Báo cáo tổng kết dự án điều tra cơ bản: Dân tộc Cờ Lao

uû ban d©n téc B¸o c¸o tæng kÕt dù ¸n ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc cê lao

Chñ nhiÖm dù ¸n: ts . lª kim kh«i

6732 19/02/2008

hµ néi - 2007

PhÇn më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña dù ¸n

NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 7 Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ IX

vÒ c«ng t¸c d©n téc ®· kh¼ng ®Þnh “TiÕp tôc thùc hiÖn tèt c¸c chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc vµ miÒn nói; rµ so¸t, ®iÒu chØnh, bæ sung ®Ó

hoµn chØnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®· cã vµ nghiªn cøu ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch

míi, ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn c¸c vïng d©n téc vµ nhiÖm vô c«ng t¸c d©n

téc trong giai ®o¹n míi”.

Ngµy 12/6/2003 Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè

122/2003/Q§-TTg vÒ Ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ChÝnh phñ thùc hÞªn NghÞ

quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 7 Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ IX vÒ c«ng t¸c

d©n téc. QuyÕt ®Þnh ®· chØ râ Uû ban D©n téc cã tr¸ch nhiÖm: " X©y dùng, hoµn

thiÖn vµ tæ chøc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ dù ¸n hç trî d©n téc thiÓu sè cã d©n sè

rÊt Ýt ng−êi".

T¹i kho¶n 5, ®iÒu 2 NghÞ ®Þnh 51/2003/N§-CP, ban hµnh ngµy 16 th¸ng 5

n¨m 2003 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬

cÊu tæ chøc cña Uû ban D©n téc ghi râ: Uû ban D©n téc cã chøc n¨ng “§iÒu tra

nghiªn cøu, tæng hîp vÒ nguån gèc lÞch sö, sù ph¸t triÓn cña c¸c d©n téc, c¸c

téc ng−êi, c¸c dßng téc, ®Æc ®iÓm, thµnh phÇn d©n téc, kinh tÕ x· héi, ®êi sèng

v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c vÒ d©n téc”.

§Ó thùc hiÖn ®−îc nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ nªu trªn nh÷ng n¨m qua Uû

ban D©n téc ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ c¸c d©n téc Cèng, SiLa, ¥®u, Br©u,

R¬m¨m (lµ c¸c d©n téc cã sè d©n d−íi 1.000 ng−êi -theo sè liÖu Tæng ®iÒu tra

d©n sè cña Tæng côc Thèng kª n¨m 1999). Còng theo sè liÖu Tæng ®iÒu tra d©n

sè n¨m 1999 cña Tæng Côc thèng kª, t¹i tØnh Hµ Giang d©n téc Cê Lao cã sè

d©n d−íi 2000 ng−êi sèng tËp trung chñ yÕu ë hai huyÖn vïng cao §ång V¨n vµ

Hoµng Su Ph×, cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ, x· héi rÊt khã kh¨n. Do ®ã viÖc 1

thùc hiÖn dù ¸n ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc C¬ Lao ( mét trong sè kh«ng nhiÒu c¸c

d©n téc thiÓu sè cã sè d©n d−íi 5.000 ng−êi) lµ rÊt cÇn thiÕt.

2. Môc tiªu cña dù ¸n

§iÒu tra, x©y dùng bé d÷ liÖu c¬ b¶n vÒ d©n téc Cê Lao vµ ®Ò xuÊt mét sè

gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn d©n téc Cê Lao.

3. Ph¹m vi vµ ®èi t−îng ®iÒu tra

- Ph¹m vi ®iÒu tra: §Þa bµn c− tró tËp trung cña céng ®ång d©n téc Cê

Lao t¹i hai x· cña hai huyÖn §ång V¨n vµ Hoµng Su Ph× tØnh Hµ Giang.

- §èi t−îng ®iÒu tra: Pháng vÊn c¸c hé gia ®×nh, c¸n bé tØnh, huyÖn, x·,

th«n b¶n vµ mét sè c¸c ban, ngµnh liªn quan ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ kinh tÕ,

v¨n ho¸, x· héi vµ mét sè chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc, víi 7 mÉu ®iÒu tra vµ tæng

sè lµ 1.288 phiÕu.

+ MÉu phiÕu ®iÒu tra hé gia ®×nh: 5 mÉu phiÕu

. §iÒu tra hé gia ®×nh t¹i 1 x· cña huyÖn §ång v¨n, tØnh Hµ Giang:

102 hé x 5 mÉu phiÕu= 510 phiÕu

. §iÒu tra hé gia ®×nh t¹i 1 x· cña huyÖn Hoµng Su Ph×, tØnh Hµ Giang:

141 hé x 5 mÉu phiÕu = 705 phiÕu

+ MÉu phiÕu ®iÒu tra c¸n bé tØnh, huyÖn: 1 mÉu phiÕu

. C¸n bé tØnh: 9 phiÕu

. C¸n bé huyÖn Hoµng Su Ph×: 7 phiÕu

+ MÉu phiÕu ®iÒu tra c¸n bé x·, th«n ( b¶n): 1 mÉu phiÕu

. C¸n bé x· huyÖn §ång V¨n : 23 phiÕu

. C¸n bé x· Hoµng Su Ph×: 26 phiÕu

. C¸n bé th«n ( b¶n) cña 2 x·: 8 phiÕu

4. Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn

1. Ph−¬ng ph¸p kÕ thõa.

2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc

3. §iÒu tra, kh¶o s¸t ®iÓm.

4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, xö lý th«ng tin vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸.

5. Tæ chøc to¹ ®µm, lÊy ý kiÕn chuyªn gia.

6. Tæ chøc héi th¶o liªn ngµnh.

5. Néi dung cña dù ¸n

1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña téc ng−êi:

- §Þa bµn c− tró cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao.

- §iÒu kiÖn tù nhiªn.

- C¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, lÞch sö, v¨n ho¸, x· héi.

- Tªn gäi lai lÞch vµ qu¸ tr×nh di c−.

2. Thùc tr¹ng d©n sè, lao ®éng vµ viÖc lµm cña d©n téc Cê Lao…...:

- T×nh h×nh ph¸t triÓn d©n sè.

- Qui m« vµ c¬ cÊu d©n sè.

- ChÊt l−îng d©n sè

3. Thùc tr¹ng vÒ kinh tÕ – x· héi

- VÒ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng

+ §Êt s¶n xuÊt

+ T− liÖu s¶n xuÊt

+ ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt

+ Thu nhËp vµ chi tiªu

+ Ph©n lo¹i hé theo thu nhËp

+ Nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt cña c¸c hé gia ®×nh d©n téc Cê Lao trong s¶n

xuÊt, kinh doanh.

- Quan hÖ gia ®×nh vµ x· héi.

- VÒ gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸.

- VÒ m«i tr−êng.

4. ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña ng−êi d©n vµ c¸n bé ®Þa ph−¬ng vÒ c¸c chÝnh s¸ch

t¸c ®éng ®Õn d©n téc Cê Lao tõ n¨m 1999-2005

5. §éi ngò c¸n bé lµ ng−êi d©n téc Cê Lao trong hÖ thèng chÝnh trÞ.

6. T©m t−, nguyÖn väng cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao.

7. KiÕn nghÞ, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc

Cê Lao.

6. Bè côc cña dù ¸n

Kh«ng kÓ phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o dù

¸n gåm 3 phÇn:

PhÇn thø nhÊt: Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x· héi vïng d©n

téc Cê Lao.

PhÇn thø hai: KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc Cê Lao.

PhÇn thø ba: §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng

d©n téc Cê Lao.

7. C¸c thµnh viªn thùc hiÖn dù ¸n

- TS. Lª Kim Kh«i, Vô tr−ëng Vô KÕ ho¹ch- Tµi chÝnh, Chñ nhiÖm dù ¸n

- CN. NguyÔn ThÞ §øc H¹nh, CV Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, th− ký DA

- KTS. NguyÔn Huy T−êng, PVT Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- TS. NguyÔn V¨n Träng, PVT Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. Ph¹m ThÞ Kim Oanh, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. TriÖu Kim Dung, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. NguyÔn ThÞ Kim Dung, CVC Vô KHTC, thµnh viªn

- CN. NguyÔn V¨n DuÈn, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. Hå V¨n Thµnh, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- KTS. NguyÔn Träng Trung, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. Vò Hoµng Anh, CV Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. Ph¹m Hång Nhung, CVC Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- CN. Hoµng §øc C−¬ng, CV Vô KÕ ho¹ch – Tµi chÝnh, thµnh viªn

- KS. Ma Trung Tû, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn

- CN. Ph¹m B×nh S¬n, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn

- CN. Vò TuyÕt Nga, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn

- CN. Lª ThÞ H−êng, CV Vô Hîp t¸c Quèc tÕ, thµnh viªn

- PGS. TS. NguyÔn Cóc, nguyªn Gi¸m ®èc Häc ViÖn ChÝnh trÞ khu vùc I

- TS. §oµn Minh HuÊn, Tr−ëng khoa D©n téc vµ t«n gi¸o, tÝn ng−ìng,

Häc ViÖn ChÝnh trÞ khu vùc I.

PhÇn thø nhÊt

Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn,

kinh tÕ – x∙ héi vïng d©n téc Cê Lao

I. §Þa bµn c− tró, ®iÒu kiÖn tù nhiªn

1. §Þa bµn c− tró

ë ViÖt Nam d©n téc Cê lao lµ mét trong nh÷ng d©n téc cã d©n sè Ýt. HiÖn

nay d©n téc Cê Lao chØ c− tró ë tØnh Hµ Giang, t¹i 25 x·, ph−êng, thÞ trÊn thuéc

7 huyÖn ( Hoµng Su Ph×, §ång V¨n, Yªn Minh, VÞ Xuyªn, MÌo V¹c, B¾c

Quang vµ Qu¶n B¹); trong ®ã tËp trung nhÊt t¹i 2 x· cña 2 huyÖn lµ Hoµng Su

Ph× vµ §ång V¨n. T¹i huyÖn Hoµng Su Ph×, d©n téc Cê Lao sèng tËp trung chñ

yÕu t¹i x· Tóng S¸n, cßn mét sè rÊt Ýt sèng t¹i thÞ trÊn Vinh Quang. T¹i huyÖn

§ång V¨n, d©n téc Cê Lao sèng tËp trung nhÊt t¹i x· SÝnh Lñng, ngoµi ra cßn

sèng r¶i r¸c t¹i c¸c x· Phè Lµ, §ång V¨n, thÞ trÊn Phè B¶ng.

Trong 7 huyÖn mµ d©n téc Cê Lao sinh sèng, chØ cã huyÖn B¾c Quang lµ

huyÖn miÒn nói, víi tæng sè x· lµ 31, trong ®ã cã 5 x· vïng cao, 26 x· miÒn

nói; 6 huyÖn cßn l¹i ®Òu lµ huyÖn vïng cao ( Hoµng Su Ph× cã 30 x·, trong ®ã

cã 27 x· vïng cao; 3 x· miÒn nói; §ång V¨n cã 19 x· ®Òu lµ x· vïng cao; Yªn

Minh cã 16 x· ®Òu lµ x· vïng cao; VÞ Xuyªn cã 23 x·, trong ®ã cã 16 x· vïng

cao vµ 7 x· miÒn nói; MÌo V¹c cã 16 x· ®Òu lµ x· vïng cao; Qu¶n B¹ cã 12 x·

®Òu lµ x· vïng cao).

2. §iÒu kiÖn tù nhiªn

C¸c x·, th«n n¬i ng−êi Cê Lao sinh sèng cã ®é dèc lín, cã nói ®¸ tai mÌo

vµ nói ®Êt ë ®é cao trung b×nh 1.500m so víi mÆt n−íc biÓn. §é dèc b×nh qu©n

40o, do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn h¹n chÕ viÖc khai hoang ruéng, n−¬ng ®Ó s¶n

xuÊt, giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n nªn h¹n chÕ viÖc tiÕp xóc x· héi vµ giao l−u

kinh tÕ hµng ho¸. KhÝ hËu ë vïng nµy rÊt kh¾c nghiÖt, mïa hÌ m−a nhiÒu, l−îng

m−a trung b×nh tõ 200 mm trë lªn, ë vïng ®Êt phÝa t©y dÔ g©y ra lò quÐt, s¹t lë

®Êt rÊt nguy hiÓm. NhiÖt ®é gi÷a ngµy vµ ®ªm chªnh lÖch cao.

II. Kinh tÕ, v¨n ho¸, x∙ héi

1. VÒ kinh tÕ

a/ S¶n xuÊt vµ ®êi sèng

- VÒ s¶n xuÊt: S¶n xuÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ n«ng

nghiÖp. Trong trång trät: §éc canh. C©y trång chÝnh lµ lóa, ng« vµ mét sè lo¹i

nh− rau, ®Ëu, c©y cñ kh¸c, n¨ng suÊt thÊp, phô thuéc thiªn nhiªn, thêi tiÕt, khÝ

hËu. N¨ng suÊt lóa b×nh qu©n tõ 35-40 t¹/ha, ng« b×nh qu©n tõ 9-12 t¹/ha. Trong

ch¨n nu«i: Chñ yÕu 02 lo¹i gia sóc ®Ó lÊy søc kÐo vµ ph©n lµ tr©u, bß, ngoµi ra

cßn nu«i dª, lîn, gµ... phôc vô ®êi sèng hµng ngµy.

- VÒ ®êi sèng: Theo ®iÒu tra cña Ban D©n téc – T«n gi¸o tØnh n¨m 2005

cho thÊy ®êi sèng cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao rÊt khã kh¨n, tØ lÖ hé nghÌo

(theo chuÈn cò) vÉn cßn cao ë c¸c th«n tËp trung, th−êng bÞ thiÕu l−¬ng thùc tõ

2-3 th¸ng, sè hé kh¸ chØ chiÕm 0,38%, sè hé trung b×nh chiÕm 83,2%, sè hé

nghÌo chiÕm 16,4%. ( Tæng sè hé ®iÒu tra lµ 262).

b/ C¬ së h¹ tÇng

- §−êng giao th«ng ë c¸c x· vïng d©n téc Cê Lao sinh sèng chØ cã ®−êng

d©n sinh lo¹i ®Êt, ®¸, réng 2,5m, thiÕu cèng, cÇu qua c¸c khe suèi nªn ®i l¹i khã

kh¨n, nhÊt lµ mïa m−a lò;

- VÒ ®iÖn: Theo sè liÖu ®iÒu tra 223/262 hé ch−a cã ®iÖn l−íi quèc gia ®Ó

sö dông, phÇn lín c¸c hé d©n téc Cê Lao ch−a cã ®iÖn th¾p s¸ng.

2. V¨n ho¸, x· héi

a/ VÒ lÞch sö téc ng−êi, v¨n ho¸, ng«n ng÷

- LÞch sö téc ng−êi: D©n téc Cê Lao lµ mét d©n téc rÊt Ýt ng−êi ë Hµ

Giang ( n¨m 1999 cã 1.865 ng−êi, trong ®ã nam 951 ng−êi, n÷ 914 ng−êi). §Õn

th¸ng 12/2004 toµn tØnh cã 2.168 ng−êi, c− tró chñ yÕu ë x· Tóng S¸n huyÖn

Hoµng Su Ph× víi 133 hé – 763 nh©n khÈu; x· SÝnh Lñng huyÖn §ång V¨n víi

108 hé – 165 nh©n khÈu.

Theo tµi liÖu cña mét sÜ quan Ph¸p ( Lunetdel Jonquere vµ Boniaxi), d©n

téc Cê Lao xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam tõ ®Çu thÕ kû XX. Ng−êi Cê Lao tù nhËn

m×nh lµ ng−êi “ Thö”, c¸c häc gi¶ ph−¬ng T©y ®Òu gäi d©n téc Cê Lao lµ ng−êi

“ Thö”. Nh÷ng n¨m 1970 cña thÕ kû XX PGS. TS NguyÔn V¨n Huy ®· cã

nghiªn cøu ng−êi Cê Lao ë Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n. Theo kÕt qu¶ nghiªn

cøu nµy ng−êi Cê Lao cã 03 nhãm tªn gäi: Nhãm thø nhÊt ë Hoµng Su Ph× gäi

lµ Voa §Ò ( ®á), nhãm thø hai chñ yÕu lµ ë §ång V¨n gäi lµ Tø §ñ ( tr¾ng),

nhãm thø ba Ýt d©n sè h¬n sèng xen kÏ víi nhãm thø hai gäi lµ Ho Ki ( xanh).

