BỆNH HỌC THỰC HÀNH
THẦN KINH THỊ GIÁC VIÊM, TEO
Đại cương
Là chứng mặt bị giảm sút thị lực một cách nhanh chóng, thuộc loại
Bạo Manh của YHCT.
Bệnh tiến triển nặng sẽ làm các dây thần kinh teo lại gây nên mù
(Thanh Manh).
Chứng
Thị lực tụt nhanh có thể bị mù (nếu viêm ở bó điểm vàng), thị trường
co hẹp, đôi khi có ám điểm ở trung tâm, có khi không phân biệt được mầu,
đồng tử có thể hơi co dãn.
Nguyên nhân
+ Theo YHHĐ:
. Bệnh ở mắt: màng bồ đào viêm, tổ chức hố mắt viêm, tĩnh mạch hố
mắt viêm tắc.
. Ổ nhiễm khuẩn ở mũi, tai, răng, Amidal, đặc biệt là do xoang viêm
chiếm tỉ lệ 30 – 40%, trị xoang hết viêm thì thần kinh thị giác cũng hết viêm.
. Bệnh nhiễm khuẩn: thương hàn, cúm, thấp khớp…
. Bệnh ở hệ thần kinh: Màng não viêm, não viêm do virus…
. Bệnh chuyển hóa: Đái tháo đường, thiếu Vitamin PP, A, thai
nghén…
. Dị ứng: thức ăn, huyết thanh…
. Nhiễm độc mạn và cấp: rượu, thuốc lá, thủy ngân, thạch tín, thuốc
ngủ, Quinin…
+ Theo YHCT:
. Giận dữ quá, kinh sợ quá làm cho khí huyết nghịch loạn hoặc tình
chí uất ức, Can mất chức năng sơ tiết, khí trệ, huyết ngưng làm cho mắt bị
ngưng trở gây nên bệnh.
. Uống rượu, hút thuốc lá, ăn thức ăn béo, bên trong sinh ra đờm nhiệt,
bốc lên mắt gây nên.
. Ngoại cảm tà nhiệt dẫn vào tạng phủ làm cho tà nhiệt tích lại ở bên
trong, công lên mắt.
. Can Thận âm hư, âm hư hỏa vượng, bốc lên mắt gây nên bệnh.
Biện Chứng Theo Đông Y
Trên lâm sàng thường gặp các loại sau:
Khí Huyết Ngưng Trở
Chứng: Tinh thần uất ức hoặc giận dữ quá độ gây nên, đầu dây thần
kinh thị giác mầu xanh trắng, động mạch ở phía dưới teo lại, niêm mạc mắt
trắng đục, điểm vàng có chấm mầu đỏ như trái anh đào hoặc đầu dây thần
kinh thị giác xung huyết, sưng, tĩnh mạch nổi cong queo, niêm mạc mắt
sưng, có khi bị xuất huyết, toàn thân có dấu hiệu chóng mặt, đầu đau, ngực
đầy, hông sườn đau, mạch Huyền hoặc Sáp.
Điều trị: Hoạt huyết, thông khiếu. Dùng bài Thông Khiếu Hoạt Huyết
Thang Gia Giảm.
(Đào nhân, Hồng hoa, Xích thược, Xuyên khung để hoạt huyết, hóa ứ;
Xạ hương hoạt huyết, thông lạc, khai khiếu; Đại táo điều hòa doanh vệ;
Hoàng tửu, Thông bạch dẫn thuốc, thông lợi huyết mạch; Làm cho thuốc
hoạt huyết, hóa ứ được chuyển lên trên (Trung Y Ngũ Quan Khoa Học).
Hoặc Câu Đằng Tằm Yết Thang (13).
Đờm Nhiệt Ủng Thịnh Ở Trên
Chứng: Tinh thần uất ức hoặc giận dữ quá độ gây nên, đầu dây thần
kinh thị giác mầu xanh trắng, động mạch ở phía dưới teo lại, niêm mạc mắt
trắng đục, điểm vàng có chấm mầu đỏ như trái anh đào hoặc đầu dây thần
kinh thị giác xung huyết, sưng, tĩnh mạch nổi cong queo, niêm mạc mắt
sưng, có khi bị xuất huyết. Toàn thân: Đầu nặng mà chóng mặt, phiền táo,
ngực đầy, ăn ít, muốn nôn, đờm nhiều, miệng khô, rêu lưỡi vàng bệu, mạch
Huyền Sác.
Điều trị: Địch đờm, khai khiếu. Dùng bài Địch Đờm Thang Gia Giảm
(32).
