vÞ, bæ ngò t¹ng, trÞ viªm d¹ dµy, thùc qu¶n, m«n

vÞ. §Æc biÖt, nÊm HÇu thñ lµ mét biÖt d−îc quÝ cã gi¸ trÞ cao trong båi bæ søc khoÎ vµ cã ho¹t tÝnh d−îc lý chèng ph¸t sinh ung th−.

ë ViÖt nam, ®· cã ghi nhËn tõ l©u c¸c nÊm HÇu thñ H. erinaceum vµ H.laciniatum ph©n bè trªn c¸c c©y thuéc nhãm gç såi, dÎ (Lª V¨n LiÔu, 1977). Loµi nÊm gai kh«ng cuèng H. cirrhatum mäc hoang d¹i ë nhiÒu n¬i (TrÞnh Tam KiÖt, 1981). HiÖn nay, nÊm HÇu thñ ®ang ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu, nu«i trång vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm nh− TrÞnh Tam KiÖt, Lª Xu©n Th¸m, NguyÔn ThÞ ChÝnh..vv. S¶n l−îng nÊm HÇu thñ kh«ng nhiÒu vµ chñ yÕu phôc vô cho c«ng viÖc bµo chÕ d−îc phÈm. §Ó kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn hãa sinh còng nh− ®−a ra nh÷ng qui tr×nh nu«i trång hiÖu qu¶, chóng t«i tiÕn hµnh: “ Nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång thö nghiÖm nÊm ¨n míi: NÊm HÇu thñ ”. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh»m cung cÊp thªm nh÷ng th«ng tin khoa häc phôc vô cho c«ng t¸c nu«i trång vµ chän t¹o gièng nÊm HÇu thñ.

2/ Néi dung - VËt liÖu - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1/ Néi dung nghiªn cøu - Nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm sinh tr−ëng, ph¸t triÓn hÖ sîi cña nÊm HÇu thñ trong c¸c lo¹i m«i tr−êng vµ gi¸ thÓ kh¸c nhau. - §¸nh gi¸ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ thÓ, n¨ng suÊt cña nÊm HÇu thñ trong ®iÒu kiÖn nu«i trång thÝ nghiÖm t¹i Hµ néi. - Ph©n tÝch mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh c¬ b¶n cña qu¶ thÓ nÊm HÇu thñ t−¬i. 2.2/ VËt liÖu nghiªn cøu: Chñng nÊm HÇu thñ ®−îc sö dông trong nghiªn cøu cã nguån gèc tõ NhËt B¶n ®−îc nhËp néi vµ l−u tr÷ t¹i Trung t©m C«ng nghÖ Sinh häc Thùc vËt. 2.3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.3.1/ Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy, ®¸nh gi¸ tèc ®é sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña hÖ sîi trong m«i tr−êng cÊp I

Sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, c¸c ®Æc ®iÓm hÖ sîi cña chñng HÇu thñ ®−îc theo dâi, ®¸nh gi¸ trªn m«i tr−êng agar trong c¸c ®Üa petri (®−êng kÝnh 9cm) chøa 4 lo¹i m«i tr−êng (b¶ng 1). C¸c chØ tiªu theo dâi: tèc ®é ph¸t triÓn, ®é dµy, mµu s¾c vµ c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña khuÈn l¹c.

B¶ng 2.1. Thµnh phÇn c¸c m«i tr−êng cÊp I (pH 6,0)

Nång ®é (g/l) Thµnh phÇn

Maltose Glucose KH2PO4 Vitamin B1 MgSO4 Peptone Cao nÊm men Agar DÞch chiÕt MT1.3 - 20 - 0.01 - 1 1 15 1000ml MT1.1 - 20 - 0.01 - - - 15 1000ml

MT1.4 MT1.2 - 20 20 - 3 - 0.01 0.01 1 - - - - - 15 15 1000ml 1000ml * DÞch chiÕt (1000 ml) bao gåm: 200g khoai t©y, 100g gi¸ ®ç, 75g cµ rèt

2.3.2/ Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy ®¸nh gi¸ tèc ®é sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña hÖ sîi trong m«i tr−êng t¹o gièng cÊp II M«i tr−êng cÊp II cã thµnh phÇn chÝnh lµ h¹t thãc vµ mïn c−a cao su ®−îc xö lý, bæ sung c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau (b¶ng 2.2) råi ®ãng chai cã kÝch th−íc lµ 7 x 12cm. M«i tr−êng ®−îc hÊp khö trïng ë nhiÖt ®é 1210C (1,1 at) trong 60 phót, ®Ó nguéi råi cÊy gièng vµo. Nu«i ñ hÖ sîi trong tèi ë nhiÖt ®é 20-22oC trong thêi gian 12-20 ngµy. C¸c chØ tiªu theo dâi: Tû lÖ nhiÔm, tèc ®é ph¸t triÓn, mµu s¾c vµ c¸c ®Æc ®iÓm cña hÖ sîi.

B¶ng 2.2. Thµnh phÇn m«i tr−êng gièng cÊp II (CaCO3 1%, ®é Èm 65%)

Tû lÖ (% khèi l−îng)

MTII.1 MTII.2 MTII.3 MTII.4 Thµnh phÇn

Thãc luéc Mïn c−a cao su (®· ñ) CaCO3 Pepton Cao nÊm men C¸m g¹o C¸m ng« 99 - 1 - - - - 97 - 1 1 1 - - 77 20 1 1 1 - - - 72 1 1 1 20 5

2.3.2/ Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña nÊm HÇu thñ trªn c¸c gi¸ thÓ tæng hîp Mïn c−a cao su ®−îc ñ víi n−íc v«i t«i 1% trong 5-7 ngµy, b«ng phÕ th¶i còng ®−îc xö lý nh− trªn víi thêi gian ñ ng¾n h¬n (24h) råi tiÕn hµnh phèi trén víi c¸c nguyªn liÖu bæ sung kh¸c (b¶ng 3). C¬ chÊt sau khi ®· phèi trén ®−îc bæ sung cho ®ñ Èm 65%, råi nhåi vµo tói PP (25x35 cm). BÞch c¬ chÊt ®−îc khö trïng ë 1,5 at trong 3h; ®Ó nguéi, råi tiÕn hµnh cÊy gièng, mçi c«ng thøc cÊy 90 bÞch (3 lÇn lÆp l¹i). Qu¸ tr×nh nu«i ñ hÖ sîi vµ cho ra qu¶ thÓ ®Òu ®−îc tiÕn hµnh ë nhiÖt ®é kho¶ng 15-25oC. C¸c chØ tiªu theo dâi: Tû lÖ nhiÔm, thêi gian sîi nÊm lan 50% bÞch, 100% bÞch, thêi gian ra qu¶ thÓ, n¨ng suÊt nÊm t−¬i thu ho¹ch, hiÖu suÊt sinh häc (tØ lÖ % khèi l−îng nÊm t−¬i trªn khèi l−îng c¬ chÊt kh«); n¨ng suÊt nÊm kh« (tØ lÖ % khèi l−îng nÊm kh« trªn khèi l−îng c¬ chÊt kh«).

B¶ng 2.3. Thµnh phÇn c¸c gi¸ thÓ nu«i trång (®é Èm 65%)

Tû lÖ (%träng l−îng) Thµnh phÇn

Mïn c−a cao su (®· ñ) B«ng phÕ th¶i (®· ñ) N−íc ®Ëu t−¬ng Träng l−îng trung b×nh/bÞch (g) MTIII.2 MTIII.3 MTIII.4 - 89 - 1100 - 86 3 1100 86 - 3 1400 MTIII.1 89 - - 1400

2.3.4/ Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ sinh häc - Protein tæng sè ®−îc x¸c ®Þnh theo ISO 5983 -1987. - Polysaccharid tæng sè ®−îc x¸c ®Þnh theo aoac - 1999 - Lipit tæng sè ®−îc x¸c ®Þnh theo ph−¬ng ph¸p Soxlet ISO 6492 - 1999 - Thµnh phÇn, hµm l−îng axit amin ®−îc x¸c ®Þnh trªn m¸y ph©n tÝch tù

®éng HP-amino Quant Series II.

- C¸c nguyªn tè vi l−îng: Cu, Zn, Fe, Mn, Pb, Se ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng

ph¸p quang phæ hÊp thô nguyªn tö.

3/ KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 3.1/ Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tèc ®é sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ ®Æc ®iÓm cña hÖ sîi trong m«i tr−êng thuÇn khiÕt (cÊp I)

Trong m«i tr−êng nu«i cÊy thuÇn khiÕt (m«i tr−êng cÊp I) trªn ®Üa petri ®−êng kÝnh 9 cm, hÖ sîi cña chñng nÊm HÇu thñ nghiªn cøu ph¸t triÓn kiÓu xo¸y èc thµnh khuÈn l¹c trßn, víi tèc ®é chËm. HÖ sîi ph¸t triÓn rÊt chËm trong 5-7 ngµy ®Çu tiªn, tõ 7-11 ngµy tèc ®é ph¸t triÓn t¨ng dÇn vµ ®¹t cùc ®¹i. Sau 14-15 ngµy tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ sîi chËm l¹i vµ dõng h¼n sau 16-18 ngµy. Lóc cßn non hÖ sîi cã mµu tr¾ng ®ôc, máng vµ mÞn, sau 15-20 ngµy b¾t ®Çu chuyÓn sang mµu vµng hoÆc mµu n©u. Trªn c¸c m«i tr−êng chøa c¸c chÊt dinh d−ìng kh¸c nhau, tèc ®é t¨ng tr−ëng, ®Æc ®iÓm cña hÖ sîi còng kh¸c nhau, kÕt qu¶ chØ ra ë b¶ng 3.1.

B¶ng 3.1. Tèc ®é ph¸t triÓn hÖ sîi cña chñng HÇu thñ trªn c¸c m«i tr−êng thuÇn khiÕt

§−êng kÝnh trung b×nh cña khuÈn l¹c (mm) Trung b×nh (mm/ngµy)

24,6 26,5 31,2 29,7 14 ngµy 71,5 74,3 84,2 76,7 15 ngµy 72,4 76,6 KÝn ®Üa 82,1 16 ngµy 72,6 78,0 87,3 7 ngµy 11 ngµy 59,6 61,0 67,7 65,2 4,82 4,87 6,01 5,46

M«i tr−êng MTI.1 MTI.2 MTI.3 MTI.4 Qua b¶ng 3.1 cho thÊy tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña hÖ sîi nÊm HÇu thñ ë m«i tr−êng cÊp I cao nhÊt ®¹t 6,01mm/ngµy trong m«i tr−êng MTI.3 (m«i tr−êng cã bæ sung pepton vµ cao nÊm men). Trong m«i tr−êng nµy sau kho¶ng 15 ngµy hÖ sîi mäc kÝn ®Üa m«i tr−êng, hÖ sîi cã ®Æc ®iÓm lµ máng, mäc xo¸y èc, mµu tr¾ng ®ôc. Trong m«i tr−êng MTI.1 vµ MTI.2 (2 m«i tr−êng kh«ng cã pepton vµ cao nÊm men) tèc ®é ph¸t triÓn hÖ sîi thÊp (kho¶ng 4,82- 4,87mm/ngµy), ®Æc ®iÓm hÖ sîi trong 2 m«i tr−êng nµy kh¸ gièng nhau: hÖ sîi máng, mÞn, mµu tr¾ng ®ôc, nhanh chuyÓn mµu vµng. Trong m«i tr−êng cã bæ sung c¸c hîp chÊt v« c¬ (MTI.4), tèc ®é trung b×nh cña hÖ sîi ®¹t 5,46mm/ngµy. Trong m«i tr−êng nµy hÖ sîi cã ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn kh¸ dµy, mµu tr¾ng, b«ng vµ l©u chuyÓn mµu vµng h¬n c¸c m«i tr−êng kh¸c. 3.2/ Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tèc ®é sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ ®Æc ®iÓm cña hÖ sîi trong m«i tr−êng t¹o gièng (cÊp II)

§Ó nghiªn cøu tèc ®é ph¸t triÓn vµ ®Æc ®iÓm cña hÖ sîi nÊm HÇu thñ trong m«i tr−êng t¹o gièng, chóng t«i ®· sö dông m«i tr−êng cã thµnh phÇn

chÝnh lµ h¹t thãc vµ mïn c−a cã bæ sung c¸c thµnh phÇn dinh d−ìng kh¸c nhau ®Ó t¹o gièng cÊp II. ThÝ nghiÖm ®−îc chia thµnh 4 l« kh¸c nhau, kÕt qu¶ chØ ra ë b¶ng 5.

B¶ng 3.2. Tèc ®é ph¸t triÓn hÖ sîi cña chñng nÊm HÇu thñ trªn c¸c m«i tr−êng cÊp II

§ît I 7,16 6,89 7,46 6,04

Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña hÖ sîi

§ît II 7,12 6,88 7,19 6,39 / §ît III 7,30 6,61 7,23 5,88 Trung b×nh (mm/ngµy) 7,19 6,79 7,29 6,10 C«ng thøc m«i tr−êng MTII.1 MTII.2 MTII.3 MTII.4

Qua b¶ng 3.2 cho thÊy: Trong c«ng thøc MTII..3 (m«i tr−êng h¹t thãc bæ sung 20% mïn c−a, 1% pepton vµ 1% cao nÊm men) tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ sîi cao nhÊt, ®¹t trung b×nh 7,29mm/ngµy. Trong m«i tr−êng nµy hÖ sîi mäc rÊt dµy, kháe vµ mäc tíi ®©u kÝn tr¾ng tíi ®ã. TiÕp ®ã lµ m«i tr−êng MTII.1 (m«i tr−êng chñ yÕu lµ h¹t thãc) tèc ®é trung b×nh cña hÖ sîi ®¹t 7,19mm/ngµy. ë m«i tr−êng nµy, ban ®Çu hÖ sîi mäc nhanh nh−ng rÊt th−a, sau khi lan kÝn 2/3 chai gièng th× tèc ®é mäc chËm h¼n l¹i, hÖ sîi ph¸t triÓn dµy lªn. Trong c«ng thøc m«i tr−êng MTII.2 (m«i tr−êng h¹t thãc bæ sung 1% pepton vµ 1% cao nÊm men) tèc ®é ph¸t triÓn hÖ sîi chËm h¬n so víi m«i tr−êng MTII.1, nh−ng hÖ sîi rÊt khoÎ, dµy, tr¾ng b«ng vµ mäc tíi ®©u kÝn tr¾ng tíi ®ã, trung b×nh ®¹t 6,79mm/ ngµy. Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh cña hÖ sîi thÊp nhÊt ë m«i tr−êng víi c¬ chÊt lµ mïn c−a (m«i tr−êng MTIII.4) chØ ®¹t 6,10mm/ngµy.

