Bí quyết viết kịch bản cho phát thanh
Phát thanh không chỉ là âm thanh mà còn là từ ngữ. Nhà báo phát thanh cần
có đôi tai “thính” trước những tin tức nóng hổi. Hơn thế, họ phải có khả năng
viết thành một bài báo phát thanh rõ ràng và hấp dẫn.
Bài viết dưới đây là những bí quyết dành cho người tập sự trong lĩnh vực
phát thanh của Trung tâm Đào tạo và Phát triển nhân lực Truyền thông
(MRTC) thuộc Trường Đại học Jaffna, Sri Lanka. Đây là những quy tắc quan
trọng, người viết báo phát thanh cần chú ý áp dụng để có một bài báo hiệu
quả.
1. Tầm quan trọng của kịch bản
Kịch bản là sự tổ chức, sắp xếp các thông tin theo một trình tự thích hợp. Nói
cách khác, nó là “khung sườn” cho toàn bộ câu chuyện. Nó tập hợp những
yếu tố quan trọng, giúp cho thính giả dễ dàng nắm bắt cốt lõi vấn đề mà biên
tập viên phát thanh muốn đề cập. Do đó, người viết phát thanh phải đặt khâu
viết kịch bản lên hàng đầu.
2. Nguyên tắc KISS: Làm cho ngắn gọn, đơn giản (Keep it short, simple)
Kịch bản nên được tạo thành từ những câu ngắn, đơn giản. Một “nguyên tắc
vàng” cho thời sự và tin tức là “mỗi ý một câu”. Hãy viết như cách bạn trò
chuyện hằng ngày, dùng ngôn ngữ nói tạo sự thân mật, gần gũi giúp người
nghe dễ hiểu hơn. Tránh lối diễn đạt dài dòng, phức tạp gây khó khăn cho sự
tiếp nhận thông tin của thính giả.
Sinh viên Đại học Jaffna thực hành biên tập một đoạn tin phát thanh. Ảnh:
Flickr
3. Không bày tỏ quan điểm cá nhân
Điều cấm kỵ trong phát thanh là kịch bản chỉ thể hiện quan điểm, lập trường
cá nhân của người viết. Đừng cố gắng thu hút thính giả bằng cách này. Bởi
đó không phải công việc của nhà báo phát thanh. Thính giả sẽ tự đưa ra quyết
định của mình thông qua sức mạnh và sự tác động của thông tin, sự kiện phát
sóng.
4. Thông tin nóng hổi, gây sự chú ý
Thông tin trên phát thanh phải luôn là thông tin mới nhất, nóng hổi nhất.
Không những thế, bạn phải viết sao cho thính giả chú ý và chăm chú lắng
nghe. Để làm được điều này, bạn hãy nhớ luôn viết câu ở thể chủ động và sử
dụng thì hiện tại. Ví dụ như dùng từ “nói” thay cho “đã nói”. Đối với các sự
kiện trong tương lai, nên thay từ “sẽ” thành từ “sắp”, tạo cho thính giả cảm
giác sự kiện sẽ xảy đến trong nay mai.
5. Chuẩn bị kịch bản trước hay sau cuộc phỏng vấn là tốt nhất?
Một số nhà báo chọn cách “nháp” kịch bản trước khi tiến hành phỏng vấn.
Cách làm này xem ra khá ổn với những người ưa an toàn, miễn là họ luôn giữ
đầu óc rộng mở và không “o ép” người phỏng vấn phải trả lời khớp với kịch
bản định sẵn. Tuy nhiên, nhiều nhà báo thích tiến hành phỏng vấn trước, về
nghe lại toàn bộ tài liệu rồi mới quyết định viết kịch bản theo hướng nào.
Cách tiếp cận này có ưu điểm giúp người viết đưa ra những quan điểm với lối
dẫn dắt mới mẻ, hấp dẫn. Nhưng điều này đôi khi gây phân vân khi người
viết thu được nhiều tài liệu tốt nhưng lại “tham” nên không biết cách tổ chức
chúng thành một kịch bản hay.
Sinh viên báo chí Đại học Jaffna nghe lại đoạn phỏng vấn bằng diện thoại di
động. Ảnh: Flickr
6. Kiểm tra, đối chiếu thông tin
Hành động này không bao giờ thừa nếu bạn muốn cung cấp tin chính xác.
Hãy kiểm tra từng thông tin nêu trong kịch bản, kể cả tin do đối tượng phỏng
vấn cung cấp. Đối chiếu tất cả những gì bạn chưa bảo đảm về độ xác thực,
điều này giúp hạn chế lỗi khi phát sóng và thể hiện sự tỉnh táo của người làm
báo.
7. Chuyển tải thông tin một cách khách quan
Kịch bản bạn đưa ra không được có sự thiên vị giữa các thông tin. Quyết định
này thuộc về thính giả, và bạn, biên tập viên phát thanh, chỉ có trách nhiệm
chuyển tải thông tin như nó vốn có đến công chúng. Sau khi hoàn tất khâu
soạn kịch bản, bạn nên đọc lại để bảo đảm về độ khách quan, sự công bằng
và tính ngay thẳng với mọi thông tin. Hãy ghi nhớ nguyên tắc “Đừng tăng
thêm sức nặng cho một quan điểm” (Don’t give extra weight to one point of
view).
8. Mở đầu hấp dẫn
Với phát thanh, câu mở đầu là quan trọng nhất, chứa đựng thông tin chủ đạo
và cô đọng nhất. Do vậy bạn hãy viết sao cho hấp dẫn người nghe ngay từ
câu đầu tiên. Hãy dành hết tài nghệ vào câu mở đầu đó. Những câu sau mới
đi sâu diễn giải hay phân tích vấn đề để người nghe dễ dàng nắm bắt thông
tin.
Sinh viên thực hành thu âm chương trình tin tức trên radio. Ảnh: Flickr
9. Kết thúc trọn vẹn
Trong phát thanh, phần kết thúc phải luôn kết thúc bằng một sự thật trọn vẹn.
Tránh lối viết “đầu voi đuôi chuột” – mở đầu lôi cuốn nhưng kết thúc nhạt
nhẽo. Đặc biệt tránh xa kiểu kết mơ hồ bằng một câu đại loại như “Chúng ta
đành chờ diễn biến tiếp theo”. Thính giả muốn nghe một câu xác thực chứ
không phải sự lạm dụng những câu sáo rỗng. Vậy phải kết thế nào? Cách đơn
giản nhất là, bạn liệt kê những diễn biến mà thính giả mong đợi và tóm gọn
chúng vào câu kết.
10. Kịch bản này có hợp lý?
Đó là câu hỏi bạn nên đặt cho bản thân mỗi khi viết xong kịch bản. Nên đọc
to kịch bản để nghe xem nó có thuận tai hay có chỗ nào còn thiếu sót không.
Bạn cũng có thể nhờ bạn mình xem lại. Chú ý dấu chính tả và phiêm âm
những từ khó đọc như tiếng nước ngoài, biệt ngữ. Hãy chắc chắn mỗi tin phát
thanh là một công trình của sự tỉ mỉ, cẩn thận của người làm báo phát thanh.