(Bán hạ, Quất hồng, Chỉ thực, Phục linh táo thấp, hóa đờm, lý khí,
giáng nghịch; Đởm tinh, Trúc nhự thanh nhiệt, hóa đờm; Nhân sâm, Cam
thảo, Sinh khương, Đại táo để ích khí, kiện Tỳ, trị gốc gây nên đờm; Xương
bồ hóa đờm, khai khiếu (Trung Y Ngũ Quan Khoa Học).
Can Hỏa Kháng Thịnh
Chứng: Một hoặc hai mắt bị bệnh. Mắt nhìn không rõ, ấn vào mắt
thấy đau, chuyển động thì mắt đau, có dấu hiệu đầu dây thần kinh thị giác bị
xung huyết, sưng, toàn thân có dấu hiệu đầu đau, tai ù, miệng đắng, họng
khô, lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng, mạch Huyền Sác.
Điều trị: Thanh Can, tả hỏa. Dùng bài Cúc Hoa Minh Mục Thang (20)
hoặc Long Đởm Tả Can Thang Gia Giảm (53).
Khí Trệ Huyết Ứ
Chứng: Một hoặc hai mắt bị bệnh. Mắt nhìn không rõ, ấn vào mắt
thấy đau, chuyển động thì mắt đau, có dấu hiệu đầu dây thần kinh thị giác bị
xung huyết, sưng, tinh thần uất ức, ngực đầy, hông sườn đau, ăn ít, rêu lưỡi
trắng, mạch Huyền.
Điều trị: Sơ Can, giải uất, hành khí, hoạt huyết. Dùng bài Sài Hồ Sơ
Can Tán Gia Giảm (82).
(Sài hồ, Chỉ xác, Hương phụ để sơ Can, hành khí, giải uất; Xuyên
khung, Xích thược, Cam thảo hoạt huyết, chỉ thống. Có thể thêm Đương
quy, Uất kim, Đan sâm, Sơn tra để tăng cường tác dụng hành khí, hoạt
huyết, tiêu trệ (Trung Y Ngũ Quan Khoa Học).
+ Côn Hạ Tán Kết Thang (19).
+ Sài Hồ Quy Thược Thang (81).
Âm Hư Hỏa Vượng
Chứng: Một hoặc hai mắt bị bệnh. Mắt nhìn không rõ, ấn vào mắt
thấy đau, chuyển động thì mắt đau, có dấu hiệu đầu dây thần kinh thị giác bị
xung huyết, sưng, tinh thần uất ức, toàn thân có dấu hiệu chóng mặt, tai ù,
gò má đỏ, môi đỏ, ngũ tâm phiền nhiệt, miệng khô, lưỡi đỏ, mạch Huyền,
Tế, Sác.
Điều trị: Tư âm, giáng hỏa.
+ Tri Bá Địa Hoàng Hoàn Gia Giảm (130), Can Não Cao (12), Phục
Minh Tán (75), Tứ Tử Hòa Huyết Thang (138).
Chung cho các loại:
Bổ Thận Minh Mục Hoàn (09), Cố Bản Hoàn Tinh Hoàn (18), Hoàn
Tinh Bổ Thận Hoàn (36)
CHÂM CỨU
* Theo sách ‘Trung Y Cương Mục’:
+ Do ngoại cảm phong tà: Khứ phong, thông lạc, hoạt huyết, minh
mục.
Châm Phong trì, Tinh minh, Đồng tử liêu, Toàn trúc.
(Phong trì khứ phong, thông lạc; Tinh minh, Toàn trúc, Đồng tử liêu
là các huyệt cục bộ để sơ thông khí huyết, làm sáng mắt).
+ Do Khí Huyết Bất Túc: Ôn thông kinh lạc, dưỡng huyết, làm sáng
mắt.
Châm Phong trì, Cầu hậu, Ngư yêu, Ty trúc không.
(Phong trì thông kinh, hoạt huyết; Cầu hậu, Ngư yêu, Ty trúc không là
huyệt cục bộ để hành khí, hoạt huyết, nhu dưỡng mắt).
+ Do Can Dương Thượng Cang: Thư Can, giáng nghịch, trấn tỉnh, an
thần.
Châm Bá hội, Não không, Can du, Hợp cốc, Thái xung, Quang minh.
(Can du, Quang minh, để sơ Can, dưỡng Can mà giáng nghịch ở Can
Đởm; Bá hội, Não không là huyệt cục bộ để hành khí, hoạt huyết, làm cho
sáng mắt; Thái xung, Hợp cốc để bình giáng Can dương).
Bệnh án MẮT MỜ DO ÂM HUYẾT HƯ HÀN
(Trích trong ‘ Cuộc Đời Và Kinh Nghiệm Của Người Thợ Già Trị
Bệnh’ của Lê Đức Thiếp Việt Nam).