Nh− vËy, tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ sîi nÊm HÇu thñ trong m«i tr−êng t¹o gièng cÊp II nhanh h¬n trong m«i tr−êng cÊp I (m«i tr−êng agar thuÇn khiÕt). Sù bæ sung thªm pepton, cao nÊm men vµ mïn c−a cao su víi tØ lÖ thÊp (20%) vµo m«i tr−êng h¹t thãc c¬ b¶n lµm cho hÖ sîi nÊm HÇu thñ ph¸t triÓn, dµy vµ khoÎ h¬n. Mïn c−a víi tØ lÖ hîp lý gióp m«i tr−êng xèp, tho¸ng khÝ, ®é Èm c©n b»ng, do ®ã hÖ sîi ph¸t triÓn nhanh, dµy, ®¶m b¶o chÊt l−îng gièng tèt h¬n. 3.3/ Nghiªn cøu sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña hÖ sîi, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qu¶ thÓ, n¨ng suÊt cña nÊm HÇu thñ trªn c¸c gi¸ thÓ tæng hîp

HÇu thñ trong tù nhiªn lµ mét lo¹i nÊm ph¸ gç t−¬ng ®èi m¹nh, qui tr×nh trång nÊm HÇu thñ ®−îc ¸p dông réng r·i lµ trång trªn c¬ chÊt hçn hîp võa cã nhiÒu tiÖn lîi vµ kinh tÕ, cho phÐp tËn thu c¸c phÕ phÈm n«ng l©m, c«ng nghiÖp, gióp dän dÑp xö lý c¸c phÕ th¶i lµm gi¶m « nhiÔm m«i tr−êng. §Ó nghiªn cøu so s¸nh sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña chñng nÊm HÇu thñ, ®Ò tµi ®· sö dông 2 lo¹i nguyªn liÖu phæ biÕn lµ mïn c−a vµ b«ng phÕ th¶i. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 3.3.

C«ng thøc m«i tr−êng

Thêi gian lan sîi trung b×nh (ngµy)

HiÖu suÊt sinh häc

Träng l−îng t−¬i TB (g/b)

Qu¶ thÓ tr−ëng thµnh (ngµy)

Qu¶ thÓ xuÊt hiÖn ®ång lo¹t (ngµy)

Qu¶ thÓ xuÊt hiÖn sím nhÊt (ngµy)

Tèc ®é mäc trung b×nh cña hÖ sîi (mm/ngµy)

50% bÞch 19 18 17 17

100% bÞch 30 28 27 26

5,33 5,71 5,92 6,15

23 18 22 17

26 23 24 21

39 32 35 32

179,8 213,1 187,4 207,6

36,7 43,5 48,6 53,9

MTIII.1 MTIII.2 MTIII.3 MTIII.4

B¶ng 3.3. Thêi gian ph¸t triÓn cña pha hÖ sîi, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn qu¶ thÓ cña nÊm HÇu thñ trªn c¸c gi¸ thÓ tæng hîp

Qua b¶ng 3.3 cho thÊy: Trong 2 lo¹i gi¸ thÓ nu«i trång th× gi¸ thÓ lµ b«ng phÕ th¶i MTIII.3 vµ MTIII.4 thÓ sîi nÊm HÇu thñ mäc tèt vµ lan nhanh h¬n, sau 26-27 ngµy hÖ sîi ®· lan kÝn bÞch. ë gi¸ thÓ mïn c−a, thÓ sîi ph¸t triÓn chËm h¬n, hÖ sîi mäc kÝn tr¾ng bÞch sau kho¶ng gÇn 30 ngµy. Tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ sîi liªn quan chÆt chÏ tíi sù xuÊt hiÖn cña qu¶ thÓ, hÖ sîi ph¸t triÓn cµng nhanh th× qu¶ thÓ xuÊt hiÖn cµng sím. HÇu hÕt qu¶ thÓ xuÊt hiÖn khi hÖ sîi lan kÝn 1/2 ®Õn 2/3 gi¸ thÓ trång. Qu¶ thÓ HÇu thñ xuÊt hiÖn vµ lín rÊt nhanh, ban ®Çu mÇm qu¶ thÓ ph¸t triÓn thµnh c¸c trô trßn, mËp, kÝch th−íc t¨ng nhanh, phÝa trªn b¾t ®Çu ph©n chia thµnh chïm nh− hoa sup l¬ mµu tr¾ng ngµ. Sau 4-5 ngµy qu¶ thÓ loe dÇn ra, xuÊt hiÖn nhiÒu tua, c¸c tua ph¸t triÓn dµi nhanh vµ rñ xuèng theo ph−¬ng th¼ng ®øng, ë ®Çu c¸c tua xuÊt hiÖn nh÷ng ®¶m bµo tö mµu tr¾ng trong nh− nh÷ng h¹t s−¬ng nhá, giai ®o¹n nµy qu¶ thÓ ®· tr−ëng thµnh vµ cã thÓ thu ho¹ch.

Do sinh tr−ëng tèt trªn c¸c lo¹i gi¸ thÓ mïn c−a vµ b«ng phÕ th¶i nªn n¨ng suÊt cña chñng HÇu thñ nghiªn cøu kh¸ cao. N¨ng suÊt ®−îc tÝnh trªn tõng bÞch sau 2 ®ît thu ho¹ch, qu¶ thÓ ®−îc c©n tÝnh theo träng l−îng t−¬i cña mçi bÞch råi lÊy trung b×nh kÕt qu¶ sau mçi ®ît thÝ nghiÖm. Qu¶ thÓ sau khi thu ho¹ch ®em ph¬i n¾ng hoÆc sÊy kh« ë 600C råi ®ãng tói b¶o qu¶n.

Qua b¶ng 3.3 cho thÊy: n¨ng suÊt sinh häc trång trªn gi¸ thÓ b«ng phÕ th¶i cao h¬n trång trªn mïn c−a. N¨ng suÊt nÊm t¨ng lªn khi c¬ chÊt cã bæ sung n−íc ®Ëu t−¬ng. HiÖu suÊt sinh häc ®¹t cao nhÊt (®¹t 53,9%) lµ trång trªn b«ng cã bæ sung 3% n−íc ®Ëu t−¬ng (MTIII.4). Trong khi ®ã, trªn b«ng phÕ th¶i nh−ng kh«ng bæ sung n−íc ®Ëu hiÖu suÊt chØ cßn 48,6%. HiÖu suÊt sinh häc trång trªn gi¸ thÓ mïn c−a cã bæ sung 3% n−íc ®Ëu t−¬ng ®¹t 43,5%, cßn trong gi¸ thÓ mïn c−a kh«ng bæ sung n−íc ®Ëu t−¬ng ®¹t thÊp nhÊt ®¹t 36,7%.

Tõ kÕt qu¶ trªn cho thÊy: nÊm HÇu thñ sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt trªn c¬ chÊt nu«i trång lµ mïn c−a vµ b«ng phÕ th¶i. Thµnh phÇn vµ hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng bæ sung cã ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt vµ thêi gian sinh tr−ëng cña nÊm HÇu thñ. Sù bæ sung n−íc ®Ëu t−¬ng ®−îc chøng minh kh«ng chØ cung cÊp thªm chÊt dinh d−ìng mµ cßn t¹o pH thÝch hîp cho sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña hÖ sîi, lµm cho hÖ sîi ph¸t triÓn nhanh, dµy, khoÎ vµ qu¶ thÓ sím xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn tèt cho n¨ng suÊt cao. NÊm HÇu thñ kh«ng ®ßi hái ph¶i sèc nhiÖt trong pha t¹o qu¶ thÓ, nhiÖt ®é thÝch hîp tõ 19-220C. Tuy nhiªn, chóng t«i cßn nhËn thÊy trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é t−¬ng ®èi cao (22-280C) nÊm HÇu thñ vÉn sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt nh−ng nÕu ¸nh s¸ng qu¸ m¹nh th× sù ra

qu¶ thÓ cña HÇu thñ bÞ øc chÕ, qu¶ thÓ ngõng ph¸t triÓn, chuyÓn sang mµu vµng, thËm chÝ cã thÓ bÞ chÕt lôi. 3.4/ KÕt qu¶ ph©n tÝch mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh c¬ b¶n cña qu¶ thÓ nÊm HÇu thñ t−¬i §Ó b−íc ®Çu ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña qu¶ thÓ nÊm HÇu thñ, chóng t«i ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh cña qu¶ thÓ t−¬i. KÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 7.

B¶ng 3.4. Hµm l−îng mét sè thµnh phÇn ho¸ sinh cña mÉu nÊm HÇu thñ (tÝnh theo chÊt kh« tuyÖt ®èi) TT ChØ tiªu Hµm l−îng ChØ tiªu TT

(%) 13,64 86,36 19,94 40,33 2,89

ChÊt kh« N−íc Protein tæng sè Glucid tæng sè Lipid Nguyªn tè kho¸ng

0,715.10-3 5,755.10-3 8,661. 10-3 1,075. 10-3 0,167. 10-3 0,043. 10-3

1 2 3 4 5 6 6.1 Cu 6.2 Zn 6.3 Fe 6.4 Mn 6.5 Pb Se 6.6 7 Acid amin 7.1 Aspartic acid 7.2 Glutamic acid 1,45 3,39 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 7.16 7.17 Serine Histidine Glycine Threonine Alanine Arginine Tyrosine Cysteine+cystine Valine Methionine Phenylalanine Isoleucine Leucine Lysine Proline Hµm l−îng (%) 0,88 0,18 1,20 1,09 1,27 1,37 0,50 0,31 0,87 0,23 0,53 0,79 1,18 1,27 0,36

Tõ b¶ng 3.4 cho thÊy: nÊm HÇu thñ lµ nÊm t−¬ng ®èi giµu vµ c©n ®èi vÒ thµnh phÇn dinh d−ìng, cã hµm l−îng Protein vµ glucid kh¸ cao. HÇu thñ cßn cã nhiÒu nguyªn tè kho¸ng quan träng ®èi víi søc kháe con ng−êi. Thµnh phÇn acid amin cña HÇu thñ còng t−¬ng ®èi ®¸ng kÓ, trong ®ã cao nhÊt lµ acid glutamic (3,39%). Theo dÉn liÖu cña t¸c gi¶ Lª Xu©n Th¸m, 1999 khi so s¸nh c¸c s¶n phÈm nÊm HÇu thñ ®−îc nu«i trång ë C¸t L©m (Trung quèc) vµ Nagano (NhËt B¶n): nÊm HÇu thñ lµ mét trong nh÷ng lo¹i nÊm cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao, kh¸ phong phó nguån kho¸ng chÊt, ®Æc biÖt cã c¶ Ge-mét kim lo¹i cùc hiÕm cã ho¹t tÝnh chèng ung th−.

4/ KÕt luËn 1/ Bæ sung pepton, cao nÊm men vµ 20% mïn c−a vµo m«i tr−êng t¹o gièng vµ nh©n gièng lµm cho hÖ sîi ph¸t triÓn nhanh, dµy vµ khoÎ, gièng cã chÊt l−îng tèt h¬n. 2/ NÊm HÇu thñ dÔ nu«i trång trªn c¸c lo¹i gi¸ thÓ vµ cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao. Bæ sung 3% n−íc ®Ëu t−¬ng vµo gi¸ thÓ nu«i trång lµm cho hÖ sîi ph¸t

triÓn nhanh, dµy, khoÎ, qu¶ thÓ sím xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn tèt vµ cho n¨ng suÊt cao h¬n. 3/ Qu¶ thÓ nÊm hÇu thñ t−¬i cã hµm l−îng protein, glucid t−¬ng ®èi cao, cã thµnh phÇn acid amin c©n ®èi vµ mét sè nguyªn tè kho¸ng quan träng. §Ò nghÞ: Nghiªn cøu chän t¹o gièng HÇu thñ chÞu nhiÖt ®é cao ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh nu«i trång quanh n¨m, gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm vÒ nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cña ViÖt Nam.

§Ò môc 9: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång nÊm trµ t©n ( Agrocyber aegerita)

I/ Tæng quan vÊn ®Ò:

NÊm Agrocybe aegerita: lµ mét lo¹i nÊm ¨n quý hiÕm ë Trung Quèc. Tªn th−êng gäi lµ nÊm Trµ T©n (cßn cã tªn kh¸c lµ NÊm Tr©n ch©u, nÊm c©y d−¬ng) thuéc ngµnh: Mycota; líp: Basidiomycetes; bé: Agaricales, hä: Bolbitaceal, chi: Agrocybe, loµi: Aegerita. NÊm Trµ T©n ®· ®−îc trång trªn c¬ chÊt nh©n t¹o ë nh÷ng vïng cã khÝ hËu t−¬ng tù nh− khÝ hËu ë miÒn B¾c n−íc ta. Theo tµi liÖu “ Nu«i trång nÊm hiÖn ®¹i ”- Trung Quèc 2000 th× nÊm Trµ t©n lµ lo¹i nÊm ¨n vÞ ngon, mò nÊm ngËy, cuèng nÊm gißn, mïi th¬m. §ång thêi nÊm nµy còng cã t¸c dông d−îc liÖu, ng−êi d©n Trung Quèc th−êng dïng nÊm Trµ tan ®Ó ®iÒu trÞ 1 sè chøng bÖnh d¹ dÇy, thËn ... Do 1 sè ®Æc tÝnh quý cña nÊm Trµ t©n nªn ®−îc nhiÒu ng−êi quan t©m. Cïng víi chÊt l−îng cuéc sèng n©ng cao th× yªu cÇu vÒ nÊm Trµ t©n kh«ng ngõng n©ng cao. Qua trao ®æi, häc tËp t¹i Trung Quèc ®Ò tµi di nhËp gièng nÊm Trµ t©n nghiªn cøu nh©n gièng, nu«i trång ®Ó ®−a gièng nÊm ¨n míi vµo s¶n xuÊt ë n−íc ta. II/ VËt liÖu nghiªn cøu

1/ Nguån gièng: Sö dông 3 chñng gièng ®ang l−u gi÷ t¹i Trung t©m CNSH Thùc vËt- ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp cã nguån gèc xuÊt xø tõ Trung Quèc. Cã tªn khoa häc: Agrocyber aegerita dùa vµo h×nh th¸i, mµu s¾c qu¶ thÓ chóng t«i chia lµm 3 chñng ký hiÖu nh− sau:

Chñng thø I: Mµu n©u vµng ký hiÖu T1. Chñng thø II: Mµu n©u ®Ëm ký hiÖu T2. Chñng thø III: Mµu tr¾ng ký hiÖu T3.