N¨m 1979 Nhµ n−íc ViÖt Nam thèng nhÊt gäi lµ d©n téc Cê Lao. Ng−êi

Cê Lao ë ViÖt Nam cã mèi quan hÖ th©n téc víi d©n téc NgËt L·o ë Trung

Quèc c− tró ë c¸c tØnh QuÝ Ch©u, Qu¶ng T©y vµ V©n Nam. Ng−êi Cê Lao ë Hµ

Giang lµ mét bé phËn cña ng−êi NgËt L·o ë Ch©u V¨n S¬n tØnh V©n Nam,

Trung Quèc di c− sang ViÖt Nam c¸ch ®©y tõ 120 ®Õn 250 n¨m, nhãm ë §ång

V¨n ®Õn sím h¬n nhãm ë Hoµng Su Ph×.

- VÒ v¨n ho¸, ng«n ng÷, phong tôc tËp qu¸n

+ VÒ ng«n ng÷: D©n téc Cê Lao lµ mét trong nh÷ng d©n téc thuéc nhãm

ng«n ng÷ Ka- §ai, ng÷ hÖ Th¸i – Ka §ai. Nh−ng tiÕng nãi, giao tiÕp hiÖn nay

cña d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ tiÕng cña d©n téc kh¸c cã sè d©n lín h¬n nh−

tiÕng M«ng ë §ång V¨n, tiÕng d©n téc Nïng ë Hoµng Su Ph×.

+ VÒ trang phôc: Trang phôc cña c¸c nhãm Cê Lao ®Òu thèng nhÊt vÒ

kiÓu d¸ng, mµu s¾c vµ chÊt liÖu. Nam giíi mÆc ®å ®en quÇn ch©n quÌ l¸ to¹, ¸o

bµ ba xÎ ngùc, cæ ®øng cã tõ 3-4 tói. Phô n÷ Cê Lao x−a kia mÆc v¸y, nay

chuyÓn sang mÆc quÇn ch©n quÌ, l¸ to¹ nh− phô n÷ Nïng hoÆc Hoa.

+ VÒ th«n tr¹i, nhµ cöa: Ng−êi Cê Lao c− tró thµnh th«n tr¹i, lµ tËp qu¸n

sèng chÝnh cña d©n téc Cê Lao, th−êng ë thung lòng kh« tùa l−ng vµo s−ên ®åi,

quay mÆt ra ruéng n−íc, ®»ng sau cã ®åi rõng rÊt thuËn tiÖn cho s¶n xuÊt vµ ®êi

sèng. Mçi th«n tr¹i th−êng tõ 15-20 nãc nhµ, ngµy nay hä sèng xen kÏ víi c¸c

th«n cña ng−êi M«ng vµ ng−êi Nïng.

Nhµ cöa cña ng−êi Cê Lao cã 02 lo¹i: Nhµ 02 tÇng vµ nhµ trÖt, c¶ 2 lo¹i

nhµ ®Òu cã 03 gian, kh«ng cã ch¸i, hai håi ®−îc ®¾p kÝn lªn tËn nãc nhµ, chØ më

mét sè lç th«ng khãi nhá. Qui ho¹ch c¸c nhµ trong th«n kh«ng theo hµng lèi,

th−êng thay ®æi lèi ®i qua mçi vô canh t¸c.

+ VÒ dßng hä, gia ®×nh

Dßng hä ng−êi Cê Lao lµ h×nh thøc t«ng téc cæ truyÒn khÐp kÝn, tÝnh theo

dßng hä cha. Ng−êi Cê Lao cã c¸c hä sau: VÇn, Hå, SÒnh, Ch¶o, M×n, C¸o, Su,

ChÐng, S¸ng, Lý. Sù cè kÕt trong dßng hä ng−êi Cê Lao kh«ng mang tÝnh kinh

tÕ x· héi mµ mang tÝnh t×nh c¶m vµ t©m thøc h−íng vÒ céi nguån lµ chÝnh.

Gia ®×nh ng−êi Cê Lao lµ lo¹i gia ®×nh nhá, phô quyÒn mét vî, mét

chång, gia ®×nh bÒn v÷ng, Ýt khÝ cã vî lÏ. Ng−êi ®µn «ng gi÷ vÞ trÝ chñ nhµ,

quyÕt ®Þnh mäi c«ng viÖc trong gia ®×nh vµ giao tiÕp x· héi. H«n nh©n x−a kia

theo chÕ ®é néi h«n – ngo¹i téc, lÊy ng−êi ngoµi hä trong cïng mét d©n téc.

Còng cã tôc “ b¾t vî” trong tr−êng hîp hä yªu nhau nh−ng kh«ng ®−îc cha mÑ

bªn vî ®ång ý. Ngµy nay ®· cã sù thay ®æi lÊy ng−êi ngoµi d©n téc.

Do cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi,

kÕt h«n víi ng−êi ngoµi d©n téc vµ giao l−u v¨n ho¸... nªn trang phôc cña d©n

téc Cê Lao bÞ mai mét, tiÕng nãi, phong tôc truyÒn thèng cña d©n téc kh«ng gi÷

®−îc.

b/ VÒ gi¸o dôc

ë c¸c th«n, b¶n ®Òu cã ®iÓm tr−êng, ®−îc x©y dùng b»ng gç, ë mét sè Ýt

th«n ®−îc x©y nhµ cÊp 4 nh−ng ®· xuèng cÊp. TØ lÖ trÎ em trong ®é tuæi ®i häc

®−îc ®Õn tr−êng ®¹t kho¶ng trªn 90% ( n¨m 1999 chØ ®¹t trªn 80%), vµ ®ang cã

chiÒu h−íng t¨ng lªn. Nh−ng, nh×n chung cang häc lªn cµng cao th× häc sinh bá

häc cµng nhiÒu.

c/ VÒ y tÕ

Tr¹m y tÕ x· ®−îc x©y dùng kh¸ tèt, ë tÊt c¶ c¸c x·, vÒ c¬ b¶n cã thuèc

ch÷a bÖnh th«ng th−êng cho nh©n d©n. Nh−ng tØ lÖ trÎ em m¾c bÖnh vÉn cßn

cao (kho¶ng 50%). C¸c bÖnh th−êng gÆp ë trÎ em lµ h« hÊp, tiªu ch¶y, sèt +

n«n. VÖ sinh m«i tr−êng sèng kh«ng ®¶m b¶o ( vÉn cßn mét tØ lÖ kh¸ cao

kho¶ng 50% sè hé ch−a cã nhµ vÖ sinh; 84% sè hé ch−a cã hè ch«n r¸c, vøt r¸c

bõa b·i; 27% sè hé uèng n−íc l·...), ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ vµ ph¸t triÓn

nßi gièng cña d©n téc Cê Lao.

PhÇn thø hai

KÕt qu¶ ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc cê Lao

I. §Þa bµn ®iÒu tra cña dù ¸n

Dù ¸n ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra t¹i ®Þa bµn c− tró tËp trung nhÊt cña céng

®ång d©n téc Cê Lao t¹i 7 th«n cña 2 x· thuéc 2 huyÖn cña tØnh Hµ Giang víi

243 hé 1236 nh©n khÈu.

- T¹i huyÖn §ång V¨n: §iÒu tra t¹i 2 th«n M· ChÌ, C¸ Ha thuéc x· SÝnh

Lñng – x· vïng cao, khu vùc III ( ®Æc biÖt khã kh¨n).

HuyÖn §ång V¨n lµ huyÖn vïng cao nói ®¸, th−êng thiÕu n−íc quanh

n¨m vµ lµ mét trong nh÷ng huyÖn cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt nhÊt ë Hµ

Giang. Cã thÓ nãi nói ®¸ tai mÌo chiÕm gÇn hÕt diÖn tÝch tù nhiªn cña huyÖn

§ång V¨n, rõng chØ chiÕm kho¶ng 19% diÖn tÝch tù nhiªn. HÖ canh t¸c n«ng

nghiÖp ë §ång V¨n nãi chung, ë SÝnh Lñng nãi riªng, víi h×nh thøc canh t¸c:

N−¬ng ®Þnh canh vµ n−¬ng du canh. N−¬ng ®Þnh canh lµ nh÷ng m¶nh ®Êt ®· cã

chñ, gÇn th«n b¶n, trång c©y l−¬ng thùc, hoa mµu víi tr×nh ®é th©m canh cao.

N−¬ng ®Þnh canh bao gåm: V−ên nhµ, n−¬ng trång ng«, lanh, khoai, l¹c, rau

®Ëu, c©y ¨n qu¶. Trong sè c¸c lo¹i n−¬ng ®Þnh canh cã hai lo¹i chÝnh:

- N−¬ng xÕp ®¸: Ng−êi Cê Lao khai ph¸ ®Êt, dïng ®¸ kÌ, kÌ ch¾n lµm bê

gi÷ ®Êt trång ng« vµ c¸c lo¹i rau mµu. Hä cã nhiÒu c¸ch xÕp ®¸ lµm kÌ, lµm bê

gi÷ ®Êt: XÕp ch¾n theo ®−êng ®ång møc ( nh− bê ruéng bËc thang), xÕp thµnh

h×nh dÝch d¾c tõ ®Ønh ®èc xuèng.

- N−¬ng hèc ®¸: Lµ mét s¸ng t¹o cã ý nghÜa rÊt lín cña ng−êi d©n ë vïng

cao nói ®¸. V× thiÕu ®Êt trång trät nªn hä ®· t¹o lËp nh÷ng m¶nh n−¬ng b»ng

viÖc tËn dông c¸c m¶nh ®Êt nhá ë s−ên nói ®¸, hèc ®¸ cã mïn ( cã khi hä lÊy

®Êt tõ n¬i kh¸c ®æ vµo hèc ®¸) ®Ó canh t¸c.

Ngoµi canh t¸c n−¬ng rÉy víi nh÷ng h×nh thøc canh t¸c trªn, ng−êi Cê

Lao ë x· SÝnh Lñng, §ång V¨n kh«ng cã ruéng n−íc hoÆc bÊt cø lo¹i h×nh canh

t¸c nµo kh¸c. Rõng ë ®©y nghÌo, chØ cã thÓ cung cÊp cho ng−êi d©n cñi, rau

ch¨n nu«i gia sóc víi sè l−îng Ýt.

- T¹i huyÖn Hoµng Su Ph×: §iÒu tra t¹i 5 th«n Hîp NhÊt, Ph×n S− Ch¶i,

Khu Chu S¸n, T¶ Ch¶i, Tóng Qu¸ L×n thuéc x· Tóng S¸n – x· vïng cao, khu

vùc III ( ®Æc biÖt khã kh¨n).

HuyÖn Hoµng Su Ph× n»m ë vïng nói ®Êt, ®Þa h×nh chia c¾t lín, ®é dèc

cao, giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n. So víi §ång V¨n, Hoµng Su Ph× cã ®Êt ®ai, khÝ

hËu thuËn lîi h¬n cho trång c©y c«ng nghiÖp ( chÌ, th¶o qu¶), nghÒ rõng vµ

ch¨n nu«i. HÖ canh t¸c ë vïng nµy chñ yÕu lµ n−¬ng trªn ®Êt dèc vµ ruéng bËc

thang. Do ®é dèc lín, kh«ng cã ®Êt b»ng, buéc ng−êi d©n ph¶i t¹o ra ruéng bËc

thang theo ®−êng ®ång møc. Nguån n−íc t−íi cho ruéng phô thuéc vµo mïa

m−a lµ chÝnh. Mçi n¨m chØ canh t¸c ®−îc mét vô ( vô mïa m−a), n¨ng suÊt vµ

s¶n l−îng cña ruéng bËc thang bÊp bªnh.

Rõng ë Hoµng Su Ph× cßn nhiÒu vµ phong phó chñng lo¹i ®éng thùc vËt

h¬n rõng ë §ång V¨n, lµ m«i tr−êng thuËn lîi cho ph¸t triÓn nghÒ rõng. T¹i

Hoµng Su Ph×, ng−êi Cê Lao sinh sèng tËp trung ë x· Tóng S¸n. §Êt ®ai cña x·

Tóng S¸n chñ yÕu lµ trång lóa, ng«, chÌ vµ th¶o qu¶. Kh¸c víi SÝnh Lñng

(§ång V¨n), ë Tóng S¸n cã suèi NËm Khóc ch¶y däc x·. Trªn c¸c ®Ønh nói,

s−ên nói cã nhiÒu mã n−íc, m¹ch n−íc ch¶y quanh n¨m. Tuy kh«ng ®ñ n−íc

lµm ruéng vÒ mïa kh« song c¸c khe l¹ch, mã n−íc ®· ®¸p øng nhu cÇu sinh

ho¹t cña c− d©n trong x·. ChÝnh sù thuËn lîi vÒ tù nhiªn ®· t¹o cho ng−êi Cê

Lao ë Tóng S¸n cã ho¹t ®éng kinh tÕ phong phó h¬n ng−êi Cê Lao ë SÝnh

Lñng, §ång V¨n.

II. Thùc tr¹ng kinh tÕ – x∙ héi vµ m«i tr−êng vïng d©n

téc Cê Lao

1. Ph©n bè cña d©n téc Cê Lao trªn ®Þa bµn ®iÒu tra

- X· SÝnh Lñng, huyÖn §ång V¨n: 102 hé, 515 nh©n khÈu, chiÕm kho¶ng 22% trong tæng sè d©n téc Cê Lao toµn tØnh vµ chiÕm kho¶ng 17% d©n sè toµn x·, sinh sèng chñ yÕu t¹i c¸c th«n M· ChÌ, C¸ Ha, X· Tóng Chø; tËp trung nhiÒu nhÊt t¹i th«n M· ChÌ ( 32 hé, 168 nh©n khÈu), th«n C¸ Ha ( 58 hé, 249 nh©n khÈu). - X· Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph×: 141 hé, 721 nh©n khÈu, chiÕm kho¶ng 34% trong tæng sè d©n téc Cê Lao toµn tØnh vµ chiÕm kho¶ng 31% d©n sè toµn x·. Hä sèng ë c¸c th«n T¶ LÌng, Chóng Phïng, Tóng Qu¸ L×n, T¶ Ch¶i, Khu Chu S¸n, Ph× S−, Hîp NhÊt; tËp trung nhiÒu nhÊt t¹i mét sè th«n nh− T¶ Ch¶i ( 50 hé, 263 nh©n khÈu), th«n Khu Ch− S¸n ( 39 hé, 233 nh©n khÈu), th«n Ph× S− Ch¶i ( 31 hé, 176 nh©n khÈu). 2. D©n sè, lao ®éng a/ Qui m«, c¬ cÊu vµ chÊt l−îng d©n sè D©n téc Cê Lao lµ mét trong nh÷ng d©n téc thiÓu sè ë tØnh Hµ Giang, cã qui m« nhá so víi qui m« d©n sè toµn tØnh nãi chung vµ so víi mét sè d©n téc kh¸c nh− Tµy, Nïng, Dao, M«ng nãi riªng. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè 1/4/1999, d©n téc Cê Lao cã tæng sè 1822 ng−êi, chiÕm 0,30% tæng d©n sè toµn tØnh. Trong ®ã, n÷ cã 932 ng−êi, chiÕm 51,15%, nam cã 890 ng−êi, chiÕm 48,85% tæng d©n sè. N¨m 2005 d©n sè d©n téc Cê Lao toµn tØnh lµ 2237 ng−êi, chiÕm 0,33% tæng d©n sè toµn tØnh, t¨ng 22,78% so víi n¨m 1999. Thùc tÕ cho thÊy d©n sè d©n téc Cê Lao cã tèc ®é ph¸t triÓn chËm, chØ chiÕm 0,33% d©n sè toµn tØnh vµ trong 6 n¨m ( 1999-2005) chØ t¨ng ®−îc 415 ng−êi ( xem biÓu 1). BiÓu 1. Qui m« vµ tèc ®é t¨ng d©n sè hµng n¨m cña d©n téc Cê Lao

N¨m 1999 2001 2002 2003 2004 2005

D©n sè d©n téc Cê 1.822 2.086 2.136 2.164 2.168 2.237

Lao

0,30 0,33 0,33 0,33 0,32 0,33 TØ lÖ ( %)/tæng d©n

sè toµn tØnh

Tèc ®é ph¸t triÓn - 114,49 102,39 101,31 100,18 103,18

Nguån: Côc Thèng kª tØnh Hµ Giang

Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng d©n sè d©n téc Cê Lao ph¸t triÓn chËm so víi

c¸c d©n téc kh¸c:

- Sù hiÓu biÕt vÒ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ vµ c¸c dÞch vô ch¨m sãc

søc khoÎ sinh s¶n, ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu trong céng ®ång ch−a ®−îc chó

träng nªn tØ lÖ sinh ®Î thµnh c«ng ë phô n÷ kh«ng cao, søc khoÎ cña bµ mÑ

kÐm, tØ lÖ trÎ em suy dinh d−ìng cao.