Huỳnh thị H, 30 tuổi, thợ may, độc thân. Gần tết, nhận đồ may quá
nhiều, phải thức sáng đêm may cho kịp hàng cho thân chủ, sau đó bị mệt
nhoài, mắt mờ không đọc được báo. Đã uống 1 ít thang thuốc của thầy thuốc
ở gần nhà nhưng không thấy bớt. Khám thấy tròng trắng ở 2 mắt trắng tươi,
tròng đen đen nhánh, hai đồng tử tinh nhanh như thường. Bệnh đã 3 tuần,
mạch 2 bộ xích Trầm, Vi, không có lực.
Chấn đoán: Can Thận hư hàn.
Xử phương: Phụ Tứ Lý Âm Tiễn: Xuyên quy 12g, Hắc khương 8g,
Thục địa 12g, Cam thảo 4g, Phụ tử 8g.
Sắc uống 2 thang. Khám lại, mắt đã đọc được báo, mạch hai bộ xích
đã hơi có lực. Cho uống tiếp hai thang thì bệnh khỏi.
Khi trở lại tái khám, người bệnh cho biết: "Hôm đầu con cầm thuốc
về, mẹ con cũng biết ít về thuốc, bà mở thuốc ra xem và lựa bỏ những miếng
thuốc đen đem ra bỏ đi (con không biết đó là vị thuốc gì). Mẹ con nói: "
Bệnh mắt mà ông ấy cho mày uống thứ này để mày mau mù à, lựa hết ra”.
Con liền đáp: "Thầy đã cam đoan với con là thuốc này thế nào cũng khỏi rất
nhanh. Xin mẹ cứ để nguyên cả cho con uống. Thật ra con uống lần đầu
cũng hơi ngờ ngợ, nhưng rồi không thấy sao, khi uống hết lại thấy mắt sáng
ra. Con mừng quá, cứ đem báo ra đọc thử hoài hoài. Bấy giờ mẹ con cũng
mừng quá. Mẹ con bảo: "Lạ nhỉ, bệnh mắt mà uống Can khương, Phụ tử mà
khỏi, nay tao mới thấy!
Nếu hỏi rằng tôi căn cứ vào đâu mà dám mạnh dạn cho bệnh mắt này
uống Khương, Phụ thì xin thưa là tôi chỉ căn cứ vào mạch 2 bộ xích Trầm,
Vi, không có lực mà quyết đoán là 'Can Thận hư hàn’ và cho uống Khương,
Phụ chứ không nghi ngờ gì cả".
Bệnh án MẮT MỜ KHÔNG NHÌN THẤY
(Trích trong ‘Helping Yourself With Foot Reflexology’ của Mildred
Carter).
Ông Sade, 45 tuổi. Ông tỏ vẻ thất vọng khi gặp tôi. Người ta cho ông
biết là đôi mắt của ông không thể trị được và khuyên ông không nên đọc
sách báo nữa để giữ cho đôi mắt đỡ mỏi mệt, còn nhìn được thêm ngày nào
hay ngày đó. Khi ấn vào các điểm ở dưới lòng bàn chân, tôi nhận thấy ông
chỉ thấy cảm giác đau ở đoạn dưới ngón chân thứ hai và ba, chỗ ngón chân
tiếp giáp với bàn chân. Tay trái của tôi nắm chặt bàn chân ông, còn ngón cái
của bàn tay phải bấm sâu vào gan bàn chân, đi dần từ gốc ngón chân cái về
phái giữa hai ngón chân thư hai và ba.
Tôi bấm như thế cho ông mấy ngày liền, rồi hướng dẫn cho vợ ông ấy
làm cho chồng ở nhà, vì từ nhà hai ông bà đến chỗ tôi trị hơi xa. Một thời
gian sau gặp lại ông, mắt ông đã sáng. Ông cho tôi biết rằng khi đi khám mắt
lại, bác sĩ chuyên khoa đã nói: “Tôi chưa bao giờ gặp trường hợp mắt khỏi
hoàn toàn như thế bao giờ!”.
Bệnh án HOÀNG ĐIỂM VIÊM (Viêm Võng Mạc Trung Tâm Tiết
Dịch)
(Trích trong ‘ Tạp Chí Đông Y’ số 122, Việt Nam).
Phạm Xuân H, 28 tuổi. Đang công tác bình thường, tự nhiên thấy
nhức đầu nhẹ, 2 mắt có cảm giác nặng, lau dụi không mất, rất khó nhìn, có
một quầng màu xanh thẫm che trước mắt, to bằng cái chén uống nước, vì
vậy đọc sách không được, đi lại khó khăn. Khám chức năng thị giác theo
chuyên khoa:
Thị lực mắt phải: 6/ 10, kính (không tăng.
Mắt trái: 4/ 10, (nt).