2/ M«i tr−êng nu«i cÊy: - M«i tr−êng nu«i cÊy gièng gèc vµ gièng cÊp 1: Khoai t©y + Glucoza + Agar

+ N−íc cÊt + Phô gia kh¸c

- M«i tr−êng nu«i cÊy gièng cÊp 2: Thãc h¹t + Phô gia kh¸c. - M«i tr−êng nu«i trång: phÕ th¶i tõ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp + Phô gia.

Quan s¸t h×nh th¸i cña qu¶ thÓ : mµu s¾c, mò, cuèng, quan s¸t h×nh d¹ng

III/ Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1/ Néi dung - M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, cÊu t¹o cña qu¶ thÓ. - M« t¶ ®Æc ®iÓm vµ tèc ®é sinh tr−ëng cña hÖ sîi nÊm trªn m«i tr−êng th¹ch vµ m«i tr−êng h¹t. - Nghiªn cøu kü thuËt nu«i trång nÊm Trµ t©n trªn c¸c nguån c¬ chÊt kh¸c nhau vµ mïa vô nu«i trång - X¸c ®Þnh mét sè thµnh phÇn dinh d−ìng c¬ b¶n cña nÊm Trµ t©n ®−îc nu«i trång ë ViÖt Nam 2/ §Þa ®iÓm nghiªn cøu ThÝ nghiÖm ®−îc tiÕn hµnh t¹i Trung t©m CNSH Thùc vËt- ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp vµ 1 sè ®Þa ph−¬ng kh¸c ( X· Kh¸nh C−- huyÖn Yªn Kh¸nh- tØnh Ninh B×nh vµ x· Thanh L·ng- huyÖn B×nh Xuyªn- tØnh VÜnh Phóc) 3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1/ Ph−¬ng ph¸p quan s¸t, so s¸nh ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña qu¶ thÓ: bµo tö d−íi kÝnh hiÓn vi. 3.2/ Ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy theo dâi sù sinh tr−ëng cña hÖ sîi trªn m«i tr−êng th¹ch. - Quy tr×nh s¶n xuÊt m«i tr−êng th¹ch:

Röa s¹ch Khoai t©y N−íc chiÕt Phô gia Th¹ch

§un chÝn

§−êng Thanh trïng

§æ vµo èng nghiÖm (HoÆc b×nh tam gi¸c)

Nu«i cÊy sîi nÊm vµo èng nghiÖm hoÆc ®Üa petri cã chøa m«i tr−êng

th¹ch ghi tèc ®é t¨ng tr−ëng cña hÖ sîi, ®Æc ®iÓm hÖ sîi. - Qui tr×nh s¶n xuÊt m«i tr−êng cÊp II.

Ng©m

Thãc (Lo¹i tèt) Luéc chÝn (vá në 2/3) (Vít, ®Ó nguéi) Trén CaCO3 (1- 1,5%)

§·i s¹ch

Thanh trïng §ãng chai

Theo dâi sù sinh tr−ëng cña sîi nÊm trong m«i tr−êng h¹t: ghi tèc ®é t¨ng tr−ëng cña hÖ sîi (thêi gian kÝn 1/2, thêi gian kÝn hoµn toµn, thêi gian giµ ho¸). 3.3/ Ph−¬ng ph¸p nu«i trång thùc nghiÖm nghiªn cøu kü thuËt nu«i trång nÊm Trµ t©n vµ thêi vô:

C«ng thøc c¬ chÊt nu«i trång - C«ng thøc 1: 75% mïn c−a + 18% c¸m g¹o + 5% bét ng« + 2% CaCO3 - C«ng thøc 2: 55% b«ng h¹t + 23% mïn c−a + 10% c¸m g¹o + 10% bét ng« + 2% CaCO3. -C«ng thøc 3: 60 lâi ng« + 20% mïn c−a + 12% c¸m g¹o + 6% bét ng« + 2% CaCO3 -C«ng thøc 4: 35% b«ng h¹t + 30% mïn c−a + 20% b· mÝa + 10% c¸m g¹o+ 3% c¸m ng« + 2% CaCO3 C¸c c«ng thøc nu«i trång, theo dâi c¸c chi tiªu:

+Tû lÖ nhiÔm +Thêi gian lan kÝn 50% bÞch, 100% bÞch +Thêi gian ra qu¶ thÓ +N¨ng suÊt nÊm t−¬i

3.4/ X¸c ®Þnh mét sè thµnh phÇn dinh d−ìng cña nÊm Trµ t©n

MÉu nÊm t−¬i thu ®−îc ®em ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng dinh

d−ìng nh−: protein, lipid, kho¸ng chÊt, vitamin...

KÕt qu¶ thu ®−îc sÏ xö lý thèng kª b»ng ch−¬ng tr×nh IRRISTAT.

IV-KÕt qu¶ nghiªn cøu

1/ §Æc ®iÓm qu¶ thÓ vµ bµo tö nÊm Trµ t©n

B¶ng 1. So s¸nh ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña qu¶ thÓ vµ bµo tö nÊm Trµ t©n (T1, T2, T3).

Chñng gièng T1 T2 T3

N©u vµng-vµng nh¹t N©u ®Ëm-n©u vµng Tr¾ng muèt

ChØ tiªu Mµu s¾c qu¶ thÓ ChiÒu dµi cuèng nÊm (cm) 4-12Sè nh¸nh/côm §−êng kÝnh mò (cm) Mµu s¾c bµo tö H×nh d¹ng bµo tö KÝch th−íc bµo tö (mm) 4-8 5-12 2-8 N©u BÇu dôc 7,5÷10 x 4,5÷6,5 5-15 2-10 3-10 N©u sÉm BÇu dôc 8,5 ÷11 x 5,5÷7 4-12 1-5 2-9 Tr¾ng BÇu dôc 8÷10,5 x 5

NhËn xÐt: Qu¶ thÓ 3 chñng gièng nÊm Trµ t©n T1, T2, T3 cã ®Æc ®iÓm t−¬ng ®èi kh¸c nhau: mµu s¾c, kÝch th−íc vµ sè l−îng nh¸nh/ côm. Th«ng qua b¶ng

1, thÊy chñng T2 (mµu n©u) lµ −u viÖt h¬n c¶(cã sè nh¸nh/côm nhiÒu, cuèng dµi, mò lín) IV-Theo dâi sù sinh tr−ëng cña hÖ sîi trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t thãc -Nu«i cÊy 3 chñng gièng nÊm T1, T2,T3 trªn m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t. Theo dâi ®Æc ®iÓm sîi vµ tèc ®é sinh tr−ëng cña hÖ sîi nÊm theo thêi gian, kÕt qu¶ thu ®−îc ë b¶ng 2. B¶ng 2. §Æc ®iÓm hÖ sîi vµ tèc ®é t¨ng tr−ëng cña hÖ sîi

Chñng gièng

T1 T2 T3

Sîi b«ng t¬ Sîi mÞn Sîi mÞn

M«i tr−êng th¹ch ChØ tiªu theo dâi -§Æc ®iÓm sîi khi cßn non §Æc ®iÓm hÖ sîi khi giµ Sîi tr¾ng, mÞn

Sîi b«ng, sau ®ã xuÊt hiÖn qu¶ thÓ nhá li ti Sîi mÞn, cã chÊm n©u ®en

7 + 1 6 + 1 6 + 1

13 + 1 12 + 1 12 + 1

24 + 2 10 + 1 23 + 2 9 + 1 23 + 2 9 + 1

M«i tr−êng h¹t 21+ 1 19 + 1 19 + 1

Tr¾ng mê Tr¾ng ®Ëm Tr¾ng ®Ëm

Thêi gian sîi lan 50% èng nghiÖm (ngµy) Thêi gian sîi lan 100% èng nghiÖm (ngµy) NhiÖt ®é thÝch hîp (0 0C) Thêi gian sîi lan 50% chai (ngµy) Thêi gian sîi lan 100% chai (ngµy) §Æc ®iÓm sîi khi cßn non §Æc ®iÓm sîi khi giµ

Mµu ngµ, th−êng xuÊt hiÖn qu¶ thÓ ë chai Sîi mµu ngµ, kh«ng xuÊt hiÖn qu¶ Sîi mµu ngµ, kh«ng xuÊt hiÖn qu¶

-§Æc ®iÓm hÖ sîi cña 3 chñng T1, T2, T3 cã sù kh¸c biÖt nhau -Thêi gian sinh tr−ëng ë m«i tr−êng th¹ch vµ h¹t kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ. IV-3 KÕt qu¶ nu«i trång nÊm Trµ t©n -Ba chñng T1, T2, T3 ®−îc nu«i trång liªn tôc trong n¨m trªn nhiÒu nguån c¬ chÊt phèi tré kh¸c nhau. KÕt qu¶ ghi nhËn ë b¶ng 3 vµ b¶ng 4.

B¶ng 3. §Æc ®iÓm nÊm Trµ t©n trong qu¸ tr×nh nu«i trång

Chñng gièng T1 T2 T3

30-35 5-10 2-3 18-25 32-38 28-32 7-14 3-5 16-25 35-42 28-32 7-15 3-5 18-22 26-30

§Æc ®iÓm -Thêi gian nu«i sîi (ngµy) -Thêi gian h×nh thµnh qu¶ thÓ (ngµy) -Thêi gian qu¶ thÓ ph¸t triÓn (ngµy) -NhiÖt ®é thÝch hîp cho qu¶ thÓ (00C) -N¨ng suÊt trung b×nh (kg nÊm t−¬i/100 kg nguyªn liÖu th«)

NhËn xÐt: nÊm Trµ t©n lµ lo¹i nÊm thÝch hîp víi nhiÖt ®é trung b×nh (18- 250C). Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn nªn nu«i trång nhiÒu vµo vô Xu©n tõ th¸ng 02- th¸ng 05 vµ vô Thu tõ th¸ng 7-10 v× 2 thêi vô nµy cã nhiÖt ®é phï hîp víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña qu¶ thÓ Trµ t©n.

KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy nÊm Trµ t©n cã thÓ ra nÊm ë 13-300C nh−ng thÝch hîp nhÊt vÉn lµ 18-250C. Giai ®o¹n nu«i sîi ®Õn ra qu¶ tõ 35-45 ngµy, v× vËy trong s¶n xuÊt cÇn bè trÝ lÞch thÝch hîp.

B¶ng 4. N¨ng suÊt nÊm Trµ t©n trªn c¸c c¬ chÊt kh¸c nhau

Chñng gièng T1 T2 T3

N¨ng suÊt/c«ng thøc C«ng thøc 1 (..........) C«ng thøc 2 (% nÊm t−¬i /nguyªn liÖu th«) C«ng thøc 3 (.........) C«ng thøc 4 (............) 28-32 30-34 26-28 36-40 32-35 36-40 28-31 38-42 22-24 23-26 20-22 25-28

NhËn xÐt: - Nghiªn cøu nu«i trång nÊm Trµ t©n trªn mét sè lo¹i nguyªn liÖu ®Òu ®¹t n¨ng suÊt t−¬ng ®èi cao: min: 20%- max: 42%. -C¸c chñng gièng nÊm Trµ t©n ®Òu cã n¨ng suÊt cao khi sö dông m«i tr−êng hçn hîp b«ng h¹t +mïn c−a +b· mÝa ( CT4). -C¸c chñng T1 vµ T2 cã n¨ng suÊt cao h¬n h¼n so víi chñng T3 (1,5 lÇn) vµ cã nhiÒu ®Æc tÝnh −u viÖt vÒ chÊt l−îng , sè l−îng ®Ó ph¸t triÓn réng. IV-4/ Thµnh phÇn dinh d−ìng cña nÊm Trµ t©n

MÉu nÊm t−¬i ®−îc göi ph©n tÝch t¹i ViÖn C«ng nghÖ sinh häc-Trung

t©m Khoa häc tù nhiªn vµ C«ng nghÖ Quèc gia.

B¶ng 5: KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn dinh d−ìng cña nÊm Trµ t©n so s¸nh víi mét sè lo¹i nÊm ¨n kh¸c (TLTK).

Hµm l−îng dinh d−ìng

NÊm Trµ t©n NÊm mì NÊm r¬m

NÊm sß

NÊm h−¬ng

TT Thµnh phÇn dinh d−ìng

(Sè liÖu tham kh¶o)

1 N−íc 89,5 88,4 91,0 90,0

2 Protein tæng sè 26,3 30,1 21,6 17,5

3 Glucid tæng sè 59,9 50,9 57,6 67,5

4 Lipid tæng sè 1,8 5,7 2,2 4,9

5 VTMA (retinol)

Sè liÖu míi ph©n tÝch 90,3% mÉu t−¬i 32,06% chÊt kh« 35,26 % chÊt kh« 2,58 % chÊt kh« 16,9 mg/100g 3,63

6 VTMC(ascobic) 7 VMMB1(Thiamin) 0,012 18,44 8 8,19 0,011 8,33 2,02 0,012 0,048 6,86 0,078 5,73

Axit amin (mg/100g) V/ KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ: * KÕt luËn: - KÕt qu¶ nghiªn cøu chän gièng vµ nu«i trång nÊm Trµ t©n Agrocyber aegerita cã thÓ nu«i trång phæ biÕn ë n−íc ta. - KÕt qu¶ nghiªn cøu cho phÐp chän läc gièng nÊm Trµ t©n chñng T2 ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt ë n−íc ta nh− mét lo¹i nÊm ¨n míi cã phÈm chÊt tèt, cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao. - §Ò tµi ®· ®−a trång kh¶o nghiÖm ë mét sè ®Þa ph−¬ng : Ninh b×nh, VÜnh phóc cã kÕt qu¶ tèt vÒ n¨ng suÊt, phÈm chÊt vµ thÞ tr−êng tiªu thô. §Ò môc 10: KÕt qu¶ b−íc ®Çu nghiªn cøu chän t¹o vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm gièng nÊm ng©n nhÜ ( Tremella fuciformis)

I/ §Æt vÊn ®Ò: NÊm ¨n bao gåm nhiÒu lo¹i nh− nÊm sß, méc nhÜ, nÊm h−¬ng, nÊm mì.... lµ lo¹i thùc phÈm giµu chÊt dinh d−ìng, chøa nhiÒu Protein, axit amin. §ång thêi nÊm cßn cã gi¸ trÞ d−îc häc. Mçi lo¹i nÊm cã mét ®Æc tr−ng riªng vÒ mïi vÞ, vÒ hµm l−îng dinh d−ìng, vÒ gi¸ trÞ d−îc häc. NÊm Ng©n nhÜ tõ xa x−a ®· ®−îc coi lµ thùc phÈm bæ d−ìng ë Trung Quèc, cã t¸c dông bæ thËn, m¸t phæi, ch÷a ho ... Theo quan ®iÓm T©y y hiÖn ®¹i: Ng©n nhÜ cã t¸c dông n©ng cao chÊt ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng gi¶i ®éc cña Ganoderma.