- Do phong tôc tËp qu¸n lÊy chång, lÊy vî sím, lÊy nhau ( phÇn lín)

kh«ng ra khái d©n téc nªn c¸c cÆp vî chång cïng huyÕt thèng, gÇn huyÕt thèng

chiÕm tØ lÖ cao, nßi gièng bÞ ¶nh h−ëng vÒ chÊt l−îng.

KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy viÖc h«n nh©n cña con c¸i phÇn lín vÉn do cha

mÑ quyÕt ®Þnh hoµn toµn hoÆc quyÕt ®Þnh nh−ng cã hái ý kiÕn con c¸i. §iÒu nµy

cho thÊy tÝnh phong kiÕn trong vÊn ®Ò h«n nh©n cßn nÆng nÒ, tÝnh tù quyÕt cña

con c¸i ch−a ®−îc coi träng ( xem biÓu 2).

BiÓu 2. H«n nh©n trong gia ®×nh

§¬n vÞ tÝnh: Sè ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè

Sè l−îng tØ lÖ %

- Tæng sè ng−êi tr¶ lêi 243 100

- Cha mÑ quyÕt ®Þnh 48 19,8

- Cha mÑ quyÕt ®Þnh cã hái ý kiÕn cña c¸c con 101 41,6

- C¸c con tù quyÕt ®Þnh 52 21,4

- C¸c con tù quyÕt ®Þnh, cã hái ý kiÕn cña cha mÑ 42 17,2

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

b/ D©n sè vµ lao ®éng

Trong tæng sè hé vµ nh©n khÈu ®−îc ®iÒu tra lµ 243 hé vµ 1.236 nh©n

khÈu( xem biÓu 3); nam giíi trong ®é tuæi lao ®éng ( tõ 16-60 tuæi) lµ 347

ng−êi, chiÕm 28,07%; n÷ giíi trong ®é tuæi lao ®éng ( tõ 16-55 tuæi) lµ 319

ng−êi, chiÕm 25,8%. Sè ng−êi trªn ®é tuæi lao ®éng chiÕm tØ lÖ cao ( nam 38

ng−êi, chiÕm 3,07%; n÷ 51 ng−êi, chiÕm 4,12%). B×nh qu©n nh©n khÈu/ hé lµ 5

ng−êi vµ b×nh qu©n lao ®éng/hé lµ 2,7 ng−êi.

BiÓu 3. Nh©n khÈu vµ lao ®éng

TT C¸c chØ tiªu §¬n vÞ Sè l−îng

tÝnh

1 Tæng sè:

- Tæng sè hé ®iÒu tra Hé 243

- Tæng sè nh©n khÈu Ng−êi 1.236

Ng−êi 666 2 Trong ®é tuæi lao ®éng

- Nam tõ 16-60 Ng−êi 347

- N÷ tõ 16-55 Ng−êi 319

89 3 Trªn tuæi lao ®éng

- Nam tõ 61 trë lªn Ng−êi 38

- N÷ tõ 56 trë lªn Ng−êi 51

4 Tr×nh ®é v¨n ho¸

- Mï ch÷ Ng−êi 556

- TiÓu häc 438

- THCS 77

- THPT 8

- Trung cÊp -

- Cao ®¼ng, ®¹i häc -

5 C¸c chØ tiªu kh¸c

- B×nh qu©n nh©n khÈu/hé Ng−êi 5

- B×nh qu©n lao ®éng/hé Ng−êi 2,7

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Nh− vËy chÊt l−îng d©n sè vµ chÊt l−îng nguån nh©n lùc d©n téc Cê Lao

Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña d©n téc Cê Lao nh×n chung cßn thÊp, sè mï ch÷ cßn nhiÒu ( 556 ng−êi, chiÕm 44,98%); sè ng−êi cã tr×nh ®é tiÓu häc chiÕm ®a sè (438 ng−êi, chiÕm 35,43%); sè ng−êi cã tr×nh ®é trung häc c¬ së Ýt ( 77 ng−êi, chØ chiÕm 6,22%); sè ng−êi cã tr×nh ®é trung häc phæ th«ng kh«ng ®¸ng kÓ ( 8 ng−êi, chiÕm 0,64%); kh«ng cã ng−êi cã tr×nh ®é tõ trung cÊp – cao ®¼ng - ®¹i häc. thÊp. 3. VÒ s¶n xuÊt a/ §Êt s¶n xuÊt S¶n xuÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ trång trät ( lóa, ng«, ®Ëu...) vµ ch¨n nu«i ( bß, dª, lîn), do ®ã ®Êt gi÷ vÞ trÝ quan träng vÒ t− liÖu s¶n xuÊt ®èi víi hä. Nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt/ nh©n khÈu vµ b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt/ lao ®éng thÊp, kÓ c¶ ®Êt ruéng vµ ®Êt n−¬ng rÉy ( xem biÓu 4) BiÓu 4. Ruéng ®Êt – nh©n khÈu – lao ®éng n¨m 2005

ChØ tiªu §¬n vÞ Tæng sè

1. Tæng sè hé ®iÒu tra Hé 243

- Tæng sè nh©n khÈu Ng−êi 1.236

- Tæng sè lao ®éng Ng−êi 666

2. DiÖn tÝch m2

+ Ruéng 235.700

B×nh qu©n mét nh©n khÈu m2/NK 241,0

B×nh qu©n mét lao ®éng m2/L§ 353,9

+ N−¬ng rÉy 545.227

B×nh qu©n mét nh©n khÈu m2/NK 557,4

B×nh qu©n mét lao ®éng m2/L§ 818,6

+ Ao hå 1.200

B×nh qu©n mét nh©n khÈu m2/NK 1,2

B×nh qu©n mét lao ®éng m2/L§ 1,8

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

VÒ c¬ cÊu ruéng ®Êt cña hé gia ®×nh: Sè hé kh«ng cã ruéng chiÕm tØ lÖ

cao ( 41,9%); sè hé kh«ng cã rõng còng chiÕm tØ lÖ cao ( 44,4%); sè hé kh«ng

cã n−¬ng chiÕm tØ lÖ 13,9%. Sè hé cã diÖn tÝch ruéng tõ 6.000 m2 trë lªn chiÕm

tØ lÖ rÊt thÊp ( 4,1%); sè hé cã diÖn tÝch n−¬ng tõ 5.000 m2 trë lªn còng thÊp

(20,6%). §a phÇn cã diÖn tÝch ruéng vµ n−¬ng thÊp ( xem biÓu 5).

BiÓu 5. C¬ cÊu ruéng ®Êt cña hé gia ®×nh

§¬n vÞ: %

Lo¹i chØ tiªu Tæng sè

Sè l−îng %

Tæng sè hé 243 100

a. Ruéng

- Kh«ng cã ruéng 102 41,9

- D−íi 500 m2 20 8,2

- 500m2 – 1000m2 36 14,8

- 1001m2- 3000m2 54 22,2

- 3001m2 –5000m2 21 8,6

- 6000 m2 trë lªn 10 4,1

b. Rõng

Tæng sè hé 243 100

Kh«ng cã rõng 108 44,4

D−íi 1 ha 117 48,1

5 ha trë lªn 18 7,4

c. N−¬ng

Tæng sè hé 243 100

Kh«ng cã n−¬ng 34 13,9

D−íi 500m2 53 21,8

500m2-2000m2 50 20,6

2001m2-4000m2 57 23,4

5000 m2 trë lªn 50 20,6

d. Ao hå

Tæng sè hé 243 100

Kh«ng cã ao hå 239 98,3

D−íi 500m2 3 1,2

500m2 trë lªn 1 0,4

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn cho thÊy ®Êt hiÖn cã ®Ó s¶n xuÊt cña ®ång bµo

d©n téc Cê Lao lµ thiÕu, gÇn 80% ý kiÕn ng−êi d©n ®¸nh gi¸ nh− vËy ( xem biÓu

6). §©y lµ vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn quan t©m ®Ó t×m viÖc lµm phi n«ng nghiÖp cho

®ång bµo d©n téc Cê Lao.

BiÓu 6. ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña ng−êi d©n vÒ nhu cÇu ruéng, n−¬ng rÉy, rõng

§¬n vÞ tÝnh: Sè ý kiÕn tr¶ lêi

Sè l−îng Ruéng Rõng N−¬ng rÉy

Sè hé % Sè hé % Sè hé %

Sè hé tr¶ 141 100 243 100 243 100

lêi

ThiÕu 108 76,6 189 77,7 185 76,1

§ñ 23,4 54 22,3 58 33 23,9

Thõa -

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

b/ C«ng cô s¶n xuÊt

C«ng cô s¶n xuÊt cña c¸c hé gia ®×nh d©n téc Cê Lao chñ yÕu lµ cµy, bõa,

chiÕm 93,8%, cßn l¹i c¸c lo¹i kh¸c chiÕm tØ kÖ kh«ng ®¸ng kÓ, thÓ hiÖn tr×nh ®é

s¶n xuÊt cña ®ång bµo cßn rÊt thÊp, vÉn theo ph−¬ng ph¸p canh t¸c truyÒn

thèng lµ chÝnh ( xem biÓu 7).

BiÓu 7. T− liÖu s¶n xuÊt cña gia ®×nh

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

C«ng cô s¶n xuÊt Sè l−îng %

Tæng sè hé 243 100

- Cµy bõa 228 93,8

- Xe c¶i tiÕn 2 0,8

- B×nh phun thuèc s©u 23 9,5

- M¸y tuèt lóa 1 0,4

- M¸y qu¹t thãc 1 0,4

- M¸y xay s¸t 4 1,6

- M¸y ph¸t ®iÖn nhá, thuû ®iÖn nhá 47 19,3

- Xe c«ng n«ng, xe « t« -

- M¸y cµy nhá 1 0,4

- M¸y b¬m n−íc 3 1,2

- Khung cöi dÖt v¶i 4 1,6

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

c/ S¶n xuÊt ®å dïng thñ c«ng

NghÒ thñ c«ng gia ®×nh cña d©n téc Cê Lao lµ nghÒ méc, ®an l¸t, rÌn, dÖt

v¶i. Nh×n chung, ®Õn nay thñ c«ng gia ®×nh cña hä vÉn chØ mang tÝnh hç trî cho

trång trät, s¶n xuÊt hoµn toµn mang tÝnh tranh thñ nh÷ng khi n«ng nhµn, ®¸p

øng nhu cÇu sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt trong gia ®×nh lµ chÝnh, s¶n phÈm thñ c«ng

trë thµnh hµng ho¸ kh«ng nhiÒu.

- NghÒ méc: Hä lµm ra c¸c s¶n phÈm nh− g−êng, tñ, bµn ghÕ, hßm ®ùng

quÇn ¸o, m©m gç, ®å dïng trong gia ®×nh lµ chÝnh, mét sè ®−îc b¸n vµ thu nhËp

cña mét gia ®×nh mçi n¨m ®−îc kho¶ng mét triÖu ®ång; ®ùng n−íc b»ng gç

Ngäc am hoÆc P¬mu ®Ó b¸n ë chî nh−ng nay kh«ng cßn lµm nh÷ng ®å nµy n÷a

do gç c¹n kiÖt, do thïng nhùa, thïng t«n b¸n nhiÒu ë chî vµ rÎ. NghÒ méc ë

vïng cao nói ®Êt ph¸t triÓn h¬n ë vïng nói ®¸ do nguån gç dåi dµo, phong phó

h¬n.

- NghÒ ®an: §©y còng lµ nghÒ truyÒn thèng cña d©n téc Cê Lao, s¶n

phÈm lµm ra ®Ó phôc vô gia ®×nh, ®Ó trao ®æi vµ b¸n. S¶n phÈm chÝnh lµ cãt,

mÑt, bu nhèt gµ, giá ®ùng muèi... thu nhËp tõ nghÒ ®an, mét ng−êi mçi n¨m cã

thÓ thu nhËp tõ 1-1,5 triÖu ®ång. NghÒ nµy ë vïng nói ®¸ ph¸t triÓn h¬n ë vïng

cao nói ®Êt. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y s¶n phÈm ®an l¸t gi¶m gi¸, nguyªn nh©n chÝnh

lµ do t¸c ®éng m¹nh mÏ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, ®å ®an ®−îc b¸n nhiÒu ë chî,

®Ñp vµ rÎ h¬n; mÆt kh¸c nhiÒu ®å nhùa còng ®−îc b¸n ra ë thÞ tr−êng cã kiÓu

d¸ng, mµu s¾c phong phó h¬n.

- NghÒ rÌn: S¶n phÈm chÝnh lµ cuèc, xÎng, dao, l−ìi cµy, sóng kÝp.... Nay

nghÒ nµy còng gi¶m do ngoµi chî cã nhiÒu s¶n phÈm rÌn gi¸ rÎ, tèt h¬n, mÉu

m· ®Ñp h¬n.

- NÊu r−îu ng«: §©y lµ nghÒ truyÒn thèng cña d©n téc Cê Lao ë vïng cao

nói ®¸, hiÖn ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn, ®ang chuyÓn dÇn sang s¶n xuÊt hµng

ho¸. NghÒ nÊu r−îu gãp phÇn ph¸t triÓn ch¨n nu«i lîn, mét n¨m mét gia ®×nh

nÊu r−îu thu l·i tõ nu«i l¬n kho¶ng 3 triÖu ®ång.

- NghÒ dÖt v¶i lanh còng lµ nghÒ truyÒn thèng nh−ng ®· mai mét ®i nhiÒu

do s¶n phÈm dÖt ë thÞ tr−êng nhiÒu, ®¸p øng thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng...

d/ Thu nhËp vµ chi tiªu

- VÒ thu nhËp:

Thu nhËp cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu tõ trång trät vµ ch¨n

nu«i, s¶n xuÊt tù cung tù cÊp lµ chÝnh, trong ®ã thu nhËp tõ ch¨n nu«i gÊp h¬n 2

lÇn thu nhËp tõ trång trät; nguån thu kh¸c chØ cã ë c¸c hé kh¸ nh−ng kh«ng

®¸ng kÓ ( xem biÓu 8).

BiÓu 8. C¬ cÊu kinh tÕ

§¬n vÞ: §ång

Nguån thu nhËp c¸c hé Tæng Tû Sè tiÒn thu Tû Ghi chó

gia ®×nh sè hé lÖ% nhËp (®) lÖ %

- Tæng sè hé ®iÒu tra 243 100 1.640.514.770 100

1. S¶n phÈm trång trät 499.400.000 30,4

2. S¶n phÈm ch¨n nu«i 1.078450.000 65,7

3. S¶n phÈm thu tõ rõng 1.278.000 0,07

4. Ngµnh nghÒ phô 46.000.000 2,8

5. Thu nhËp kh¸c 15.386.770 0,9

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña hai huyÖn Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n cã kh¸c nhau, nªn c¬ cÊu kinh tÕ ( thu nhËp cã kh¸c nhau), râ nÐt lµ ë huyÖn §ång V¨n ®ång bµo d©n téc Cê Lao kh«ng cã thu nhËp tõ nghÒ rõng ( xem biÓu 9 vµ biÓu10).