Làm thị truờng: Chu biên bình thường.
Soi mắt: Ở trung tâm có ám điểm tuyệt đối, rộng 200. Tim phổi, các
bộ phận khác bình thường.
Khám thực thể mắt:
+ Bán phần trước bình thường.
+ Thủy tinh thể, Thủy tinh dịch bình thường.
+ Đáy mắt, thần kinh, gai thị, các huyết quản không có tổn thương.
+ Võng mạc vùng trung tâm cương tụ, không thấy ánh trung tâm.
+ Trên diện hoàng điểm có 1 số chấm, vết xuất tiết màu vàng nhạt.
Chẩn đoán:
+ Theo YHHD: Viêm võng mạc trung tâm tiền dịch.
+ Theo YHCT: Thận âm hư tổn (quan hệ cả Can).
Xử phương: Minh Mục Hoàn (Chỉ xác, Hạnh nhân, Ngưu tất, Phòng
phong, Sinh địa, Thạch hộc – tán thành bột, làm hoàn).
Mỗi tuần tái khám một lần.
Sau 30 ngày: thị lực mắt phải tăng lên 8/ l0, mắt trái là 6/ 10, thị
trường trung tâm nhạt mầu, đáy mắt hết cương tụ, bớt phù.
Sau 86 ngày, Mắt phải tăng 10/ 10, Mắt trái 12/ 10, thị trường trung
tâm bình thường, đáy mắt hoàng điểm không thấy ánh trung tâm, tổn thương
ổn định. Theo dõi, không thấy tái phát.
Bệnh án MẮT ĐAU CÓ MÀNG
(Trích trong ‘Tạp Chí Đông Y" số 115/1971, Việt Nam).
Hà Thị B, 35 tuổi, đi đắp bờ vùng, bị đất bùn bắn vào mắt không mở
được, ở trạm y tế xã cho rửa mắt và nhỏ thuốc, nhưng đêm hôm đó không
đõ, mắt cứ gặm, chói, nhức đầu, không ngủ được, mắt sưng to, điều trị trong
3 ngày mắt vẫn sưng, nhức nhối khó chịu, chuyển qua chữa Đông y. Khám
thấy người bình thường, mắt bên phải sưng đỏ nhiều, không mở được, chói
nhức, trong mắt không có màng, mắt bên trái hai mí đều sưng to, có tụ máu,
sờ thấy cứng, trong mắt có màng phủ, lòng trắng sưng, lòng đen có màng
trắng che kín, đồng tử trông giống như cùi nhãn, có dử, nước mắt nhiều.
Mắt bên phải trông thấy lờ mờ, mắt bên trái, giơ ngón tay không trông
rõ, đau nhức từng cơn, ngồi ôm mắt. Tiếng nói to và nặng, thích ăn thứ mát.
Từ khi bị đau mắt thì ngủ ít, miệng đắng, đầu thường bị bốc nóng lên bừng
bừng, tai ù, tai đau, trong mắt rát, chói không chịu được, do đó phải kêu
khóc, sợ mắt bị hỏng. Mạch 6 bộ đều Huyền Sác và đới Khẩn.
Chẩn đoán: Do nhiễn khuẩn (do đất bùn bắn vào mắt), cộng thêm bản
thân vốn nhiệt, động hỏa sinh phong.
Điều trị: Dùng thuốc nước rửa để khử độc, tiêu viêm ở mắt, kết hợp
uống thuốc hạ hỏa, tiêu viêm lương huyết.
Thuốc rửa:
Hoàng đằng 20g, Long đởm 15g, Bạch phàn 5g.
Nấu thành nước loãng, lọc kỹ, ngày rửa 3 - 4 lần, liên tục mấy ngày.
- Thuốc uống: Sinh địa 12g, Sơn chi 10g, Thạch hộc 12g, Hoàng cầm
10g, Huyền sâm 12g, Quy vĩ 8g. Các vị trên để hạ hỏa, tiêu viêm và lương
huyết. Cốc tinh thảo 10g, Trùng thoái 5g, để tiêu màng mộng. Phòng phong
5g, Khương họat 5g, Kinh giới 5g để khứ phong giảm đau. Bạch chỉ 5g,
Cam thảo 5g, Đại táo 2 quả để điều hòa thuốc. Sắc uống.
Châm thêm các huyệt Thái dương, Ty trúc không, Toàn trúc, Tinh
minh, Hợp cốc, Tam âm giao, Hành gian, Quang minh. Châm bình bổ và tả.
Uống 12 thang thuốc và 6 lần châm thì khỏi. Mắt còn mờ, cho uống
Lục Vị thêm Quy, Thược, Cúc hoa, Kỷ tử. Bệnh bình phục.