Sö dông chñng gièng Tf ®ang l−u gi÷ t¹i Trung t©m CNSH Thùc vËt-

HiÓu biÕt ®−îc gi¸ trÞ dinh d−ìng vµ d−îc häc cña nÊm Ng©n nhÜ, tËp thÓ c¸n bé Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt- ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu chän t¹o vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm nu«i trång gièng nÊm Ng©n nhÜ nh»m gãp phÇn ®a d¹ng s¶n phÈm nÊm ë ViÖt Nam. II/ VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1/ VËt liÖu: 1.1/ Nguån gièng: ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp, cã nguån gèc xuÊt xø tõ Trung Quèc. 1.2/ M«i tr−êng ®¸nh gi¸ gièng cÊp I:

- M«i tr−êng PGA cã bæ sung 1 sè dÞch chiÕt tù nhiªn kh¸c. - M«i tr−êng ®ùng trong èng th¹ch nghiªng (Ø 2 cm x 20 cm) 1.3/ M«i tr−êng ®¸nh gi¸ gièng cÊp II:

Sö dông 1 sè lo¹i phÕ th¶i n«ng l©m nghiÖp: mïn c−a, b«ng h¹t vµ c¸c

Sö dông m«i tr−êng thãc h¹t vµ mïn c−a cã bæ sung phô gia, ®ùng trong chai thuû tinh 650ml. 1.4/ M«i tr−êng nu«i trång qu¶ thÓ: phô gia kh¸c. 2/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1/ Néi dung nghiªn cøu

2.1.1/ C«ng thøc m«i tr−êng nu«i gièng cÊp I:

C«ng thøc 1: 200g Khoai t©y + 20g §−êng Glucose + 20g Agar + 1000ml H20 C«ng thøc 2: 200g Khoai t©y + 20g §−êng Glucose + 20g Agar + 1000ml H20 + 25g C¸m ng«, c¸m g¹o + 1000ml H2O C«ng thøc 3: 200g Khoai t©y + 20g §−êng Glucose + 20g Agar + 1000ml H20 + 25g C¸m ng«, c¸m g¹o + 100g nÊm t−¬i

2.1.2/ C«ng thøc m«i tr−êng gièng cÊp II: C«ng thøc 1: 98% thãc h¹t + 2 % bét nhÑ. C«ng thøc 2: 30% thãc h¹t + 68% mïn c−a + 2% bét nhÑ. C«ng thøc 3: 73% mïn c−a + 15% c¸m g¹o + 10% bét ng« + 2% bét nhÑ. 2.1.3/ C«ng thøc m«i tr−êng nu«i trång qu¶ thÓ: C«ng thøc 1: 83% mïn c−a + 10% c¸m g¹o + 5% bét ng« + 2% bét nhÑ. C«ng thøc 2: 60% mïn c−a + 25% b«ng h¹t + 13% c¸m g¹o + 2% bét nhÑ.

C«ng thøc 3: 90% b«ng h¹t + 8% c¸m g¹o + 2% bét nhÑ. - C¬ chÊt ®−îc ®ãng vµo bÞch nilon chÞu nhiÖt ë c¸c kÝch cì kh¸c nhau. 2.2/ C¸c chØ tiªu theo dâi: - §Æc ®iÓm h×nh th¸i hÖ sîi vµ qu¶ thÓ nÊm. - Thêi gian sinh tr−ëng cña sîi trªn c¸c lo¹i m«i tr−êng (x¸c ®Þnh thêi gian nh©n gièng cÊp I, cÊp II) - C¸c chØ tiªu x©y dùng cho quy tr×nh trång nÊm Ng©n nhÜ:

+ Thêi vô + C«ng thøc nu«i trång + Sinh khèi c¬ chÊt tèi −u III/ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ nhËn xÐt: 1/ ThÝ nghiÖm 1: Theo dâi kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña hÖ sîi trªn c¸c c«ng thøc m«i tr−êng cÊp I kh¸c nhau.

Thêi gian kÝn MT (ngµy)

§Æc ®iÓm sîi

10- 12 ChØ tiªu C«ng thøc 1

9- 10 8- 10 C«ng thøc 2 C«ng thøc 3

Sîi mµu ®en, xen t¬ tr¾ng, kh«ng m−ît, kh«ng dµy, h¬i sï Sîi mµu ®en, ®èm tr¾ng, m−ît, h¬i dµy. Sîi ®en, hÖ sîi khoÎ vµ dµy ®èm tr¾ng, kho giµ cã dÞch tiÕt ra

NhËn xÐt: Gièng Tf ®−îc cÊy vµo 3 lo¹i m«i tr−êng trªn vµ nu«i ë 25-270C. NhËn thÊy c«ng thøc 3 lµ thÝch øng h¬n c¶, phï hîp víi kÕt qu¶ cña c¸c t¸c gi¶ Trung Quèc. 2/ ThÝ nghiÖm 2: Lùa chän m«i tr−êng cÊp II thÝch hîp

ChØ tiªu C«ng thøc 1

Thêi gian kÝn MT (ngµy) 10- 15

C«ng thøc 2 10- 14

C«ng thøc 3 14- 18

§Æc ®iÓm sîi Sîi mµu ®en, khoÎ, khi kÝn sîi may giµ, ®¸y chai th−êng ch¶y n−íc vµng. Sîi mµu ®en, khoÎ, sîi m−ît khi giµ Ýt bÞ ®äng n−íc ë ®¸y chai Sîi mµu ®en, sîi mê, kh«ng m−ît khi giµ kh«ng bÞ ch¶y n−íc

NhËn xÐt: Gièng Tf ®−îc cÊy vµo 3 lo¹i m«i tr−êng trªn vµ cïng nu«i ë nhiÖt ®é 25- 270C, nhËn thÊy CT2 lµ thÝch hîp nhÊt.

C«ng thøc 1

3/ ThÝ nghiÖm 3: So s¸nh thêi gian sinh tr−ëng vµ n¨ng suÊt cña gièng nÊm Ng©n nhÜ trªn c¸c lo¹i m«i tr−êng kh¸c nhau: ChØ tiªu Thêi gian kÝn §Æc ®iÓm sîi vµ qu¶ thÓ

C«ng thøc 2

MT (ngµy) 18- 20 N¨ng suÊt kg nÊm t−¬i/100 kg NL kh« 15- 18

C«ng thøc 3

18- 22 22- 24

20- 24 12- 16

Khi non sîi m¶nh, khi giµ sîi ®Æc h¬n, qu¶ mµu tr¾ng h¬i vµng, nhá Sîi khoÎ, hÖ sîi dµy ®Æc, qu¶ mµu tr¾ng, to Sîi khoÎ, bÖn sîi, kh«ng m−ît, qu¶ mµu tr¾ng, nhá

NhËn xÐt: 3 c«ng thøc trªn cïng nu«i trång ë ®iÒu kiÖn tèi −u nhÊt. NhËn thÊy c«ng thøc 2 lµ hiÖu qu¶ h¬n c¶. 4/ X¸c ®Þnh l−îng c¬ chÊt tèi −u trong c¸c lo¹i tói nu«i trång trong s¶n xuÊt:

KÝch cì tói

Lo¹i I (16x 26cm) 0,5 Kg 13- 17 Lo¹i II (19x 38cm) 1kg 18- 22 Lo¹i III (25x35cm) 1kg 18- 20

5%- 7% 7%- 8% 8%- 10%

15- 17 22- 24 18- 20

Thêi gian thµnh thôc hÖ sîi nÊm ®Õn xuÊt hiÖn qu¶ thÓ (ngµy) Tû lÖ nhiÔm t¹p sau khi cÊy (%) N¨ng suÊt nÊm t−¬i/Kg nguyªn liÖu kh«

NhËn xÐt: Cïng 1 lo¹i m«i tr−êng nu«i trång ë 3 lo¹i tói cã kÝch cì kh¸c nhau. NhËn thÊy lo¹i tói 19cm x 38cm cã hiÖu qu¶ h¬n c¶ (cÇn ph¶i thÝ nghiÖm th¨m dß thªm vÒ kÝch cì tói ®Ó nu«i trång nÊm Ng©n nhÜ). IV/ KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ: 1/ KÕt luËn: 1.1/ Gièng nÊm Ng©n nhÜ (Tremella fuciformis) lµ gièng nÊm n¨m míi cã kh¶ n¨ng nu«i trång ®−a vµo s¶n xuÊt t¹i c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi. 1.2/ Thêi vô nu«i trång nÊm tèt nhÊt lµ ®Çu mïa xu©n vµ mïa thu hµng n¨m. C¬ chÊt sö dông tèt nhÊt lµ m«i tr−êng mïn c−a vµ b«ng h¹t cã bæ sung c¸m g¹o. 2/ §Ò nghÞ: 2.1/ §©y lµ lo¹i nÊm míi cã xuÊt xø tõ Trung Quèc phï hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ViÖt Nam. V× vËy cÇn ®−îc tiÕp thu nghiªn cøu thªm ®Ó trë thµnh gièng nÊm míi ®−a ra s¶n xuÊt ®¹i trµ. 2.2/ TiÕp tôc ®−îc nghiªn cøu thªm vÒ kh¶ n¨ng kh¸ng chÞu cña lo¹i nÊm nµy vµ quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i trång trªn diÖn réng ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt cô thÓ vµ chÊt l−îng s¶n phÈm.

Ch−¬ng iii

KÕt qu¶ nghiªn cøu, L−u gi÷ vµ b¶o qu¶n c¸c lo¹i

gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu

I. §Æt vÊn ®Ò

NÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cµng lµ nhu cÇu cÇn thiÕt ®èi víi mäi ng−êi. ë n−íc ta nÊm còng ®−îc biÕt ®Õn tõ l©u, tuy nhiªn ®Ó s¸nh kÞp víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi nh− Trung quèc, §µi loan, Th¸i lan, Italia, §øc, NhËt b¶n...Th× viÖc thu thËp, ®¸nh gi¸, l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n nguån gen lµ viÖc lµm ®Çu tiªn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong c«ng t¸c chän t¹o gièng nÊm.

XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých trªn Trung t©m c«ng nghÖ sinh häc thùc vËt- ViÖn Di truyÒn n«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n nguån gièng nÊm ®· thu thËp ®−îc tr¸nh mÊt ®i nguån tµi nguyªn quÝ, lµm c¬ së cho c«ng viÖc chän t¹o gièng sau nµy.

II. Tæng quan tµi liÖu

Chñng nÊm lµ chñng khuÈn quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c¸c trung t©m chñng khuÈn trªn thÕ giíi kh«ng thÓ kh«ng coi chñng nÊm lµ mét trong nh÷ng träng ®iÓm cÇn b¶o qu¶n nh−: Trung t©m b¶o qu¶n chñng vi khuÈn Hoa Kú, Trung t©m nghiªn cøu vi sinh vËt quèc gia Anh, Trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp miÒn b¾c n−íc Mü...®Òu cã b¶o qu¶n mét l−îng chñng nÊm t−¬ng ®èi lín. Trong ngµnh n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ thuèc vµ lªn men, c¸c chñng khuÈn s¶n xuÊt, chñng gièng gèc, chñng ®Ó ph©n tÝch cÇn ®−îc hÕt søc quan t©m b¶o qu¶n, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng chñng gièng gèc quý, cã gi¸ trÞ phôc vô cho n«ng nghiÖp, y häc, c«ng nghiÖp vi sinh vËt.V× vËy tõ l©u ng−êi ta ®· chó träng thÝch ®¸ng ®Õn ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n vi sinh vËt råi (Martin - 1964). BÊt kú vi sinh vËt dïng trong n«ng nghiÖp, y häc hay c«ng nghiÖp thùc phÈm ta kh«ng chØ gi¸m ®Þnh ®Çy ®ñ mµ trong qu¸ tr×nh cÊy ghÐp cÇn gi÷ cho c¸c ®Æc tÝnh cña chóng ®−îc æn ®Þnh.

Do tèc ®é ph©n bµo cña chñng nÊm nhanh, l¹i bÞ ¶nh h−ëng cña ngo¹i c¶nh thay ®æi nªn ®−¬ng nhiªn kh¶ n¨ng ®ét biÕn cao, nÕu kh«ng b¶o qu¶n tèt cã thÓ x¶y ra hiÖn t−îng tho¸i hãa hoÆc biÕn dÞ dÉn ®Õn mÊt ®i tÝnh −u viÖt vèn cã, lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l−îng, g©y tæn thÊt lín cho ng−êi s¶n xuÊt. ChÊt l−îng gièng tèt hay xÊu ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cña nÊm. Thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong s¶n xuÊt phô thuéc nhiÒu vµo gièng nÊm, thu ®−îc gièng nÊm tèt kh«ng ph¶i dÔ, gièng nÊm tèt trong ®iÒu kiÖn nu«i trång l©u dµi còng lµm thay ®æi tÝnh di truyÒn cña chóng. V× vËy trong s¶n xuÊt nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ph¶i kh«ng ngõng tuyÓn chän vµ lµm tèt c«ng viÖc b¶o qu¶n gièng.

B¶o qu¶n gièng nÊm cã 5 ph−¬ng ph¸p: cÊy truyÒn ®êi, phñ dÇu, b¶o qu¶n nhiÖt ®é thÊp, ®«ng l¹nh kh« vµ dïng nhiÖt ®é cùc thÊp. B¶o qu¶n ®«ng l¹nh kh«, b¶o qu¶n gièng nÊm ë nhiÖt ®é cùc thÊp trong nit¬ láng (-1960C),

III. Môc ®Ých nghiªn cøu

X¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó b¶o qu¶n gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu.

IV .Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1/ VËt liÖu nghiªn cøu - Gièng: TÊt c¶ nguån gièng thu ®−îc. - M«i tr−êng: Th¹ch nghiªng. - Trang thiÕt bÞ 2/§Þa ®iÓm nghiªn cøu

ViÖn di truyÒn n«ng nghiÖp. 3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Khi ®· lùa chän m«i tr−êng nghiªn cøu gièng gèc thÝch hîp, chóng t«i tiÕn hµnh b¶o qu¶n gièng nÊm. Chó ý m«i tr−êng nµy th¹ch ph¶i dµy. - Lùa chän ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ:

3.1.Ph−¬ng ph¸p cÊy truyÒn: Cø 2-3 th¸ng cÊy truyÒn gièng 1 lÇn

3.2.Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n trong dÇu: Khi gièng kÝn phñ lªn mét líp dÇu

parafin

3.3. Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n dïng nhiÖt ®é thÊp:

Chän c¸c chÕ ®é nhiÖt ®é kh¸c nhau cho tõng lo¹i gièng nÊm.