BiÓu 9. C¬ cÊu kinh tÕ ë huyÖn Hoµng Su Ph×

§¬n vÞ: §ång

Nguån thu nhËp c¸c hé Tæng Tû Sè tiÒn thu Tû Ghi chó

gia ®×nh sè hé lÖ% nhËp (®) lÖ %

- Tæng sè hé ®iÒu tra 141 100 1.477.323.770 100

1. S¶n phÈm trång trät 479.250.000 32,4

2. S¶n phÈm ch¨n nu«i 976.600.000 66,1

3. S¶n phÈm thu tõ rõng 1.287.000 0,3

4. Ngµnh nghÒ phô 6.900.000 0,4

5. Thu nhËp kh¸c 13.286.770 0,8

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

BiÓu 10. C¬ cÊu kinh tÕ huyÖn §ång V¨n

§¬n vÞ: §ång

Nguån thu nhËp c¸c hé Tæng Tû Sè tiÒn thu Tû Ghi chó

gia ®×nh sè hé lÖ% nhËp (®) lÖ %

- Tæng sè hé ®iÒu tra 102 163.200.000 100

1. S¶n phÈm trång trät 20.150.000 12,3

2. S¶n phÈm ch¨n nu«i 101.850.000 62,4

3. S¶n phÈm thu tõ rõng

4. Ngµnh nghÒ phô 39.100.000 23,9

5. Thu nhËp kh¸c 2.100.000 1,4

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

- VÒ chi tiªu: Chi tiªu cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu cho ®êi sèng, s¶n xuÊt (chiÕm tØ lÖ cao), chi tiªu cho häc hµnh, kh¸m ch÷a bÖnh ( chiÕm tØ lÖ thÊp) (xem biÓu 11).

BiÓu 11. C¬ cÊu chi tiªu

§¬n vÞ tÝnh: %

Chi tiªu cña c¸c hé gia ®×nh Sè tiÒn %

- Tæng sè hé: 243 663.527.000 100

- Chi tiªu cho trång trät 159.779.000 24,1

- Chi tiªu cho ch¨n nu«i 74.540.000 11,2

- Chi tiªu cho mua s¾m 71.400.000 10,7

- Chi tiªu cho ¨n uèng 282.980.000 42,6

- Chi tiªu cho häc hµnh 14.630.000 2,2

- Chi tiªu cho kh¸m ch÷a bÖnh 6.148.000 0,9

- Chi kh¸c 34.570.000 5,2

- Chi söa ch÷a nhµ lµm viÖc 2.300.000 0,3

- Chi tiªu may mÆc 17.180.000 2,5

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Tuy nhiªn, do cã sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ nh÷ng nguyªn

nh©n kh¸c mµ c¬ cÊu chi tiªu cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao ë 2 huyÖn Hoµng Su

Ph× vµ §ång V¨n còng cã sù kh¸c nhau, râ nÐt nhÊt lµ chi ®Çu t− cho ch¨n nu«i

(tr©u, bß, dª...) vµ chi cho ¨n uèng ( xem biÓu 12 vµ biÓu 13).

BiÓu 12. C¬ cÊu chi tiªu huyÖn Hoµng Su Ph×

§¬n vÞ tÝnh: %

Chi tiªu cña c¸c hé gia ®×nh Sè tiÒn %

- Tæng sè hé: 141 440.855.000 100

- Chi tiªu cho trång trät 100.515.000 22,8

- Chi tiªu cho ch¨n nu«i 38.740.000 8,7

- Chi tiªu cho mua s¾m 28.730.000 6,5

- Chi tiªu cho ¨n uèng 226.150.000 51,3

- Chi tiªu cho häc hµnh 10.950.000 2,5

- Chi tiªu cho kh¸m ch÷a bÖnh 3.780.000 0,9

- Chi kh¸c 12.510.000 2,8

- Chi söa ch÷a nhµ lµm viÖc 2.300.000 0,6

- Chi tiªu may mÆc 17.180.000 3,9

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

BiÓu 13. C¬ cÊu chi tiªu huyÖn §ång V¨n

§¬n vÞ tÝnh: %

Chi tiªu cña c¸c hé gia ®×nh Sè tiÒn %

- Tæng sè hé 102 100

- Chi tiªu cho trång trät 59.264.000 26,6

- Chi tiªu cho ch¨n nu«i 35.800.000 16,1

- Chi tiªu cho mua s¾m 42.670.000 19,2

- Chi tiªu cho ¨n uèng 56.830.000 25,5

- Chi tiªu cho häc hµnh 3.680.000 1,6

- Chi tiªu cho kh¸m ch÷a bÖnh 2.368.000 1,1

- Chi kh¸c 22.060.000 9,9

Céng 222.672.000

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

®/ ¸p dông tiÕn bé khoa häc, kü thuËt vµo s¶n xuÊt

Th«ng qua hÖ thèng khuyÕn n«ng th«n b¶n, ®ång bµo d©n téc nãi chung,

®ång bµo d©n téc Cê Lao nãi riªng ®· ®−îc h−íng dÉn ®−a mét sè gièng c©y,

con cã n¨ng suÊt cao vµo s¶n xuÊt thµnh c«ng: Gièng lóa lai San ¦u, ng« lai CP

999, CP 888, ®Ëu t−¬ng DT 84, lóa thuÇn Trung Quèc, chÌ ®Æc s¶n San tuyÕt....

§ång bµo d©n téc Cê Lao còng ®· biÕt sö dông ph©n bãn ho¸ häc kÕt hîp víi

ph©n chuång, thuèc b¶o vÖ thùc vËt vµo s¶n xuÊt. Sè hé biÕt ®−a vµo s¶n xuÊt

gièng, c©y con cã n¨ng suÊt cao chiÕm 65% tæng sè hé ®iÒu tra; sè hé biÕt sö

dông ph©n ho¸ häc, ph©n vi sinh chiÕm 60% tæng sè hé ®iÒu tra. §iÒu nµy cho

thÊy ®ång bµo d©n téc Cê Lao ®· cã thay ®æi ®¸ng kÓ tËp qu¸n canh t¸c l¹c hËu

(xem biÓu 14).

BiÓu 14. Sö dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Hé sö dông tiÕn bé KHKT Tæng sè %

- Tæng sè hé 243 100

- Gièng c©y con n¨ng suÊt cao 158 65,0

- Ph©n ho¸ häc, ph©n vi sinh tæng hîp 146 60,1

- Thuèc trõ s©u, thuèc b¶o vÖ thùc vËt 85 34,9

- Thuèc b¶o qu¶n hoa qu¶ 1 0,4

- Thuèc t¨ng träng 1 0,4

- Sö dông ®iÖn, m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt 11 4,5

- Sö dông xe c¬ giíi

NguånÊtè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Tuy nhiªn, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c nhau, nªn møc ®é ¸p dông tiÕn bé

khoa häc, kü thuËt vµo s¶n xuÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao ë hai huyÖn

Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n còng cã sù kh¸c nhau ®¸ng kÓ: ë huyÖn Hoµng Su

Ph×, tØ lÖ hé ®−a vµo s¶n xuÊt gièng c©y con cã n¨ng suÊt cao chiÕm 76,5%, tØ lÖ

hé sö dông ph©n ho¸ häc vµ ph©n vi sinh tæng hîp chiÕm 65,9%; ë huyÖn §ång

V¨n, t−¬ng øng lµ 49% vµ 52% ( xem biÓu 15, biÓu 16).

BiÓu 15. Sö dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt ë huyÖn Hoµng Su Ph×

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Hé sö dông tiÕn bé KHKT Tæng sè %

- Tæng sè hé 141 100

- Gièng c©y con n¨ng suÊt cao 108 76,5

- Ph©n ho¸ häc, ph©n vi sinh tæng hîp 93 65,9

- Thuèc trõ s©u, thuèc b¶o vÖ thùc vËt 61 43,3

- Thuèc b¶o qu¶n hoa qu¶ 1 0,7

- Thuèc t¨ng träng 1 0,7

- Sö dông ®iÖn, m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt 11 7,8

- Sö dông xe c¬ giíi - -

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

BiÓu 16. Sö dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt ë huyÖn §ång V¨n

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Hé sö dông tiÕn bé KHKT Tæng sè %

100 102 - Tæng sè hé

49,0 50 - Gièng c©y con n¨ng suÊt cao

52,0 53 - Ph©n ho¸ häc, ph©n vi sinh tæng hîp

23,5 24 - Thuèc trõ s©u, thuèc b¶o vÖ thùc vËt

- Thuèc b¶o qu¶n hoa qu¶

- Thuèc t¨ng träng

- Sö dông ®iÖn, m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt

- Sö dông xe c¬ giíi

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

e/ Khã kh¨n lín nhÊt cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao trong s¶n xuÊt vµ

®êi sèng

- §èi víi s¶n xuÊt:

§ång bµo d©n téc Cê Lao sinh sèng ë vïng cao, nhiÒu nói ®¸, nhiÒu vùc

s©u, ®Þa h×nh bÞ chia c¾t m¹nh nªn giao th«ng, ®i l¹i khã kh¨n nhÊt lµ vµo mïa

m−a, ¶nh h−ëng lín ®Õn viÖc giao th−¬ng trong néi vïng vµ víi ngoµi vïng.

§iÒu nµy cho thÊy nÕu s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn th× viÖc giao l−u kinh tÕ

còng sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n nÕu ®−êng giao th«ng kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu

cÇu ®i l¹i vµ vËn t¶i.

Do ®Æc ®iÓm vÒ ®Þa h×nh nh− vËy nªn trong s¶n xuÊt ®ång bµo d©n téc Cê

Lao còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, trong ®ã nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt lµ thiÕu ®Êt

s¶n xuÊt, thiÕu vèn, thiÕu vËt t−, céng cô, m¸y mãc.... KÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù

¸n ph¶n ¶nh rÊt râ vÊn ®Ò nµy ( xem biÓu 17).

BiÓu 17. Nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt cña hé gia ®×nh

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- ThiÕu ruéng ®Êt 183 75,3

- ThiÕu vèn 232 95,4

- ThiÕu lao ®éng 92 37,9

- ThiÕu vËt t−, c«ng cô, m¸y mãc 118 48,5

- Kh«ng ®−îc h−íng dÉn kü thuËt 83 34,1

- Kh«ng biÕt tÝnh to¸n vµ qu¶n lý 54 22,2

- Kh«ng tiªu thô ®−îc s¶n phÈm 23 9,4

- ThiÕu n−íc s¶n xuÊt 77 31,7

Nguån¸iè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Còng do ®Þa h×nh cã sù kh¸c nhau nhÊt ®Þnh, mÆc dï cïng ë vïng cao

nh−ng huyÖn §ång V¨n n»m trªn cao nguyªn ®¸ nªn t×nh tr¹ng thiÕu n−íc s¶n

xuÊt vµ n−íc sinh ho¹t cßn phæ biÕn h¬n so víi huyÖn Hoµng Su Ph×. Møc ®é

khã kh¨n do thiÕu ®Êt s¶n xuÊt, thiÕu vèn... cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao ë hai

®Þa bµn ë 2 huyÖn Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n còng cã sù kh¸c nhau( xem biÓu

18 vµ biÓu 19).

BiÓu 18. Nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt cña hé gia ®×nh huyÖn Hoµng Su Ph×

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 141 100

- ThiÕu ruéng ®Êt 123 87,2

- ThiÕu vèn 135 95,7

- ThiÕu lao ®éng 39 27,6

- ThiÕu vËt t−, c«ng cô, m¸y mãc 86 60,9

- Kh«ng ®−îc h−íng dÉn kü thuËt 59 41,8

- Kh«ng biÕt tÝnh to¸n vµ qu¶n lý 39 27,6

- Kh«ng tiªu thô ®−îc s¶n phÈm 17 12,05

- ThiÕu n−íc s¶n xuÊt 33 23,4

Nguån:Ýè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

BiÓu 19. Nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt cña hé gia ®×nh huyÖn §ång V¨n

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 102 100

- ThiÕu ruéng ®Êt 60 58,8

- ThiÕu vèn 97 95,1

- ThiÕu lao ®éng 53 52,0

- ThiÕu vËt t−, c«ng cô, m¸y mãc 32 31,4

- Kh«ng ®−îc h−íng dÉn kü thuËt 24 23,5

- Kh«ng biÕt tÝnh to¸n vµ qu¶n lý 15 14,7

- Kh«ng tiªu thô ®−îc s¶n phÈm 6 5,9

- ThiÕu n−íc s¶n xuÊt 44 43,1

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

- §èi víi ®êi sèng cña céng ®ång

Ngoµi nh÷ng khã kh¨n do ®iÒu kiÖn tù nhiªn, céng ®ång d©n téc Cê Lao

còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n do hÖ thèng giao th«ng, hÖ thèng y tÕ, v¨n ho¸,

gi¸o dôc kÐm ph¸t triÓn. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy ®¸nh gi¸ ®ã chiÕm tØ lÖ cao

tõ 37,8-92,6% ( xem biÓu 20).

BiÓu 20. Nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt ¶nh h−ëng

tíi ®êi sèng céng ®ång trong vïng

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Nguyªn nh©n Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- Giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n 225 92,6

- HÖ thèng y tÕ yÕu kÐm 97 39,9

- V¨n hãa, gi¸o dôc kÐm ph¸t triÓn 92 37,8

- C¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc kh«ng 13 5,3

phï hîp

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

4. VÒ ®êi sèng kinh tÕ hé gia ®×nh Thu nhËp chÝnh cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao chñ yÕu tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, mét sè hé cã nghÒ phô nh− ®an l¸t, ®ãng ®å méc, nÊu r−îu... nh−ng nh×n chung thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh cßn thÊp, vµ vÉn cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ trong ph©n lo¹i hé gia ®×nh theo thu nhËp. a/ Ph©n lo¹i hé theo thu nhËp KÕt qu¶ ph©n lo¹i hé theo thu nhËp b×nh qu©n ng−êi/ th¸ng n¨m 2005 cho thÊy sè hé nghÌo cña d©n téc Cê Lao cã møc thu nhËp d−íi 200.000 ®/ ng−êi/ th¸ng cßn chiÕm tØ lÖ rÊt cao ( 77,4%) sè hé trung b×nh trë lªn cã møc thu nhËp trªn 200.000 ®/ ng−êi/ th¸ng chØ chiÕm tØ lÖ 22,6% ( xem biÓu 21).

BiÓu 21. Ph©n lo¹i hé theo thu nhËp b×nh qu©n ng−êi/th¸ng/n¨m 2005

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Lo¹i hé Sè hé Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- Hé lo¹i nghÌo d−íi 200.000®/ng−êi/th¸ng 188 77,4

- Hé lo¹i trung b×nh trë lªn trªn 55 22,6

200.000®/ng−êi/th¸ng

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

TØ lÖ hé nghÌo vµ tØ lÖ hé trung b×nh trë lªn ë 2 huyÖn Hoµng Su Ph× vµ

§ång V¨n còng cã sù kh¸c nhau ( ë huyÖn Hoµng Su Ph× lµ 73,1% vµ 26,9%, ë

huyÖn §ång V¨n lµ 83,3% vµ 16,7%).

Tõ kÕt qu¶ trªn cho thÊy cuéc sèng cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao cßn ë

møc rÊt thÊp, tØ lÖ hé nghÌo cßn qu¸ cao- ®©y lµ vÊn ®Ò bøc xóc cÇn ph¶i cã gi¶i

ph¸p mang tÝnh l©u dµi ®Ó hç trî ®ång bµo v−¬n lªn tho¸t khái ®ãi nghÌo mét

c¸ch bÒn v÷ng.

