Bí ẩn “khoản phải thu khác”
Đây chính là những cánh cửa ngầm dẫn vốn cho "sân sau", dẫn vốn theo chỉ định,
dẫn vốn đi thao túng dưới danh nghĩa ủy thác đầu tư của các NH chính là lỗ hổng
lớn, tiềm ẩn đầy rủi ro với những hệ quả lớn. Lỗ rò vốn này cũng là một trong
những nguyên nhân hạn chế tín dụng chảy vào sản xuất.
Vốn chảy vào sân sau?
"Khoản phải thu khác" trong báo cáo tài chính của bất cứ tổ chức nào đều được
ngầm hiểu là những khoản thu nhỏ, lặt vặt nên "gom" vào một mục. Điều lạ là ở
nhiều NH, khoản phải thu khác lại rất lớn nhưng hầu hết không được thuyết minh.
Thu ở NH được hiểu là thu lãi. Vậy lãi này ở khoản cho vay nào, tại sao không
được thuyết minh rõ ràng trong báo cáo tài chính? Có gì khuất tất đằng sau những
khoản cho vay này khiến các NH phải mập mờ như vậy? Câu chuyện của NH Phát
triển nhà Hà Nội (Habubank) trước khi sáp nhập cho thấy một lượng vốn cực lớn
từ các NH đã được đẩy qua các công ty đầu tư tài chính để đầu tư vào những
thương vụ riêng. Các công ty này thường do các cổ đông lớn, những người có
quyền trong NH lập ra và nhận vốn từ NH dưới hình thức ủy thác đầu tư.
Trước thời điểm sáp nhập Habubank với NH TMCP Sài Gòn - Hà Nội (SHB), hầu
như không ai biết đến khoản đầu tư của Habubank vào Công ty Bianfishco vì
khoản này không được thuyết minh trên báo cáo tài chính mà được "ẩn" đi. Chỉ
đến khi sáp nhập, các khoản đầu tư góp vốn, cho vay trước đó của Habubank bị
SHB xử lý thì khoản đầu tư này mới lộ rõ. Đó là đầu tư ủy thác thông qua Công ty
CP đầu tư - tư vấn dịch vụ Hồ Mây thuộc Habubank với giá trị riêng thương vụ
của Bianfishco đã lên tới hàng trăm tỉ đồng. Bởi theo quy định, Habubank không
thể trực tiếp đầu tư vào Bianfishco với giá trị lớn như nói trên nên đã rót vốn qua
Hồ Mây để công ty này thực hiện thương vụ.
các mục "tài sản có khác", "khoản phải thu khác" trong báo cáo tài chính của các
NH hầu hết là những khoản ủy thác đầu tư. Sở dĩ không được thuyết minh vì đã bị
"biến dạng" khi đầu tư theo chỉ định, cho sân sau của lãnh đạo, cổ đông lớn hay
dành đi thao túng. Việc này đang làm méo mó bức tranh tín dụng bởi theo quy
định của NHNN, các khoản ủy thác cho vay cũng được tính vào tăng trưởng tín
dụng. Nghĩa là việc đẩy mạnh tín dụng qua cửa cho vay ủy thác có thể khiến dư nợ
tín dụng tăng nhưng vốn thực chất không chảy ra nền kinh tế, chảy vào sản xuất
mà chảy vào sân sau của các cổ đông lớn như nói trên.
Tự do thao túng thị trường
Các NH đầu tư chủ yếu qua 3 kênh gồm ngoại tệ, vàng và ủy thác. Hiện nay, vàng
đã bị cấm, ngoại tệ thì hạn chế bởi quy định chỉ được nắm giữ không vượt quá
20% vốn tự có của mỗi tổ chức tín dụng. Nên khoản đầu tư lớn nhất là đổ vốn vào
kênh ủy thác. Nói nôm na là cấp vốn cho công ty đầu tư tài chính đầu tư - cho vay
"giúp" họ, thực chất cũng là cho vay. Nên NHNN mới đây đã quy định, vốn ủy
thác tại các NH cũng tính vào tăng trưởng tín dụng.
Theo quy định của Luật Đầu tư, tài chính - ngân hàng là ngành nghề kinh doanh
có điều kiện. Nhưng loại hình công ty đầu tư, công ty đầu tư nhận vốn ủy thác từ
các NH đi đầu tư tài chính hiện nay lại hoàn toàn tự do, không chịu sự quản lý hay
kiểm soát của bất cứ luật chuyên ngành nào. Đây chính là kẽ hở khiến các công ty
đầu tư này phình to nhờ vốn "bơm" từ các NH qua hợp đồng cho vay ủy thác. Sau
đó thoải mái đầu tư vào sân sau các khoản vốn khổng lồ, đầu tư theo chỉ định,
thậm chí đi thâu tóm các DN, các NH khác. Vụ Công ty đầu tư tài chính Sài Gòn
Á Châu mua/bán lén một lượng lớn cổ phiếu của Sacombank thời điểm giữa năm
bị Ủy ban Chứng khoán nhà nước phạt 70 triệu đồng là minh chứng điển hình.
Một chuyên gia tài chính tại TP.HCM phân tích, NH thì hoạt động theo Luật Các
tổ chức tín dụng. NHNN chỉ quản lý các công ty cho thuê tài chính, các NH, các tổ
chức tín dụng. Công ty quản lý quỹ tại Việt Nam cũng bị quản lý bởi luật Chứng
khoán. Trên thế giới, các công ty này được "gom" vào loại hình công ty quản lý tài
sản, phải hoạt động theo Luật Chứng khoán hay luật Tổ chức tín dụng và được
kiểm soát rất kỹ. Anh có quyền làm nhưng phải công khai, minh bạch tất cả các
danh mục đầu tư. Nhưng riêng công ty đầu tư tài chính nói trên, cũng nắm danh
mục, cũng nhận vốn đi đầu tư thì lại không phải báo cáo ai, không bị ai quản lý
ngoài giấy phép đăng ký kinh doanh tại Sở Kế hoạch và Đầu tư.
Vị chuyên gia trên đặt câu hỏi, bản thân các NH có chức năng cho vay, tại sao
phải ủy thác cho vay qua công ty khác? Tại sao lại không thuyết minh, lại "ẩn" đi
các khoản này trên báo cáo tài chính? Phải chăng khoản ủy thác này có vấn đề?
Điều này là hoàn hoàn toàn có cơ sở bởi như chúng ta đã biết, bản chất nhiều
NHTM cổ phần là "sân sau" của các cổ đông lớn. Nên việc họ tận dụng tối đa việc
ủy thác qua công ty đầu tư để rót vốn cho những phi vụ riêng của mình là hoàn
toàn dễ hiểu. Ngoài lãi suất ưu đãi, tài sản đảm bảo của các hợp đồng cho vay ủy
thác này thường là danh mục đầu tư phát sinh trong tương lai nên rủi ro rất lớn.
Với số vốn rót qua kênh ủy thác cực lớn, lại không được công khai, minh bạch
tiềm ẩn những hậu quả lớn cho ngành NH. Lỗ rò vốn này nếu không sớm bít lại,
thị trường tài chính sẽ còn tiếp tục chứng kiến những vụ thâu tóm, lũng đoạn từ
các công ty đầu tư đang ngày càng bành trướng hoạt động như thời gian vừa qua.