V. KÕt qu¶ nghiªn cøu theo c¸c ph−¬ng ph¸p: 1. Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n gièng nÊm:

Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ch−a cho phÐp, chóng t«i míi chØ tiÕn hµnh thö

nghiÖm 3 ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n gièng nÊm ¨n. KÕt qu¶ ghi nhËn ®−îc nh− sau:

1.1/ Ph−¬ng ph¸p cÊy truyÒn: Ph−¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n, kh«ng ®ßi hái thiÕt bÞ nhiÒu nh−ng dÔ bÞ biÕn dÞ lµm ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt. Thùc tÕ cÊy truyÒn ®Õn lÇn thø 5 lµ n¨ng suÊt nÊm gi¶m râ rÖt.

1.2/ Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n trong dÇu: Khi gièng kÝn èng phñ lªn 1 líp dÇu, nhËn thÊy ph−¬ng ph¸p nµy bÒ mÆt th¹ch kh«ng bÞ mÊt n−íc nh−ng sîi nÊm bÞ b¸m dÇu nªn khã phôc håi.

1.3/ Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n gièng nÊm ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp: Chän gièng nÊm sinh tr−ëng tèt b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp, miÖng èng nghiÖm cã bÞt nilon hoÆc parafin ®Ó tr¸nh sù mÊt n−íc trªn bÒ mÆt th¹ch, ph−¬ng ph¸p nµy gi÷ gièng trong thêi gian 1 n¨m, kÕt qu¶ sîi nÊm phôc håi nhanh vÉn gi÷ nguyªn søc sèng.

- Sau khi thö nghiÖm 3 c¸ch b¶o qu¶n gièng trªn, chóng t«i lùa chän c¸ch thø 3

lµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam c¸c chñng gièng nu«i cÊy ®ñ tuæi, chän

nh÷ng èng cã søc sèng tèt ®−a vµo m«i tr−êng cã nhiÖt ®é thÊp dÇn so víi nhiÖt

®é nu«i cÊy. Cuèi cïng b¶o qu¶n ë mét ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp nhÊt nh−ng søc

sèng kh«ng gi¶m.

KÕt qu¶ thu ®−îc

B¶ng 1: Thang nhiÖt ®é b¶o qu¶n c¸c lo¹i gièng ( thêi gian d−íi 1 n¨m )

Sîi chÕt

Sîi phôc håi kÐm

Sîi phôc håi tèt

Sîi phôc håi b×nh th−êng

Kh¶ n¨ng phôc håi

1 sè lo¹i

< 30C

HÇu nh− c¸c lo¹i NÊm r¬m

Sß, mì, h−¬ng

4- 80C

Sß x¸m, blazei, Linh chi, méc nhÜ R¬m

Méc nhÜ

§a sè c¸c lo¹i

R¬m

Méc nhÜ

NÊm r¬m

9- 110C 12- 150C > 150C

NhiÖt ®é

- Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 30C, kh«ng cã t¸c ®éng g× kh¸c th× gièng nÊm

th−êng bÞ chÕt hoÆc håi phôc kÐm. - C¸c gièng cã thÓ b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 4- 80C ( NÊm sß, nÊm h−¬ng nÊm mì )

kho¶ng 8- 10 th¸ng mµ sîi vÉn phôc håi tèt. Mét sè nÊm nh− SaJo-catu, Blazei,

Linh chi, méc nhÜ b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é nµy trong thêi gian dµi sîi phôc håi rÊt

kÐm hoÆc cã thÓ chÕt. - NhiÖt ®é tõ 9- 110C phï hîp cho viÖc b¶o qu¶n nhiÒu lo¹i gièng. Tuy nhiªn

nhiÖt ®é cao h¬n th× thêi gian b¶o qu¶n sÏ rót ng¾n ®i - Sîi nÊm r¬m sÏ bÞ chÕt ë 100C, phôc håi rÊt kÐm ë d−íi 150C. V× vËy nÊm r¬m cÇn ®−îc b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é trªn 150C

2. KÕt qu¶ l−u gi÷, b¶o qu¶n tËp ®oµn gièng nÊm ¨n-nÊm d−îc liÖu

B¶ng 2: TËp ®oµn gièng ®· l−u gi÷ ®−îc

Tªn ®Þa ph−¬ng

Tªn khoa häc

Nguån gèc

Ng−êi thu thËp

NÊm sß tr¾ng NÊm sß tÝm NÊm sß Vua NÊm sß tÝm nhá NÊm sß tr¾ng chÞu nhiÖt NÊm sß Vua NÊm sß tÝm NÊm sß tr¾ng ngµ 5 c¸nh míi NÊm sß tr¾ng 9 c¸nh b»ng nhau

Pleurotus florida Pleurotus ostreatus Pleurotus eryngii Pleurotus ostreatus Pleurotus ostreatus Pleurotus eryngii Pleurotus ostreatus Pleurotus sp. Pleurotus sp. Pleurotus sp. Pleurotus eryngii Pleurotus ostreatus Pleurotus sapious Pleurotus cornucopiae Pleurotus florida Pleurotus eryngii ferula Pleurotus ostreatus Pleurotus pulmonarious Pleurotus sajocaju Pleurotus sp.

Italia Italia NhËt NhËt Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc NhËt B¶n Italia Italia Italia Italia Italia Italia Italia Italia Trung Quèc Trung Quèc

Thêi gian thu thËp 1998 1998 11/2000 11/2000 12/2000 12/2000 7/2000 7/2000 7/2000 12/2000 10/1999 10/1999 10/1999 10/1999 10/1999 10/1999 10/1999 10/1999 11/2001 7/2000

Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.§inh Xu©n Linh CN.§inh Xu©n Linh Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n CN.NguyÔn ThÞ S¬n Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani CN.§inh Xu©n Linh Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

NÊm sß vµng NÊm sß Vua NÊm sß tÝm NÊm sß s÷a NÊm sß Hoµng b¹ch NÊm sß tr¾ng th−êng NÊm sß Vua NÊm sß tÝm NÊm sß x¸m NÊm sß ph−îng vÜ NÊm sß Vua

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

7/2000 11/2003 10/2002 12/2003 2002 2003 11/1997 11/2000 6/2000 7/2000 7/2000 6/2000 10/2003 11/2001 8/2000 8/2000 8/2000 8/2000 8/2000 11/1997 8/1999 12/2000 12/2000 10/2000 11/2003 2002

NÊm sß th−êng NÊm sß x¸m NÊm sß §µi Loan NÊm sß Vua NÊm sß ®en N©m sß ®en Linh chi ®á Linh chi Linh chi ®á Linh chi ®en Linh chi tÝm n©u chÞu nhiÖt Linh chi chÞu l¹nh Linh chi Hµn Quèc Linh chi Linh chi Linh chi Linh chi Linh chi Linh chi NÊm mì chÞu nhiÖt NÊm mì NÊm mì NÊm mì NÊm mì NÊm mì n©u NÊm mì §µi Loan

Pleurotus sp. Pleurotus geestezanus Pleurotus cystidiosus Pleurotus eryngii Pleurotus spp Pleurotus spp Ganoderma lucidum Ganoderma lucidum Ganoderma lucidum Ganoderma sp. Ganoderma sp. Ganoderma sp. Ganoderma spp Ganoderma sp. Ganoderma sp. Ganoderma sp. Ganoderma sp. Ganoderma sp. Ganoderma sp. Agaricus bisporus Agaricus bisporus Agaricus bisporus Agaricus blazei Agaricus bisporus Agaricus bisporus Agaricus bisporus

Trung Quèc Trung Quèc §µi Loan §µi Loan §µi Loan §µ L¹t Trung Quèc NhËt B¶n S¬n §éng Trung Quèc Trung Quèc §µ L¹t Hµn Quèc Tam §¶o T©y Nguyªn NhËt HuÕ §µ L¹t TP. HCM Trung Quèc BØ Trung Quèc Trung Quèc Th¸i Lan Trung Quèc §µi Loan

Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.§inh Xu©n Linh CN.NguyÔn Duy Tr×nh CN.§inh Xu©n Linh KS. NguyÔn V¨n Dòng CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.NguyÔn ThÞ S¬n Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n KS. NguyÔn V¨n Dòng CN. NguyÔn ThÞ S¬n CN.§inh Xu©n Linh TS. Lª Xu©n Th¸m CN. Phan Tè Ph−îng TS. Lª Xu©n Th¸m TS. Lª Xu©n Th¸m CN. KhuÊt H÷u Trung CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.§inh Xu©n Linh CN.§inh Xu©n Linh Dr.Federico Zani CN. Hoµng Thu Hµ CN. §inh Xu©n Linh

Dr.Federico Zani CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.NguyÔn ThÞ S¬n CN.§inh Xu©n Linh Dr.Federico Zani CN. Lª Hång Vinh TS. Lª Xu©n Th¸m TS. Lª Xu©n Th¸m KhuÊt H÷u Trung Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n CN.§inh Xu©n Linh CN.§inh Xu©n Linh CN.§inh Xu©n Linh CN.§inh Xu©n Linh Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n KS. NguyÔn V¨n Dòng Dr.Federico Zani Dr.Federico Zani Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n CN. Hoµng Thu Hµ CN.§inh Xu©n Linh

10/2000 10/1996 11/1997 11/2000 12/2000 10/2000 11/2001 8/2000 8/2000 8/2000 7/2000 2002 12/2000 2002 12/2000 7/2000 10/1999 10/1999 7/2000 6/2000 11/1999 11/1999 7/2000 2003 2002

NÊm mì NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng mïa hÌ NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng mui rïa NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng NÊm h−¬ng §µi Loan Méc nhÜ n©u Méc nhÜ hång Méc nhÜ ®en Méc nhÜ Méc nhÜ Méc nhÜ Méc nhÜ NÊm r¬m NÊm r¬m chÞu l¹nh NÊm r¬m NÊm r¬m NÊm r¬m tr¾ng NÊm kim ch©m

Agaricus bisporus Lentinus edodes Lentinus edodes Lentinus edodes Lentinus edodes Lentinus edodes Lentinus sp. Lentinus sp. Lentinus sp. Lentinus sp. Lentinus sp. Lentinus sp. Auricularia polytricha Auricularia Auricularia auricula Auricularia polytricha Auricularia judae Auricularia polytricha Auricularia auricula Volvariela volvacea Volvariela sp Volvariela volvacea Volvariela sp Volvariela spp Flammulina spp

Italia Cao B»ng Trung Quèc NhËt Trung Quèc Italia Trung Quèc Mü §µ L¹t Cao B»ng Trung Quèc §µi Loan Trung Quèc §µi Loan Trung Quèc Trung Quèc Italia Italia Trung Quèc §B. S«ng Cöu Long Italia Th¸i Lan Trung Quèc Trung Quèc §µi Loan

47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

72 73 74 75 76 77 78 79

NÊm kim ch©m NÊm kim ch©m NÊm kim ch©m NÊm kim ch©m NÊm ch©n dµi NÊm tr©n ch©u NÊm tr©n ch©u NÊm tr©n ch©u NÊm giã NÊm giã Ng©n nhÜ Kim nhÜ NÊm vßng mËt NÊm trµ t©n n©u NÊm trµ t©n tr¾ng NÊm trµ t©n vµng NÊm c©y såi

NhËt B¶n Trung Quèc Italia Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc Italia Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc Trung Quèc Th¸i Lan Trung Quèc Trung Quèc §µi Loan Trung Quèc

11/2000 7/2000 10/1999 12/2000 12/2000 7/2000 10/1999 11/2001 12/2000 7/2000 10/2003 10/2003 2003 2003 2003 7/2000 2003

CN.NguyÔn ThÞ S¬n Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n Dr.Federico Zani CN.§inh Xu©n Linh CN.§inh Xu©n Linh Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n Dr.Federico Zani CN. Lª Hång Vinh CN.§inh Xu©n Linh Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n CN. Hoµng Thu Hµ CN. Hoµng Thu Hµ CN.§inh Xu©n Linh CN. Hoµng Thu Hµ CN. Hoµng Thu Hµ Phã Thñ t−íng NguyÔn C«ng T¹n CN. NguyÔn ThÞ S¬n

Flammulina velutipes Flammulina velutipes Flammulina velutipes Flammulina velutipes Stropharia rugosa Pholiota nameko Pholiota nameko Pholiota sp Coprinus comatus Coprinus sp Tremella fuciformic Tremella auratiabla Macrolepiota procera Agrocybe aegerita Agrocybe aegerita Agrocybe aegerita Hypsilygus tessulatas

80 81 82 83 84 85 86 87 88

V. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ: * KÕt luËn: 1/ §Ò tµi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu 3 ph−¬ng ph¸p l−u gi÷ b¶o qu¶n 90 lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu cã kÕt qu¶ tèt. 2/ Víi ®iÒu kiÖn võa l−u gi÷, b¶o qu¶n võa th−êng xuyªn nh©n gièng ®Ó phôc vô s¶n xuÊt vµ c¸c c¬ së trång nÊm, ®Ò tµi nhËn thÊy sö dông 2 ph−¬ng ph¸p cÊy truyÒn vµ b¶o qu¶n ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp lµ ph−¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ nhÊt ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu thùc tÕ. 3/ Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu øng dông cÇn cã nhiÒu s¸ng t¹o ®Ó ¸p dông trong thùc tÕ ë c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói cÇn ®−a vµo b¶o qu¶n, l−u gi÷ tÊt c¶ c¸c cÊp gièng: cÊp I, cÊp II, cÊp III ®Ó võa cã gièng s¶n xuÊt võa cã gièng nh©n tiÕp khi thêi vô yªu cÇu. * §Ò nghÞ chung:

§Ó ph¸t triÓn nghÒ trång nÊm, nguån quü gen rÊt quan träng ®Ó t¹o ra nguån gièng nÊm cho s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao. §Ò tµi mong muèn ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ cã nguån kinh phÝ b¶o qu¶n nguån gen th−êng xuyªn.