Do thu nhËp cßn thÊp nªn nhµ ë còng ch−a ®−îc x©y dùng kiªn cè, trong

tæng sè 243 hé, sè hé cã nhµ x©y chØ chiÕm 6,2%; sè hé cã nhµ lîp m¸i ngãi

chiÕm 75,7%, cßn 18,1% lµ nhµ tranh; còng do thu nhËp thÊp, tØ lÖ hé nghÌo

cßn cao nªn ®å dïng gia ®×nh vÉn cßn rÊt thiÕu thèn, c¸c lo¹i ®¾t tiÒn nh− xe

m¸y, ti vi, sè hé gia ®×nh cã chiÕm tØ lÖ rÊt thÊp, chØ kho¶ng 5-6% ( xem biÓu

22)

BiÓu 22. C¸c lo¹i ®å dïng cña gia ®×nh

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

§å dïng Tæng sè Tû lÖ

243 - Tæng sè hé 100

- Tñ 1,2 3

- Sa l«ng 0,4 1

- Xe m¸y 4,9 12

- Xe ®¹p 0,8 2

- Ti vi 6,9 17

- §µi c¸t xÐt 20,9 51

- Qu¹t m¸y 0,8 2

- M¸y kh©u 4,9 12

- §ång hå treo t−êng 23,0 56

- C¸c ®å dïng kh¸c 0,8 2

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n 30

b/ Nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt vÒ thu nhËp

So víi nh÷ng n¨m tr−íc ®©y, møc sèng cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao n¨m

2005 ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ ë c¸c hé nghÌo còng nh− c¸c hé tõ trung b×nh trë

lªn ( xem biÓu 23).

BiÓu 23. Sù thay ®æi møc sèng so víi n¨m 2005

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Hé nghÌo Hé tõ trung b×nh trë lªn T æng Néi dung sè Sè hé % Sè hé %

243 188 77,4 55 22,6 - Tæng sè hé

- T¨ng lªn ®¸ng 74 43 22,9 31 56,4

kÓ

- Kh«ng t¨ng 169 145 77,1 24 43,6

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

Tuy nhiªn, gi÷a c¸c lo¹i hé nµy vÉn cã sù kh¸c biÖt râ rÖt mµ næi bËt lµ do

thu nhËp chªnh lÖch vµ nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt nµy lµ do mét sè nguyªn

- §èi víi hé giµu, nguyªn nh©n giµu lªn lµ do: BiÕt c¸ch s¶n xuÊt kinh

doanh, cã vèn, cã søc lao ®éng vµ biÕt bu«n b¸n, lµm dÞch vô( xem biÓu 24).

BiÓu 24. ý kiÕn ®¸nh gi¸ nguyªn nh©n giµu lªn cña gia ®×nh

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Nguyªn nh©n Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- BiÕt c¸ch s¶n xuÊt kinh doanh 189 77,7

- Cã vèn 208 85,5

- Cã søc lao ®éng 166 68,3

- BiÕt bu«n b¸n, lµm dÞch vô 75 30,9

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

- §èi víi c¸c hé nghÌo, nguyªn nh©n nghÌo vµ thiÕu ¨n lµ do thiÕu vèn,

kh«ng biÕt s¶n xuÊt kinh doanh, thiÕu kiÕn thøc lµm ¨n vµ l−êi lao ®éng. ( xem

biÓu 25)

BiÓu 25. Nguyªn nh©n cã nhiÒu gia ®×nh nghÌo vµ thiÕu ¨n

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Nguyªn nh©n Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- ThiÕu vèn 224 92,2

- Kh«ng biÕt s¶n xuÊt kinh doanh 185 76,2

- ThiÕu kiÕn thøc lµm ¨n 148 60,9

- L−êi lao ®éng 24 9,8

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

5. Quan hÖ gia ®×nh vµ x· héi

a/ Trong gia ®×nh

Nh− ®· ph©n tÝch ë phÇn tr−íc, viÖc h«n nh©n cña con c¸i vÉn do cha mÑ

quyÕt ®Þnh lµ chÝnh. Nh÷ng viÖc quan träng nh− mua s¾m lín, mua b¸n thãc,

gia sóc, lµm nhµ vµ söa nhµ, cho con c¸i ®i häc ®Òu do chång quyÕt ®Þnh, vî gi÷

vai trß thø yÕu hoÆc do cha mÑ quyÕt ®inh, con c¸i hoÆc «ng bµ cã vai trß mê

nh¹t (xem biÓu 26).

BiÓu 26. ý kiÕn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc trong gia ®×nh

§¬n vÞ tÝnh: Sè ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè

Chång % Vî % Cha % C¸c % «ng %

mÑ con (bµ)

-Tæng sè 214 100 123 100 115 100 103 100 104 100

ng−êi tr¶ lêi

- Mua s¾m 195 91,1 28 22,8 21 18,3 1 0,9 5 4,8

lín

- Mua b¸n 196 91,5 27 21,9 20 17,3 1 0,9 5 4,8

thãc, tr©u,

bß, lîn, dª

- Lµm nhµ, 190 88,8 27 21,9 20 17,4 1 0,9 5 4,8

söa nhµ

- Cho con 143 66,8 27 21,9 15 13,0 27 26,2 3 2,8

c¸i ®i häc

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

b/ Trong céng ®ång

KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy ®èi víi ®êi sèng céng ®ång tr−ëng th«n, tr−ëng

b¶n gi÷ vai trß rÊt quan träng, 94,4% sè hé ®−îc hái ( 243 hé) cho lµ nh− vËy,

chØ cã 5,6% sè hé ®−îc hái cho lµ kh«ng quan träng.

Còng víi 243 hé ®−îc hái, ng−êi d©n cho r»ng nh÷ng ng−êi cã chøc vô,

cã häc vÊn cao vµ tÝch cùc tham gia c«ng t¸c x· héi ®−îc coi träng; thÇy mo,

thÇy cóng kh«ng ®−îc coi träng nh− tr−íc ®©y n÷a. ( xem biÓu 27)

BiÓu 27. Ng−êi ®−îc coi träng trong b¶n

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- Ng−êi giµu cã 26 10,7

- Ng−êi cã häc vÊn cao 81 33,3

- Ng−êi cã chøc vô trong b¶n 195 80,2

- Thµy cóng, thµy tµo 27 11,1

- Ng−êi tÝch cùc tham gia c«ng t¸c x· héi 79 32,5

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

6. Gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸

a/ VÒ gi¸o dôc

HÖ thèng tr−êng tiÓu häc, tr−êng mÇm non: Trong tæng sè 243 hé ®−îc

hái th× 96,7% sè hé tr¶ lêi ®· cã tr−êng tiÓu häc vµ 48,5% sè hé tr¶ lêi ®· cã

tr−êng mÇm non; 27,5% sè hé tr¶ lêi cã ph¶i ®ãng häc phÝ vµ c¸c kho¶n kh¸c.

- C¬ së vËt chÊt:

Tr−êng tiÓu häc Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph× ®−îc thµnh lËp tõ n¨m

1983 t¹i th«n Hîp NhÊt, gåm mét d·y nhµ gç lîp cá tranh, 6 phßng häc dµnh

cho 3 khèi ( tõ líp 1 ®Õn líp 3). N¨m 1997 nhµ tr−êng chuyÓn ®Õn gÇn Uû ban

nh©n d©n x· Tóng S¸n víi diÖn tÝch 80M2, 3 phßng häc dµnh cho 3 khèi ( tõ líp

1 ®Õn líp 3). B»ng nguån vèn Ch−¬ng tr×nh 135, n¨m 2000 tr−êng ®−îc x©y

dùng míi kiªn cè, lîp m¸i t«n, diÖn tÝch 300m2, 3 phßng häc dµnh cho 5 khèi

líp ( tõ líp 1 ®Õn líp 5), mét d·y nhµ gåm 5 phßng dµnh cho gi¸o viªn vµ mét

bÕp tËp thÓ. Ngoµi ra cßn cã c¸c líp häc ë 8 th«n: Hîp NhÊt, Ph×n S− Ch¶i, Tµ

Ch¶i, Tóng Qu¸ L×n H¹, Tóng Qu¸ L×n Th−îng, T¶ LÌng, Th−îng H¹ vµ khu

Trï S¸n.

Tr−êng tiÓu häc SÝnh LØng, huyÖn §ång V¨n ®Æt t¹i Lµng C¸ Ha. N¨m

1990 tr−êng ®−îc chuyÓn ra trung t©m x· gåm mét nhµ gç lîp cá tranh víi 3 34

phßng häc vµ 1 phßng gi¸o viªn. N¨m 1999 nhê tµi trî cña dù ¸n ph¸t triÓn d©n

téc thiÓu sè ( HPM), vèn Ch−¬ng tr×nh 135, tr−êng ®−îc x©y míi, lîp m¸i t«n,

cöa gç víi 5 phßng häc vµ 5 phßng gi¸o viªn, 2 phßng l−u tró häc sinh vµ mét

nhµ bÕp. Ngoµi tr−êng chÝnh, cßn cã 7 ph©n tr−êng ®ãng t¹i 7/9 lµng ( häc sinh

cña 2 lµng H¸ §Ò vµ L¸ T¶ ®Òu häc t¹i tr−êng chÝnh), trong ®ã cã hai ph©n

tr−êng t¹i hai lµng cã ng−êi Cê Lao sinh sèng lµ M· ChÒ vµ C¸ Ha. T¹i lµng M·

ChÒ cã 2 phßng häc dµnh cho 3 líp ( tõ líp 1 ®Õn líp 3) vµ 1 phßng gi¸o viªn.

Nh− vËy trong thêi gian qua c¬ së vËt chÊt cña c¸c tr−êng tiÓu häc ë x·

Tóng S¸n vµ x· SÝnh Lñng ®· ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, gãp phÇn n©ng cao dÇn chÊt

l−îng gi¸o dôc cÊp c¬ së.

- §éi ngò gi¸o viªn:

HiÖn nay tr−êng tiÓu häc Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph× cã 19 gi¸o viªn

(8 ng−êi Tµy, 3 ng−êi Cao Lan, 4 ng−êi Kinh, 2 ng−êi Nïng vµ 2 ng−êi Hoa),

trong ®ã cã 3 gi¸o viªn ®¹t tr×nh ®é trung cÊp s− ph¹m, 4 ng−êi tèt nghiÖp

tr−êng 9 + 3 Hµ Giang, 12 ng−êi tèt nghiÖp líp båi d−ìng 9 + 3 do phßng Gi¸o

dôc huyÖn Hoµng Su Ph× tæ chøc.

HiÖn nay toµn tr−êng tiÓu häc SÝnh Lñng, huyÖn §ång V¨n cã 19 gi¸o

viªn ( 7 ng−êi Kinh, 8 ng−êi Tµy, 1 ng−êi Hoa, 1 ng−êi M«ng, 1 ng−êi Nïng vµ

1 ng−êi M−êng), trong ®ã 5 gi¸o viªn ë t¹i tr−êng chÝnh vµ 14 gi¸o viªn ë t¹i 7

ph©n tr−êng. VÒ tr×nh ®é cã 7 gi¸o viªn tèt nghiÖp trung häc s− ph¹m Hµ

Giang, 12 gi¸o viªn tèt nghiÖp s¬ cÊp s− ph¹m huyÖn §ång V¨n.

Nh×n chung, so víi tr−íc ®©y tr×nh ®é gi¸o viªn ®· ®−îc n©ng cao h¬n,

hÇu hÕt gi¸o viªn tham gia c¸c líp häc, båi d−ìng nghiÖp vô gi¶ng d¹y, gãp

phÇn n©ng cao chÊt l−îng häc. Tuy nhiªn, ë hai tr−êng tiÓu häc Tóng S¸n vµ

SÝnh Lñng vÉn ch−a cã gi¸o viªn lµ ng−êi d©n téc Cê Lao. V× vËy cÇn ph¶i t¹o

nguån vµ ®µo t¹o gi¸o viªn tiÓu häc lµ ng−êi d©n téc Cê Lao.

- Häc sinh:

T¹i x· Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph×, sè l−îng häc sinh d©n téc Cê Lao

ngµy cµng t¨ng so víi häc sinh c¸c d©n téc kh¸c, tõ vÞ trÝ thø t− 31/229 häc sinh

cña 6 d©n téc ( n¨m häc 1998-1999) ®· v−¬n lªn dÉn ®Çu trong 2 n¨m häc tiÕp

theo, 131/420 häc sinh ( n¨m häc 1999-2000) vµ 126/400 häc sinh ( n¨m häc

2000-2001).

T¹i x· SÝnh Lñng, huyÖn §ång V¨n, sè häc sinh d©n téc Cê Lao còng

t¨ng dÇn qua c¸c n¨m nh−ng sè l−îng Ýt h¬n häc sinh d©n téc M«ng v× ë ®©y

ng−êi M«ng chiÕm ®a sè.

Nh×n chung, tõ líp 1 ®Õn líp 3 häc sinh d©n téc Cê Lao ®i häc t−îng ®èi

æn ®Þnh, nh−ng ë 2 khèi líp cuèi cÊp tiÓu häc, sè l−îng häc sinh d©n téc Cê lao

gi¶m râ rÖt, do nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã vÊn ®Ò nhËn thøc cña phô huynh

häc sinh vµ b¶n th©n tõng häc sinh, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, ®iÒu kiÖn ®i l¹i...

- Tr×nh ®é v¨n ho¸

+ T¹i x· Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph×, sè ng−êi Cê Lao mï ch÷ chiÕm

17%, chñ yÕu lµ phô n÷ vµ ng−êi giµ, sè ng−êi cã tr×nh ®é tiÓu häc lµ 418

ng−êi, Trung häc c¬ së 25 ng−êi, trung cÊp 2 ng−êi, ®¹i häc 2 ng−êi ( theo b¸o

c¸o cña Phßng D©n téc t«n gi¸o - §Þnh canh ®Þnh c− huyÖn).

+ T¹i huyÖn §ång V¨n sè ng−êi Cê Lao mï ch÷ trong ®é tuæi 15-25 lµ 13

ng−êi/157 ng−êi toµn huyÖn chiÕm8,2% so víi sè ng−êi mï ch÷ toµn huyÖn, 1

ng−êi cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 1 ng−êi cã tr×nh ®é cao ®¼ng. KÕt qu¶ nµy cho thÊy

sè ng−êi Cê Lao mï ch÷ cßn chiÕm tØ lÖ cao ( theo b¸o c¸o cña Uû ban nh©n

d©n huyÖn).

- VÒ cö tuyÓn: Trong tæng sè 243 hé ®−îc hái chØ cã 18,2% sè hé tr¶ lêi

cã con ®−îc cö tuyÓn vµo c¸c tr−êng trung häc, chuyªn nghiÖp, cao ®¼ng, ®¹i

häc. Nh− vËy chÝnh s¸ch cö tuyÓn ®−îc thùc hiÖn nh−ng sè l−îng häc sinh d©n

téc Cê Lao ®−îc cö tuyÓn Ýt cã lÏ do kh«ng cã nguån.

b/ VÒ y tÕ

- C¬ së vËt chÊt:

Y tÕ x· lµ tuyÕn y tÕ c¬ së ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu cho céng ®ång

ng−êi Cê Lao, do ®ã c¬ së vËt chÊt vµ trong thiÕt bÞ cña c¸c tr¹m y tÕ x· cã ý

nghÜa lín ®èi víi viÖc ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång. Tr¹m y tÕ x· Tóng S¸n vµ

tr¹m y tÕ x· SÝnh Lñng ®−îc thµnh lËp tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX víi c¬

së vËt chÊt nghÌo nµn- nhµ tranh v¸ch ®Êt. Tõ n¨m 1994, thùc hiÖn Ch−¬ng

tr×nh xo¸ x· “ tr¾ng” vÒ y tÕ, ®−îc sù ®Çu t− cña Nhµ n−íc vµ mét sè tæ chøc

quèc tÕ, c¸c tr¹m y tÕ ®· ®−îc n©ng cÊp víi nhµ x©y, m¸i ngãi, víi diÖn tÝch

kho¶ng 100m2 vµ mçi tr¹m y tÕ ®Òu cã phßng kh¸m s¶n phô khoa.

Ngoµi nh÷ng trang thiÕt bÞ y tÕ th«ng th−êng, tr¹m y tÕ x· cßn ®−îc trang

bÞ thiÕt bÞ y tÕ phôc vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n nh−: Bé dung cô hót ®iÒu

hoµ kinh nguyÖt, bµn ®Î inox, bé dông cô ®ì ®Î, m¸y hót nhít, c©n bµn.... Tuy

nhiªn, c¸c dông cô s¶n phô khoa Ýt ®−îc sö dông, mét phÇn do thiÕu c¸n bé

chuyªn s©u, mét phÇn do hÇu hÕt ng−êi d©n vÉn theo tËp qu¸n truyÒn thèng ®Î ë

nhµ.

Ngoµi c¸c lo¹i thuèc thiÕt yÕu, c¸c tr¹m y tÕ cßn ®−îc cÊp mét sè lo¹i

thuèc kh¸ng sinh chèng nÊm, chèng ký sinh trïng, thuèc gi¶m ®au, g©y mª; c¸c

lo¹i vitamin, viªn s¾t....; Thuèc ë c¸c tr¹m y tÕ ®−îc cÊp ph¸t miÔn phÝ cho

ng−êi d©n; Thuèc thiÕt yÕu theo møc hç trî cña Nhµ n−íc ®−îc t¨ng lªn tõ quÝ

IV/2000 lµ 5000 ®/ ng−êi/n¨m – t¹m ®ñ.

- §éi ngò c¸n bé y tÕ:

C¸c tr¹m y tÕ x· Tóng S¸n vµ x· SÝnh Lñng ch−a cã b¸c sÜ; trong khi ®éi

ngò c¸n bé y tÕ x· cßn Ýt, ®Þa h×nh miÒn nói, chia c¾t, d©n c− ph©n t¸n th× y tÕ

th«n b¶n ®ãng vai trß rÊt quan träng. Nh−ng nhiÒu c¸n bé y tÕ th«n b¶n ph¶i

kiªm nhiÖm nhiÒu c«ng viÖc kh¸c trong x·, th«n b¶n nh− khuyÕn n«ng, c«ng

t¸c th−¬ng binh vµ x· héi, céng t¸c viªn d©n sè, tr−ëng th«n... nªn ho¹t ®éng y

tÕ cßn nhiÒu h¹n chÕ. ViÖc t×m ng−êi ë hai x· trªn ®Ó ®µo t¹o c¸n bé y tÕ th«n

b¶n gÆp nhiÒu khã kh¨n trong ®ã khã kh¨n lín nhÊt lµ do kh«ng biÕt tiÕng ViÖt.

+ Theo b¸o c¸o cña Së Y tÕ tØnh Hµ Giang tæng sè c¸n bé y tÕ trong toµn

ngµnh tÝnh ®Õn th¸ng 7/2006 lµ 2.286 c¸n bé. C¸n bé lµ ng−êi d©n téc thiÓu sè

lµ 1.123 ng−êi, chiÕm 49,1%, trong ®ã c¸n bé lµ ng−êi d©n téc Cê Lao chØ cã

10 ng−êi víi tr×nh ®é s¬ cÊp vµ trung cÊp.

+ Theo b¸o c¸o cña Phßng D©n téc t«n gi¸o - §Þnh canh ®Þnh c− huyÖn

Hoµng Su Ph×, c¸n bé y tÕ th«n b¶n x· Tóng S¸n ng−êi d©n téc Cê Lao chØ cã 1

ng−êi víi tr×nh ®é s¬ cÊp.

- Ho¹t ®éng y tÕ:

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n t×nh h×nh y tÕ ®· ®−îc c¶i thiÖn tèt hÖ thèng

y tÕ th«n b¶n vÒ c¬ b¶n ®· cã, c«ng t¸c tiªm phßng ®−îc thùc hiÖn tèt, b¶o hiÓm

y tÕ còng ®−îc quan t©m, nhê ®ã khi èm ®au ng−êi d©n ®· ®−îc c¸n bé y tÕ

th«n b¶n ®Õn kh¸m, ch÷a, hoÆc lªn tr¹m y tÕ x· hoÆc lªn bÖnh viÖn tuyÕn trªn

(xem biÓu 28 vµ biÓu 29).

BiÓu 28. Y tÕ ë th«n b¶n

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

C¸n bé y tÕ B¶o hiÓm y tÕ Tiªm phßng

Néi dung Tæng % Tæng sè % Tæng sè % sè

- Tæng sè hé 243 100 243 100 243 100

- Cã 239 98,4 84 34,6 189 77,7

- Kh«ng 4 1,6 159 65,4 54 22,3

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

BiÓu 29. ý kiÕn ®¸nh gi¸ khi bÞ èm th× gia ®×nh ch÷a bÖnh ë ®©u

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung Tæng sè Tû lÖ

- Tæng sè hé 243 100

- Mêi c¸n bé y tÕ th«n b¶n 126 51,8

- §i tr¹m x¸ x· 199 81,8

- §i bÖnh viÖn huyÖn, tØnh 106 43,6

- §Õn thÇy lang 15 6,2

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n 38

Nhê c«ng t¸c y tÕ ®−îc quan t©m, ph¸t triÓn nªn mét sè bÖnh nh− sèt rÐt,

b−íu cæ, ®−êng ruét trong ®ång bµo d©n téc Cê Lao chØ cßn tØ lÖ thÊp ( t−¬ng

øng lµ 16,0%, 2,9%, 0,8%).

c/ VÒ v¨n ho¸

- Theo b¸o c¸o cña Uû ban nh©n d©n huyÖn §ång V¨n: HiÖn nay, ng−êi

Cê Lao sèng xen kÏ víi nhiÒu d©n téc ( chñ yÕu lµ ng−êi M«ng) nªn sù itÕp

xóc, giao thoa v¨n ho¸ ®ang lµm mÊt dÇn ng«n ng÷ Cê Lao ( trÎ em d©n téc Cê

Lao nãi tiÕng M«ng tèt h¬n tiÕng d©n téc m×nh); c¸c phong tôc, lÔ nghi ®Òu

mang phong c¸ch chñ yÕu cña d©n téc M«ng. C¸c lÔ héi cña d©n téc Cê Lao

®ang bÞ phai mê, hoµ tan trong s¾c th¸i cña lÔ héi d©n téc kh¸c. Ng−êi Cê Lao

chØ mÆc s¾c phôc trong c¸c dÞp lÔ tÕt; c¸c nghÒ truyÒn thèng nh− dÖt v¶i, thªu

ren kh«ng ®−îc duy tr×.

- Theo b¸o c¸o cña Phßng D©n téc t«n gi¸o - §Þnh canh ®Þnh c− huyÖn

Hoµng Su Ph×, th«n b¶n d©n téc Cê Lao ë x· Tóng S¸n ch−a cã nhµ v¨n ho¸

céng ®ång.

VÒ phong tôc, luËt tôc: Tr−íc ®©y ng−êi Cê Lao thùc hiÖn chÕ ®é néi h«n

ngo¹i téc, theo qui ®Þnh cña téc qu¸n, nh÷ng ng−êi thuéc cïng dßng hä cã

chung mét «ng tæ kh«ng kÕt h«n víi nhau. Qu¸ tr×nh c−íi hái cña ng−êi Cê Lao

ph¶i tr¶i qua nhiÒu b−íc nh−: D¹m, hái, n¹p tµi, tæ chøc lÔ c−íi vµ l¹i mÆt.

VÒ tÝn ng−ìng, t«n gi¸o: Ng−êi Cê Lao hÇu nh− kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cña

c¸c t«n gi¸o lín, mét sè nghi thøc trong c¸c ho¹t ®éng t«n gi¸o cña hä cã

nh÷ng biÓu hiÖn cña §¹o L·o, song rÊt mê nh¹t. Cho ®Õn nay nh÷ng ®Æc ®iÓm

cßn thÊy râ nhÊt trong tÝn ng−ìng cña ng−êi Cê Lao chñ yÕu lµ niÒm tin vµo t«n

gi¸o s¬ khai vµ tôc thê cóng tæ tiªn.

- Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n:

+ VÒ ng«n ng÷ sö dông trong gia ®×nh: 243 hé ®−îc hái 99,5% tr¶ lêi

ng«n ng÷ ®−îc sö dông trong gia ®×nh lµ tiÕng d©n téc Cê Lao, 32,5% sö dông

tiÕng phæ th«ng( tiÕng ViÖt) vµ mét sè Ýt sö dông tiÕng d©n téc kh¸c. Nh− vËy

møc ®é sö dông tiÕng ViÖt cßn thÊp.

+ VÒ trang phôc trong gia ®×nh: Trong tæng sè 243 hé ®−îc hái cã 130 hé

( 74,1%) sö dông trang phôc truyÒn thèng d©n téc Cê Lao; 26,7% sö dông trang

phôc d©n téc Kinh; sè cßn l¹i sö dông trang phôc d©n téc kh¸c. Nh− vËy trang

phôc cña ng−êi Cê Lao kh«ng ®−îc sö dông phæ biÕn nh− tr−íc ®©y n÷a; trong

xu thÕ héi nhËp, ch¾c ch¾n cßn tiÕp tôc cã sù biÕn ®éng theo chiÒu h−íng sö

dông nhiÒu trang phôc cña ng−êi Kinh, d©n téc kh¸c hoÆc c¸ch t©n trang phôc

cña ng−êi Cê Lao.

+ VÒ lÔ héi: D©n téc Cê Lao th−êng cã c¸c lÔ héi nh− lÔ héi cÇu an, lÔ

th−îng tä, lÔ TÕt Nguyªn ®¸n..., trong ®ã lÔ TÕt Nguyªn ®¸n ®−îc duy tr× phæ

biÕn trªn 95%, c¸c lÔ héi kh¸c kh«ng thËt phæ biÕn.

Trong céng ®ång d©n téc Cê Lao cã mét sè bµi h¸t d©n ca, th¬ ca, chuyÖn

kÓ nh−ng còng ®· bÞ mai mét, do ®ã sè hé cho lµ kh«ng cã chiÕm 43%. VÊn ®Ò

b¶o tån, l−u gi÷ ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc, do ®ã sè hé cho lµ nªn b¶o tån,

l−u gi÷ ( kÓ c¶ nh¹c cô truyÒn thèng) còng chØ h¬n 89% sè hé ®−îc hái.

+ Møc ®é nghe ®µi, xem phim, truyÒn h×nh: KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy tØ lÖ

hé nghe ®µi, xem phim truyÒn h×nh cßn ë møc thÊp, chØ ®¹t tõ 34-55% do thiÕu

ph−¬ng tiÖn v× kh«ng cã tiÒn, do ®ã th«ng tin ®èi víi c¸c hé gia ®×nh còng cßn

h¹n chÕ nhiÒu ( xem biÓu 30).

BiÓu 30. Møc ®é nghe ®µi, xem phim, xem ti vi

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Nghe ®µi Xem phim, tivi Møc ®é Tæng sè Tæng sè % %

- Tæng sè hé 243 100 243 100

- Cã 134 55,2 83 34,1

- Kh«ng 109 44,8 160 65,8

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n 40

7. M«i tr−êng

- VÒ b¶o vÖ rõng: NhËn thøc cña ®ång bµo ®−îc n©ng cao, trong tæng sè

243 hé ®−îc hái th× 97,1% sè hé tr¶ lêi lµ ph¶i b¶o vÖ rõng. Tuy nhiªn hiÖn

t−îng ph¸t rõng lµm n−¬ng rÉy vÉn cßn diÔn ra- 30,4% sè hé kh¼ng ®Þnh viÖc

nµy. Ngoµi ra viÖc s¨n b¾t thó rõng vÉn cßn diÔn ra – 93% sè hé ®−îc hái còng

kh¼ng ®Þnh viÖc nµy.

- VÒ vÖ sinh m«i tr−êng sèng: §· cã trªn 80% sè hé ®−îc hái cho biÕt

chuång tr©u, bß, lîn ®· lµm ë xa nhµ; chØ míi cã kho¶ng 50% sè hé cã nhµ vÖ

sinh; míi chØ cã kho¶ng 14% sè hé cã hè ch«n r¸c, cßn l¹i lµ vøt r¸c ra ngoµi

rõng vµ vøt xuèng khe suèi.

- VÒ n−íc sinh ho¹t: V× ë vïng cao nói ®Êt, nói ®¸ nªn giÕng n−íc còng

rÊt Ýt, trong tæng sè 243 hé chØ cã 10 hé ( 4,1%) cã giÕng, cßn l¹i 110 hé

(45,3%) dïng bÓ chøa n−íc m−a; 123 hé ( 50,6%) sö dông n−íc tõ khe suèi;

MÆc dï nguån n−íc nh− vËy nh−ng còng chØ kho¶ng 73% sè hé uèng n−íc ®un

s«i, cßn l¹i kho¶ng 27% sè hé vÉn uèng n−íc l·. §©y lµ vÊn ®Ò cÇn tuyªn

truyÒn, gi¸o dôc ®Ó 100% sè hé uèng n−íc ®un s«i.

III. ChÝnh s¸ch d©n téc

1. Nh÷ng chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn d©n téc Cê Lao

Tõ n¨m 1999 ®Õn nay cã nhiÒu chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn d©n téc thiÓu sè

nãi chung, d©n téc Cê Lao nãi riªng, nh−:

- Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n miÒn

nói vµ vïng s©u, vïng xa ( gäi t¾t lµ Ch−¬ng tr×nh 135).

- Ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo.

- ChÝnh s¸ch hç trî ®Êt ë, nhµ ë, n−íc sinh ho¹t cho hé ®ång bµo d©n téc

thiÓu sè nghÌo ( QuyÕt ®Þnh 134 cñaThñ t−íng ChÝnh phñ).

- ChÝnh s¸ch trî gi¸, trî c−íc ( NghÞ ®Þnh 20/CP vµ NghÞ ®Þnh 02/CP cña

ChÝnh phñ).

- ChÝnh s¸ch cö tuyÓn.

- ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ

- ChÝnh s¸ch hç trî hé d©n téc ®Æc biÖt khã kh¨n.

- ChÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng.

- Ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

- ChÝnh s¸ch cö tuyÓn,...

2. ý kiÕn cña c¸c hé gia ®×nh vÒ chÝnh s¸ch

Trong tæng sè 243 hé thuéc diÖn ®iÒu tra cña dù ¸n cho r»ng c¸c chÝnh

s¸ch nªu trªn ®Òu ®em l¹i Ých lîi thiÕt thùc cho c¸c d©n téc thiÓu sè nãi chung,

d©n téc Cê Lao nãi riªng. Tuy nhiªn, møc ®é ®−îc biÕt vÒ c¸c chÝnh s¸ch ®ã

còng rÊt kh¸c nhau, kh«ng ph¶i 100% sè hé ®Òu biÕt ( cao nhÊt chØ cã 64,2% sè

hé biÕt ch−¬ng tr×nh 135; thÊp nhÊt lµ 17,3% sè hé biÕt chÝnh s¸ch cö tuyÓn;

còng kh«ng ph¶i 100% sè hé ®−îc h−ëng c¸c chÝnh s¸ch ®ã mµ tØ lÖ hé ®−îc

h−ëng c¸c chÝnh s¸ch còng kh¸c nhau ( cao nhÊt lµ 63,8% sè hé ®−îc h−ëng

ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; thÊp nhÊt lµ 3,3% sè hé ®−îc h−ëng chÝnh

s¸ch cö tuyÓn ( xem biÓu 31).

BiÓu 31. ý kiÕn cña c¸c gia ®×nh vÒ mét sè chÝnh s¸ch

§¬n vÞ tÝnh: ý kiÕn tr¶ lêi

Néi dung §−îc biÕt §−îc h−ëng

- Tæng sè hé 243 243

- Ch−¬ng tr×nh 135 156 126

- Ch−¬ng tr×nh 134 148 112

- ChÝnh s¸ch trî gi¸, trî c−íc 133 109

- ChÝnh s¸ch cö tuyÓn 42 8

- ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ 43 35

- ChÝnh s¸ch hç trî d©n téc §BKK 146 141

- ChÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng 150 125

- Ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 153 155

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

3. ý kiÕn c¸n bé x·, th«n b¶n vÒ chÝnh s¸ch

KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy trong tæng sè c¸n bé x·, th«n b¶n thuéc diÖn

®iÒu tra cña dù ¸n ë c¶ 2 huyÖn Hoµng Su Ph× vµ §ång V¨n ®−îc hái ý kiÕn vÒ

c¸c chÝnh s¸ch: Hç trî hé d©n téc ®Æc biÖt khã kh¨n, tÝn dông x· héi, ch−¬ng

tr×nh 135, trî gi¸ trî c−íc, giao ®Êt giao rõng, cö tuyÓn, y tÕ, xo¸ ®ãi, gi¶m

nghÌo... th× ®a sè ®Òu cho r»ng c¸c chÝnh s¸ch cã t¸c dông tèt trong ®ã næi bËt

lµ Ch−¬ng tr×nh 135, chÝnh s¸ch Hç trî hé d©n téc ®Æc biÖt khã kh¨n. Tuy nhiªn

ý kiÕn cña c¸n bé x· vµ c¸n bé th«n còng cßn cã sù ®¸nh gi¸ kh¸c nhau vÒ c¸c

chÝnh s¸ch ®ã.