Ch−¬ng IV:

I-Tæng quan vÊn ®Ò - Trong s¶n xuÊt nu«i trång nÊm ph¶i duy tr× liªn tôc, th−êng xuyªn cã gièng nÊm ®Ó phôc vô cho ng−êi trång nÊm. Cïng víi c«ng t¸c chän t¹o, l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n gièng nÊm nh− mét ng©n hµng gièng nÊm, c«ng viÖc nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm cÊp I, cÊp II, cÊp III ph¶i ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu vÒ quy tr×nh ®¬n gi¶n, dÔ lµm, ®Çu t− Ýt vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao, phï hîp víi tr×nh ®é cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµ gi¶i quyÕt gièng nÊm nu«i trång th−êng xuyªn. - Tõ xa x−a c¸c lo¹i nÊm ¨n, nÊm d−îc liÖu mäc trong tù nhiªn ®Òu ®−îc ph¸t t¸n vµ tån t¹i tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c b»ng bµo tö hoÆc hÖ sîi nÊm . Ng−êi trång nÊm chØ biÕt lîi dông ®Ó thu gom bµo tö trong kh«ng khÝ b»ng c¸ch vÈy n−íc ch¸o lo·ng lªn gç hoÆc c¬ chÊt trång nÊm ®Ó bµo tö dÝnh vµo vµ ph¸t triÓn. B»ng kinh nghiÖm , ng−êi d©n téc biÕt nghiÒn qu¶ nÊm h−¬ng hoµ lo·ng trong n−íc, t−íi lªn gç trång nÊm råi phñ gç b»ng l¸ c©y ®Ó nÊm mäc. N«ng d©n Ph¸p tõ thÕ kû 17 lÊy c¬ chÊt lµ ph©n ngùa ®· môc cã mäc nÊm trén víi c¬ chÊt míi ñ ®Ó trång nÊm mì. §©y lµ nh÷ng c¸ch thøc nh©n gièng vµ cÊy gièng s¬ khai nhÊt, hiÖu qu¶ th−êng thÊp.

Tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû tr−íc khi c«ng nghÖ nu«i cÊy m« t¹o ra dßng thuÇn khiÕt cña c¸c lo¹i gièng nÊm ®· thóc ®Èy nhanh chãng nghÒ trång nÊm trong nh÷ng n¨m 1960. Tõ nh÷ng “ chÊt khëi ®Çu” thùc chÊt lµ gièng nÊm thuÇn khiÕt ®−îc nu«i cÊy trªn c¸c m«i tr−êng ®Æc hiÖu . Qua nhiÒu qu¸ tr×nh nh©n gièng , cÊy truyÒn t¹o ra gièng nÊm th−¬ng phÈm ®¸p øng ®ñ cho s¶n xuÊt. C¸c c¬ së ph¶i cã ®Çy ®ñ trang thiÕt bÞ ®¶m b¶o, cã con ng−êi cã tr×nh ®é, cã kinh nghiÖm míi cã thÓ tiÕn hµnh nh©n gièng nÊm, bëi v× tõ mét tuýp gièng gèc (thuÇn chñng) qua 2 ®Õn 3 lÇn nh©n gièng c¸c cÊp ta cã l−îng gièng cÊp III (gièng th−¬ng m¹i) ®ñ cÊy trång cho 20-50 tÊn nguyªn liÖu. NÕu qu¸ tr×nh chän läc, nh©n gièng kh«ng ®¶m b¶o sÏ g©y thÊt thu hoÆc n¨ng suÊt kÐm th× thiÖt h¹i sÏ rÊt lín. ChÝnh v× vËy ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm cÊp I, cÊp II, cÊp III phôc vô cho s¶n xuÊt cña c¸c ®Þa ph−¬ng. II-Môc tiªu nghiªn cøu:

trång nÊm ph¸t triÓn. III-KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn: - C¸c vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p sö dông cho nghiªn cøu lµ vËt liÖu dïng ®Ó chän t¹o c¸c gièng nÊm cña ch−¬ng II.

- C¸c ph−¬ng ph¸p vµ kÕt qu¶ ®−îc ¸p dông ®Ó t×m ra quy tr×nh thÝch hîp víi c¸c chØ sè nh−:

+Thêi gian nu«i sîi gièng c¸c cÊp ®èi víi c¸c lo¹i nÊm +Thêi gian vµ ph−¬ng thøc sö dông gièng c¸c cÊp. +§¸nh gi¸ t×nh tr¹ng gièng nÊm c¸c cÊp quan c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i hÖ sîi.

1/ KÕt qu¶ nghiªn cøu quy tr×nh nh©n gièng nÊm cÊp I B¶ng 1: KÕt qu¶ theo dâi sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña hÖ sîi cÊp I mét sè lo¹i gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o.

TT

H×nh th¸i sîi nÊm

Tªn lo¹i gièng nÊm

Thêi gian sö dông (ngµy)

mì

Thêi gian nu«i sîi (ngµy) 28,0 →30,0

12→ 20 Mµu tr¾ng →tr¾ng 1 ®ôc→vµng, xï l«ng

10→ 15,0 Mµu tr¾ng ®ôc → 2 tr¾ng trong→ ®á

12→ 15,0 Mµu tr¾ng Vt: 7,0→ 8,0 P2: 5,0→7,0 12→ 15,0 NÊm (AL1) NÊm r¬m chñng Vt vµ P2 NÊm méc nhÜ Au; T6

M«i tr−êng sö dông Th¹ch PGA Th¹ch PGA Th¹ch PGA

NÊm sß: F, Os 10→ 12,0 10→ 11,0 Th¹ch PGA 4

7,0→8,0 10→ 20,0 tr¾ng→ 5

NÊm Linh chi Dt NÊm h−¬ng Lt 12→ 14 10→ 15,0 Th¹ch PGA Th¹ch PGA 6

®ôc→n©u→ ch¶y n−íc→m« sÑo Sîi mµu tr¾ng th−a→ tr¾ng dµy → vµng →mµng máng Sîi mµu vµng→ x¸m ®en Sîi mµu tr¾ng ®ôc→ mµu n©u→ m« sÑo→ x¸m n©u.

* Chó thÝch: - Thêi gian nu«i sîi lµ thêi gian b¾t ®Çu tõ khi cÊy truyÒn tõ gièng gèc sang m«i tr−êng cÊp I ®Õn khi cã thÓ dïng ®Ó cÊy sang m«i tr−êng cÊp kh¸c. - Thêi gian sö dông lµ thêi gian l−u gi÷ ë ®iÒu kiÖn nu«i kÓ tõ khi sîi nÊm kÝn mÆt th¹ch ®Õn khi hÖ sîi cã dÊu hiÖu chuyÓn mµu (do sîi giµ, chÕt hoÆc sinh bµo tö). * NhËn xÐt: - C¸c lo¹i gièng gèc míi ph©n lËp vµ gièng cÊp I th−êng dïng m«i tr−êng th¹ch, tuú theo tõng lo¹i nÊm ta cã thÓ bæ sung thªm c¸c lo¹i n−íc chiÕt h÷u c¬ nh− gi¸ ®ç, cao nÊm men hoÆc muèi v« c¬ nh− KH2PO4, MgSO4.v.v... - §iÒu kiÖn sinh th¸i cña m«i tr−êng cÊp I ®−îc ®iÒu chØnh ë nhiÖt ®é, ®é Èm thÝch hîp cho tõng lo¹i gièng nÊm. Th−êng xuyªn tiÕn hµnh kiÓm tra lo¹i bá nh÷ng èng gièng sinh tr−ëng yÕu, giµ hoÆc bÞ nhiÔm nÊm t¹p, Ýt nhÊt 2 ngµy 1 lÇn. - HÖ sè nh©n gièng tõ cÊp I sang cÊp II cã tû lÖ 1: 1; 1: 2; 1: 5 hoÆc 1:10 tuú theo m«i tr−êng th¹ch dïng tuýp nhá, ®Üa pectri hoÆc b×nh Erlenmeyer.

2/ KÕt qu¶ nghiªn cøu quy tr×nh nh©n gièng nÊm cÊp II. - M«i tr−êng cÊp II th−êng ®−îc sö dông lµ m«i tr−êng xèp, r¾n nh− mïn c−a, h¹t thãc. - M«i tr−êng nguyªn liÖu ®−îc xö lý b−íc ®Çu: ñ víi n−íc cho ®ñ Èm, luéc chÝn vµ ®iÒu chØnh PH cho thÝch hîp. - M«i tr−êng ®−îc ®ãng chai, ®ãng tói dung tÝch kho¶ng 200(cid:164) 250ma (t−¬ng øng 200(cid:164) 250g/1 tói).

H×nh th¸i sîi nÊm

Thêi gian sö dông (ngµy) (5)

(6) (1)

B¶ng 2: KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thêi gian sinh tr−ëng, ph¸t triÓn hÖ sîi nÊm cÊp II cña mét sè gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o. Thêi gian nu«i sîi (ngµy) (4) 28(cid:164) 30,0 15(cid:164) 20,0 Mµu tr¾ng(cid:164) tr¾ng 1 ngµ(cid:164) vµng

14(cid:164) 16,0 2

9,0(cid:164) 12,0 8(cid:164) 10,0 Mµu tr¾ng(cid:164) sîi dµy(cid:164) mµu vµng 7(cid:164) 10,0 Mµu tr¾ng ®ôc(cid:164) 3

20(cid:164) 25,0 10(cid:164) 15,0

(2) Gièng nÊm mì (AL1) Gièng nÊm sß (F; ENH; Os) Gièng nÊm r¬m (Vt; P2) Gièng méc nhÜ (T6; Au) 4

50(cid:164) 55,0 15(cid:164) 20

Gièng nÊm h−¬ng (Lt) 5 TT Tªn gièng nÊm M«i tr−êng vµ nhiÖt ®é (3) H¹t thãc to= 25± 20C H¹t thãc to= 23± 20C H¹t thãc to= 28± 20C H¹t thãc + mïn c−a to= 25± 20C H¹t thãc + mïn c−a to= 25± 20C

10(cid:164) 22,0 8(cid:164) 12,0

6 Gièng nÊm Linh chi (Dt) H¹t thãc to= 26± 20C mµu ®á hoÆc tÝm nh¹t Sîi mµu tr¾ng ®Ëm (cid:164) sîi mµu tr¾ng ngµ(cid:164) mµu hång cã m« keo Sîi mµu tr¾ng(cid:164) kÕt sîi dµy(cid:164) phång thµnh ®iÓm sinh tr−ëng(cid:164) mµu n©u x¸m Sîi mµu tr¾ng(cid:164) tr¾ng ngµ(cid:164) kÕt v¶y(cid:164) mµu vµng

NhËn xÐt: - Trªn m«i tr−êng cÊp II chñ yÕu dïng m«i tr−êng h¹t thãc cã ®iÒu chØnh pH hÖ sè nh©n gièng cao. - ChÊt l−îng gièng ®¶m b¶o ®Ó nh©n thµnh gièng cÊp III (nh©n truyÒn 3 lÇn, tµi liÖu n−íc ngoµi ®· giíi thiÖu quy tr×nh cÊy truyÒn 8 lÇn trë lªn sÏ cã tho¸i ho¸; T.H. Quimio; S.T. Chang vµ D.J.Royse. F.A.O 1990). HÖ sîi gièng cã sù biÕn chuyÓn vÒ h×nh th¸i, mµu s¾c t−¬ng tù m« t¶ cña tµi liÖu n−íc ngoµi. - Trong thùc tÕ nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh nh©n gièng nÊm ®Ò tµi ®· kÕt luËn: cã nh÷ng chñng gièng nÊm kh«ng cÇn nh©n thµnh gièng cÊp III, trùc tiÕp sö dông gièng cÊp II sÏ tèt h¬n (Gièng Linh chi, Gièng nÊm h−¬ng) 3/ KÕt qu¶ nghiªn cøu quy tr×nh nh©n gièng nÊm cÊp III: - S¶n xuÊt gièng nÊm cung cÊp cho ng−êi trång nÊm ng−êi ta th−êng sö dông gièng nÊm cÊp III gäi lµ gièng nÊm th−¬ng phÈm (gièng th−¬ng m¹i).

- Gièng cÊp III th−êng ®−îc nh©n vµ nu«i trång trªn c¬ chÊt nguyªn liÖu gÇn víi nguyªn liÖu nu«i trång sau nµy (theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng). Tuy nhiªn gÇn ®©y, c¸c c¬ së nghiªn cøu ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vÒ s¶n xuÊt gièng nÊm nªn ®· cã thÓ nh©n gièng nÊm trªn c¸c m«i tr−êng thÝch hîp, rÎ tiÒn, dÔ kiÕm, tiÖn dïng trong s¶n xuÊt vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. §Ò tµi ®· ¸p dông nghiªn cøu vµ ®¹t ®−îc kÕt qu¶ nh©n gièng nÊm cÊp III nh− b¶ng 3.

TT H×nh th¸i sîi nÊm

B¶ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ h×nh th¸i cña gièng nÊm cÊp III Thêi gian nu«i sîi (ngµy) 25→ 28,0

Thêi gian sö dông (ngµy) 10→ 15,0 Tr¾ng ngµ, ®Ëm→

vµng ch¶y n−íc

14→ 16,0 Tªn gièng nÊm Gièng nÊm mì (AL1) Gièng nÊm sß (F ; ENH; Os) 2 15→ 20,0 Tr¾ng s¸ng, m−ît→ vµng M«i tr−êng vµ nhiÖt ®é (0C) H¹t thãc T0= 250C± 20C H¹t thãc T0= 230C± 20C

7→ 9,0 3 Gièng nÊm r¬m (Vt; P2) H¹t thãc T0= 280C± 20C Vt: 9→ 12,0 P2: 7→ 9,0

Gièng méc nhÜ (Au; T6) 4 Mïn c−a:30→35,0 Que s¾n:20→ 28,0

kÕt mµng→ cøng Sîi mµu tr¾ng ®ôc→ mµu ®á hoÆc tÝm cña bµo tö ¸o 10→ 20,0 Sîi mµu tr¾ng m−ît ®Ëm→ tr¾ng ngµ→ m« sÑo hång tr¾ng mµu ®Ëm→ kÕt mµng→ x¸m nh¹t, ®en

35,0→ 40,0 10→ 20,0 Sîi 5 NÊm h−¬ng (Lt) - Mïn c−a - Que s¾n T0= 280C± 20C - Mïn c−a T0= 250C± 20C

NhËn xÐt: - Gièng nÊm cÊp III cña c¸c lo¹i nÊm ®Òu ®−îc s¶n xuÊt trªn m«i tr−êng h¹t thãc, mïn c−a que s¾n trong bao b× lµ tói PE chÞu nhiÖt ®¶m b¶o chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. - C¸c ®iÒu kiÖn xö lý nguyªn liÖu lµm gièng nÊm nh©n gièng nÊm vµ nu«i gièng nÊm cÊp III ®Òu cã thÓ chñ ®éng s¶n xuÊt trong n−íc, rÎ tiÒn, dÔ kiÕm vµ ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu vÒ chÊt l−îng gièng. IV/ KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ: * KÕt luËn:

1/ §Ò tµi ®· nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm cÊp I; cÊp II, cÊp III cã kÕt qu¶ tèt ®−îc ¸p dông vµo s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ trong thùc tÕ mÊy n¨m qua.

2/ Quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm c¸c cÊp ®· gióp cho s¶n xuÊt nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu chñ ®éng vÒ nguån gièng nÊm, ®¶m b¶o tÝnh thêi vô, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm.

3/ Quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm cÊp I, cÊp II, cÊp III cã thÓ ¸p dông cho tõng vïng s¶n xuÊt ®¶m b¶o cã nguån gièng t¹i chç, tiÖn lîi cho ng−êi s¶n xuÊt (S¬ ®å s¶n xuÊt gièng nÊm minh ho¹ phÇn phô lôc).

Ch−¬ng v: KÕt qu¶ nghiªn cøu x©y dùng c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i trång, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn nÊm thÝch hîp nh»m phæ biÕn cho c¸c hé n«ng d©n vµ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt nÊm trong n−íc

I/ §Æt vÊn ®Ò:

NÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ®Òu sèng ho¹i sinh trªn x¸c, b· thùc vËt ®· chÕt. NÊm kh«ng trång trùc tiÕp trªn ®Êt nh− c¸c c©y trång kh¸c mµ trªn mét nÒn h÷u c¬ hoÆc cßn th«, hay ®−îc ñ vµ pha trén råi. Nh÷ng chÊt nÒn nµy phÇn lín lµ phÕ liÖu tõ c¸c trang tr¹i, ®ån ®iÒn hay nhµ m¸y do s¶n xuÊt trång, cÊy, chÕ biÕn th¶i ra. §iÒu kiÖn c¬ b¶n quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng nu«i trång nÊm ë n−íc ta lµ c¬ chÊt, nhiÖt ®é, ®é Èm, gièng vµ c«ng nghÖ nu«i trång. VÒ c¬ chÊt, ViÖt Nam lµ mét n−íc n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi, v× vËy c¬ chÊt giµu chÊt x¬ (Cellulose) dïng ®Ó nu«i trång nÊm rÊt phong phó. §ã lµ r¬m, r¹, cá kh«, th©n gç, d©y l¹c, lâi ng«, mïn c−a, gç vôn, gç cµnh, b«ng phÕ th¶i.v.v... VÊn ®Ò nghiªn cøu c¸c c«ng nghÖ nu«i trång dïng lo¹i c¬ chÊt nµo cÊy gièng nÊm g×? Qu¸ tr×nh xö lý nguyªn liÖu ra sao ®Ó võa ®¹t ®−îc n¨ng suÊt nÊm cao, gi¸ thµnh h¹ võa cã thÓ chuyÓn giao cho n«ng d©n ¸p dông vµo s¶n xuÊt t¹i ®Þa ph−¬ng cã hiÖu qu¶ ®ßi hái ph¶i cã nghiªn cøu x©y dùng nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i trång nÊm thÝch hîp.

II/ Môc tiªu nghiªn cøu - Nghiªn cøu c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ xö lý c¸c lo¹i nguyªn liÖu s½n cã ®Ó nu«i trång c¸c gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý.

- ¸p dông c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ ®· nghiªn cøu nu«i trång kh¶o nghiÖm vµ chuyÓn giao cho c¸c c¬ së trång nÊm ë c¸c ®Þa ph−¬ng. III/ Nguyªn vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1/ Nguyªn vËt liÖu - Nguyªn liÖu r¬m r¹, mïn c−a, b«ng phÕ th¶i, gç khóc ë c¸c ®Þa ph−¬ng - C¸c ho¸ chÊt, ph©n bãn dÔ kiÕm ë trong n−íc nh−: §¹m Urea, ®¹m Sulfatamoni, CaCO3, MgSO4, Superl©n .v.v.... 2/ Gièng nÊm: C¸c lo¹i gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o, l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n t¹i Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt.

3/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Sö dông ph−¬ng ph¸p nu«i trång thùc nghiÖm, theo dâi ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt. - X©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ trªn c¬ së thùc nghiÖm nu«i trång nÊm t¹i Trung t©m vµ c¸c ®Þa ph−¬ng: tØnh VÜnh Phóc, Ninh B×nh.

IV/ KÕt qu¶ nghiªn cøu 1/ KÕt qu¶ nghiªn cøu x©y dùng c¸c quy tr×nh trång nÊm mì, nÊm r¬m, nÊm sß b»ng nguyªn liÖu r¬m r¹ (S¬ ®å 1) - Tiªu chuÈn r¬m r¹ ph¶i kh«, kh«ng nhiÔm ho¸ chÊt, thuèc trõ s©u.

S¬ ®å 1: S¬ ®å tæng qu¸t quy tr×nh dïng nguyªn liÖu r¬m r¹ ®Ó trång nÊm

- KÕt qu¶ theo dâi n¨ng suÊt nÊm.

1.1/ ¸p dông quy tr×nh c«ng nghÖ trång nÊm mì gåm 9 b−íc gièng Al1 ®¹t n¨ng suÊt 25→ 28% nÊm t−¬i trªn r¬m r¹ kh«.

1.2/ ¸p dông quy tr×nh c«ng nghÖ trång nÊm r¬m gåm 5 c«ng ®o¹n, cÊy gièng

Vt; P2 ®¹t n¨ng suÊt 15→ 18% nÊm r¬m t−¬i.

1.3/ ¸p dông quy tr×nh c«ng nghÖ trång nÊm sß gåm 7 c«ng ®o¹n cÊy gièng F;

Os ®¹t n¨ng suÊt 70→ 80% nÊm sß t−¬i trªn r¬m r¹ kh«.

NhËn xÐt:

1/ C¸c quy tr×nh xö lý r¬m r¹ trång nÊm mì, nÊm r¬m, nÊm sß ®Òu dïng

+ Cã thÓ s¶n xuÊt hµng ngµn tÊn nguyªn liÖu r¬m r¹ kh«ng ph¶i hÊp.

+ §Çu t− Ýt: r¬m r¹ + n−íc v«i lo·ng

+ TØ lÖ nhiÔm nÊm t¹p Ýt h¬n so víi hÊp khö trïng b»ng h¬i n−íc nãng.

s¶n xuÊt theo m« h×nh hé gia ®×nh, ®Çu t− thÊp, hiÖu qu¶ cao.

+ Mçi n¨m t¹i x· Kh¸nh An (Yªn Kh¸nh, Ninh B×nh ), x· Thanh L·ng (B×nh Xuyªn, VÜnh Phóc) bµ con n«ng d©n sö dông hµng ngµn tÊn r¬m r¹ ®Ó trång nÊm sß, nÊm mì, nÊm r¬m... ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.

+ Trung b×nh mçi hé gia ®×nh sö dông 1 - 2 tÊn nguyªn liÖu r¬m r¹ (cã hé lµm trang tr¹i th× sö dông tíi 20 tÊn) l·i trung b×nh 800.000- 1.200.000 ®/1 tÊn nguyªn liÖu trång nÊm

Nguyªn liÖu r¬m r¹ kh«

I- Trång nÊm mì

III- Trång nÊm sß

II- Trång nÊm r¬m Lµm ø¬t b»ng n−íc v«i PH= 11

Lµm ø¬t b»ng n−íc l·

ñ ®èng qu©y nilon, hë nãc (ngµy thø 1) ñ ®èng bæ sung phô gia: ®¹m Ure: 0,5%, ®¹m Sulfatamoni 2% ñ ®èng qu©y nilon, hë nãc (ngµy thø 1)

Ngµy thø 3 ®¶o lÇn 1 chØnh ®é Èm 60→ 65% Ngµy thø 3 ®¶o lÇn 1 chØnh ®é Èm 70→ 75% Ngµy thø 3 ®¶o lÇn 1 chØnh ®é Èm 70→ 75%

Ngµy thø 6

Ngµy thø 6, ®¶o lÇn 2 chØnh ®é Èm 70→ 75%. Bæ sung CaCO3: 3%

Ngµy thø 6 B¨m r¬m ñ l¹i

- Vµo m« nÊm - CÊy gièng

Ngµy thø 15 t−íi ®ãn nÊm

Tõ ngµy thø 18 trë ®i t−íi- thu h¸i

Ngµy thø 12, ®¶o lÇn 4, chØnh ®é Èm 70(cid:164) 72% Tõ ngµy thø 18 ®Õn 28 nu«i sîi nÊm

Ngµy thø 14: Vµo luèng nÊm lªn men phô Tõ ngµy 28→ 35. NÐn bÞch nÊm, r¹ch bÞch

Ngµy thø 22→ 25 CÊy gièng nÊm Tõ ngµy thø 35 trë ®i: t−íi, ch¨m sãc, thu h¸i

Ngµy thø 47→ 50 phñ ®Êt

Tõ ngµy 60: ch¨m sãc, thu h¸i

- Nguån mïn c−a lµ phÕ liÖu cña c¸c x−ëng gç. ë Trung Quèc ngµy nay ng−êi

nhiÒu lo¹i nÊm kh¸c nhau.

- Quy tr×nh c«ng nghÖ dïng mïn c−a trång nÊm ®Òu ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p

hÊp khö trïng tr−íc khi cÊy gièng ®Ó lo¹i trõ c¸c nÊm nhiÔm t¹p vµ ta cã thÓ

bæ sung thªm dinh d−ìng h÷u c¬ hoÆc v« c¬ ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng.

B¶ng 1: C¸c c«ng thøc m«i tr−êng dïng mïn c−a ®Ó trång nÊm.

Thµnh phÇn Trång nÊm linh chi Trång nÊm méc nhÜ Trång nÊm h−¬ng

TT

CT1 CT2 CT3 CT4

CT5 CT6 CT7 CT8

m«i tr−êng

98,0 88,0 82,0 98,0 93,0 92,0 98,0 88,0 1 Mïn c−a

5,0 5,0 2,0 5,0 2 C¸m ng«

5,0 5,0 3,0 5,0 3 C¸m g¹o

0,5 0,5 4 §¹m Urea

2,0 2,0 5 §¹m Sulfatamoni

2,0 2,0 2,5 2,0 2,0 2,5 2,0 2,0 7 Bét nhÑ CaCO3

8 N−íc ®ñ Èm 60÷65%

Chó thÝch: - Nguån nguyªn liÖu c¬ b¶n cña c¸c c«ng thøc m«i tr−êng trång nÊm lµ c¸c lo¹i mïn c−a kh«ng cã tinh dÇu, kh«ng lÉn ho¸ chÊt ®−îc sµng kÝch cì ®ång ®Òu lµ 1 mm÷ 2,5 mm. - Mïn c−a cã thÓ ®−îc sö dông ngay ®Ó ®ãng tói hoÆc ñ tõ 15÷ 30 ngµy cã phèi trén thªm c¸c chÊt dinh d−ìng v« c¬. - Quy tr×nh ñ hoÆc sö dông mïn c−a t−¬i ®Òu ph¶i chØnh pH b»ng n−íc v«i lo·ng hoÆc bét nhÑ CaCO3.

S¬ ®å 2: S¬ ®å tæng qu¸t quy tr×nh c«ng nghÖ dïng mïn c−a ®Ó trång nÊm

Mïn c−a gç kh«ng cã tinh dÇu

T¹o Èm b»ng n−íc v«i lo·ng PH = 10→ 11, ñ ®èng.

Ngµy thø 2→ 3: phèi trén phô gia vµ c¸c chÊt dinh d−ìng - §iÒu chØnh ®é Èm c¬ chÊt: 60→ 65 % - §ãng c¬ chÊt vµo tói PE chÞu nhiÖt

HÊp khö trïng c¸c tói m«i tr−êng

- C¸ch 1: hÊp c¸ch thuû kh«ng ¸p suÊt - C¸ch 2: hÊp trong nåi cã ¸p suÊt

- §Ó nguéi m«i tr−êng 25→ 280C - CÊy gièng nÊm (thao t¸c v« trïng) tû lÖ 1→ 1,5% gièng

- Nu«i sîi nÊm ph¸t triÓn trong m«i tr−êng cã thÓ ®iÒu chØnh c¸c ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm thÝch hîp.

- HÖ sîi nÊm ¨n kÝn bÞch nÊm. - Tuú theo lo¹i nÊm cÇn r¹ch bÞch hoÆc më miÖng tói cho nÊm cã kh«ng gian ph¸t triÓn - ChuyÓn sang nhµ ch¨m sãc, t−íi thu h¸i nÊm

B¶ng 2: KÕt qu¶ sö dông m«i tr−êng mïn c−a trång nÊm Linh chi, Méc nhÜ, NÊm h−¬ng

H×nh h¸i hÖ sîi vµ qu¶ thÓ

Lo¹i nÊm vµ m«i tr−êng

N¨ng suÊt % nÊm t−¬i trªn NL kh«

Thêi gian tõ khi cÊy gièng ®Õn khi xuÊt hiÖn qu¶ thÓ (ngµy)

Thêi gian ph¸t triÓn qu¶ thÓ ®Õn khi thu h¸i (ngµy)

CT1 40 51 28 Linh chi

CT2 32 46 32

CT3 28 42 35

CT4 35 22 68 Méc nhÜ

CT5 31 20 85

CT6 28 17 93

CT7 70 10 85 NÊm h−¬ng

CT8 65 8(cid:164) 10 95 - Sîi m¶nh yÕu - Tr¾ng mê - Cuèng dµi, c¸nh máng - Sîi tr¾ng ®Òu - Qu¶ to, dµy - Sîi dµy tr¾ng ®Ëm. - Qu¶ to, ch¾c cuèng ng¾n - Sîi tr¾ng mì, m¶nh - C¸nh máng - Sîi tr¾ng ®Ëm, m−ît - C¸nh to, sÉm - Sîi dµy, ®Ëm. - C¸nh to, dµy - Sîi mäc th−a, m¶nh - C¸nh nÊm máng - Sîi dµy ®Ëm - NÊm to, dµy ch¾c

NhËn xÐt:

1/ Quy tr×nh c«ng nghÖ dïng mïn c−a nu«i trång phæ biÕn cho c¸c lo¹i nÊm Linh chi, Méc nhÜ, NÊm h−¬ng tiÕt kiÖm ®−îc gç, tËn dông nguån phÕ liÖu l©m nghiÖp, b¶o vÖ m«i tr−êng.