4. ý kiÕn cña c¸n bé huyÖn vÒ chÝnh s¸ch

TuyÖt ®¹i ®a sè c¸n bé cÊp huyÖn ®−îc hái ý kiÕn cho biÕt d©n téc Cê Lao

®−îc h−ëng c¸c chÝnh s¸ch nªu trªn vµ c¸c chÝnh s¸ch ®ã thùc sù gãp phÇn lµm

thay ®æi bé mÆt n«ng th«n vïng d©n téc Cê Lao sinh sèng vµ c¶i thiÖn ®êi sèng

vËt chÊt, tinh thÇn cña mçi hé gia ®×nh d©n téc Cê Lao trong nh÷ng n¨m võa

qua.

5. ý kiÕn cña c¸n bé cÊp tØnh vÒ d©n téc C¬ Lao ®−îc h−ëng chÝnh

s¸ch

KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy ngay c¸n bé cÊp tØnh còng kh«ng ph¶i 100%

®Òu biÕt c¸c chÝnh s¸ch mµ d©n téc Cê Lao ®−îc h−ëng. §iÒu nµy cho thÊy sù

phæ biÕn chÝnh s¸ch còng ch−a réng r·i hoÆc c¸n bé ch−a quan t©m ®óng møc.

VËy th× ng−êi d©n lµm sao cã thÓ biÕt ®−îc hÕt c¸c chÝnh s¸ch mµ hä lµ ®èi

t−îng ®−îc h−ëng ( xem biÓu 32).

BiÓu 32. ý kiÕn cña c¸n bé cÊp tØnh vÒ chÝnh s¸ch

mµ d©n téc Cê Lao ®−îc h−ëng

Néi dung Sè l−îng %

Tæng sè c¸n bé ®−îc pháng vÊn ( ng−êi) 100 9

- C¸n bé tham gia tr¶ lêi 9

- CS hç trî DT§BKK 100 9

- ChÝnh s¸ch tÝn dông x· héi 88,8 8

- Ch−¬ng tr×nh 135 88,8 8

- ChÝnh s¸ch trî gi¸, trî c−íc 100 9

- ChÝnh s¸ch giao ®Êt, giao rõng 88,8 8

- ChÝnh s¸ch cö tuyÓn 88,8 8

- ChÝnh s¸ch y tÕ 100 9

Nguån: Sè liÖu ®iÒu tra cña dù ¸n

6. C¸n bé lµ ng−êi d©n téc Cê Lao trong hÖ thèng chÝnh trÞ

KÕt qu¶ pháng vÊn c¸n bé th«n b¶n thuéc diÖn ®iÒu tra cña dù ¸n cho

thÊy ng−êi d©n téc Cê Lao chØ cã c¸n bé ë cÊp x· ( 4 ng−êi), ë cÊp tØnh, chØ cã

01 ng−êi lµ c¸n bé ®oµn thÓ.

Theo b¸o c¸o cña c¸c phßng ban thuéc Uû ban nh©n d©n huyÖn Hoµng Su

Ph× c¸n bé cÊp huyÖn lµ ng−êi d©n téc Cê Lao kh«ng cã; theo b¸o c¸o cña Uû

ban nh©n d©n huyÖn §ång V¨n c¸n bé cÊp huyÖn chØ cã 01 lµ ng−êi d©n téc Cê

Lao.

Nh− vËy sè l−îng c¸n bé lµ ng−êi d©n téc Cê Lao trong hÖ thèng chÝnh trÞ

cña ®Þa ph−¬ng rÊt Ýt ë cÊp c¬ së, cßn ë cÊp cao h¬n th× kh«ng cã. §©y lµ vÊn ®Ò

cÇn ®−îc quan t©m tõ kh©u qui ho¹ch - ®µo t¹o, båi d−ìng- sö dông.

IV. T©m t−, nguyÖn väng cña céng ®ång d©n téc Cê Lao

Tõ thùc tr¹ng vÒ kinh tÕ – x· héi- m«i tr−êng vïng d©n téc Cê Lao, t©m

t− nguyÖn väng cña céng ®ång d©n téc Cê Lao ®−îc thÓ hiÖn tËp trung trong

mÊy vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y:

1. §ång bµo mong muèn Nhµ n−íc ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng, nhÊt lµ ®−êng

giao th«ng ®Õn th«n, b¶n, ®Õn nhµ d©n.

2. Cho c¸c hé gia ®×nh vay vèn nhiÒu h¬n ®Ó s¶n xuÊt víi thêi gian dµi

h¬n vµ l·i suÊt thÊp hoÆc kh«ng l·i suÊt lµ tèt nhÊt.

3. Hç trî c¸c gia ®×nh nghÌo lµm nhµ ë vµ cho c¸c hé kh¸c tÊm lîp.

4. X©y bÓ n−íc vµ cung cÊp n−íc s¹ch cho hé gia ®×nh.

5. Hç trî con em d©n téc Cê Lao ®−îc häc v¨n ho¸ nhiÒu h¬n vµ häc

nghÒ.

6. T¨ng c−êng c«ng t¸c h−íng dÉn d©n c¸ch lµm ¨n, ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ

ngµnh nghÒ phô.

PhÇn thø ba

§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn

kinh tÕ – x∙ héi vïng ®ång bµo d©n téc Cê Lao

Xem xÐt d−íi gãc ®é khoa häc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ®èi víi mét

téc ng−êi, mét céng ®ång d©n téc, mét vïng l·nh thæ; tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù

¸n vµ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu riªng lÎ kh¸c, dù ¸n b−íc ®Çu ®−a ra c¬ së ®Ò xuÊt

gi¶i ph¸p vµ mét sè nhãm gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi

vïng ®ång bµo d©n téc Cê Lao ë tØnh Hµ Giang.

I. C¬ së ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p

Tuy hai x· Tóng S¸n, huyÖn Hoµng Su Ph× vµ x· SÝnh Lñng, huyÖn §ång

V¨n d©n téc Cê Lao sèng tËp trung nhÊt nh−ng vÉn trong h×nh th¸i xen kÏ víi

c¸c d©n téc thiÓu sè kh¸c nªn ®· t¹o ra nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n nhÊt ®Þnh

trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi.

1/ ThuËn lîi

a/ VÒ kinh tÕ: Mçi d©n téc cã nh÷ng lîi thÕ so s¸nh riªng trong s¶n xuÊt

vËt chÊt, do khai th¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh nghiÖm truyÒn thèng, cã c¬ héi

®Ó t¨ng c−êng trao ®æi kinh nghiÖm vÒ bu«n b¸n, s¶n xuÊt hµng ho¸, chuyÓn

giao kü thuËt... nhÊt lµ trao ®æi víi ng−êi kinh cã kinh nghiÖp v−ît tréi vÒ c¸c

lÜnh vùc nµy nh»m t¨ng gi¸ trÞ th−¬ng phÈm cña hµng ho¸ - dÞch vô.

b/ VÒ v¨n ho¸: H×nh th¸i c− tró xen kÏ lµ c¬ së rÊt quan träng ®Ó c¸c d©n

téc cã ®iÒu kiÖn giao l−u, hiÓu biÕt lÉn nhau vµ tõ ®ã cñng cè tinh thÇn ®oµn kÕt

d©n téc, t«n träng b¶n s¾c v¨n ho¸ cña mçi d©n téc. C− tró xem kÏ ®Æt ra nhu

cÇu c¸c d©n téc ph¶i biÕt tiÕng nãi, phong tôc tËp qu¸n cña nhau ®Ó øng xö

trong cuéc sèng vµ x©y dùng quan hÖ ®ång thuËn. NhÊt lµ viÖc c− tró xen kÏ

gi÷a ng−êi kinh víi c¸c d©n téc thiÓu sè ®· gióp cho céng ®ång c¸c d©n téc nµy

thuËn lîi h¬n trong häc tËp, giao tiÕp, sö dông tiÕng ViÖt vµ nhê ®ã cã c«ng cô

ng«n ng÷ tiÕp thu c¸c kiÕn thøc v¨n ho¸, khoa häc – c«ng nghÖ.

c/ VÒ h«n nh©n: H×nh th¸i c− tró xen kÏ còng t¹o thuËn lîi cho viÖc kÕt

h«n gi÷a thanh niªn nam n÷ thuéc c¸c d©n téc kh¸c nhau. XÐt vÒ mÆt sinh häc,

quan hÖ h«n nh©n kh¸c d©n téc gãp phÇn t¨ng c−êng trÝ lùc ®èi víi thÕ hÖ trÎ.

XÐt vÒ khÝa c¹nh x· héi, chÝnh quan hÖ h«n nh©n cñng cè, t¨ng c−êng t×nh ®oµn

kÕt, hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a c¸c d©n téc. Quan hÖ h«n nh©n cßn rµng buéc c¸c

d©n téc sèng cã tr¸ch nhiÖm víi nhau th«ng quan øng xö trong gia ®×nh, dßng

hä, chßm xãm. XÐt vÒ khÝa c¹nh v¨n ho¸, quan hÖ h«n nh©n gãp phÇn thóc ®Èy

hoµ hîp d©n téc, t¨ng c−êng hiÓu biÕt nhau h¬n trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi

sèng. XÐt vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ, ®ång thêi víi quan hÖ h«n nh©n kh¸c d©n téc lµ

c¸c ho¹t ®éng t−¬ng trî kinh tÕ, t−¬ng trî trÝ lùc gi÷a c¸c d©n téc ngay trong

ph¹m vi tõng gia ®×nh, dßng hä, b¶n/lµng.

d/ VÒ chÝnh trÞ: H×nh th¸i c− tró xen kÏ ®Æt ra nhu cÇu c¬ cÊu c¸n bé ph¶i

®¶m b¶o tÝnh chÊt ®a d©n téc trong thµnh phÇn cña bé m¸y hÖ thèng chÝnh trÞ.

C¬ cÊu thµnh phÇn c¸n bé d©n téc nh− vËy lµ c¬ së cho sù b×nh ®¼ng ®oµn kÕt

vµ ph¸t huy tinh thÇn t−¬ng trä vÒ tr×nh ®é cña c¸n bé d©n téc cã tr×nh ®é cao

®èi víi c¸n bé d©n téc cã tr×nh ®é thÊp, t¹o nªn lîi thÕ quan träng ®¶m b¶o cho

mçi lo¹i c¸n bé ph¸t huy ®−îc n¨ng lùc trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c.

2/ Khã kh¨n

Bªn c¹nh nh÷ng mÆt thuËn lîi nªu trªn, h×nh th¸i c− tró xen kÏ gi÷a c¸c

d©n téc còng t¹o ra nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh:

a/ VÒ t©m lý: Víi h×nh th¸i c− tró xen kÏ dÔ dÉn tíi t©m lý d©n téc lín cña

nh÷ng d©n téc cã sè d©n nhiÒu h¬n, cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n vµ t©m lý tù

ty cña nh÷ng d©n téc cã d©n sè Ýt h¬n, tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n.

b/ VÒ lîi Ých kinh tÕ: C¸c d©n téc c− tró trªn cïng mét ®Þa bµn còng dÔ

x¶y ra nh÷ng tranh chÊp vÒ lîi Ých kinh tÕ vµ ®iÒu ®ã còng dÔ ®Èy quan hÖ d©n

téc ®i ®Õn c¼ng th¼ng, xung ®ét.

c/ VÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn: Tr×nh ®é ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu nÕu ®−îc

®Þnh h−íng ®óng sÏ t¹o ra sù t−¬ng trî gi÷a d©n téc cã tr×nh ®é cao ®èi víi d©n

téc cã tr×nh ®é thÊp, nh−ng nÕu ®Ó tù ph¸t dÔ dÉn tíi sù hiÒm khÝch gi÷a c¸c

d©n téc víi nhau.

d/ VÒ v¨n ho¸ d©n téc: H×nh th¸i c− tró xen kÏ còng dÔ t¹o nªn xung ®ét

d©n téc do thiÕu hiÓu biÕt vµ t«n träng phong tôc tËp qu¸n v¨n ho¸ gi÷a d©n téc

nµy víi d©n téc kh¸c.

Tõ sù ph©n tÝch nh− trªn vÒ thuËn lîi vµ khã kh¨n cña h×nh th¸i c− tró xen

kÏ gi÷a c¸c d©n téc, viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ë

vïng ®a d©n téc ph¶i lùa chän nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång chung nhÊt ®Ó x©y dùng

chÝnh s¸ch. Tõ thùc tr¹ng vÒ h×nh th¸i c− tró vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ- x·

héi vïng d©n téc Cê Lao, ®· ®−îc minh chøng qua kÕt qu¶ cña dù ¸n cho thÊy

mÆc dï d©n téc Cê Lao cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cã mÆt cßn thÊp h¬n so víi mét sè

d©n téc kh¸c trªn cïng mét ®Þa bµn c− tró nh−ng kh«ng cã dÊu hiÖu bÞ suy vong

hoÆc bÞ ®ång ho¸ bëi d©n téc kh¸c, nªn kh«ng cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Æc thï

cho riªng d©n téc Cê Lao. V× vËy dù ¸n xin ®Ò xuÊt mét sè nhãm gi¶i ph¸p chñ

yÕu nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc Cê Lao nh− sau.

II. C¸c nhãm gi¶i ph¸p

1. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ nguån lùc ph¸t triÓn

a/ ¸p dông tiÕn bé khoa häc, kü thuËt vµo s¶n xuÊt

KÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n cho thÊy kÓ c¶ ë vïng cao nói ®Êt, vïng cao

nói ®¸ ®Êt s¶n xuÊt rÊt khan hiÕm. §Ó ph¸t triÓn trång trät, viÖc më réng diÖn

tÝch trång ng« trªn n−¬ng hèc ®¸, trång lóa trªn ®Êt dèc lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó trång

c©y l−¬ng thùc, ®¶m b¶o ®êi sèng vÉn lµ ho¹t ®éng chÝnh hiÖn nay vµ cã më

mang diÖn tÝch th× míi cã thÓ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸. Nh−ng

trªn thùc tÕ cña vïng d©n téc Cê Lao sinh sèng, viÖc më réng diÖn tÝch ®Êt ®Ó

trång trät lµ rÊt h·n h÷u. V× vËy tr−íc m¾t ng−êi Cê Lao cÇn ®−îc ®µo t¹o, båi

d−ìng, h−íng dÉn vÒ ¸p dông tiÕn bé khoa häc, kü thuËt vµo trång trät, ch¨n

nu«i trong viÖc sö dông gièng c©y con míi cã n¨ng suÊt cao vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ

cao. ViÖc nµy c¸c cÊp chÝnh quyÒn, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ khoa häc ph¶i

gióp ®ì ®ång bµo th«ng qua nhiÒu h×nh thøc phï hîp nh− truyÒn th«ng, h−íng

dÉn t¹i chç, x©y dùng m« h×nh ®iÓm...

b/ Hç trî vÒ vèn s¶n xuÊt

Do thu nhËp thÊp, tØ lÖ hé nghÌo cßn cao, kh¶ n¨ng tÝch luü vèn cña ®ång

bµo d©n téc Cê Lao lµ rÊt khã kh¨n, nÕu kh«ng nãi lµ kh«ng thÓ, v× vËy Nhµ

n−íc nªn hç trî ®ång bµo tiÒn ®Ó mua gièng c©y trång, vËt nu«i cã n¨ng suÊt

cao, Ýt tho¸i ho¸ vµ Ýt s©u bÖnh hoÆc cÊp kh«ng gièng c©y, con ®ã trong mét sè

n¨m nhÊt ®Þnh, khi cã thu nhËp vµ cã tÝch luü th× sÏ b¸n cho ®ång bµo. Tr−êng

hîp Ng©n s¸ch Nhµ n−íc kh«ng thÓ c©n ®èi ®−îc th× chÝnh s¸ch cho vay vèn

víi l−îng ®ñ, thêi gian ®ñ cho chu kú sinh tr−ëng cña c©y con, víi kh«ng l·i

suÊt hoÆc l·i suÊt rÊt thÊp ( b»ng kho¶ng 1/5 – 1/10 l·i suÊt hiÖn hµnh). §ång

thêi ph¶i cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó c¸n bé tÝn dông, nh÷ng ng−êi cã kinh nghiÖm

sö dông tèt vèn ®Ó s¶n xuÊt, kinh doanh gióp ®ång bµo c¸ch sö dông vèn vay

sao cho cã hiÖu qu¶ cao nhÊt.