2/ C¬ chÊt mïn c−a trång nÊm cã bæ sung dinh d−ìng, gióp cho sîi nÊm ph¸t triÓn nhanh h¬n, thêi gian xuÊt hiÖn qu¶ thÓ vµ thu h¸i sím h¬n so víi khi kh«ng bæ sung dinh d−ìng ( nh−: m«i tr−êng CT3 trång linh chi, CT6 trång méc nhÜ, CT8 trång nÊm h−¬ng)

3/ C«ng thøc dïng mïn c−a cã bæ sung thªm dinh d−ìng h÷u c¬ vµ v« c¬ ®Ó trång nÊm cã n¨ng suÊt cao h¬n phÈm chÊt nÊm tèt h¬n c«ng thøc mïn c−a kh«ng bæ sung dinh d−ìng. Nh−ng cÇn l−u ý trong qu¸ tr×nh hÊp khö trïng dÔ nhiÔm nÊm t¹p.

Ch−¬ng vi:

kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ

I/ KÕt luËn: 1/ §Ò tµi “ Nghiªn cøu chän t¹o c¸c lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý ë ViÖt Nam ” lµ “ §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc ” ®· ®−îc Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt- ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp triÓn khai thùc hiÖn trong thêi gian 24 th¸ng tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 9/2003 theo ®óng môc tiªu vµ c¸c néi dung c¸c ®Ò tµi ®· ®Æt ra. 2/ KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®· chän t¹o ®−îc 10 lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu víi 14 loµi nÊm (nÊm mì: 1 loµi, nÊm r¬m: 2 loµi, nÊm sß: 3 loµi, nÊm méc nhÜ: 2 loµi, nÊm h−¬ng: 1 loµi, nÊm linh chi: 1 loµi, nÊm hÇu thñ: 1 loµi, nÊm kim ch©m: 1 loµi, nÊm tr©n ch©u: 1 loµi vµ nÊm ng©n nhÜ: 1 loµi) cã n¨ng suÊt cao, cã phÈm chÊt tèt, c¸c gièng nÊm míi cã gi¸ trÞ kinh tÕ phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn nghÒ trång nÊm ë c¸c ®Þa ph−¬ng. 3/ KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm ®· x©y dùng c¸c quy tr×nh nh©n gièng nÊm, l−u gi÷, b¶o qu¶n gièng nÊm ®−îc ¸p dông t¹i Trung t©m C«ng nghÖ sinh häc thùc vËt, chuyÓn giao cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt gièng vµ nu«i trång nÊm ë c¸c ®Þa ph−¬ng, chñ ®éng gi¶i quyÕt ®−îc nguån gièng gèc vµ ®¸p øng cho nhu cÇu s¶n xuÊt th−êng xuyªn cña bµ con n«ng d©n. - Mçi n¨m s¶n xuÊt h¬n 1000 èng gièng nÊm c¸c lo¹i cung øng cho c¸c ®Þa ph−¬ng: Cao B»ng, Ninh B×nh, VÜnh Phóc, Qu¶ng Nam. 4/ KÕt qu¶ nghiªn cøu quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i trång nÊm ®· x©y dùng ®−îc 6 quy tr×nh c«ng nghÖ trång nÊm trªn r¬m r¹, mïn c−a cho 6 lo¹i nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu ®−îc nu«i trång phæ biÕn ë n−íc ta.

5/ ¸p dông kÕt qu¶ b−íc ®Çu cña ®Ò tµi nghÒ trång nÊm ®· ph¸t triÓn m¹nh ë mét sè tØnh nh− Ninh B×nh, H−ng Yªn, VÜnh Phóc.... Bµ con n«ng d©n rÊt phÊn khëi tiÕp nhËn vµ sö dông gièng nÊm míi, nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ trång nÊm ®¬n gi¶n, hîp lý, dÔ lµm vµ ®· cã kÕt qu¶ rÊt tèt khi ¸p dông vµo thùc tÕ s¶n xuÊt ë n«ng th«n n−íc ta. II/ KhuyÕn nghÞ vµ ®Ò xuÊt

1- HiÖn nay nghÒ trång nÊm trªn thÕ giíi vµ trong n−íc rÊt ph¸t triÓn cã hµng chôc lo¹i nÊm ¨n, nÊm d−îc liÖu míi ®−îc nu«i trång thµnh s¶n phÈm hµng ho¸. Trung t©m CNSH Thùc vËt lµ c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi ®Ò nghÞ ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®−a c¸c lo¹i gièng nÊm ®· ®−îc chän t¹o ®−a ra nu«i trång ë c¸c ®Þa ph−¬ng cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i vµ cã nguån nguyªn liÖu ®Æc tr−ng.

2- Gièng nÊm ¨n vµ gièng nÊm d−îc liÖu cã tÝnh ®Æc thï lµ lo¹i gièng ph¶i b¶o qu¶n vµ l−u gi÷ cïng víi m«i tr−êng nu«i. V× vËy, vÊn ®Ò b¶o qu¶n nguån gen lu«n ®ßi hái th−êng xuyªn liªn tôc vµ ¸p dông c¸c c«ng nghÖ míi. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi ®Ò nghÞ ®−îc cÊp kinh phÝ ®Ó b¶o qu¶n quü gen nÊm vµ thùc hiÖn c¸c nghiªn cøu vÒ b¶o qu¶n quü gen l©u dµi, th−êng xuyªn phôc vô s¶n xuÊt .

3- KÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi: t¹o ra 14 lo¹i gièng míi thÝch hîp víi nhiÒu vïng s¶n xuÊt, nhiÒu nguån nguyªn liÖu. C¬ quan chñ tr× ®Ò nghÞ ®−îc thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu ¸p dông c¸c quy tr×nh c¬ giíi ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong nghÒ trång nÊm vµo c¸c c«ng ®o¹n: t¹o nguån nguyªn liÖu, xö lý nguyªn liÖu, c¬ giíi ho¸ ®ãng tói nÊm, ch¨m sãc nÊm vµ chÕ biÕn nh»m n©ng cao n¨ng suÊt vµ t¨ng gi¸ trÞ cña s¶n phÈm 4- §Ò tµi ®· tiÕn hµnh nghiÖm thu c¬ së b¸o c¸o ®· ®−îc hoµn thiÖn theo nh÷ng ý kiÕn gãp ý, bæ sung cña Héi ®ång nghiÖm thu c¬ së ngµy 11 th¸ng 2 n¨m 2004: - Héi ®ång nghiÖm thu c¬ së gåm 10 thµnh viªn ®· nhÊt trÝ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®¹t møc xuÊt s¾c. - Héi ®ång nghiÖm thu c¬ së khuyÕn nghÞ ®Ò tµi cÇn nh©n nhanh vµ ph¸t triÓn nh÷ng gièng nÊm tèt ®· ®−îc chän t¹o vµ cÇn phæ biÕn réng r·i trong s¶n xuÊt. 5- §Ò nghÞ Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ xem xÐt, tiÕn hµnh nghiÖm thu ®Ò tµi vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn c¸c ®Ò xuÊt cña c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi.

Hµ néi, ngµy 10 th¸ng 3 n¨m 2004

Chñ nhiÖm ®Ò tµi C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi

GS.TS NguyÔn H÷u §èng

Lêi c¶m ¬n

§Ò tµi khoa häc ®éc lËp cÊp nhµ n−íc “Nghiªn cøu chän t¹o c¸c lo¹i gièng

thµnh trong thêi gian 24 th¸ng (tõ th¸ng 9/2001 ®Õn 9/2003) ”.

triÓn n«ng th«n, l·nh ®¹o ViÖn Di truyÒn N«ng nghiÖp. NhËn ®−îc sù gãp ý, trao

KiÖt, TS. Phan Huy Dôc. Sù hîp t¸c gióp ®ì nhiÖt t×nh cña l·nh ®¹o vµ bµ con n«ng

®−îc kÕt qu¶ nghiªn cøu !

Chñ nhiÖm ®Ò tµi

GS.TS NguyÔn H÷u §èng

Danh s¸ch c¬ quan vµ ng−êi thùc hiÖn ®Ò tµi “ nghiªn cøu chän t¹o c¸c lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu quý t¹i ViÖt Nam ”

I/ C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi:

Ii/ c¬ quan tham gia thùc hiÖn: - Së Khoa häc- C«ng nghÖ tØnh L¹ng S¬n. - Chi Côc B¶o vÖ thùc vËt tØnh VÜnh Phóc. - Trung t©m Kü thuËt h¹t nh©n thµnh phè Hå ChÝ Minh. - Trung t©m øng dông h¹t nh©n §µ L¹t. - Bé m«n Di truyÒn c©y trång c¹n vµ nÊm ¨n - Së Khoa häc vµ c«ng nghÖ tØnh Ninh B×nh - C«ng ty nÊm H−¬ng nam. - Hîp t¸c x· nÊm Thanh L·ng, B×nh Xuyªn, VÜnh Phóc. Iii/ nh÷ng ng−êi tham gia thùc hiÖn:

- GS.TS NguyÔn H÷u §èng.

- Th¹c sÜ: KhuÊt H÷u Trung

- TiÕn sÜ NguyÔn Huúnh Minh Quyªn

Chó thÝch:

Trang

môc lôc

PhÇn i: më ®Çu

I/ C¬ së cña viÖc nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm II/ T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ chän t¹o gièng nÊm trªn thÕ giíi. III/ Nh÷ng nghiªn cøu chän t¹o vµ b¶o qu¶n gièng nÊm trong n−íc. IV/ Môc tiªu vµ néi dung cña ®Ò tµi.

PhÇn II: ®Þa ®iÓm, vËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

PhÇn iii: kÕt qu¶ nghiªn cøu

Ch−¬ng I: KÕt qu¶ ®iÒu tra, kh¶o s¸t, thu thËp c¸c gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu Ch−¬ng II: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o mét sè lo¹i nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu §Ò môc 1: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän gièng nÊm mì Al1 §Ò môc 2: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång nÊm sß. §Ò môc 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm r¬m. §Ò môc 4: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm méc nhÜ. §Ò môc 5: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o gièng nÊm h−¬ng. §Ò môc 6: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ s¶n xuÊt chñng gièng nÊm linh chi Dt §Ò môc 7: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång nÊm kim ch©m. §Ò môc 8: KÕt qu¶ nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ tuyÓn chän vµ thö nghiÖm nu«i trång nÊm ®Çu khØ. §Ò môc 9: KÕt qu¶ nghiªn cøu chän t¹o vµ nu«i trång nÊm trµ t©n. §Ò môc 10: KÕt qu¶ b−íc ®Çu nghiªn cøu chän t¹o vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm gièng nÊm ng©n nhÜ. Ch−¬ng III: KÕt qu¶ nghiªn cøu l−u gi÷ vµ b¶o qu¶n c¸c lo¹i gièng nÊm ¨n vµ nÊm d−îc liÖu Ch−¬ng IV: KÕt qu¶ nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ nh©n gièng nÊm. Ch−¬ng V: KÕt qu¶ nghiªn cøu x©y dùng c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i trång nÊm. Ch−¬ng VI: KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ. 1 1 4 5 7 10 10 13 13 17 21 24 27 30 39 43 50 55 59 67 71 77

PhÇn phô lôc: ¶nh kÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi.

Tµi liÖu tham kh¶o

N«ng nghiÖp.

2. NguyÔn H÷u §èng, §inh Xu©n Linh, NguyÔn ThÞ S¬n, Federico zani “ NÊm ¨n- c¬ së khoa häc vµ c«ng nghÖ nu«i trång ” NXB- N«ng nghiÖp 1999.

3. Phan Huy Dôc: 1994 “ Mét sè lo¹i nÊm hoang d¹i dïng lµm thùc phÈm

ë ViÖt Nam ” T¹p chÝ Sinh häc Th¸ng 9/1994.

4. Ng« Anh (1999), “ Nghiªn cøu hä nÊm linh chi (Ga nodermataceae Donk) ë Thõa Thiªn- HuÕ”, B¸o c¸o Héi nghÞ C«ng nghÖ Sinh häc Toµn quèc, Hµ Néi, tr. 1043- 1049.

5. Ph¹m Thµnh Hæ (1995), Hoµn chØnh quy tr×nh s¶n xuÊt nÊm h−¬ng (Lentinus edodes), b¸o c¸o ®Ó tµi cÊp Bé, Tr−êng §¹i häc Tæng hîp Tp. Hå ChÝ Minh.

6. TrÞnh Tam KiÖt (1981), NÊm lín ë ViÖt Nam, TËp 1, NXB KHKT, Hµ

Néi, 1981, p.151- 153.

7. TrÞnh Tam KiÖt, §oµn V¨n VÖ, Vò Mai Liªn (1983), Sinh häc vµ kü

thuËt nu«i trång nÊm ¨n, NXB Khoa häc kü thuËt, Hµ Néi.

8. Lª Xu©n Th¸m (1998), NÊm linh chi cÊy thuèc quý, Nh÷ng vÊn ®Ò sinh lý dinh d−ìng nu«i trång chÊt l−îng cao, NXB Khoa häc kü thuËt, Tp. Hå ChÝ Minh.

chi Lentinula Pegler ”, T¹p chÝ D−îc häc, 287 (3), tr.6-9.

10. Lª Duy Th¾ng (1995), Kü thuËt trång nÊm, tËp 1, NXB N«ng nghiÖp 11. Babasaki, K., Ohmasa, M. (1991), Breeding of shiitake mushrooms, Lentinus edodes, with high ligninolytic activity, In Science and Cultivation of Edible Fungi (Maher ed), Rotterdam, pp. 99- 103.

12. Chang, S.T. and Miles, P.T (1987), “ Historical record of the early cultivation of Lentinus in China ”, Mushroom Journal of the Tropics (7), pp. 31- 37.

13. Crisan, E.V. and Sands, A. (1987), “ Nutritional value”, In The Biology and Cultivation of Edible Mushroom ( Chang & Hayes eds), Academic Press, pp. 137- 165.

14. Elliott, T.J. (1982), “ Genetics and Breeding of cultivated mushroom”, In Tropical mushroom- biological nature and culltivation methods (Chang and Quimio eds), Hong Kong, pp. 11- 30.

15. Imbernon, M.and Labalerere, J. (1989), “ Selection of sporeless or poorly spored induced mutants from Pleurotus ostreatus and Pleurotus pulmonarious and selective breeding”, Mushroom Science, (12), pp.

109- 123.

16. Ito. (1967), “ Cultivation of Lantinus edodes”, In the Biology and Culivation of Edible Mushrooms (Chang, Hayes eds), Academic Press, pp. 461- 473.

17. Raper, C.A (1978), “Sexuality and Breeding”, in Biology and Cultivation

of Edible Mushrooms ( Chang ed), Academic press, pp. 83- 117.

18. Shin, G.C, Yeo, U.H, Yoo, Y.B (1986), “Some factors affecting the protoplast formation and regeneration from the mycelium of Ganoderma lucidum (Fr) Karsten”, Research report in Agricultural Sience and Technology, (13), pp. 185- 192