c/ §−a c¸n bé kü thuËt xuèng c¬ së

ViÖc h−íng dÉn kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i vµ x©y dùng m« h×nh ph¸t

triÓn kinh tÕ còng cÇn thiÕt, nh−ng kh«ng thÓ chØ thùc hiÖn th«ng qua viÖc tæ

chøc c¸c líp tËp huÊn hoÆc th«ng qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, mµ

cÇn cã mét ®éi ngò c¸n bé kü thuËt ë c¬ së, th−êng ngµy gióp ng−êi d©n vÒ c¸c

lÜnh vùc ®ã trong thêi gian tõ 3-5 n¨m víi chÕ ®é ®·i ngé tho¶ ®¸ng, chØ lµm

nh− vËy ng−êi d©n míi cã thÓ tù chñ ®−îc trong viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc,

kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®Ó tõng b−íc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo mét c¸ch bÒn v÷ng tiÕn

tíi ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn. §Ó cã c¸n bé kü

thuËt ë t¹i c¬ së víi thêi gian dµi gióp ®ång bµo, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ph¶i

ban hµnh chÝnh s¸ch ®·i ngé vËt chÊt nh− t¨ng l−¬ng lªn 2-3 lÇn vµ c¸c ®·i ngé

kh¸c nh− ph−¬ng tiÖn ®i l¹i, ®Êt ë, nhµ ë... t¹o ®éng lùc ®Ó hä h¨ng h¸i ®i vµ ë

l¹i c¬ së gióp ®ång bµo cho ®Õn khi cã kÕt qu¶ thùc sù míi rót khái c¬ së.

d/ §µo t¹o nguån nh©n lùc

Nh×n chung tr×nh ®é d©n trÝ cña ®ång bµo d©n téc Cê Lao cßn rÊt thÊp,

nguån cho ®µo t¹o chuyªn m«n, nghiÖp vô cßn rÊt h¹n chÕ, v× vËy viÖc gi¸o dôc

phæ thèng ph¶i ®−îc ®Èy m¹nh mét c¸ch quyÕt liÖt míi cã hy väng cã nguån

cho ®µo t¹o ngµnh nghÒ tõ trung cÊp trë lªn, ®¸p øng nhu cÇu c¸n bé cho ®Þa

ph−¬ng. §©y lµ vÊn ®Ò ph¶i ®−îc coi lµ chiÕn l−îc l©u dµi. Muèn vËy c¸c ngµnh

chøc n¨ng liªn quan cña ®Þa ph−¬ng ph¶i x©y dùng qui ho¹ch, kÕ ho¹ch ®µo t¹o

nguån nh©n lùc ng−êi d©n téc Cê Lao cho hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. Trong vÊn ®Ò

t¹o nguån, ®µo t¹o nh©n lùc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng cÇn ph¶i bá ra mét kho¶n

kinh phÝ tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc ®Ó nu«i con em d©n téc Cê Lao trong qui ho¹ch

tõ khi häc phæ th«ng cho ®Õn khi tèt nghiÖp ngµnh nghÒ ë c¸c tr−êng chuyªn

nghiÖp vµ cã ph−¬ng ¸n sö dông sè con em sau tèt nghiÖp cho ®Þa ph−¬ng.

2. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch

a/ §æi míi c¸ch tiÕp cËn ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch

L©u nay Nhµ n−íc ®· th«ng qua nhiÒu chÝnh s¸ch, dù ¸n ®· hç trî cho

®ång bµo d©n téc thiÓu sè nãi chung, ®ång bµo d©n téc Cê Lao ë Hµ Giang nãi

riªng vÒ nhiÒu mÆt vµ sù hç trî ®ã phÇn nµo ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ®êi sèng

kinh tÕ cña ng−êi d©n, nh−ng hiÖu qu¶ ch−a ®−îc nh− mong muèn v× møc ®é

s¸t hîp víi thùc tÕ ch−a cao.

Do ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vïng ®Êt d©n téc Cê Lao sinh sèng lµ

vïng cao nói ®¸, vïng cao nói ®Êt, ®Þa h×nh hiÓm trë, chia c¾t m¹nh, thêi tiÕt

kh¾c nghiÖt, thiÕu n−íc s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t; do ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ ®Æc thï

®ang bÞ mai mét, nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng kh«ng ph¸t triÓn, khã t×m ®−îc

chç ®øng trong c¬ chÕ thÞ tr−êng... nªn viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch cho vïng d©n

téc Cê Lao, céng ®ång d©n téc Cê Lao ph¶i dùa trªn c¸c ®Æc ®iÓm ®ã. ChÝnh

phñ cÇn giao cho c¸c Bé, ngµnh chuyªn m«n ph¶i nghiªn cøu c¬ b¶n mét sè

c¸ch khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch ( lÜnh vùc n«ng nghiÖp ph¶i

lµm g×, ai lµm? LÜnh vùc ngµnh nghÒ thñ c«ng, dÞch vô ph¶i lµm g×, lµm thÕ nµo,

ai lµm? Khi cã s¶n phÈm hµng ho¸ do ®ång bµo lµm ra ai sÏ bao tiªu?...). ChØ cã

lµm nh− vËy chÝnh s¸ch ®−îc ®−a ra míi phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn vµ míi

cã thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc cho ®ång bµo d©n téc vïng cao Hµ Giang nãi

chung, d©n téc Cê Lao nãi riªng.

b/ X©y dùng m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ

Nhµ n−íc cÇn ®Çu t− mét kho¶n kinh phÝ nhÊt ®Þnh, ®ñ ®Ó x©y dùng c¸c

m« h×nh thÝ ®iÓm vÒ trång chÌ, th¶o qu¶, gièng ng«, lóa míi, ch¨n nuèi tr©u,

bß, dª, lîn cho n¨ng suÊt cao theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸ qui m« nhá ( gia

®×nh) vµ qui m« võa ( th«n b¶n) vµ tõng b−íc nh©n réng c¸c m« h×nh thÝ ®iÓm

®ã ®Õn c¸c gia ®×nh, céng ®ång d©n téc thiÓu sè nãi chung, d©n téc Cê Lao nãi

riªng t¹i c¸c vïng cao nói ®¸, nói ®Êt cña tØnh Hµ Giang. ViÖc nµy tØnh giao cho

Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Phßng N«ng nghiÖp huyÖn x©y dùng

dù ¸n, tæ chøc thùc hiÖn mµ thµnh viªn bao gåm c¶ c¸c hé gia ®×nh, c¸n bé,

th«n, b¶n, c¸n bé khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m...

c/ §Çu t− ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng

Nhµ n−íc ®Çu t− ph¸t triÓn giao th«ng n«ng th«n ®Õn th«n b¶n. §−êng

néi th«n Nhµ n−íc hç trî vÒ vËt t− ( xi m¨ng) d©n ®ãng gãp vËt liÖu ( ®¸, c¸t) vµ

nh©n c«ng ®Ó lµm ®−êng bª t«ng).

Nhµ n−íc hç trî vËt t− ( xi m¨ng, g¹ch), d©n ®ãng gãp c¸t, ®¸ vµ bá nh©n

c«ng ®Ó lµm ®ñ bÓ n−íc sinh ho¹t, kªnh m−¬ng dÉn n−íc phôc vô sinh ho¹t vµ

s¶n xuÊt.

Nhµ n−íc ®Çu t− cét ®iÖn ®Õn th«n, b¶n, ng−êi d©n bá tiÒn kÐo ®iÖn vµo

nhµ ®Ó phôc vô s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t.

Nhµ n−íc ®Çu t− kinh phÝ x©y dùng kiªn cè tr−êng, líp ë vïng d©n téc Cê

Lao, ®ñ ph−¬ng tiÖn phôc vô cho gi¶ng d¹y vµ häc tËp.

ViÖc ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng nªu trªn cÇn ®−îc hoµn thµnh trong giai ®o¹n 4

n¨m 2007-2010..

KÕt luËn

Nh×n chung lÞch sö téc ng−êi vµ ®Þa bµn c− tró hiÖn nay chóng ta thÊy

r»ng ®ång bµo d©n téc Cê Lao ( nhãm Cê Lao tr¾ng vµ Cê Lao xanh sèng ë

vïng cao, cã nhiÒu nói ®¸ v«i, ®¸ tai mÌo, nhiÒu v¸ch nói hiÓm trë, Ýt sèng

suèi... Nhãm Cê Lao ®á sèng chñ yÕu ë vïng nói ®Êt nh−ng cã ®é dèc lín, ®é

chia c¾t m¹nh vµ còng rÊt hiÓm trë.

MÆc dï sinh sèng ë ®Þa bµn víi nh÷ng trë ng¹i lín vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù

nhiªn, nh−ng d©n téc Cê Lao ®· cã c¸ch øng xö kh«n khÐo ®Ó thÝch nghi, b¸m

trô vµ ®Þnh c− bÒn v÷ng trªn ®Þa bµn vïng cao kh¾c nghiÖt cña tØnh Hµ Giang

trong hµng tr¨m n¨m qua. Sèng trong vïng hÖ sinh th¸i phøc t¹p cña vïng cao

nói ®¸ vµ nói ®Êt, d©n téc Cê Lao ®· t¹o dùng ®−îc mét hÖ thèng n«ng nghiÖp

thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt, bao gåm trång trät trªn n−¬ng hèc

®¸, lµm ruéng bËc thang trªn ®Êt dèc, víi kü thuËt th©m canh cao, ph¸t triÓn

ch¨n nu«i gia sóc, c¸c nghÒ thñ c«ng gia ®×nh vµ khai th¸c c¸c nguån lîi s½n cã

trong tù nhiªn... ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn.

Trong qu¸ tr×nh céng sinh víi ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖp cña vïng cao, d©n

téc Cê Lao ®· s¸ng t¹o vµ b¶o tån nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ ®Æc s¾c, ph¶n ¸nh b¶n

s¾c riªng vµ ph©n biÖt víi c¸c téc ng−êi kh¸c ®−îc b¶o tån, trao quyÒn vµ ph¸t

triÓn tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, trong céng ®ång lµng, dßng hä, gia ®×nh.

Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, do t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh giao l−u

vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, v¨n ho¸, ng«n ng÷ cña d©n téc Cê Lao ®· cã sù mai

mét. §©y chÝnh lµ xu h−íng tù biÕn ®æi vµ tiÕp nhËn c¸i míi cña céng ®ång d©n

téc C¬ Lao trong ®iÒu kiÖn míi.

Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, bªn c¹nh viÖc duy tr× c¸c gièng lóa ®−îc −a

thÝch, d©n téc Cê Lao ®· tiÕp thu kü thuËt, c¬ cÊu mïa vô vµ mét sè gièng c©y

trång ( lóa, ng«, ®Ëu t−¬ng), vËt nu«i míi cña c¸c c¬ quan khuyÕn n«ng,

khuyÕn l©m vµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ®−îc triÓn khai ë ®Þa ph−¬ng, còng nh− mét

sè gièng nhËp néi cña Trung Quèc. Cho ®Õn nay ho¹t ®éng kinh tÕ cña d©n téc

Cê Lao chñ yÕu vÉn mang tÝnh tù cÊp tù tóc. Tuy nhiªn, do nhu cÇu mua b¸n,

trao ®æi hµng ho¸ trong bèi c¶nh nªn kinh tÕ thÞ tr−êng ®ang th©m nhËp dÇn vµo

vïng d©n téc vµ miÒn nói, kh¸c víi tr−íc ®©y, ng−êi Cê Lao ë x· Tóng S¸n chØ

biÕt h¸i th¶o qu¶ cã s½n trong rõng, nay hä ®· chñ ®éng trång th¶o qu¶ vµ chÌ

®Ó b¸n cho th−¬ng nh©n trong n−íc hoÆc b¸n cho Trung Quèc. Tr−íc ®©y ng−êi

Cê Lao nÊu r−îu phôc vô tiªu dïng trong gia ®×nh lµ chÝnh, nay hä ®· s¶n xuÊt

r−îu ®Ó b¸n lÊy tiÒn phôc vô môc ®Ých kh¸c. Nh− vËy, yÕu tè hµng ho¸ ®· xuÊt

hiÖn trong mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt cña ng−êi Cê Lao. TÝnh chÊt tù tóc kÐp kÝn

nÒn kÝnh tÕ cña hä b¾t ®Çu bÞ ph¸ vì, thay vµo ®ã yÕu tè më cña nÒn kinh tÕ

hµng ho¸ tõng b−íc ®−îc h×nh thµnh vµ ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn, sÏ t¹o ®iÒu

kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc Cê Lao.

Tõ thùc tiÔn cho thÊy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi hiÖn nay trong

xu thÕ héi nhËp cµng ngµy cµng s©u, réng h¬n, tÊt yÕu sÏ t¸c ®éng ®Õn v¨n ho¸

cña c¸c téc ng−êi, trong ®ã cã d©n téc Cê Lao. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó

d©n téc Cê Lao võa gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng th−êng ngµy, xo¸

®ãi gi¶m nghÌo, võa chñ ®éng tham gia vµo tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ n«ng

nghiÖp n«ng th«n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, võa b¶o tån vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸

d©n téc. Trong khu«n khæ cã h¹n cña mét dù ¸n nhá ®iÒu tra c¬ b¶n, tõ thùc

tr¹ng kinh tÕ – x· héi vïng d©n téc Cê Lao cho thÊy so víi b×nh diÖn chung cña

c¸c d©n téc thiÓu sè cã d©n sè Ýt vµ rÊt Ýt, kh«ng cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch riªng

®Æc thï cho d©n téc Cê Lao. V× vËy dù ¸n b−íc ®Çu ®Ò xuÊt mét sè nhãm gi¶i

ph¸p nh»m gãp phÇn nghiªn cøu, x©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc

hiÖn ®Ó gióp ®ång bµo d©n téc Cê Lao xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn mét

c¸ch bÒn v÷ng./.

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

1. TrÇn B×nh. TËp qu¸n ho¹t ®éng kinh tÕ cña mét sè d©n téc T©y B¾c

ViÖt Nam, NXB V¨n ho¸ D©n téc, Hµ Néi 2001.

2. TrÇn B×nh. Trång trät cña ng−êi C¬ Lao ë Hoµng Su Ph×, Hµ Giang.

T¹p chÝ D©n téc häc, sè 3/2003.

3. Tæng Côc Thèng kª. KÕt qu¶ Tæng ®iÒu tra d©n sè vµ nhµ ë 1999. NXB

Thèng kª, Hµ Néi 2000.

4. §Æng Nghiªm V¹n. D©n téc, v¨n ho¸, t«n gi¸o. NXB Khoa häc – x·

héi, Hµ Néi, 2001.

5. Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói. Danh môc ba khu vùc miÒn nói vµ vïng

d©n téc. NXB Thèng kª, Hµ Néi, 1998.

6. C¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam thÕ kû XX. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ

Néi, 2001.

7. Céng hoµ X· h«i Chñ nghÜa ViÖt Nam. ChiÕn l−îc toµn diÖn vÒ t¨ng

tr−ëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo- Hµ Néi, th¸ng 2/2002.

8. Bïi V¨n Nh¬n. Qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nguån lùc x· héi. NXB T− ph¸p,

Hµ Néi, 2006.

9. Bé Lao ®éng – Th−¬ng binh vµ X· héi, Trung t©m Tin häc. Sè liÖu

thèng kª viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2005. NXB Lao

®éng – x· héi, Hµ Néi, 2006.

10. Ph¹m Quang Hoan ( chñ biªn)- D©n téc Cê Lao ë ViÖt Nam. NXB

V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2003.

uû ban d©n téc B¸o c¸o tãm t¾t dù ¸n ®iÒu tra c¬ b¶n d©n téc cê lao